REALIZACJA BUDśETÓW JST WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO W LATACH

Transkrypt

1 REALIZACJA BUDśETÓW JST WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO W LATACH I. Realizacja dochodów budŝetowych jednostek samorządu terytorialnego województwa lubuskiego w latach Charakter dochodów jst wynika z finansowania wydatków samorządów częściowo ze źródeł własnych, a częściowo z transferów z budŝetu państwa, głównie w formie subwencji i dotacji celowych. System dochodów jst został zmieniony w 2004 roku 2. ZałoŜeniem tych zmian jest wzmocnienie pozycji samorządów poprzez zwiększenie ich samodzielności w dysponowaniu środkami finansowymi. Istotny wpływ na sytuację finansową jst oraz na zakres ich samodzielności ma poziom uzyskiwanych dochodów, a zwłaszcza dochodów własnych. Powiązano takŝe subwencjonowanie jst ze wskaźnikami makroekonomicznymi, stopą bezrobocia oraz powierzchnią dróg przypadającą na mieszkańca. ZałoŜeniem obecnie obowiązującej (od dnia 1 stycznia 2004 r.) ustawy o dochodach jst jest większa od stanu poprzedniego decentralizacja zadań i środków publicznych. W tym celu ograniczono dotacje na finansowanie i dofinansowanie zadań własnych samorządów, niektórych zadań z zakresu administracji rządowej oraz subwencję ogólną. Jednocześnie ustawa o dochodach jst wprowadziła nowy katalog zadań dla samorządów finansowanych z dochodów własnych, m.in. dodatki mieszkaniowe w gminach, zadania z zakresu pomocy społecznej w powiatach, a w województwach dotowanie przewozów regionalnych. Nowa regulacja miała na celu zainteresowanie jst rozwojem gospodarczym własnego obszaru oraz ułatwienie wykorzystania środków zagranicznych. W roku 2005 r. na wzrost dochodów (szczególnie majątkowych) miała wpływ moŝliwość otrzymania środków z budŝetu UE oraz innych źródeł zagranicznych. Źródłami dochodów własnych gminy były wpływy z podatków: od nieruchomości, rolnego, leśnego, od środków transportowych, dochodowego od osób fizycznych opłacanego w formie karty podatkowej, od spadków i darowizn, od czynności cywilnoprawnych. Dochodami własnymi jednostek samorządu terytorialnego ze źródeł niepodatkowych były: dochody pobierane przez jednostki budŝetowe, wpłaty zakładów budŝetowych i gospodarstw pomocniczych, dochody z majątku, spadki, zapisy i darowizny na rzecz jednostek samorządu terytorialnego, odsetki od środków tych jednostek gromadzonych na rachunkach bankowych, odsetki od nieterminowo przekazywanych naleŝności stanowiących dochody jst, odsetki od poŝyczek udzielanych przez jst, dochody z kar pienięŝnych i grzywien o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej, inne dochody naleŝne jst. Jako nowe źródło dochodów gmin wprowadzono udział w dochodach uzyskanych w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej, m.in. Subwencja ogólna składa się z części: dla gmin i dla powiatów (wyrównawczej i równowaŝącej) oraz dla województw (wyrównawczej i regionalnej). Ponadto gminy, powiaty i województwa otrzymują subwencję oświatową. O przeznaczeniu środków otrzymanych z tytułu subwencji ogólnej decyduje organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego. Od 1 stycznia 2004 r. likwidacji uległa część drogowa subwencji ogólnej. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego mogą być dotacje celowe z budŝetu państwa na: zadania z zakresu administracji rządowej oraz na inne zadania zlecone ustawami; zadania realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego na mocy porozumień zawartych z organami administracji rządowej; usuwanie bezpośrednich zagroŝeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, skutków powodzi i osuwisk ziemnych oraz skutków innych klęsk Ŝywiołowych; finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych; realizację zadań wynikających z umów międzynarodowych. Ustawa o dochodach wprowadziła zwiększone udziały procentowe dla jednostek samorządu terytorialnego wszystkich szczebli. W 2004 r. udział w podatku dochodowym od osób fizycznych wzrosły: - w gminach o 8,12% i wyniósł 35,72%; 1 Opracowanie przygotowane w oparciu o dane pochodzące ze sprawozdań budŝetowych (stan bazy na dzień 7 czerwca 2007 r.) 2 Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz.U. z 2003 r. Nr 203, poz ze zm.). 1

2 - w powiatach o 7,42% i wyniósł 8,42%; - w województwach o 0,1 i wyniósł 1,60%. Natomiast udział w podatku dochodowym od osób prawnych wzrosły: - w gminach o 1,71% i wyniósł 6,71%, - w powiatach ustanowiono wskaźnik w wys. 1,40% - w województwach o 15,4% i wyniósł 15,9%. Podstawowym celem ustawy o dochodach było zwiększenie udziału poszczególnych wpływów jednostek samorządu terytorialnego, przy jednoczesnym zmniejszeniu innych. Wielkości nominalne dochodów kaŝdej jednostki samorządu terytorialnego w badanym okresie zawierają Tabele nr 1, 2 i 3 (zamieszczone na końcu niniejszego opracowania). PoniŜsza tabela ukazuje wykonane dochody w omawianym okresie z podziałem na typy jednostek oraz źródła dochodów. Wykonanie dochodów wg typów jednostek w latach (w zł) 2004 Rodzaj dochodów Województwo Miasta na Powiaty Miasta Miasta i Gminy Gminy samorządowe prawach powiatu ziemskie Dotacje, w tym: dotacje na inwestycje Dochody własne w tym: udziały w podatkach pozostałe dochody Subwencje Ogółem Rodzaj dochodów Województwo samorządowe Miasta na prawach powiatu Powiaty ziemskie Miasta Miasta i Gminy Gminy Dotacje, w tym: dotacje na inwestycje Dochody własne w tym: udziały w podatkach pozostałe dochody Subwencje Ogółem Rodzaj dochodów Województwo samorządowe Miasta na prawach powiatu Powiaty ziemskie Miasta Miasta i Gminy Gminy Dotacje, w tym: dotacje na inwestycje Dochody własne w tym: udziały w podatkach pozostałe dochody Subwencje Ogółem Z tabeli wynika, iŝ największe źródło dochodów w 2004 r. dla województwa samorządowego stanowiły dochody własne. Największe znaczenie miały tu udziały w podatkach dochodowych, gdyŝ wyniosły one aŝ 92,1% w strukturze dochodów własnych, natomiast w dochodach ogółem 34,6%. W kolejnych latach udział w podatkach nieznacznie zmalał na tle pozostałych dochodów własnych: w 2005 r. wyniósł on 80,8%, a w 2006 r. tylko 59,5% w dochodach własnych (w dochodach ogółem odpowiednio 35,1 i 28,6%). Wraz z jednoczesnym spadkiem dochodów z udziału w podatkach wzrastają dochody pozostałe, głównie dochody z mienia. Znacznym źródłem dochodów dla województwa były takŝe subwencje. W omawianym 2

3 okresie były one drugim po dochodach własnych źródłem finansowania wydatków. Chodzi tu głównie o subwencje z części regionalnej i wyrównawczej. Mniejszy udział w finansowaniu zadań województwa miały natomiast dotacje, co jest zgodne z załoŝeniami ww. ustawy o dochodach jst. W miastach na prawach powiatu najwaŝniejszym źródłem dochodów w całym omawianym okresie równieŝ były dochody własne i w kolejnych latach rosły odpowiednio z zł w 2004 r. do ,27 zł w 2006 r. Największy udział w dochodach własnych miały dochody pozostałe (podatki i opłaty, dochody z mienia), natomiast udział w podatkach dochodowych utrzymywał się na średnim poziomie 44,0%. W dochodach ogółem udziały w podatkach rosły z 23,3% w 2004r.do 25,5% w 2006 r. TakŜe i w tych jednostkach waŝnym źródłem dochodów były subwencje. Natomiast w powiatach ziemskich największym źródłem dochodów były subwencje. Wynosiły one odpowiednio: zł w 2004 r., zł w 2005 r., i zł w 2006r. Wyraźnie mniejsze są natomiast dochody własne mimo wzrostu dochodów z udziału w podatkach dochodowych. Dość znaczący udział miały takŝe dotacje, które utrzymywały się w omawianym okresie na zbliŝonym poziomie. Wzrosły natomiast udziały z podatku dochodowego w dochodach ogółem. Gminy miejskie finansowały swoją działalność głównie z dochodów własnych, przy czym przewaŝającą ich cześć stanowiły pozostałe dochody w 2004 r. stanowiły 68,8%, w 2005 r. 70,7%, a w 2006 r. 68,6%. Stanowi to pozytywne odzwierciedlenie załoŝeń ustawy o dochodach jst. Dochody z subwencji w gminach miejskich miały, w porównaniu z innymi typami jednostek niski udział w finansowaniu zadań. TakŜe dotacje nie stanowiły duŝego źródła dochodu, choć zauwaŝalny jest ich wzrost i w 2006 r. dotacje wyniosły ,75 zł. Wzrost ten dotyczył głównie dotacji na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej. Zadania te dotyczyły przede wszystkim obowiązku wypłacania świadczeń rodzinnych i pielęgnacyjnych oraz przeprowadzenia wyborów samorządowych. W tym obszarze naleŝy wskazać takŝe rekompensaty wydatków z tytułu wypłat przez gminę na rzecz osób fizycznych, prawnych i jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej zwrotu podatku akcyzowego zawartego w cenie oleju napędowego. W gminach miejsko-wiejskich struktura dochodów kształtowała się w podobny sposób. Największy udział miały dochody własne, a przede wszystkim pozostałe dochody. Wyraźnie zauwaŝalny jest wzrost w omawianym okresie tego źródła, przy jednoczesnym wzroście udziału w podatkach dochodowych. Subwencje jako drugie z kolei źródło finansowania i stanowiły średnio w latach ponad 237 mln. zł. Wyraźnie zwiększają się teŝ dotacje: w 2004 r. wynosiły one zł, w zł, a w ,47 zł. W gminach wiejskich przewaŝającym źródłem finansowania były dochody własne. Znaczącą kwotę w dochodach tych jednostek stanowią subwencje. ZauwaŜalny jest takŝe wzrost dotacji z ,00 zł w 2004 r. do ,68 zł w 2006 r. PowyŜsza tabela zawiera takŝe dane dotyczące dochodów z tytułu dotacji na inwestycje. Wynika z nich, iŝ największy dochód z tego tytułu miały województwa. W 2004 r. wyniosły one zł, zmalały nieco w 2005 r. do zł, a w 2006 r. zamknęły się kwotą ,71 zł. W pozostałych jednostkach kwota dochodów z tego tytułu jest wyraźnie niŝsza, co moŝna wywodzić z innej specyfiki zadań tych jednostek. Największy udział dotacji na inwestycje w dochodach ogółem miały gminy miejsko-wiejskie (najwięcej w 2005 r zł). Najmniej dotacji na inwestycje otrzymały miasta na prawach powiatu w 2004 r. jedynie zł, w 2006 r. nieco ponad 2 mln. zł. Dla przeanalizowania udziału poszczególnych rodzajów dochodów w poszczególnych typach jst naleŝy odnieść się do struktury tych dochodów. PoniŜsza tabela przedstawia strukturę dochodów w okresie Struktura dochodów wg źródeł do dochodów ogółem jst województwa lubuskiego w latach Województwo Powiaty Miasta Miasta Gminy samorządowe ziemskie i Gminy Dochody w poszczególnych latach Miasta na prawach powiatu Dotacje ,1% 14,4% 23,9% 14,6% 15,6% 16,0% ,9% 14,4% 18,5% 16,9% 18,5% 20,2% ,9% 14,1% 20,9% 17,4% 21,1% 23,7% 3

4 Dochody własne ,6% 52,0% 25,7% 59,3% 49,0% 43,0% ,5% 56,5% 33,8% 60,8% 52,3% 43,8% ,0% 56,9% 32,8% 61,7% 50,6% 43,1% w tym: udziały w podatkach ,7% 23,3% 9,1% 18,5% 13,1% 9,3% ,1% 24,0% 11,1% 17,8% 12,1% 9,8% ,4% 31,3% 20,0% 58,3% 36,9% 32,5% pozostałe dochody ,0% 28,8% 16,6% 40,8% 35,9% 33,8% ,4% 32,5% 22,7% 42,9% 40,2% 34,0% ,4% 31,3% 20,0% 42,3% 36,9% 32,5% Subwencje ,3% 33,5% 50,5% 26,1% 35,4% 41,0% ,6% 29,1% 47,7% 22,3% 29,3% 36,0% ,0% 29,0% 46,3% 21,0% 28,3% 33,2% Dane przedstawione powyŝej wskazują, iŝ największy udział w strukturze dochodów zajmują dochody własne, przy czym zauwaŝalna jest przewaga w tym źródle dochodów pozostałych. Jest to wynikiem zaliczenia w skład dochodów własnych wpływów środków pochodzących z budŝetu Unii Europejskiej. Natomiast udziały w podatkach w okresie były na niskim poziomie w dochodach ogółem we wszystkich typach jst. W 2004 r. średnio udział ich wynosił 18,0% w dochodach ogółem, a w 2005 r. stanowił 18,3%. W 2006 r. stanowiły one 33,1% dochodów ogółem. Jest to związane ze wzrostem udziału procentowego jednostek samorządu terytorialnego w dochodach budŝetu państwa z tego tytułu. Największy udział w podatkach do dochodów ogółem zanotowano w gminach miejskich, gdzie w 2006 r. wynosił on 58,3%. RównieŜ gminy miejsko-wiejskie osiągnęły duŝe dochody z tego tytułu: 36,9% w 2006 r., a gminy wiejskie 32,5%. W 2006 r. najniŝsze dochody z udziału w podatkach osiągnęły w omawianym okresie województwa 19,4%. Zgodnie z załoŝeniami ustawy o dochodach jst, w omawianych okresie dość wysoki udział w dochodach ogółem miały pozostałe dochody (podatki i opłaty lokalne, dochody z mienia). W 2004r. w dochodach ogółem dochody z tego tytułu stanowiły średnio 26,5%, w 2005 r. 30,1%, a najwyŝszy poziom osiągnęły w 2006 r. 30,4%. Największe dochody z tego tytułu osiągnęły w 2005 r. gminy miejskie (42,9%) oraz gminy miejsko-wiejskie (36,9%). Średnią dochodów pozostałych obniŝają natomiast województwa, w których poziom tychŝe dochodów był bardzo niski (średnio w latach było to 10,26% w dochodach ogółem województw). Mimo, Ŝe subwencje równieŝ stanowiły znaczny składnik w dochodach jst, to jednak w omawianym okresie udział ten systematycznie malał. W 2004 r. średnio dochód z tego tytułu (biorąc pod uwagę wszystkie jst) stanowił 37,1% w dochodach ogółem, w 2005r. było to 33,7%, a w 2006 r. 32,1%. Było to odwrotnie proporcjonalne do wzrostu dochodów jst z tytułu udziału w podatkach dochodowych, stanowiących dochód budŝetu państwa. Stanowiło to odzwierciedlenie załoŝeń ustawodawcy dotyczących mocniejszego powiązania sytuacji finansowej jednostek samorządowych z koniunkturą gospodarczą. W analizowanym okresie róŝnie kształtowały się dochody z dotacji. W województwie średni dochód w latach z tego tytułu stanowił 11,9%. Najwięcej dotacji otrzymało województwo samorządowe. W 2004 r. było to 26,1% w dochodach ogółem. Z dotacji finansowane były przede wszystkim zadania objęte kontraktami wojewódzkimi, prace komisji kwalifikacyjnych i egzaminacyjnych powołanych do rozpatrzenia wniosków nauczycieli o wyŝszy stopień awansu zawodowego czy dofinansowywane programy wyrównywania szans edukacyjnych. W miastach na prawach powiatu przez cały omawiany okres dotacje kształtowały się na stałym poziomie 14%. TakŜe w powiatach ziemskich wpływy z dotacji w latach były wyrównane. Średnia arytmetyczna tych dochodów w omawianym okresie wynosi 21,1%. Spowodowane to było realizacją przez jednostki większej ilości zadań zleconych ustawowo. Nieznaczny wzrost dochodów z tego tytułu naleŝy zanotować w pozostałych, obok województwa, typach jednostek. W gminach miejskich dotacje wzrosły z 14,6% w 2004 r. do 17,4% w 2006 r., w gminach miejsko-wiejskich z 15,6% w 2004 r. do 21,1% w 2006 r., a w gminach wiejskich z 16% w 2004 r. do 23,7% w 2006 r. 4

5 Przy analizie niniejszych danych naleŝy podkreślić zwiększenie samodzielności finansowej poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego. ZauwaŜalny jest przede wszystkim ciągły wzrost udziału dochodów własnych w dochodach ogółem. Oznacza to moŝliwość większego uniezaleŝnienia się od dochodów transferowych, które narzucają samorządom sposób wydatkowania środków, otrzymanych z budŝetu państwa. Było to moŝliwe głównie dzięki zaliczeniu udziałów w podatkach stanowiących dochód budŝetu państwa do dochodów własnych. Wykonanie dochodów jednostek samorządu terytorialnego województwa lubuskiego w latach , , , ,8 Wykonane dochody w zł , , , , , ,0 0, Lata Głównym celem zmiany obowiązującej od 1 stycznia 2004 r. ustawy o dochodach jst było zwiększenie dochodów tych jednostek. PowyŜszy wykres wskazuje, iŝ dochody te uległy rzeczywistemu zwiększeniu. W roku 2004 wynosiły one zł, natomiast juŝ w roku następnym zwiększyły się o zł, a w roku 2006 przekroczyły juŝ 3 mld. zł. Wzrost dochodów jst województwa lubuskiego w latach , , , , , , , , , ,0 0, PowyŜszy wykres wskazuje, iŝ dochody jst, wzrastały w omawianym okresie zarówno realnie, jak i nominalnie. W roku 2006 dochody były juŝ o 26% wyŝsze w porównaniu do roku W omawianym okresie wzrost wydatków na inwestycje był związany z otrzymywaniem przez jst środków z budŝetu UE. PoniŜsza tabela pokazuje wysokość dochodów z tego tytułu oraz ich procentowy udział w dochodach ogółem. 5

6 Dochody jst związane z realizacją programów i projektów z udziałem środków UE (w zł) Rodzaj dochodów Województwo samorządowe Miasta na prawach powiatu 2004 Powiaty ziemskie Miasta Miasta i Gminy Gminy Dochody ogółem w tym: , , , , , ,0 Na finansowanie programów i 0, , , , , ,0 projektów z udziałem środków UE udział w dochodach ogółem w % 0,0 0,2 0,9 0,9 1,4 2,9 na współfinansowanie programów i , , , , , ,0 projektów z udziałem środków UE udział w dochodach ogółem w % 0,4 0,0 0,2 0,2 0,4 1, Rodzaj dochodów Województwo Miasta na Powiaty Miasta Miasta i Gminy Gminy samorządowe prawach powiatu ziemskie Dochody ogółem w tym: , , , , , ,0 Na finansowanie programów i , , , , , ,0 projektów z udziałem środków UE udział w dochodach ogółem w % 2,9 2,8 4,7 3,6 7,2 4,6 na współfinansowanie programów i , , , , , ,0 projektów z udziałem środków UE udział w dochodach ogółem w % 2,0 0,1 1,0 1,6 1,9 0, Rodzaj dochodów Województwo Miasta na Powiaty Miasta Miasta i Gminy Gminy samorządowe prawach powiatu ziemskie Dochody ogółem w tym: , , , , , ,5 Na finansowanie programów i , , , , , ,0 projektów z udziałem środków UE udział w dochodach ogółem w % 19,8 4,0 4,1 4,5 3,8 4,7 na współfinansowanie programów i , , , , ,0 projektów z udziałem środków UE udział w dochodach ogółem w % 3,8 0,1 0,5 0,8 0,6 1,2 Jak wynika z tabeli kwoty dochodów na finansowanie i współfinansowanie programów i projektów z udziałem środków z budŝetu UE kształtowały się na róŝnym poziomie. Przy finansowaniu tych programów i projektów najwyŝsze dochody osiągnęły w 2005 r. gminy miejskowiejskie tj zł, (7,2% w dochodach ogółem), jednakŝe w roku 2006 wyniosły one jedynie ,2 zł. W województwach samorządowych naleŝy odnotować znaczący wzrost tych dochodów w 2006 w porównaniu do lat poprzednich. O ile w 2004 r. województwo nie osiągnęło dochodów z tego tytułu, to w roku 2006 była to kwota powyŝej 55 mln. zł. Stanowiły one w tym roku 19,8% w dochodach ogółem. O wysokości tych dochodów zdecydowały refundacje, otrzymane za wydatki poniesione w latach poprzednich. Podobny wzrost, choć nie tak dynamiczny wystąpił w pozostałych jednostkach. NajniŜsze dochody osiągnęły miasta na prawach powiatu. Średnio w omawianym okresie było to nieco ponad 15 mln. zł. 6

7 Dochody na realizację programów i projektów z udziałem środków z budŝetu UE w latach Dochody w zł Dochody na finansowanie Dochody na współfinansowanie Lata RównieŜ dochody na współfinansowanie wzrastały w omawianym okresie, jednakŝe juŝ nie tak dynamicznie jak w przypadku finansowania. Największe dochody osiągnęły tutaj równieŝ miasta i gminy w 2005r., jednakŝe stanowiły one jedynie 1,9% w dochodach ogółem tych jednostek. Największy udział w dochodach ogółem osiągnęły natomiast województwa w 2005 r. było to 2%, a w 2006r. 3,8%. NajniŜsze dochody osiągnęły miasta na prawach powiatu. W latach stanowiły one średnio 0,1% w dochodach ogółem. Natomiast udział procentowy dochodów na finansowanie i współfinansowanie programów i projektów z udziałem środków z budŝetu UE w dochodach ogółem był niewielki. II. Realizacja wydatków budŝetowych jednostek samorządu terytorialnego województwa lubuskiego w latach Analizę wydatków jst moŝna przeprowadzić w zakresie kierunków wydatkowania środków publicznych (w układzie działów klasyfikacji budŝetowej), struktury wydatków w podziale na zadania własne i zlecone (uzyskamy dane o zakresie samodzielności finansowej jst) bądź według ich rodzaju: wydatki majątkowe i bieŝące (świadczą o zamoŝności jst i o moŝliwościach rozwojowych tych jednostek). Sposób i cel wydatkowania środków publicznych przez podmioty samorządowe były efektem działań podejmowanych przez organy jednostek samorządu terytorialnego. Ich rozwój stymulowały wydatki majątkowe, w tym przede wszystkim wydatki inwestycyjne, poza którymi nieznaczną rolę pełniły inwestycje kapitałowe realizowane w postaci nabywanych udziałów lub akcji róŝnych spółek. Wydatki bieŝące zabezpieczały wykonywanie ustawowo przypisanych zadań, w tym obligatoryjnych i z tego względu miały dla określonych rodzajów podmiotów bardziej sztywny charakter. Wykonanie wydatków jednostek samorządu terytorialnego województwa lubuskiego w latach Wykonane wydatki 000 w zł Lata 7

8 W latach wydatki sektora samorządowego województwa lubuskiego nominalnie rosły, przy czym w roku 2005 były one o 17% większe niŝ w roku poprzednim, a w 2006 juŝ tylko o 14% większe w porównaniu z rokiem Nieco lepiej prezentuje się wskaźnik dynamiki wydatków w ujęciu realnym w badanym okresie. Wykazuje on tendencję wzrostową: od 12 procent w roku 2004 do 49 procent w roku 2006 (wydatki przyrównano do roku 2003) Dynamika wzrostu wydatków jst województwa lubuskiego w latach % 140% 120% 100% 80% 60% 40% 20% 112% 131% 149% 0% dynamika wzrostu Kwoty wykonanych wydatków (w zł) poszczególnych stopni samorządu terytorialnego oraz ich udział procentowy w ogólnej kwocie wydatków jst w latach przedstawiono poniŝej. Wyszczególnienie Zbiorczy budŝet JST, z tego: województwo samorządowe miasta na prawach powiatu powiaty ziemskie Miasta miasta i gminy Gminy Zbiorczy budŝet JST, 100% 100% 100% z tego: województwo samorządowe 8% 8% 9% miasta na prawach powiatu 21% 22% 23% Powiaty ziemskie 18% 17% 16% Miasta 10% 10% 10% miasta i gminy 28% 28% 27% Gminy 15% 15% 15% 8

9 gminy 15% województwo samorządowe 8% miasta na prawach powiatu 21% miasta i gminy 28% miasta 10% powiaty ziemskie 17% Udział wydatków poszczególnych typów jednostek samorządu terytorialnego województwa lubuskiego w wydatkach łącznych w poszczególnych latach był stały (odchylenie rzędu 1 procenta) W badanym okresie miasta i gminy zrealizowały średnio 28% wydatków sektora samorządowego, miasta na prawach powiatu 21,5%, powiaty około 17% wydatków. Wielkości nominalne tych wydatków oraz wydatków bieŝących w badanym okresie zawierają Tabele 4, 5 i 6. Wysiłki jednostek samorządu terytorialnego na rzecz przyspieszenia rozwoju swojego regionu moŝna ocenić poprzez analizę struktury wydatków majątkowych w wydatkach ogółem tych jednostek. W latach w strukturze wydatków kaŝdego typu jst dominowały wydatki bieŝące. NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe ich udział procentowy w wydatkach ogółem maleje w analizowanym okresie, przy nominalnym wzroście zarówno wydatków ogółem jak i bieŝących. Udział wydatków majątkowych i bieŝących wszystkich jst w badanym okresie 100% 90% 16% 20% 23% 80% 70% 60% 50% 40% 84% 80% 77% majątkowe bieŝace 30% 20% 10% 0%

10 Strukturę wydatków budŝetów jst w latach dla jednostek poszczególnych szczebli samorządowych przedstawia poniŝsze zestawienie. Wyszczególnienie województwo Struktura wykonanych wydatków wg typów jednostek w latach Ogółem BieŜące, w tym: dotacje wynagrodzenia obsługa długu pozostałe wydatki Majątkowe, w tym: dotacje zł % zł % zł % zł % zł % zł % zł % zł % , , ,6% ,1% ,5% , , , , ,4% ,1% ,4% , , , , ,0% ,2% ,2% , ,2 miasta na , , ,7% ,6% ,7% , ,9 prawach , , ,9% ,6% ,3% , ,3 powiatu , , ,0% ,5% ,0% , ,4 powiaty ziemskie miasta miasta i gminy gminy , , ,2% ,0% ,2% , , , , ,9% ,2% ,8% , , , , ,6% ,2% ,3% , , , , ,6% ,2% ,3% , , , , ,7% ,0% ,4% , , , , ,0% ,7% ,0% , , , , ,3% ,7% ,4% , , , , ,5% ,6% ,3% , , , , ,5% ,5% ,7% , , , , ,6% ,7% ,1% , , , , ,2% ,7% ,0% , , , , ,5% ,6% ,6% , ,2 10

11 Udział wydatków majątkowych w badanym okresie wzrastał od roku 2004 do 2006, przy czym najmniejszy przyrost wydatków odnotowano w gminach, miasto gminach i powiatach ziemskich. Udział wydatków majątkowych poszczególnych typów jst w ogółem wykonanych wydatkach w tej grupie w badanym okresie 45,0% 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% województwo miasta na prawach powiatu powiaty ziemskie miasta miasta i gminy gminy 5,0% 0,0% Ze względu na charakter realizowanych zadań największą część wydatków na wydatki majątkowe przeznaczało województwo samorządowe (średnio w badanym okresie 37%), z czego średnio 14% z tej kwoty stanowiły dotacje o charakterze majątkowym. Miasta na prawach powiatu na wydatki majątkowe przeznaczały w latach średnio 19,2% ogółu wydatków, przy czym na dotacje 16,7% łącznej kwoty wydatków majątkowych. Zdecydowanie najmniejszy procent dotacji o charakterze majątkowym zaobserwowano w miasto-gminach oraz gminach. We wszystkich typach jednostek na wzrost wydatków majątkowych, a co za tym idzie wzrost wskaźnika struktury w roku 2005 i 2006 znaczący wpływ miały pozyskane środki unijne oraz z innych źródeł. Średnio 18% wydatków majątkowych w roku 2004, 13% w roku 2005 i 11% w roku 2006 pokrywały dochody z dotacji na zadania inwestycyjne. W poszczególnych typach jednostek samorządu wskaźnik pokrycia wydatków dotacjami jest róŝny; najwyŝszy zaobserwowano w województwie samorządowym (z tendencja malejącą od roku 2004), najniŝszy w miastach na prawach powiatu (średnio 2,3% w badanym okresie). W powiatach ziemskich i miastach utrzymywał się na stałym poziomie (odpowiednio: 15-17% i 6-7%), a w gminach, podobnie jak w samorządzie województwa, procentowe pokrycie dotacją wydatków majątkowych z roku na rok malało. Większość wydatków inwestycyjnych gminy finansowały środkami ze źródeł zagranicznych, w tym głównie otrzymanych (lub podlegających refundacji) w ramach projektów i programów Unii Europejskiej. Były to głównie inwestycje związane z gospodarką komunalną i ochroną środowiska, inwestycje drogowe oraz inwestycje związane z infrastrukturą wodociągową i sanitacyjną wsi. Wyszczególnienie województwo miasta na prawach powiatu powiaty ziemskie miasta miasta i gminy 2004 wydatki majątkowe dotacje na inwestycje wydatki majątkowe dotacje na inwestycje wydatki majątkowe dotacje na inwestycje procentowe pokrycie wydatków majątkowych dotacją 66% 3% 17% 6% 8% 11% procentowe pokrycie wydatków majątkowych dotacją 30% 3% 15% 7% 13% 8% procentowe pokrycie wydatków majątkowych dotacją 26% 1% 17% 6% 6% 9% /2004 przyrost dotacji -35% 103% 25% 76% 176% -15% 2006/2005 przyrost dotacji 26% -42% 33% 15% -51% 51% 2005/2004 przyrost wydatków 44% 65% 37% 49% 60% 9% 2006/2005 przyrost wydatków 46% 48% 19% 46% 2% 36% gminy 11

12 Udział w wydatkach ogółem wydatków inwestycyjnych na współfinansowanie i finansowanie programów i projektów z udziałem środków UE kształtował się następująco: 25,00% 20,00% Na finansowanie programów i projektów z udziałem środków UE Na współfinansowanie programów i projektów z udziałem środków UE 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% Województwo samorządowe Miasta na prawach Powiaty ziemskie Miasta Miasta i Gminy Gminy powiatu Oceniając sytuację finansową jst warto dokonać analizy struktury rzeczowej wydatków, m.in. wyodrębniając w nich wydatki na wynagrodzenia i pochodne oraz dotacje przekazywane z budŝetu. Znaczną pozycję w budŝetach ogółem poszczególnych typów jst (jak i w ich wydatkach bieŝących) zajmują wydatki na wynagrodzenia wraz z pochodnymi. Stanowiły one średnio w badanym okresie około 46% wydatków bieŝących miast na prawach powiatu, gmin i miasto-gmin, 23,76% wydatków bieŝących samorządu województwa, 37,1% - miast oraz najwięcej, bo prawie 59% wydatków bieŝących powiatów ziemskich. Wydatków tych nie naleŝy utoŝsamiać wyłącznie z administracją publiczną, w gminach i powiatach, zarówno ziemskich jak i grodzkich, funkcjonuje wiele jednostek organizacyjnych świadczących usługi publiczne, a których wydatki to głównie wynagrodzenia (np. jednostki oświaty, komendy StraŜy PoŜarnej, a takŝe dodatkowe etaty w Policji, domy pomocy społecznej). Tempo wzrostu wynagrodzeń i pochodnych w poszczególnych szczeblach samorządowych było niŝsze od tempa wzrostu wydatków bieŝących w tych typach jednostek. Zaobserwowano takŝe obniŝenie się wskaźnika dynamiki roku 2006 w porównaniu z latami 2005/2004. Wyjątek stanowią tu miasta na prawach powiatu i powiaty ziemskie (dynamika z roku na rok wzrastała). Z przedstawionej poniŝej struktury wydatków bieŝących w układzie rodzajowym wynika, Ŝe wydatki na obsługę długu stanowią niewielki procent wydatków ogółem poszczególnych typów jst, a co za tym idzie ich wydatków bieŝących. Wielkości te nie przekraczają 1,5%. Nominalnie wydatki te (oprócz miast i miasto-gmin) rosną, co związane jest z obsługą zaciągniętych zobowiązań (kredytów, poŝyczek). Stosunkowo waŝną pozycję w wydatkach bieŝących stanowią dotacje na zadania bieŝące udzielane z budŝetów poszczególnych jednostek. W badanym okresie stanowiły one (średnio) 45,76% wydatków bieŝących województwa samorządowego, 17,8% - miast na prawach powiatu, 16,1% miast, 6% wydatków bieŝących miast i gmin, 4,8% gmin i 3,7% powiatów ziemskich. Analizując poszczególne lata nie zaobserwowano znacznych wzrostów ich udziału w wydatkach bieŝących jak i w wydatkach ogółem. Utrzymują się na w miarę stabilnym poziomie. Wysoki poziom dotacji udzielanych z budŝetu województwa wiązał się z realizowaną przez nie strategią rozwoju i przeznaczaniem znacznych środków na inwestycje. Dotacje udzielane z budŝetów gmin i miast na prawach powiatów przeznaczane były dla własnych jednostek organizacyjnych oraz dla podmiotów realizujących zadania na ich zlecenie (stowarzyszenia, fundacje, organizacje pozarządowe), a takŝe na pomoc finansową udzielaną między jednostkami samorządu terytorialnego czy na zadania przekazywane w ramach porozumień między jst. PoniŜej zaprezentowano relacje poszczególnych wydatków w stosunku do wydatków bieŝących ogółem danego typu jednostki oraz wskaźniki ich wzrostu. 12

13 Wyszczególnienie bieŝące dotacje wynagrodzenia obsługa długu Pozostałe wydatki % udział poszczególnych wydatków w wydatkach bieŝących ,0% 43,7% 24,5% 0,2% 31,7% województwo ,0% 47,9% 24,4% 0,2% 27,6% ,0% 45,8% 22,5% 0,3% 31,4% ,0% 17,5% 48,4% 0,7% 33,3% miasta na prawach 2005 powiatu 100,0% 17,2% 45,8% 0,7% 36,3% ,0% 18,7% 43,6% 0,7% 36,9% ,0% 2,8% 60,3% 1,1% 35,9% Powiaty ziemskie ,0% 4,2% 59,3% 1,3% 35,2% ,0% 4,0% 57,3% 1,4% 37,3% ,0% 16,3% 37,8% 1,4% 44,4% Miasta ,0% 16,0% 37,3% 1,2% 45,5% ,0% 16,1% 36,3% 0,9% 46,6% ,0% 6,0% 48,3% 0,9% 44,8% miasta i gminy ,0% 5,9% 45,5% 0,8% 47,7% ,0% 5,9% 43,5% 0,7% 50,0% ,0% 4,6% 49,5% 0,8% 45,1% gminy ,0% 4,8% 46,1% 0,8% 48,3% ,0% 5,0% 43,2% 0,8% 51,1% Wyszczególnienie bieŝące dotacje wynagrodzenia obsługa długu pozostałe wydatki przyrost nominalny (w porównaniu z rokiem poprzednim) województwo ,5% 47,9% 115,1% 88,9% 100,5% ,9% 45,8% 108,8% 208,8% 134,4% miasta na prawach powiatu ,6% 17,2% 104,6% 103,1% 120,5% ,7% 18,7% 105,5% 107,9% 112,7% powiaty ziemskie ,2% 4,2% 105,4% 126,4% 105,2% ,6% 4,0% 105,9% 113,3% 116,3% miasta ,3% 16,0% 107,7% 94,9% 112,1% ,7% 16,1% 103,9% 80,6% 109,2% miasta i gminy ,8% 5,9% 106,4% 100,9% 120,1% ,5% 5,9% 105,4% 92,4% 115,6% gminy ,5% 4,8% 105,8% 110,8% 121,5% ,3% 5,0% 105,2% 105,4% 118,7% Wydatki budŝetów jednostek samorządu terytorialnego w wybranych działach klasyfikacji budŝetowej w latach oraz udział poszczególnych działów w kwocie wydatków ogółem przedstawiono poniŝej. Wydatki wg działów klasyfikacji budŝetowej w latach Wyszczególnienie Wydatki ogółem, w tym: Rolnictwo i łowiectwo Udział % Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę Udział % Transport i łączność Udział % 630 Turystyka Udział % Gospodarka mieszkaniowa Udział % Działalność usługowa Udział % Administracja publiczna Udział % Urzędy naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa Udział % 2, , , , , , , ,1 2, , , , , , , ,2 2, , , , , , , ,1 13

14 Wyszczególnienie Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpoŝarowa Udział % Obsługa długu publicznego Udział % 758 RóŜnie rozliczenia finansowe Udział % 801 Oświata i wychowanie Udział % Szkolnictwo wyŝsze Udział % Ochrona zdrowia Udział % Pomoc społeczna Udział % Pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej Udział % Edukacyjna opieka wychowawcza Udział % Gospodarka komunalna i ochrona środowiska Udział % Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego Udział % 926 Kultura fizyczna i sport Udział % Pozostałe działy Udział % , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,6 Jak wynika z przedstawionych powyŝej danych wydatki ogółem w latach wykazywały tendencję wzrostową od zł w 2004 r. do zł w 2006 r. NajpowaŜniejszą część w strukturze wydatków budŝetowych jednostek samorządu terytorialnego w analizowanym okresie stanowiły wydatki na realizację zadań oświatowych (Dz. 801) średnio 32,6%, przy czym najwyŝszy udział wydatków na oświatę odnotowano w 2004 roku 35,4%. Pomimo, Ŝe wydatki na oświatę w kolejnych latach wykazywały tendencję wzrostową od zł w 2004 r. do zł w 2006 r., to ich udział w strukturze wydatków ogółem z roku na rok malał. Znaczącą pozycję w wydatkach ogółem stanowiły wydatki na zadania realizowane przez jst w zakresie pomocy społecznej (Dz. 852). W kolejnych latach moŝna było zaobserwować wzrost wydatków na pomoc społeczną, jak równieŝ wzrost udziału tych wydatków w strukturze wydatków ogółem od 16,2% w 2004 r. do 17,9% w 2006 r. Ponad 10-cio procentowy udział w wydatkach budŝetowych w omawianym okresie stanowiły wydatki na transport i łączność (średnio 11,5%), przy czym najwyŝszy udział tych wydatków wystąpił w 2006 r. 14,1%. Były to głównie wydatki na budowę i remonty dróg gminnych, powiatowych i wojewódzkich. Następną pozycję stanowiły wydatki na utrzymanie administracji publicznej (średnio - 10,2%), z tym Ŝe udział tych wydatków w kolejnych latach nieznacznie się zmniejszył i w 2006 r. wyniósł 9,5%. Znacznie mniej środków publicznych przeznaczono na zadania w zakresie upowszechniania kultury i sztuki, na gospodarkę mieszkaniową oraz na bezpieczeństwo publiczne. Zrealizowane wydatki wg działów w latach

15 Dynamikę nominalną wydatków budŝetowych w wybranych działach klasyfikacji budŝetowej w latach (w %) przedstawia poniŝsza tabela. Dynamika wydatków wg działów klasyfikacji budŝetowej Wyszczególnienie 2005/ /2005 Wydatki ogółem, w tym: 116,7 114, Rolnictwo i łowiectwo 99,0 131, Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 96,0 264, Transport i łączność 160,1 136, Turystyka 82,1 352, Gospodarka mieszkaniowa 110,4 100, Działalność usługowa 127,1 124, Administracja publiczna 106,8 107, Urzędy naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa 276,7 65, Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpoŝarowa 110,1 111, Obsługa długu publicznego 103,3 95,7 758 RóŜne rozliczenia finansowe 139,4 155, Oświata i wychowanie 107,8 104, Szkolnictwo wyŝsze 223,7 446, Ochrona zdrowia 95,3 113, Pomoc społeczna 126,0 117, Pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej 118,7 135, Edukacyjna opieka wychowawcza 130,7 122, Gospodarka komunalna i ochrona środowiska 129,9 89, Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 100,1 129, Kultura fizyczna i sport 93,8 178,9 Pozostałe działy 75,5 290,3 Średni wskaźnik dynamiki nominalnej wydatków ogółem kształtował się na poziomie 115,6%, przy czym w roku 2005 wyniósł 116,7%, zaś w ,4%. NajwyŜszy wskaźnik dynamiki nominalnej wystąpił w 2006 roku w Dz. 803 (Szkolnictwo wyŝsze) i wyniósł 446%, wzrósł o 346% w stosunku do roku Tak duŝy wzrost wskaźnika spowodowany był zwiększeniem kwot dotacji z samorządu województwa z przeznaczeniem na stypendia dla studentów finansowane ze środków unijnych. Równie wysoki wzrost wskaźnika dynamiki nominalnej wystąpił w dziale 630 (Turystyka) wzrost o 252,8%, w dziale 400 (Wytwarzanie i zaopatrzenie w energię elektryczną, gaz i wodę) wzrost o 164,4% oraz w dziale 926 (Kultura fizyczna i sport) wzrost o 78,9%. DuŜy wzrost dynamiki nominalnej w 2005 r. w porównaniu do roku 2004 wystąpił w Dz. 751 (Urzędy naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa) wzrost o 176,7%, spowodowany był zwiększeniem wydatków przeznaczonych na wybory prezydenckie i parlamentarne finansowanych w formie dotacji celowej na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej. W analizowanym okresie wskaźnik dynamiki nominalnej wydatków budŝetowych poniŝej 90% wystąpił w 2005 r. w dziale 630 (Turystyka) 82,1%, zaś w 2006 r. w dziale ,5% oraz w dziale 900 (Gospodarka komunalna i ochrona środowiska) 89,3. Wskaźnik dynamiki nominalnej wydatków na pomoc społeczną (852), oświatę (801) i administrację publiczną w omawianym okresie przekroczył 100%, przy czym w przypadku wydatków na pomoc społeczną jak i oświatę wystąpiła tendencja spadkowa wskaźnika odpowiednio: (ze 126% do 117,2%) i (ze 107,8% do 104,1%), zaś w Dz. 750 nastąpił niewielki wzrost dynamiki nominalnej (z 106,8% w 2005r. do 107,7% w 2006r.). III. Wynik finansowy i źródła jego finansowania w jednostkach samorządu terytorialnego województwa lubuskiego w latach Szczególnie waŝnym obszarem analizy sytuacji finansowej jst jest analiza wyniku budŝetów i źródeł jego finansowania. Zgodnie z art. 168 ustawy o finansach publicznych 3 róŝnica między dochodami a wydatkami budŝetu jednostki samorządu terytorialnego stanowi odpowiednio nadwyŝkę budŝetu lub deficyt budŝetu. Deficyt budŝetu jednostki samorządu terytorialnego moŝe być sfinansowany przychodami pochodzącymi z: 1) sprzedaŝy papierów wartościowych wyemitowanych przez jednostkę samorządu terytorialnego; 3 Ustawa z dnia 30 czerwca 2005r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2005 r. Nr 249, poz ze zm.). 15

16 2) kredytów; 3) poŝyczek; 4) prywatyzacji majątku jednostki samorządu terytorialnego; 5) nadwyŝki budŝetu jednostki samorządu terytorialnego z lat ubiegłych; 6) wolnych środków jako nadwyŝki środków pienięŝnych na rachunku bieŝącym budŝetu jednostki samorządu terytorialnego, wynikających z rozliczeń kredytów i poŝyczek z lat ubiegłych. PoniŜej zaprezentowano zestawienie liczbowe ilustrujące wielkości wyniku budŝetu jednostek samorządu terytorialnego woj. lubuskiego osiągniętego w latach Wynik budŝetu jednostek samorządu terytorialnego oraz liczba jst z budŝetem deficytowym i nadwyŝkowym w latach Wyszcze- Województwo Pow. Pow. Miasta Gminy Miasta JST ogółem gólnienie samorządowe Grodzkie Ziemskie i Gminy Wynik budŝetu ogółem JST w zł Deficytowy wynik budŝetu JST w zł NadwyŜkowy wynik budŝetu JST w zł Liczba JST z budŝetem deficytowym Liczba JST z budŝetem nadwyŝkowym *Znak - oznacza deficyt budŝetowy, a znak + nadwyŝkę budŝetową Liczba JST z wynikiem deficytowym i nadwyŝkowym w 2004 roku Województwo samorządowe Powiaty grodzkie Powiaty ziemskie Miasta Gminy Miasta i gminy Deficyt NadwyŜka Liczba JST z wynikiem deficytowym i nadwyŝkowym w 2005 roku Województwo samorządowe Powiaty grodzkie Powiaty ziemskie Deficyt Miasta Gminy Miasta i gminy NadwyŜka 16

17 Liczba JST z wynikiem deficytowym i nadwyzkowym w 2006 roku W ojewództwo samorządowe 1 0 Powiaty grodzkie 5 2 Powiaty ziemskie 3 0 Miasta Gminy Miasta i gminy Deficyt NadwyŜka W latach jst zrealizowały dochody ogółem niŝsze od wydatków ogółem oznacza to, Ŝe łącznie jst woj. lubuskiego osiągnęły ujemny wynik budŝetu, który wynosił w 2004 roku zł, w 2005 roku zł, a w roku zł. W ogólnej liczbie jst, które zamknęły swoje budŝety deficytem dominowały gminy wiejskie oraz miasta i gminy. W badanym okresie rośnie ilość jednostek, które generują deficytowy wynik budŝetu oraz wzrasta jego wielkość. Analizując ogółem budŝetu jst, w których wydatki były wyŝsze od dochodów stwierdzono, iŝ w roku 2005 deficyt wzrósł o 70,2% w porównaniu z rokiem poprzednim, zaś w roku 2006 był juŝ o 96,1% wyŝszy w stosunku do roku Tendencja przy budŝetach nadwyŝkowych jest odwrotna. O ile w roku 2005 ich wielkość nieznacznie wzrosła (o 15,1%) to juŝ w kolejnym roku nastąpił spadek o 76,8% w porównaniu z rokiem 2006 i 73,2% w porównaniu z rokiem PoniŜej zaprezentowano wynik budŝetu jst woj. lubuskiego wyraŝony w procentach w stosunku do dochodów ogółem według typu jednostki w latach Wynik budŝetu jednostek samorządu terytorialnego w odniesieniu do dochodów ogółem jst w latach Wyszcze- Województwo Pow. Pow. Miasta Gminy Miasta i JST ogółem gólnienie samorządowe Grodzkie Ziemskie Gminy Wynik budŝetu ogółem* JST w relacji do dochodów ogółem w % ,4 +0,1-1,1-2,0-0,5-2,5-0, ,6 +0,1 +0,4-1,4 +0,1-0,9-1, ,4-9,93-7,4-5,4-4,1-4,1-6,6 Deficytowy wynik budŝetu JST w relacji do dochodów ogółem w % ,1 2,5 3,9 4,4 4,2 2, ,6 3,6 1,8 2,9 2,7 3,3 3, ,4 9,93 7,5 5,4 5,4 5,4 7,1 NadwyŜkowy wynik budŝetu JST w relacji do dochodów ogółem w % ,2 1,4 1,9 3,9 1,7 2, ,7 2,2 1,5 2,8 2,4 2, ,1-1,3 1,3 0,5 *Znak - oznacza deficyt budŝetowy w relacji do dochodów, a znak + nadwyŝkę budŝetową w relacji do dochodów Deficytowy wynik budŝetu JST w relacji do dochodów ogółem w % Miasta i gminy Gminy Miasta Powiaty ziemskie Powiaty grodzkie Województwo samorządowe

18 NadwyŜkowy wynik budŝetu JST w relacji do dochodów ogółem w % Miasta i gminy Gminy Miasta Powiaty ziemskie Powiaty grodzkie Województwo samorządowe 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4, Zrealizowane w 2006 roku łącznie przez wszystkie jst dochody i wydatki budŝetowe wykazywały róŝnicę w postaci deficytu budŝetowego ogółem w kwocie zł (6,59% w relacji do dochodów). NaleŜy jednak zauwaŝyć, Ŝe w roku 2006 w ogólnej liczbie (96 jednostek) funkcjonujących w woj. lubuskim funkcjonowały jst (w liczbie 30), które zrealizowały nadwyŝkę budŝetową w kwocie zł. Jednostek takich było najwięcej na poziomie gmin - 17 oraz o statusie miast i gmin 11. Największy wzrost poziomu deficytu budŝetowego w roku 2004 ( zł) i 2005 ( zł) miał miejsce w miastach i gminach. Przy czym naleŝy zauwaŝyć, Ŝe w 2004 roku był on nieznacznie większy w stosunku do roku ,2%. Natomiast w roku 2006 największy deficyt zanotowano w powiatach grodzkich zł. Wzrost liczby jst, które kończyły rok budŝetowy deficytem w roku 2006 był spowodowany tym, Ŝe jednostki ponosiły w poprzednich latach budŝetowych wysokie nakłady finansowe związane z wydatkami majątkowymi na zadania inwestycyjne z udziałem środków pochodzących z budŝetu UE oraz zaciągały poŝyczki w ramach prefinansowania. Istotnym faktem jest, Ŝe na zadania inwestycyjne w danym roku budŝetowym jst musiały zaciągnąć kredyty, natomiast refundacja poniesionych wcześniej wydatków majątkowych była przesuwana na rok następny. PoniŜej zestawiono dane ilustrujące strukturę poszczególnych typów jednostek samorządu terytorialnego w łącznym wyniku budŝetu województwa lubuskiego w latach Struktura wyniku budŝetu JST w podziale na poszczególne typy z budŝetem deficytowym i nadwyŝkowym w latach Wyszczególnienie Województwo samorządowe Pow. Grodzkie Pow. Ziemskie Miasta Gminy Miasta i Gminy JST ogółem Struktura deficytowego wynik budŝetu w % ,4 16,7 14,6 24,6 42,7 100, ,8 20,5 7,6 7,2 10,1 23,8 100, ,12 30,32 16,97 7,62 11,72 21,25 100,0 Struktura nadwyŝkowego wynik budŝetu w % ,4 1,7 10,6 7,7 24,1 18,5 100, ,4 15,2 6,1 16,8 28,5 100, ,1-31,8 68,1 100,0 Kategoria przychodów w ustawie o finansach publicznych obejmuje: przychody o charakterze zwrotnym, z róŝnych źródeł finansowania - spłaconych i otrzymanych kredytów bankowych i poŝyczek oraz emisji i sprzedaŝy papierów wartościowych, przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego, przychody z nadwyŝki środków pienięŝnych na rachunku bieŝącym, wynikające z rozliczeń kredytów i poŝyczek z lat ubiegłych. 18

19 Przychody budŝetowe jst powinny być skierowane na: 1) wydatki budŝetowe niepokryte dochodami (na finansowanie deficytu), 2) rozchody budŝetowe kierowane na spłaty otrzymanych poŝyczek i kredytów oraz wykup papierów wartościowych obligacji samorządowych, 3) rozchody mające postać poŝyczek udzielonych przez samorząd innym podmiotom, 4) inne rozchody. Przychody są miedzy innymi wpływami o charakterze zwrotnym, słuŝące finansowaniu deficytu budŝetowego. Finansują one równieŝ spłaty wcześniej zaciągniętych zobowiązań (zobowiązania zaciągnięte w formie kredytów, poŝyczek, obligacji). MoŜe wystąpić sytuacja, Ŝe mimo braku deficytu (budŝet zrównowaŝony) ustalone przychody będą skierowane na spłatę pozostających jeszcze do uregulowania zobowiązań samorządowych. W poniŝszej tabeli zamieszczono wielkość przychodów i rozchodów ogółem dla wszystkich jst woj. lubuskiego w latach Przychody i rozchody ogółem jednostek samorządu terytorialnego według typu jst w latach Wyszcze- Województwo Powiaty Powiaty Miasta Gminy Miasta JST ogółem gólnienie samorządowe Grodzkie Ziemskie i Gminy Przychody ogółem zł: Rozchody ogółem zł: W badanym okresie jst woj. lubuskiego korzystały w coraz większym zakresie z zaciągania kredytów, poŝyczek oraz emisji obligacji jednostek samorządowych, aby znaleźć środki na finansowanie deficytu, co z kolei wpłynęło na zwiększenie poziomu zadłuŝenia jst ogółem. W 2004 roku źródła te zapewniały 79,5% przychodów ogółem, w ,8%, a w 2006 r. juŝ 68,5%. NaleŜy jednak zauwaŝyć, Ŝe udział tych źródeł przychodów w ogólnej kwocie przychodów jst w badanych latach z roku na rok się obniŝał. Z kredytów i poŝyczek korzystały przede wszystkim powiaty (grodzkie i ziemskie), a w mniejszej części jst o statusie miejsko wiejskim. W przychodach jst w latach 2005 i 2006 pojawiają się poŝyczki na prefinansowanie 4, które pochodziły z budŝetu państwa i były przeznaczane na wydatki inwestycyjne ponoszone w trakcie realizacji programów i projektów z udziałem środków pochodzących z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności Unii Europejskiej. W roku 2006 wielkość przychodów ogółem z tytułu poŝyczek na prefinansowanie w stosunku do 2005 roku wzrosła o 136,69%. Najwięcej środków z poŝyczek na prefinansowanie pozyskały powiaty (grodzkie i ziemskie) i jst o statusie miejsko wiejskim. W badanych latach wzrastała rola nadwyŝek z lat ubiegłych i pozostałych źródeł tj. wolnych środków (20,2% w 2004 roku do przychodów ogółem, 25,1% w 2005 roku i 30,7% w 2006 r.). JeŜeli w danym roku budŝet jst wykaŝe nadwyŝkę, to środki pochodzące z dochodów jst, niewykorzystane w roku budŝetowym na spłatę zobowiązań jst lub na udzielenie poŝyczek, pozostają jako środki, które moŝna wykorzystać w kolejnych latach do sfinansowania deficytów budŝetowych. Podobna sytuacja ma się z wolnymi środkami. Wolne środki, rozumiane jako nadwyŝka środków pienięŝnych na rachunku bieŝącym, moŝe posłuŝyć do pokrycia deficytu budŝetowego uchwalonego w kolejnym roku budŝetowym. Alternatywnym wobec poŝyczek i kredytów bankowych źródłem finansowania deficytu budŝetowego jest emisja papierów wartościowych, w tym: obligacje jednostek samorządowych. Z analizy wynika, Ŝe największy udział w ich emisji mają powiaty ziemskie oraz jst o statusie miasta (1,4% w 2004 roku do przychodów ogółem, 3,3% w 2005 roku i 7,1% w 2006 r.). Mimo, Ŝe jednostki samorządu terytorialnego od wielu lat mogą emitować papiery wartościowe, to ta forma 4 Art. 6 ustawy o finansach publicznych 19

20 finansowania ich działalności jest nadal mało popularna. Było to spowodowane między innymi skomplikowaną procedurą i stosunkowo wysokimi kosztami emisji papierów wartościowych. PoniŜej zaprezentowano strukturę przychodów jednostek samorządu terytorialnego według źródeł pochodzenia w latach Struktura przychodów jednostek samorządu terytorialnego według źródeł pochodzenia w latach Wyszczególnienie Województwo samorządowe Pow. Grodzkie Pow. Ziemskie Miasta Gminy Miasta i Gminy JST ogółem Przychody ogółem: 100,0 100,0 100,0 100,00 100,0 100,0 100,0 Kredyty i poŝyczki, w tym: ,7 79,3 83,5 69,7 78,3 78, ,2 84,2 64,3 66,9 63,9 71,7 71, ,4 82,7 48,4 11,6 61,9 69,5 61,4 poŝyczki na prefinansowanie ,5 3,9 7,2 9,7 14,3 14,5 15, ,8 11,3 10,9 3,2 15,3 20,6 19,5 Spłata poŝyczek udzielonych ,6-1,1 0, ,0 0, , ,5 0,3-0,1 0,4 NadwyŜka z lat ubiegłych ,0 11,5 10,6 2,2 3, ,8-6,4 13,8 17,4 6,0 11, ,8 4,8 16,0 9,1 5,3 Papiery wartościowe ,6 0, Obligacje jednostek samorządowych , , ,9 2,6-4,9 3, ,5 13,5-6,5 7,1 Prywatyzacja majątku JST , ,4 Inne źródła ,3 12,3 5,4 19,7 16,0 16, ,8 16,4 16,0 18,7 17,4 14, ,6 17,3 20,8 68,8 22,1 14,8 25,4 Wielkość przychodów ogółem według typu JST w latach Województwo samorządowe Powiaty grodzkie Powiaty ziemskie Miasta Gminy Miasta i gminy Rok 2004 Rok 2005 Rok