Wskaźniki do oceny sytuacji finansowej jednostek samorządu terytorialnego w latach

Transkrypt

1 MINISTERSTWO FINANSÓW Wskaźniki do oceny sytuacji finansowej jednostek samorządu terytorialnego w latach Warszawa, luty 2009 r.

2 Wstęp Ministerstwo Finansów po raz kolejny przygotowało zestaw wskaźników pozwalających na ocenę sytuacji finansowej jednostek samorządu terytorialnego. Opracowany przez Ministerstwo Finansów zestaw wskaźników moŝe być pomocny przy ocenie sytuacji finansowej poszczególnych jednostek samorządy terytorialnego oraz moŝliwości zaciągania zobowiązań czy podejmowaniu decyzji o charakterze rozwojowym. Na podstawie przygotowanego materiału poszczególne jednostki samorządu terytorialnego, w ramach poszczególnych typów i kategorii, będą mogły porównać swoją sytuację finansową z sytuacją finansową innych jednostek. W tym celu mogą być wykorzystane wskaźniki zdefiniowane w następujących grupach: wskaźniki ustawowe, wskaźniki zadłuŝenia, wskaźniki dochodów, wskaźniki wydatków. Pojęcie dochodów i wydatków jednostek samorządu terytorialnego w podziale na bieŝące i majątkowe, zostało zawarte w art. 165a ustawy z dnia 30 czerwca 2005 roku o finansach publicznych (z. U. Nr 249, poz ze zm.) tj.: o dochodów majątkowych zalicza się: dotacje i środki otrzymane na inwestycje; dochody ze sprzedaŝy majątku; dochody z tytułu przekształcenia prawa uŝytkowania wieczystego w prawo własności. Przez dochody bieŝące budŝetu jednostki samorządu terytorialnego rozumie się dochody budŝetowe niebędące dochodami majątkowymi. o wydatków majątkowych zalicza się wydatki na: inwestycje i zakupy inwestycyjne; zakup i objęcie akcji; wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego. Przez wydatki bieŝące budŝetu jednostki samorządu terytorialnego rozumie się wydatki budŝetowe niebędące wydatkami majątkowymi. 2

3 godnie z rozporządzeniem Ministra Finansów z 14 czerwca 2006 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych (z. U. Nr 107, poz. 726 ze zm.) do końca 2008 r.: 1) do dochodów majątkowych jednostek samorządu terytorialnego zalicza się : , 087, 618, 620, 622, 626, , , i , 2) do wydatków majątkowych jednostek samorządu terytorialnego zalicza się : 601, 605, 606, 613, 614, 617, , 630, i 680. godnie z 168 ust. 1 ustawy o finansach publicznych róŝnica między dochodami a wydatkami budŝetu jednostki samorządu terytorialnego stanowi odpowiednio nadwyŝkę budŝetu jednostki samorządu terytorialnego lub deficyt budŝetu jednostki samorządu terytorialnego. Natomiast róŝnica między dochodami bieŝącymi a wydatkami bieŝącymi określona jest jako wynik bieŝący, który w przypadku osiągania wartości dodatnich moŝe być określany jako nadwyŝka operacyjna (odpowiednio deficyt operacyjny w przypadku ujemnego wyniku bieŝącego). o obliczenia wskaźników wykorzystano dane pochodzące ze sprawozdań z wykonania budŝetów jednostek samorządu terytorialnego, sporządzanych przez jednostki samorządu terytorialnego na podstawie rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie sprawozdawczości budŝetowej, w tym: Rb-27S Sprawozdanie z wykonania planu dochodów budŝetowych, Rb-28S Sprawozdanie z wykonania planu wydatków budŝetowych, Rb-NS Sprawozdanie o nadwyŝce/deficycie, Rb- Sprawozdanie o stanie zobowiązań według tytułów dłuŝnych oraz gwarancji i poręczeń. ane liczbowe zostały opracowane w oparciu o sprawozdania jednostek samorządu terytorialnego za 2005 r. według stanu bazy na 6 kwietnia 2006 r., bez korekt nadesłanych w późniejszych terminach oraz za 2007 r. według stanu bazy na dzień 8 kwietnia 2008 r. 3

4 Sposób prezentacji danych: Wskaźniki policzono dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego w podziale na następujące grupy: 1. Gminy wiejskie poniŝej 5 tys. mieszkańców, 2. Gminy wiejskie powyŝej 5 tys. mieszkańców, 3. Gminy miejskie poniŝej 25 tys. mieszkańców, 4. Gminy miejskie powyŝej 25 tys. mieszkańców, 5. Gminy miejsko-wiejskie poniŝej 15 tys. mieszkańców, 6. Gminy miejsko-wiejskie powyŝej 15 tys. mieszkańców, 7. Powiaty, 8. Miasta na prawach powiatu poniŝej 200 tys. mieszkańców, 9. Miasta na prawach powiatu powyŝej 200 tys. mieszkańców, 10. Województwa.. 4

5 1. Wskaźniki zdefiniowane w ustawie o finansach publicznych o oceny zadłuŝenia jednostek samorządu terytorialnego, w oparciu o regulacje zawarte w ustawie z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (z. U. Nr 249, poz ze zm.), mogą posłuŝyć wskaźniki takie jak: Wskaźnik ustawowy liczony po zakończeniu roku budŝetowego: udział zobowiązań ogółem w dochodach ogółem: oue W UST1 = 60% o oue zobowiązania ogółem pomniejszone o środki, o których mowa w art. 5 ust. 3 ustawy o finansach publicznych, o wykonane dochody ogółem. Wskaźnik ustawowy liczony w ciągu roku budŝetowego: udział zobowiązań ogółem w dochodach planowanych ogółem: oue W UST2 = 60% pl oue zobowiązania ogółem pomniejszone o środki, o których mowa w art. 5 ust. 3 ustawy o finansach publicznych, pl planowane dochody ogółem. Wskaźniki W UST1 oraz W UST2 obrazują poziom zadłuŝenia czyli udział zobowiązań ogółem jednostki samorządu terytorialnego w dochodach ogółem. godnie z art. 170 ust. 1 ustawy o finansach publicznych, łączna kwota długu jednostki samorządu terytorialnego na koniec roku budŝetowego nie moŝe przekroczyć 60% wykonanych dochodów ogółem tej jednostki (wskaźnik W UST1 ) w tym roku budŝetowym, natomiast w trakcie roku budŝetowego łączna kwota długu jednostki samorządu terytorialnego na koniec kwartału nie moŝe przekraczać 60% planowanych w danym roku budŝetowym dochodów tej jednostki (wskaźnik W UST2 ). Ograniczeń tych nie stosuje się do emitowanych papierów wartościowych, kredytów i poŝyczek zaciągniętych w związku ze środkami określonymi w umowie zawartej z podmiotami dysponującymi środkami, o których mowa w art. 5 ust. 3 ustawy o finansach publicznych. 5

6 Wskaźnik ustawowy: udział spłat rat kapitałowych i odsetek w dochodach planowanych ogółem: Ods W UST3 = UE + SplUE 15% pl Ods UE odsetki od zaciągniętych kredytów i poŝyczek 1 Spl UE spłata rat kapitałowych od zaciągniętych kredytów i poŝyczek 2 pl planowane dochody ogółem. Wskaźnik W UST3 obrazuje poziom obsługi zadłuŝenia czyli udział wydatków na obsługę zadłuŝenia i spłat rat kapitałowych (w tym równieŝ wykup obligacji i innych papierów wartościowych) w planowanych dochodach ogółem. Im większa jest wartość tej relacji tym większe jest ryzyko wystąpienia niewypłacalności jednostki samorządu terytorialnego. godnie z art. 169 ust. 1 ustawy o finansach publicznych, łączna kwota przypadających w danym roku budŝetowym spłat rat kredytów i poŝyczek oraz potencjalnych spłat kwot wynikających z udzielonych przez jednostki samorządu terytorialnego poręczeń i gwarancji wraz z naleŝnymi w danym roku odsetkami od tych kredytów i poŝyczek oraz naleŝnych odsetek i dyskonta, a takŝe przypadających w danym roku budŝetowym wykupów papierów wartościowych emitowanych przez jednostki samorządu terytorialnego, nie moŝe przekroczyć 15% planowanych na dany rok budŝetowy dochodów jednostki samorządu terytorialnego. Ograniczenia nie stosuje się do emitowanych papierów wartościowych, kredytów i poŝyczek zaciągniętych w związku z umową zawartą z podmiotem dysponującym środkami pochodzącymi z budŝetu Unii Europejskiej oraz do poręczeń i gwarancji udzielonych samorządowym osobom prawnym realizującym zadania jednostki samorządu terytorialnego z wykorzystaniem środków pochodzących z budŝetu Unii Europejskiej. 1 do odsetek od zaciągniętych kredytów i poŝyczek zalicza się paragrafy: 801, 802, 806, 807, 810, 811, 812, 813, pomniejszone o środki, o których mowa w art. 169 ust. 1 pkt 3 ustawy o finansach publicznych 2 spłata rat kapitałowych od zaciągniętych kredytów i poŝyczek dane dotyczące spłat kredytów i poŝyczek oraz wykupu papierów wartościowych i obligacji samorządowych ze sprawozdania Rb-NS, pomniejszone o środki, o których mowa w art. 169 ust. 1 pkt 3 ustawy o finansach publicznych 6

7 2. Wskaźniki zadłuŝenia Wskaźnik 1 ObciąŜenie dochodów bieŝących długiem: W 1 = o b gdzie: o zobowiązania ogółem, b wykonane dochody bieŝące. Wskaźnik W 1 pozwala na bardziej miarodajną ocenę poziomu zadłuŝenia jednostki samorządu terytorialnego w porównaniu do wskaźnika ustawowego (relacja zobowiązań ogółem do dochodów ogółem - W UST1,2 ). Wskaźnik ten pozwala na ocenę wielkości zadłuŝenia w odniesieniu do dochodów bieŝących. Wskaźnik 2 ObciąŜenie dochodów bieŝących obsługą zadłuŝenia: Ods + Spl W 2 = b Ods odsetki od zaciągniętych kredytów i poŝyczek 3, Spl spłata rat kapitałowych od zaciągniętych kredytów i poŝyczek 4, b wykonane dochody bieŝące. Wskaźnik ten obrazuje obciąŝenie dochodów bieŝących obsługą zadłuŝenia, tj. udział wydatków na obsługę zadłuŝenia i spłat rat kapitałowych (w tym równieŝ wykup obligacji i samorządowych papierów wartościowych) w dochodach bieŝących. Im większa jest wartość tej relacji tym większe jest ryzyko wystąpienia niewypłacalności jednostki samorządu terytorialnego. Wskaźnik W 2 pozwala na ocenę poziomu wydatków na spłatę zadłuŝenia do dochodów bieŝących. Wskaźnik 3 ObciąŜenie dochodów bieŝących wydatkami bieŝącymi i obsługą zadłuŝenia: W 3 = W b + Spl + b Ods W b wykonane wydatki bieŝące, Spl spłata rat kapitałowych od zaciągniętych kredytów i poŝyczek 4, 3 do odsetek od zaciągniętych kredytów i poŝyczek zalicza się paragrafy: 801, 802, 806, 807, 810, 811, 812, spłata rat kapitałowych od zaciągniętych kredytów i poŝyczek dane dotyczące spłat kredytów i poŝyczek oraz wykupu papierów wartościowych i obligacji samorządowych ze sprawozdania Rb-NS 7

8 Ods odsetki od zaciągniętych kredytów i poŝyczek 3, b wykonane dochody bieŝące. Wskaźnik W 3 obrazuje obciąŝenie dochodów bieŝących wydatkami bieŝącymi i obsługą zadłuŝenia (spłata rat kapitałowych i odsetek). Wartość wskaźnika większa od 100 świadczyłaby o tym, Ŝe dochody bieŝące nie wystarczają na pokrycie wydatków bieŝących i obsługi zadłuŝenia. Wskaźnik 4 Udział zobowiązań wymagalnych w zobowiązaniach ogółem: W 4 = w o w zobowiązania wymagalne, o zobowiązania ogółem. Konsekwencją braku płynności finansowej w jednostce jest nieterminowe regulowanie zobowiązań. Wskaźnik W 4, czyli udział zobowiązań wymagalnych w zobowiązaniach ogółem większy od 0 świadczy o nieterminowym wywiązywaniu się z płatności. Jego wartość wyznacza natomiast skalę tego zjawiska. 3. Wskaźniki na mieszkańca Wskaźnik 1 ochody bieŝące na mieszkańca: W L1 = L b b wykonane dochody bieŝące, L liczba mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego według stanu na dzień 31 grudnia 2007 r., ustalona przez Prezesa GUS. Wskaźnik 2 Wydatki bieŝące na mieszkańca: W L2 = L Wb W b wykonane wydatki bieŝące, L liczba mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego według stanu na dzień 31 grudnia 2007 r., ustalona przez Prezesa GUS. Wskaźnik 3 Wydatki majątkowe na mieszkańca: W L3 = Wm L 8

9 W m wykonane wydatki majątkowe 5, L liczba mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego według stanu na dzień 31 grudnia 2007 r., ustalona przez Prezesa GUS. Wskaźnik 4 NadwyŜka operacyjna: W L4 = L No N o nadwyŝka operacyjna, L liczba mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego według stanu na dzień 31 grudnia 2007 r., ustalona przez Prezesa GUS. Wskaźnik 5 Transfery bieŝące na mieszkańca: W L5 = L Tb T b transfery bieŝące (Subwencja ogólna + otacje na cele bieŝące), L liczba mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego według stanu na dzień 31 grudnia 2007 r. ustalona przez Prezesa GUS. Wskaźnik 6 obowiązania ogółem na mieszkańca: W L6 = L o o zobowiązania ogółem, L liczba mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego według stanu na dzień 31 grudnia 2007 r., ustalona przez Prezesa GUS. 4. Wskaźniki budŝetowe Korzystając z opracowania dotyczącego nadwyŝki operacyjnej osiąganej we wszystkich jednostkach samorządu terytorialnego, moŝna przeanalizować jej relatywną wysokość w oparciu o inne dostępne dane, co pozwoli na porównanie wyników między jednostkami: 5 do wydatków majątkowych zalicza się paragrafy: 601, 605, 606, 613, 614, 617, , 630, i 680 9

10 Wskaźnik 1 Udział nadwyŝki operacyjnej w dochodach ogółem: W B1 = N o o N o nadwyŝka operacyjna, o wykonane dochody ogółem. Wskaźnik 2 Udział nadwyŝki operacyjnej w dochodach bieŝących: N o W B2 = b N o nadwyŝka operacyjna, b wykonane dochody bieŝące. Obliczenie wyniku operacyjnego pozwala na ocenę potencjalnej zdolności i moŝliwości jednostki samorządu terytorialnego do spłaty zobowiązań oraz do finansowania wydatków o charakterze inwestycyjnym. Udział nadwyŝki operacyjnej w dochodach ogółem (W B1 ) obrazuje natomiast jej relatywną wysokość, czyli stopień w jakim jednostka mogłaby zaciągnąć nowe zobowiązania w stosunku do osiąganych dochodów. Im wyŝsza jest wartość tego wskaźnika tym większe są moŝliwości inwestycyjne lub większa moŝliwość zwiększenia wydatków bieŝących. Wskaźnik samofinansowania tj. udział nadwyŝki operacyjnej i dochodów majątkowych w wydatkach majątkowych: W B3 = N o + m W m N o nadwyŝka operacyjna, m wykonane dochody majątkowe 6, W m wykonane wydatki majątkowe 5. Wartość wskaźnika W B3 obrazuje stopień w jakim jednostka samorządu terytorialnego finansuje inwestycje środkami własnymi, czyli zdolność do samofinansowania. Im wyŝsza jest ta relacja tym mniejsze ryzyko utraty płynności finansowej w związku z nadmiernymi kosztami obsługi zadłuŝenia, jednak jego wysoka wartość moŝe równieŝ świadczyć o niskim poziomie realizowanych inwestycji w stosunku do własnych moŝliwości. 6 do dochodów majątkowych zalicza się paragrafy: , 087, 618, 620, 622, 626, , , i

11 5. Wskaźniki dochodów Wskaźnik 1 Udział dochodów podatkowych w dochodach bieŝących: W 1 = pod b pod wykonane dochody podatkowe 7, b wykonane dochody bieŝące. Wskaźnik W 1 wskazuje jaką cześć dochodów bieŝących stanowią dochody podatkowe ogółem. Wskaźnik 2 Udział dochodów bieŝących w dochodach ogółem: W 2 = b o b wykonane dochody bieŝące, o wykonane dochody ogółem. Wskaźnik W 2 wskazuje jaką cześć dochodów ogółem stanowią dochody bieŝące. 6. Wskaźniki wydatków Wskaźnik 1 ObciąŜenie wydatków bieŝących wydatkami na wynagrodzenia i pochodne: W W1 = W w W b W w wykonane wydatki na wynagrodzenia i pochodne od wynagrodzeń 8, W b wykonane wydatki bieŝące. Wskaźnik W W1 obrazuje obciąŝenie wydatków bieŝących wydatkami na wynagrodzenia i pochodne. Wskaźnik 2 Relacja transferów bieŝących do wydatków bieŝących: W W2 = T b W b 7 do dochodów podatkowych zalicza się paragrafy: 001, 002, 031, 032, 033, 034, 035, 036, 037, do wydatków na wynagrodzenia i pochodne od wynagrodzeń zalicza się paragrafy: 302, 303, 401, 402, 404, 405, 406, 407, 408, 409, 410, 411, 412, 417, 444) 11

12 T b transfery bieŝące (Subwencja ogólna + otacje na cele bieŝące), W b wykonane wydatki bieŝące. Wskaźnik W W2 wskazuje jaką cześć wydatków bieŝących stanowią transfery bieŝące, czyli dotacje z budŝetu państwa na cele bieŝące oraz subwencja ogólna. Wskaźnik 3 Udział wydatków majątkowych w wydatkach ogółem: W W3 = W m W o W m wykonane wydatki majątkowe 7, W o wykonane wydatki ogółem. Wskaźnik W W3 wskazuje jaką cześć wydatków ogółem stanowią wydatki majątkowe. 7. Wskaźniki zobowiązań wymagalnych wobec podmiotów grupy III praktyki wynika, Ŝe często pierwszym efektem pogarszającej się sytuacji finansowej JST jest wzrost zobowiązań wymagalnych wobec podmiotów grupy III, do której zalicza się: akład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze, Narodowy Fundusz drowia. Wskaźnik 1 Udział zobowiązań wymagalnych wobec podmiotów grupy III w wydatkach na wynagrodzenia i pochodne od wynagrodzeń: W1 = W wiii w wiii zobowiązania wymagalne wobec podmiotów grupy III, W w wykonane wydatki na wynagrodzenia 9. Wskaźnik W1 obrazuje poziom zobowiązań wymagalnych wobec podmiotów grupy III w relacji do wydatków na wynagrodzenia i pochodne. Wskaźnik 2 Udział zobowiązań wymagalnych wobec podmiotów grupy III w dochodach bieŝących : W2 = wiii b wiii zobowiązania wymagalne wobec podmiotów grupy III, b wykonane dochody bieŝące. 12

13 Wskaźnik W2 obrazuje poziom zobowiązań wymagalnych wobec podmiotów grupy III w relacji do dochodów bieŝących. Wskaźnik 3 Udział zobowiązań wymagalnych wobec podmiotów grupy III w zobowiązaniach ogółem: W3 = wiii o wiii zobowiązania wymagalne wobec podmiotów grupy III, o zobowiązania ogółem. Wskaźnik W3 obrazuje poziom zobowiązań wymagalnych wobec podmiotów grupy III w relacji do zobowiązań ogółem. Wskaźnik 4 Udział zobowiązań wymagalnych wobec podmiotów grupy III w zobowiązaniach wymagalnych: W4 = wiii w wiii zobowiązania wymagalne wobec podmiotów grupy III, w zobowiązania wymagalne. Wskaźnik W4 obrazuje poziom zobowiązań wymagalnych wobec podmiotów grupy III w relacji do zobowiązań wymagalnych ogółem. 13