Elastyczne formy pracy

Transkrypt

1 ELASTYCZNE FORMY PRACY Elastyczne formy pracy poradnik dla pracowników WydawnictwoWyszejSzkoyEkonomicznejwBiaymstoku Biaystok2007 Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego, listopad 2006 r. Strona 1

2

3 ELASTYCZNE FORMY PRACY.PORADNIK DLA PRACOWNIKÓW. SPIS TRECI WPROWADZENIE...5 SOWOWSTPNE...11 WPROWADZENIEDOELASTYCZNYCHFORMPRACY Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina

4

5 ELASTYCZNE FORMY PRACY.PORADNIK DLA PRACOWNIKÓW. Poradnik Elastyczne formy pracy zosta przygotowany jako jedno z dwóch podobnych opracowa (jedno dla pracodawców; drugie dla pracowników) zwizanych z realizacj projektu IW EQUAL Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina, finansowanego z Europejskiego Funduszu Spoecznego. Wicej informacji nt. projektu zawarto w Sowie wstpnym do poradnika. POCOPORADNIK? Obserwacje z ostatnich lat wskazuj, e wiele polskich rodzin napotyka na powane trudnoci w czeniu ról rodzinnych z pracowniczymi, co przynosi negatywne skutki zarówno dla pracowników, jak i dla pracodawców. Dla agodzenia tego konfliktu moliwe jest stosowanie wielu rónych rozwiza, a wród nich uelastycznienie organizacji pracy, rozkadów czasu pracy czy systemów czasu pracy w sposób, który uatwi godzenie ycia rodzinnego i zawodowego. Wikszo ludzi obawia si zmian, a ich obawy wywodz si w duym stopniu z braku dostatecznej wiedzy. Brak wiedzy to te bariera stosowania w praktyce elastycznych sposobów organizowania pracy. Zarówno pracodawcom, jak i pracownikom potrzebne s dodatkowe informacje o rozwizaniach moliwych do zastosowania w polskich warunkach, o prawnych zasadach ich wdraania, o moliwych skutkach spoecznych, uwarunkowaniach psychologicznych oraz zaletach i mankamentach ich wykorzystywania. Wane s te zasady (procedury) wprowadzania wybranych elastycznych sposobów organizowania pracy czy czasu pracy, jak i tzw. dobre praktyki, które pokazuj, jakie korzyci pracodawcy i pracownicy mog uzyska, gdy w firmie stosowane s elastyczne formy pracy przyjazne rodzinie. Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina

6 ELASTYCZNE FORMY PRACY.PORADNIK DLA PRACOWNIKÓW. COZAWIERAPORADNIK? W poradniku zawarlimy ten zasób wiedzy, który wyda si nam na podstawie obserwacji, bada i znanych dowiadcze firm krajowych i zagranicznych niezbdny dla uelastycznienia warunków wykonywania pracy w naszym kraju w sposób, w którym moliwe jest zagodzenie konfliktu midzy obowizkami opiekuczymi a powinnociami zawodowymi pracowników. I tak, na pocztku przedstawiamy Czytelnikom podstawowe informacje nt. projektu Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina : cele, zadania, podjte w projekcie problemy, wspórealizujcych go partnerów, formy podjtych, zrealizowanych i planowanych dziaa oraz dotychczasowe osignicia. Pierwszy rozdzia poradnika zawiera podstawowe informacje nt. elastycznych form pracy. Jego celem jest przekazanie podstawowej wiedzy o tym, co oznacza elastyczno na rynku pracy, co mona uelastycznia w zatrudnieniu i organizowaniu pracy, jakie obszary wiadczenia pracy i w jakiej formie mog zosta uelastycznione. Omówiono w nim problem wzajemnej zalenoci midzy warunkami, w jakich wykonujemy prac, sposobem jej organizowania i oceniania a jako- ci naszego ycia; zwaszcza czenia pracy zawodowej z powinno- ciami rodzinnymi. Wykorzystujc wyniki bada naukowych autorzy poradnika wskazali podstawowe przyczyny, dla jakich wprowadzane s w firmach elastyczne formy pracy. Omówiono osigane w ten sposób rezultaty zarówno pozytywne, jak i negatywne. Z treci rozdziau drugiego mona dowiedzie si, dlaczego coraz czciej zajmujemy si elastycznymi formami pracy, jakie znaczenie ma tu prawo pracy europejskie i polskie jak reguluje ono kwestie dotyczce elastycznego zatrudnienia, a zwaszcza elastycznego czasu pracy. Ostatni cz tego rozdziau powiecono wskazaniu gównych zalet i najczciej wystpujcych wad takich rozwiza. Rozdzia trzeci, czwarty i pity powicono omówieniu wybranych elastycznych form pracy. Ich wyboru do poradnika dokonano kierujc si jednym zasadniczym kryterium: wszystkie one mog uatwia czenie ich obowizków zawodowych z rolami rodzinnymi i przynosi korzyci zarówno pracownikom, jak i pracodawcom. Dlatego te nie ma w poradniku informacji o wszystkich elastycznych formach zatrudnienia, jakie moliwe s do stosowania w naszym kraju w wietle obowizujcych zasad prawnych. Omówiono jedynie formy przyjazne rodzinie. W rozdziale trzecim opisano szeroko zagadnienia zwizane z moliwociami wykorzystania telepracy formy coraz popularniejszej w Polsce i zalecanej w dokumentach Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina

7 ELASTYCZNE FORMY PRACY.PORADNIK DLA PRACOWNIKÓW. rzdowych 1 jako rozwizanie uatwiajce godzenie ycia rodzinnego z zawodowym. W rozdziale tym opisano te wybrane formy uelastyczniania czasu pracy w firmie: zmienne godziny rozpoczynania pracy, ruchomy czas pracy i indywidualny czas pracy. Ponadto opisano zasady zwizane z wykonywaniem pracy w domu i wskazano elementy pozwalajce odróni je od pracy nakadczej. W dalszej treci rozdziau trzeciego zaprezentowano wybrane systemy czasu pracy: system równowanego czasu pracy i zadaniowego czasu pracy, które mog by doskonaym rozwizaniem indywidualizacji czasu pracy wiadczonej w rónych formach zatrudnienia. Natomiast w rozdziale czwartym podjto problemy zwizane z prac w niepenym wymiarze czasu: róne sztywne i elastyczne sposoby wykorzystania i organizowania zatrudnienia niepenoetatowego. Omówiono zarówno podstawowe rozwizanie, jakim jest sztywne w praktyce i z tego wzgldu czsto nieprzyjazne rodzinie zatrudnienie na czci etatu, ale te i moliwoci jego uelastycznienia z korzyci dla obu stron: pracodawcy i pracownika. Szeroko przedstawiono wic informacje dotyczce pracy niepenoetatowej zorganizowanej jako job-sharing, czyli dzielenie miejsca pracy, a nastpnie opisano te formy niepenego etatu, które wi si z wybranymi, moliwymi do uelastycznienia systemami czasu pracy: skróconym tygodniem pracy oraz prac weekendow. O ile rozdzia trzeci i czwarty zawiera informacje nt. elastycznej organizacji zatrudnienia pracowniczego, a wic na podstawie umowy o prac, o tyle w rozdziale pitym przytoczono informacje zwizane ze wiadczeniem pracy w oparciu o umowy cywilnoprawne (umow zlecenie i umow o dzieo) oraz w oparciu o samozatrudnienie (umowa o wiadczenie usug). Ostatni rozdzia poradnika szósty zawiera praktyczne wskazówki i techniki pomocne w dobrym i skutecznym zarzdzaniu czasem. Pomog Ci one zwikszy wasn wydajno i skuteczno, ograniczy marnowanie czasu, zmniejszy przecienie prac oraz lepiej godzi prac z yciem pozazawodowym. W tej czci poradnika obok wskazówek znajdziesz test samooceny swojego stylu pracy oraz autodiagnostyczny test oceniajcy Twoj gotowo do podjcia telepracy, który pomoe Ci zidentyfikowa mocne strony oraz bariery, które musisz przezwyciy zanim zdecydujesz si na teleprac. 1 Por. np. Rzd w trosce o polskie rodziny projekt programu polityki rodzinnej rzdu Jarosawa Kaczyskiego z dnia 8 marca 2007 r. Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina

8 ELASTYCZNE FORMY PRACY.PORADNIK DLA PRACOWNIKÓW. JAKCZYTATENPORADNIK? Kada z omówionych w poradniku elastycznych i przyjaznych rodzinie form wykonywania pracy zostaa opisana w taki sposób, aby przekaza Czytelnikom zarówno niezbdne informacje prawne i organizacyjne, jak i wiedz o sposobach wdraania tych form w firmie oraz moliwe do osignicia korzyci z ich stosowania, ale te i potencjalne zagroenia. W wikszoci przypadków informacje te uzupeniono opisem dowiadcze z innych krajów i przykadami dobrych praktyk, a take omówieniem spo- ecznych i psychologicznych aspektów stosowania wskazanych w poradniku rozwiza. Aby informacje zawarte w poradniku byy bardziej czytelne i atwe do odnalezienia, w treci zastosowano pewne oznaczenia umowne: Flagi oznaczenie informacji dotyczcych okrelonych krajów (lub pastw UE); zarówno prawnych, jak i np. przykadów dobrych praktyk. Wykrzyknik sygnalizuje szczególnie istotne informacje. Wskazuje te na moliwo popenienia bdu przy wdraaniu omawianych rozwiza. Paragraf oznacza podstawowe informacje prawne (stan prawny czerwiec 2007 r.) Znak zapytania oznacza problemy wymagajce od Czytelnika odpowiedzi (analizy) uwzgldniajcej jego wasn, indywidualn sytuacj. abcd Pola tekstowe zawieraj zarówno opisy przykadów dobrych praktyk, stosowania opisanych zasad prawnych, jak te wyniki bada i ciekawostki dotyczce elastycznych form pracy. Ponadto, przez pogrubienie tekstu lub wyrónienie go kolorem innym ni czarny zaznaczono definicje oraz informacje istotne dla waciwego zrozumienia przedstawianych zasad postpowania. Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina

9 ELASTYCZNE FORMY PRACY.PORADNIK DLA PRACOWNIKÓW. KTONAPISAPORADNIK? Sowo wstpne do poradnika napisaa Cecylia Sadowska-Snarska kierownik projektu Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina, natomiast autorami dalszej treci s: Lucyna Machol-Zajda (IPiSS w Warszawie) rozdziay I, III, rozdzia IV pkt 2, rozdzia VI oraz redakcja caoci opracowania, Dorota Gogosz (IPiSS w Warszawie) rozdziay II, IV pkt 1, 3 i 4 oraz rozdzia V. W rozdziaach III, IV i V wykorzystano take informacje na temat ogólnych zasad prawnych dotyczcych elastycznych form pracy, przygotowane przez Piotra Wojciechowskiego (Pastwowa Inspekcja Pracy). yczymy przyjemnej i poytecznej lektury - Autorzy Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina

10 ELASTYCZNE FORMY PRACY.PORADNIK DLA PRACOWNIKÓW. Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina

11 ELASTYCZNE FORMY PRACY.PORADNIK DLA PRACOWNIKÓW. Niniejszy poradnik powsta jako element podejmowanych dziaa w projekcie Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina realizowanym w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL (Dziaanie 2.) przez Wysz Szko Ekonomiczn w Biaymstoku w partnerstwie z: Biaostock Fundacj Ksztacenia Kadr, Izb Przemysowo-Handlow w Biaymstoku oraz Zakadem Doskonalenia Zawodowego w Biaymstoku. Projekt Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina wpisuje si w Temat G IW EQUAL Godzenie ycia rodzinnego i zawodowego oraz ponowna integracja kobiet i mczyzn, którzy opucili rynek pracy, poprzez wdraanie bardziej elastycznych i efektywnych form organizacji pracy oraz dziaa towarzyszcych. Temat G jest realizowany w ramach priorytetu 1. zwalczanie dyskryminacji i nierównoci na rynku pracy. Projekt kierowany jest do pracujcych rodziców posiadajcych dzieci w wieku do 7 lat oraz kobiet w ciy i zmierza do poprawy sytuacji kobiet na rynku pracy poprzez stworzenie warunków umoliwiajcych godzenie ycia rodzinnego z zawodowym. Ze wzgldu na potrzeb uwzgldnienia kompleksowego podejcia obejmuje take udzia: pracodawców, placówek opieki nad dzieckiem (obki, przedszkola), instytucji szkoleniowych, naukowych, mediów, zwizków zawodowych oraz samorzdu terytorialnego, jako instytucji, których odpowiednio stymulowane dziaania w najwikszym stopniu mog sprzyja godzeniu ycia zawodowego z rodzinnym. Tradycyjne postrzeganie ról kobiety i mczyzny w rodzinie powoduje, e ciar obowizków domowych spoczywa przede wszystkim na kobietach, co w efekcie ksztatuje ich niekorzystn pozycj na rynku pracy w stosunku do mczyzn, o czym wiadcz niskie wskaniki zatrudnienia kobiet, wysze wskaniki bezrobocia oraz biernoci zawodowej. Obowizki rodzinne staj si balastem w yciu zawodowym kobiet, za intensywny rozwój kariery zawodowej wyranie koliduje z yciem prywatnym i obowizkami wynikajcymi z posiadania rodziny. Kobieta jest Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina

12 ELASTYCZNE FORMY PRACY.PORADNIK DLA PRACOWNIKÓW. mniej cenionym pracownikiem, bowiem pracodawca nie moe liczy na cigo jej pracy i wysokie zaangaowanie w firmie, co powoduje, e kobiety otrzymuj nisze wynagrodzenia, zajmuj nisze stanowiska. W obecnej sytuacji zbyt maa waga przywizywana jest do pomagania kobietom w godzeniu ycia zawodowego z rodzinnym, co wynika przede wszystkim z uznania takich dziaa za nie rokujce powodzenia. Tradycyjne postrzeganie ról spoecznych i rodzinnych mczyzn i kobiet skutkuje wystpowaniem trzech subiektywnych (nie wynikajcych z norm prawnych ani ogranicze organizacyjnych) czynników utrudniajcych godzenie ycia zawodowego i rodzinnego: niskiej aktywnoci mczyzn w penieniu obowizków rodzinnych, niskiego poziomu wykorzystania elastycznych form zatrudnienia i organizacji czasu pracy, niedostosowanego do potrzeb pracujcych rodziców systemu opieki nad dziemi i osobami zalenymi. Dziaanie tych czynników prowadzi do dwojakiego rodzaju sytuacji spoecznej kobiet: prób godzenia pracy z yciem rodzinnym bd dugotrwaego wyczenia z ycia zawodowego i powicenia si obowizkom rodzinnym. W obu przypadkach sytuacje te w aktualnych uwarunkowaniach rodz czynniki utrudniajce godzenie ycia zawodowego i rodzinnego o charakterze obiektywnym, w tym sensie, e wywodz si z rzeczywistych kosztów/strat ponoszonych przez kobiety, pracodawców, rodziny. Próby godzenia przez kobiet obowizków zawodowych i rodzinnych wi si z kosztami dla rodziny i samej kobiety oraz nisk efektywnoci w pracy. Natomiast dugotrwae wyczenie powoduje dezaktualizacj kwalifikacji oraz trudnoci firmy zwizane z zapewnieniem zastpstwa za pracownika nieobecnego w pracy. Oddziaywanie tych obiektywnych skutków utrwala stereotypy spoeczno-kulturowe, bdce podoem ksztatowania si wspomnianych wyej subiektywnych czynników utrudniajcych godzenie ycia zawodowego i rodzinnego. Tworzy si zatem pewien ukad samowzmacniajcy, co powoduje wrcz nasilanie si zjawiska dyskryminacji kobiet na rynku pracy. Aby rozerwa ten zamknity ukad przyczynowo-skutkowy, nie mona pozosta przy oddziaywaniu na jeden element, gdy pozostae czynniki bd doprowadzay do powielania si negatywnych praktyk. Niezbdne jest stworzenie kompleksowego modelu dziaa, który bdzie jednocze- nie oddziaywa na wszystkie kluczowe czynniki sprawcze, czyli na przyczyny, a nie na skutki. Oznacza to potrzeb stworzenia kompleksowego podejcia, którego celem nadrzdnym bdzie przeamywanie tradycyjnego Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina

13 ELASTYCZNE FORMY PRACY.PORADNIK DLA PRACOWNIKÓW. podejcia do spoecznych i rodzinnych ról kobiety i mczyzny poprzez oddziaywanie na subiektywne czynniki utrudniajce godzenie ycia zawodowego i rodzinnego oraz pomoc w przeamywaniu bariery obiektywnej (bariery kwalifikacji) dla kobiet, które ju podlegaj wyczeniu z pracy. W zwizku z tym projekt Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina zmierza do stworzenia caociowego podejcia, w ramach którego uwzgldnione bd jednoczesne oddziaywania na wszystkie kluczowe czynniki sprawcze utrudniajce godzenie ycia zawodowego i rodzinnego, czyli na przyczyny, a nie na skutki. Dlatego te strategicznym celem projektu Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina jest wypracowanie oraz przetestowanie kompleksowego modelu sprzyjajcego godzeniu ycia zawodowego i rodzinnego. W ramach tego modelu przewidziane dziaania s realizowane w czterech wzajemnie powizanych obszarach (schemat 1): D Zapobieganiedezaktualizacji kwalifikacjizawodowych kobietimczyznpodczas przerwywynikajcej zpenieniaobowizków rodzinnych A Promowanieelastycznychform pracyzarównowródkobiet,jak imczyzn Godzenieycia zawodowego irodzinnegoprzez kobietyimczyzn B Zwikszeniedostpudo placówekopiekinad dzieckiem C Promocjawikszegozaangaowania mczyznwfunkcjerodzinne SCHEMAT 1. GÓWNE OBSZARY DZIAA NA RZECZ GODZENIA YCIA ZAWODOWEGO I RODZINNEGO Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina

14 ELASTYCZNE FORMY PRACY.PORADNIK DLA PRACOWNIKÓW. Promowanie elastycznych form zatrudnienia oraz organizacji czasu pracy. Zwikszenie dostpu do placówek opieki nad dzieckiem (obków, przedszkoli). Promocja wikszego zaangaowania mczyzn w funkcje rodzinne. Zapobieganie dezaktualizacji kwalifikacji zawodowych rodziców (matki, ojca) podczas przerwy wynikajcej z penienia obowizków rodzinnych. W ramach realizacji celu pierwszego, jakim jest zwikszenie zakresu stosowania elastycznych form zatrudnienia i organizacji czasu pracy jako instrumentu uatwiajcego godzenie obowizków rodzinnych z zawodowymi poprzez ich promowanie, s podejmowane nastpujce dziaania: przeprowadzenie badania ankietowego dotyczcego znajomoci i moliwoci zastosowania elastycznych form pracy wród pracobiorców, a zwaszcza rodziców dzieci w wieku do lat 7 oraz oczekiwa i potrzeb pracodawców w tym zakresie; organizacja szkole, seminariów nt. elastycznych form pracy zarówno skierowanych do pracodawców, jak i pracobiorców, przedstawicieli zwizków zawodowych i inspektorów pracy oraz przedstawicieli instytucji rynku pracy; przygotowanie i upowszechnienie publikacji m.in. z bada wczeniej przeprowadzonych, poradników, broszur, ulotek promujcych elastyczne formy pracy; utworzenie punktu konsultacyjno-informacyjnego ds. elastycznych form pracy, z usug którego mog korzysta zarówno pracodawcy, jak i pracobiorcy (porednictwo pracy, doradztwo zawodowe i prawne); przeprowadzenie audytów systemów pracy, majcych na celu identyfikacj stanowisk do uelastycznienia w firmach; wybór grupy kobiet i mczyzn bdcych w trakcie urlopów macierzyskich i wychowawczych bd posiadajcych dzieci w wieku do lat 7 oraz pracodawców i przetestowanie na tej grupie TELEPRACY jako jednej z elastycznych form zatrudnienia; testowanie pozostaych elastycznych form zatrudnienia oraz organizacji czasu pracy w przedsibiorstwach; organizacja konkursu na firm najbardziej przyjazn rodzinie. Cel drugi, jakim jest zwikszenie dostpu do placówek opieki nad dzieckiem (obki, przedszkola), realizowany jest poprzez: przeprowadzenie badania rodziców, których dzieci uczszczaj do obków i przedszkoli, dotyczcego ich dowiadcze i oczekiwa wobec organizacji opieki nad dziemi, które najbardziej sprzyjaj godzeniu ycia zawodowego i rodzinnego; Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina

15 ELASTYCZNE FORMY PRACY.PORADNIK DLA PRACOWNIKÓW. testowanie wprowadzonej zrónicowanej oferty przez obki i przedszkola polegajcej na: przeduonych godzinach otwarcia (do 20:00-21:00), moliwoci pozostawienia w placówce dziecka w sobot; zwikszenie kadry przedszkoli poprzez organizacj stay dla absolwentów wydziaów pedagogicznych oraz zaangaowanie wolontariuszy; promocj elastycznych obków i przedszkoli; organizacj konkursu na najbardziej przyjazn zindywidualizowanym potrzebom rodziców placówk opieki nad dziemi. W celu realizacji celu trzeciego, który zorientowany jest na uatwienie kobietom realizacji kariery zawodowej poprzez promocj wikszego zaanga- owania mczyzn w funkcje rodzinne, podejmowane dziaania s zwizane z: przeprowadzeniem bada ankietowych wród rónych grup wiekowych mczyzn, co pozwolio na zdiagnozowanie ich stanu wiadomoci o partnerskim modelu nowoczesnej rodziny oraz ich gotowoci do partnerskiego dzielenia si obowizkami rodzinnymi; zorganizowaniem i przeprowadzeniem kampanii spoecznej skierowanej do mczyzn, promujcej wiksze zaangaowanie w ycie rodzinne. Z kolei cel czwarty, zorientowany na zapobieganie dezaktualizacji kwalifikacji zawodowych rodziców podczas przerwy wynikajcej z penienia obowizków rodzinnych, jest realizowany poprzez: wypracowanie mechanizmów utrzymania aktywnoci zawodowej w przerwie w wykonywaniu zawodu poprzez organizacj szkole; zainteresowanie pracodawców i pokazanie im korzyci pyncych z aktywnoci pracowników podczas przerwy w wykonywaniu zawodu spowodowanej urlopami rodzicielskimi; organizacj opieki nad dziemi w czasie trwania szkole; poradnictwo zawodowe dla kobiet i mczyzn planowanie indywidualnych cieek kariery uwzgldniajcych czenie pracy zawodowej z obowizkami rodzinnymi. Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina

16 ELASTYCZNE FORMY PRACY.PORADNIK DLA PRACOWNIKÓW. W okresie (do marca) w ramach projektu zostan podjte dziaania zwizane z upowszechnieniem tych wszystkich wypracowanych rezultatów, które oka si, po przetestowaniu, najbardziej skuteczne w kwestii godzenia ycia zawodowego z rodzinnym. Dr Cecylia Sadowska-Snarska Kierownik Projektu Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina

17 ELASTYCZNE FORMY PRACY.PORADNIK DLA PRACOWNIKÓW. 1. ELASTYCZNO RYNKU PRACY oznacza zakres i szybko dostosowania rynku pracy do zewntrznych szoków (np. naftowych, popytowych, podaowych, strukturalnych oraz rewolucji technologicznej) bd warunków rynkowych. RYSUNEK 1. KATEGORIE ELASTYCZNOCI Elastyczno moe by osigana w róny sposób i ujmowana w rónych kategoriach. Najczciej wystpujcym rozrónieniem elastycznoci jest jej podzia w oparciu o miejsce wystpowania: na zewntrz firmy (tzw. elastyczno zewntrzna) oraz wewntrz firmy (tzw. elastyczno wewntrzna). Drugie kryterium podziau to rodzaje elastycznoci: ELASTYCZNO NUMERYCZNA moe by zarówno zewntrzna, jak i wewntrzna. Odnosi si do fluktuacji pracowników (przyjcia zwolnienia) stosownie do warunków dziaania firmy oraz elastycznoci czasowej (wyduania, skracania lub uelastyczniania czasu pracy pracowników). ELASTYCZNO FUNKCJONALNA nazywana take elastycznoci organizacyjn, zwizana jest z zarzdzaniem i dziaalnoci ope- Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina

18 ELASTYCZNE FORMY PRACY.PORADNIK DLA PRACOWNIKÓW. racyjn firmy. Istotne znaczenie ma tu struktura kwalifikacyjna i moliwoci szkoleniowe, które umoliwiaj przesuwanie pracowników do rónych zada i dziaa w firmie. Elastyczno funkcjonaln firmy mog osiga równie wykorzystujc outsourcing (zlecanie wyspecjalizowanym podmiotom zewntrznym realizacji zada niezbdnych dla funkcjonowania wasnego przedsibiorstwa, które zostan tam zrealizowane efektywniej ni byoby to moliwe we wasnym zakresie). ELASTYCZNO FINANSOWA (PACOWA) oznacza wraliwo pac w firmie na sytuacje na rynku pracy, rentowno firmy oraz wydajno pracy. Stopie elastycznoci zaley od wielu czynników: siy zwizków zawodowych, szczebla negocjowania i zawierania ukadów zbiorowych, strategii pacowych firmy, stopnia ingerencji pastwa w ksztatowanie pac (zwaszcza w odniesieniu do pac minimalnych). Obok wymienionych wyej rodzajów elastycznoci wyrónia si elastyczno lokalizacyjn nazywan take elastycznoci miejsca pracy. Dotyczy ona pracowników pracujcych poza siedzib firmy: w domu, w podróy, w wyodrbnionych placówkach. W zrónicowanym i szybko zmieniajcym si wiecie elastyczno potrzebna jest zarówno pracownikom, jak i pracodawcom. Od 1997 r., wraz z przyjciem przez Komisj Europejsk dokumentu Green Paper Partnerstwo na rzecz nowej organizacji pracy, elastyczny czas pracy sta si kluczowym elementem debaty dotyczcej unowoczenienia organizacji pracy i zatrudnienia. W dokumencie zgodnie uznano, e elastyczne zarzdzanie czasem pracy moe by korzystne zarówno dla pracodawców, jak i pracowników pod warunkiem negocjacyjnego trybu wprowadzania zmian (gównie w ukadach i porozumieniach zbiorowych). W warunkach czsto sprzecznych oczekiwa i interesów partnerów spoecznych, a zwaszcza pracodawców i pracowników, nastpuje nierównomierny i wdraany z rónymi trudnociami proces uelastyczniania organizacji czasu pracy. Jednym z gównych pól konfliktów i kompromisów jest kwestia godzenia pracy zawodowej z yciem i funkcjami pozazawodowymi pracowników. Niewaciwe relacje midzy prac zawodow a yciem pozazawodowym pracowników odbijaj si negatywnie na dziaalnoci gospodarczej oraz jakoci ycia zawodowego i pozazawodowego. Poprawa sytuacji w tej dziedzinie staa si w ostatnich latach przedmiotem zwikszonego zainteresowania Unii Europejskiej i znalaza si wród priorytetów przyjtej polityki zatrudnienia i polityki spoecznej. Jednoczenie w pracach UE silnie od kilku lat podkrelano znaczenie problemów jakociowych, dotyczcych midzy innymi miejsc pracy, kwalifikacji, organizacji i dialogu spoecznego. Istnieje nierozerwalny zwizek midzy postulowanym wzrostem stopy zatrudnienia a podnoszeniem jakoci miejsc pracy. Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina

19 ELASTYCZNE FORMY PRACY.PORADNIK DLA PRACOWNIKÓW. Jako miejsca pracy obejmuje: kwalifikacje, wynagrodzenia, stan zdrowia i bezpieczestwa w pracy, warunki pracy, a take powizania midzy rónymi rodzajami czasu (czasu pracy, czasu szkolenia, czasu ycia rodzinnego i czasu dojazdów). Miejsca pracy o wysokiej jakoci s dobrze opacane, wymagaj wysokich kwalifikacji i s korzystne z punktu widzenia czasu i organizacji pracy. Tworz one dobra i usugi o wysokiej wartoci dodanej i wi si z gospodark opart na wiedzy. Jako zatrudnienia staje si równoznaczna z konkurencyjnoci, zwaszcza w zakresie jakoci produktów 2. Jako, zdaniem Anny Diamantopoulou (Komisarza ds. Zatrudnienia i Spraw Spoecznych Komisji Europejskiej w latach ) 3, jest czynnikiem produkcyjnym, a nie czynnikiem kosztowym, zapewniajcym podnoszenie standardów i zapewnienie bardziej sprawiedliwego uczestniczenia w osiganym postpie. Jest ona take si napdow w europejskim modelu spoecznym, kluczem do konkurencyjnoci i osigni ekonomicznych i spoecznych. Charakteryzujc jako miejsca pracy, mona odwoywa si do zadowolenia z pracy, wynagrodzenia, perspektyw podnoszenia kwalifikacji, treci pracy i czasu pracy. Wród czynników zewntrznych zwizanych ze rodowiskiem pracy i rynkiem pracy trzeba wymieni: równo pci, zdrowie i bezpieczestwo w pracy, elastyczno i bezpieczestwo zatrudnienia, równowag midzy prac zawodow i yciem prywatnym, dialog spoeczny i zaangaowanie pracowników. Promowanie jakoci pracy i zatrudnienia oznacza: zapewnienie moliwoci awansu, promowanie zdrowia i dobrego samopoczucia pracowników, podnoszenie kwalifikacji i umiejtnoci oraz uatwienie godzenia pracy z yciem pozazawodowym (rys. 1) 4. Zawarte w schemacie elementy skadajce si na jako miejsca pracy i zatrudnienia powinny by przedmiotem staego monitorowania oraz powinny suy formuowaniu zada zmierzajcych do poprawy charakteryzowanych przez poszczególne wskaniki sytuacji. 2 Closing address by Ms O. Quintin, Quality of social and employment policies: investing in quality, European Conference, Brussels A. Diamantopoulou, Commission proposes EU strategy for long-term investment in high-quality jobs and living standards. News, The European Commission, Brussels employment_social/new. 4 European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Quality of work and employment in Europe. Issues and challenges, Foundation paper no 1., Dublin Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina

20 ELASTYCZNE FORMY PRACY.PORADNIK DLA PRACOWNIKÓW. BEZPIECZESTWOKARIERYIZATRUDNIENIA charakter zatrudnienia dochód ochrona spoeczna prawa pracownika ZDROWIEIDOBRE SAMOPOCZUCIE problemy zdrowotne zagroenia organizacja pracy JAKOMIEJSCAPRACY IZATRUDNIENIA ROZWÓJ KWALIFIKACJI kwalifikacje szkolenie organizacje uczce rozwój kariery GODZENIEPRACYIYCIAPOZAZAWODOWEGO czas pracy i czas poza prac infrastruktura spoeczna RYSUNEK 2. JAKO PRACY I ZATRUDNIENIA Na drodze do realizacji ustalonych w Lizbonie celów i priorytetów w zakresie zatrudnienia, dotyczcych wikszej liczby lepszych miejsc pracy dla kadego, podkrelano wielokrotnie konieczno wdraania polityk zmierzajcych do osignicia wikszej harmonii pomidzy prac i yciem pozazawodowym. Negatywne konsekwencje braku równowagi midzy prac a yciem pozazawodowym powinny skania rzdy i pracodawców do dziaa zapobiegawczych i naprawczych. Przyjte decyzj Rady Unii Europejskiej 12 lipca 2005 r. wytyczne w sprawie zatrudnienia (wytyczna nr 18) promuj zatrudnienie zgodne z cyklem ycia czowieka, w tym godzenie ycia zawodowego z prywatnym oraz elastyczno (wytyczna nr 21) przy równoczesnym zagwarantowaniu pewnoci zatrudnienia oraz zmniejszenie segmentacji rynku pracy. Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina

21 ELASTYCZNE FORMY PRACY.PORADNIK DLA PRACOWNIKÓW. 2. Pierwszy europejski survey na temat jakoci ycia (badania zrealizowano w 2003 r. obejmujc respondentów w 28 krajach Europy) pokaza, jak istotne znaczenie dla oceny jakoci pracy i ycia maj wa- ciwe relacje midzy prac a yciem pozazawodowym. Pojcie jakoci ycia potraktowano w cytowanych badaniach holistycznie uwzgldniajc powizanie midzy dobrobytem jednostki a jakoci spoeczestwa (ocen usug spoecznych i publicznych, solidarnoci, zaufaniem, konfliktami i napiciami.) Zaproponowane w badaniach podejcie róni je od poprzednich bada, w których przywizywano nadmiern wag do dochodów jako substytutu dobrobytu. Wyniki bada, a wic oceny jakoci ycia pokazay, e obok aspektów ekonomicznych du wag respondenci przywizuj do warunków spoecznych, w tym ycia rodzinnego i zdrowia. Istnieje ogromna potrzeba nowego spojrzenia na kwestie godzenia pracy z yciem pozazawodowym i dostrzeenia ogromnej zoonoci problemu. W wikszoci krajów dotychczasowe dziaania w zakresie WLB (Work-Life Balance) nie zamay pciowego podziau pracy. Wzrost zatrudnienia kobiet spowodowa ich zwikszone obcienie i zdecydowanie gorsz ocen jakoci ycia. Godzenie pracy i ycia pozazawodowego nie jest przedmiotem silnego zainteresowania polityki w tzw. nowych krajach czonkowskich UE, w tym take Polski. Aby zapewni równowag i stworzy moliwoci wyboru rozwiza niezbdne s dziaania w wielu dziedzinach, w tym: polityki zatrudnienia, polityki równych szans, edukacji, ubezpiecze spoecznych, opodatkowania i mieszkalnictwa. Obecna polityka w zakresie WLB w wikszoci krajów (z wyjtkiem obywateli krajów skandynawskich) zostaa zakwestionowana, ze wzgldu na du niezgodno midzy preferencjami i dostpnoci oferowanych rozwiza. Wielka rola w ksztatowaniu równowagi midzy prac a yciem pozazawodowym przypada zakadom pracy, zarówno publicznym jak i prywatnym, poprzez ksztatowanie organizacji pracy i organizacji czasu pracy. W wielu krajach pojawiy si inicjatywy w postaci specjalnych programów dziaania pod nazw Work-Life Balance (WLB). Wanym elementem tych programów stay si elastyczne rozwizania w sferze zatrudnienia i organizacji czasu pracy. Programy realizowane pod hasem WLB maj na celu takie uksztatowanie czasu pracy, w którym kady pracownik niezalenie od wieku, pci i rasy moe jak najlepiej poczy prac z innymi swoimi obowizkami i aspiracjami. Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina

22 ELASTYCZNE FORMY PRACY.PORADNIK DLA PRACOWNIKÓW. Organizacja czasu pracy w spoeczestwie jest centralnym elementem warunków pracy i ma zasadniczy wpyw na jako pracy i ycia. Wzrost znaczenia elastycznoci w organizacji pracy i czasu pracy jest procesem obiektywnym, nierozerwalnie zwizanym ze zmianami gospodarczymi, demograficznymi, postpem technicznym i technologicznym, globalizacj, wahaniami koniunktury oraz wiatow konkurencj. Podejcie do problematyki elastycznego czasu pracy ulega ewolucji wskutek zachodzcych zmian w sferze technologii, organizacji pracy, funkcjonowania gospodarki i w wiadomoci spoecznej. Elastyczny czas pracy w najszerszym sensie oznacza odejcie od tradycyjnego sztywnego systemu, w którym jednoczenie rozpoczynano i koczono prac, pracowano jednakowo dugo w cigu dnia, tygodnia i roku kalendarzowego. Sztywny by take caoyciowy wymiar czasu pracy i moment zakoczenia aktywnoci zawodowej, czyli przejcia na emerytur. Etap pracy zawodowej w yciu czowieka poprzedza etap edukacji. Przyjmowane w praktyce elastyczne rozwizania mona przedstawi schematycznie: TABELA 1. FORMY ELASTYCZNEJ ORGANIZACJI CZASU PRACY ZMIENNE GODZINY PRACY RESTRUKTURYZACJA GODZIN SKRÓCONE GODZINY PRACY Ruchomy, elastyczny czas pracy Indywidualny czas pracy Annualizacja godzin pracy Konta czasowe Praca na wezwanie Skomprymowany tydzie pracy Praca weekendowa (pitki, soboty, niedziele, wita) Praca w niepenym wymiarze job-sharing Praca czasowa Skrócony tydzie pracy Elastyczne przechodzenie na emerytur Kade z przedstawionych wyej rozwiza moe przynosi korzyci pracodawcy i pracownikom, a przede wszystkim uatwi równowaenie pracy zawodowej z yciem pozazawodowym. Warunkiem skutecznego wykorzystania elastycznego modelu czasu pracy jest przede wszystkim odpowiedni sposób jego wprowadzania, co w warunkach rozbienoci interesów i punktów widzenia wymaga szcze- Elastyczny Pracownik Partnerska Rodzina