Awans zawodowy nauczycieli w wybranych krajach Europy

Transkrypt

1 Plskie Biur Eurydice Fundacja RSE ul. Mktwska 43 Warszawa Awans zawdwy nauczycieli w wybranych krajach Eurpy Opracwanie Anna Smczyńska Magdalena Fells Beata Płats Beata Ksakwska Na pdstawie bazy danych EURYBASE Czerwiec 2010

2 ANGLIA W rku 2007 w Anglii Agencja Kształcenia i Rzwju Szkół (Training and Develpment Agency fr Schls TDA) wprwadziła standardy zawdwe dla nauczycieli zatrudninych w szkłach. Standardy pisują cechy wymagane d nauczyciela na kaŝdym etapie jeg kariery zawdwej w pstaci wiedzy i umiejętnści zawdwych, pstawy zawdwej raz umiejętnści prezentwania craz wyŝszej efektywnści w wyknywaniu zawdu. Knkretne standardy są sfrmułwane dla następujących kategrii nauczycieli: Nauczyciela wykwalifikwaneg (Qualified Teacher), uzyskaneg p ukńczeniu kształcenia; Nauczyciela wynagradzaneg według regularnej skali zarbków nauczycielskich (Teacher n the main pay scale, psiada kwalifikacje raz staŝ) - są t tzw. "standardy główne" dla nauczycieli, którzy ukńczyli z sukcesem staŝ w zawdzie, kntynuują przestrzeganie głównych standardów i pracują nad własnym rzwjem zawdwym; Nauczyciela wynagradzaneg według wyŝszej skali zarbków nauczycielskich (Teacher n the upper pay scale) p spełnieniu pewnych standardów zawdwych nauczyciele przechdzą d skali płac kreślanej jak "wyŝsza"; Nauczyciela "znakmiteg" (Excellent Teachers, ETs) status wprwadzny w rku 2006, zaprjektwany w celu wynagrdzenia niewielkiej liczby nauczycieli najwyŝszych siągnięciach zawdwych spełniających wszelkie standardy i wynagradzanych na zasadach wykraczających pza skalę płac kreślaną jak wyŝsza. ETs wykrzystują, ale równieŝ przekazują swje umiejętnści zawdwe klegm, z którymi pracują w danej szkle; Nauczyciela wybitnych umiejętnściach zawdwych (Advanced Skills Teachers ASTs) alternatywna ścieŝka kariery zawdwej wprwadzna w 2000 rku prwadząca d stanwisk menedŝerskich lub liderów, pzwalająca wybitnym nauczycielm na kntynuację nauczania, ale równieŝ na rzpwszechnianie swich dświadczeń i wspieranie innych nauczycieli w ich pracy, zarówn we własnych szkłach, jak i w innych placówkach. Dwie stanie kategrie (ETs i ASTs) zstały zaprjektwane jak alternatywa dla ścieŝki awansu bejmującej zadania kierwnicze i pzwala najlepszym nauczycielm na kntynuację pracy "z kredą przy tablicy", a jedncześnie dzielenie się dświadczeniami i przykładami dbrej praktyki z klegami. Awans nauczyciela a skala zarbków Od prgu " nauczyciela wynagradzaneg według wyŝszej skali zarbków nauczycielskich" wszystkie standardy są związane z wynagrdzeniem. Wszyscy nauczyciele, którzy spełniają standardy związane z daną kategrią awansują d stswnej części skali wynagrdzeń. Przejście ze skali regularnej d skali wyŝszej dbywa się p siągnięciu górneg pułapu w skali regularnej. Nauczyciel jest zbwiązany spełnić krajwe kryteria przejścia d wyŝszej skali zarbków. Nie ma graniczeń dtyczących liczby nauczycieli mgących pbierać zarbki według tej skali (quta), ani knkursu miejsc. 2

3 Oprócz mŝliwści przejścia ze skali regularnej d skali wyŝszej w zakresie wynagrdzenia, nauczyciele mgą awanswać pprzez aplikwanie wyŝsze stanwisk, zarówn w szkle w której są zatrudnieni, jak i pza nią. Większść nauczycieli mŝe awanswać na stanwiska kierwnicze (management career path). Awans w ramach ścieŝki bejmującej stanwiska kierwnicze jest uzalezniny d struktury zatrudnienia w danej szkle. Struktury takie róŝnią się w pszczególnych szkłach, ale najczęściej sptykane mŝliwści awansu bejmują stanwiska związane z wyknywaniem ddatkwych bwiązków takich jak: Zadania wychwawcze dtyczące wsparcia i pieki nad uczniami raz kntaków z rdzicami (piekunami) ucznia, dtyczy t takich stanwisk jak nauczyciel piekun rku (head f year) w szkle średniej lub nauczyciel piekun kluczweg etapu nauczania (head f key stage) w szkłach pdstawwych i średnich; Zadania związane z prgramem nauczania czyli stanwisk krdynatra prgramu nauczania (curriculum crdinatr) w szkle pdstawwej lub kierwnika departamentu w szkle średniej Zadania wyknywane na pzimie całej szkły czyli stanwisk krdynatra zadań związanych ze specjalnymi ptrzebami edukacyjnymi uczniów (SEN crdiantr) lub zarządzanie knkretnymi akcjami i inicjatywami takimi jak np. szkła prfilwana (specialist schl) czy szkła rzszerzna (extended schl). Wszystkie wyŝej wymienine zadania mają dpwiadające im pzycje w strukturze płac nauczycieli partej na zasadzie wynagradzania za zakres dpwiedzialnści (Teaching and Learning Respnsibilities payments), która zastąpiła pprzedni system ddatków za wyknywanie funkcji kierwniczych. FINLANDIA Nauczyciele fińscy nie mają mŝliwści awansu na wyŝsze stanwisk związane z wyŝszym wynagrdzeniem, chyba Ŝe zdecydują się na kandydwanie na stanwisk dyrektra szkły. Natmiast wymiar bwiązków nauczyciela raz liczba gdzin dydaktycznych, zwiększenie której mŝe się starać kaŝdy nauczyciel, wpływa znacząc na wyskść wynagrdzenia. Pracdawca ma równieŝ mŝliwść wypłacenia ddatków indywidualnych nauczycielm, którzy mają pnadprzeciętne wyniki w pracy. Niestety, z pwdów eknmicznych, ddatki takie nie są pwszechnie stswane przez lkalne władze edukacyjne Minimalny wymiar gdzin dydaktycznych (pensum) waha się d 16 d 24 gdzin lekcyjnych (45- minutwych) tygdniw - tj. 11 d 17 gdzin zegarwych - w zaleŝnści d rdzaju szkły i nauczaneg przedmitu. 3

4 NIEMCY Na pdstawie ustawy wynagrdzeniach pracwników słuŝby cywilnej (Bundesbesldungsgesetz) p dbyciu studiów raz kresu staŝu (Vrbereitungsdienst) nauczyciele plasują się na pzimie A12 lub A13 skali/siatki wynagrdzeń. Ustawa kreśla grupy zawdwe dpwiadające pszczególnym pzimm wynagrdzenia. W przypadku nauczycieli skala wygląda następując: - nauczyciele Grundschulen (szkła pdstawwa) pzim A12 - nauczyciele Hauptschulen (szkła średnia I stpnia) pzim A12 - nauczyciele Realschulen (szkła średnia I stpnia) pzim A13 - nauczyciele Snderschulen (szkła średnia I stpnia) pzim A13 - nauczyciele Gymnasien (szkła średnia II stpnia): Studienrat pzim A13 plus ddatek i mŝliwść awansu na Oberstudienrat pzim A14 lub Studiendirektr pzim A15 - nauczyciele szkół zawdwych Studienrat pzim A13 plus ddatek i mŝliwść awansu na Oberstudienrat pzim A14 lub Studiendirektr pzim A15 W niektórych landach (Lander) istnieje grupa nauczycieli, którzy kształcą się nie d pracy w knkretnym typie szkły, ale na kreślnym pzimie edukacji (szkły pdstawwe, średnie I stpnia lub II stpnia). P wprwadzeniu w 1994 r. pprawek d ustawy wynagrdzeniach pracwników słuŝby cywilnej, bwiązują becnie w całym kraju ujednlicne zasady wynagradzania tej grupy nauczycieli. I tak: - nauczyciele psiadający kwalifikacje d nauczania na pzimie szkły pdstawwej - pzim A 12 - nauczyciele psiadający kwalifikacje d nauczania na pzimie szkły średniej I stpnia (pzim gimnazjum) rzpczynający prace pzim A12 p awansie pzim A13 - nauczyciele psiadający kwalifikacje d nauczania na pzimie szkły średniej II stpnia Studienrat pzim A13 plus ddatek i mŝliwść awansu na Oberstudienrat pzim A14 lub Studiendirektr pzim A15 4

5 AUSTRIA Nauczyciele w Austrii mają status urzędników państwwych w zawdzie alb pracwników kntraktwych. Urzędnicy państwwi awansują wg skali wynagrdzeń Verwendungsgruppen, znacznej literą L, pdczas gdy pracwnicy kntraktwi wg skali pd nazwą Entlhnungsgruppen, znacznej literą I. Skale te przedstawiają się w następujący spsób: L 3 (I 3) L 2b1 (I 2b1) L 2a1 (I 2a1) L 2a2 (I 2a2) L 1 (I 1) L PH (I PH) Pzycja na skali awansu zaleŝy przede wszystkim d pzimu szklnictwa. Nauczyciele przedszklni są zwykle zaszeregwani d kategrii L 3 (I 3). Nauczyciele szkół pdstawwych i średnich I stpnia uzyskują zazwyczaj kategrię L 2 (I 2), a nauczyciele szkół średnich II stpnia kategrię L 1 (I 1). Nauczyciele zatrudnieni w placówkach kształcenia lub dsknalenia nauczycieli siagają kategrię najwyŝszą L PH (I PH). Awans zawdwy nauczycieli mŝe teŝ wiązać się z bjęciem następujących stanwisk: Dyrektr szkły Inspektr przedmitu (Fachinspektr) Inspektr szklny na szczeblu kręgu (Bezirksschulinspektr) Inspektr szklnictwa zawdweg (Berufsschulinspektr) Inspektr szklny na szczeblu landu (Landesschulinspektr). PORTUGALIA Awans zawdwy i finanswy w karierze nauczyciela w edukacji przedszklnej, pdstawwej i średniej uzaleŝniny jest w Prtugalii d: staŝu pracy, ceny pracy nauczyciela 5

6 d uzyskania tytułu licencjata wraz z przygtwaniem pedaggicznym, tytułu magistra lub dktra w zakresie nauk pedaggicznych lub daneg przedmitu (c sumuje się d staŝu) avaliaçã extrardinária, czyli wszechstrnnej ewaluacji nauczyciela z c najmniej 15-letnim staŝem pracy (z której kmisyjna cena "bardz dbra" gwarantuje ddanie 2 lat d weg staŝu). Wyskść wynagrdzenia nauczyciela i jej wzrst wiąŝe się z pzycją nauczyciela w szkle i wynika z warunków zapisanych w legislacji uzgdninych pmiędzy rządem i związkami zawdwymi. I tak, w październiku 2001 r. przyjęt 10-stpniwą siatkę płac nauczyciela w szkłach państwwych (czyli psiadający status urzędnika państwweg w zawdzie) zaleŝnie d stpnia jeg kariery: Uwaga: Wskaźnik (index) 100 równa się Eur 1. Nauczyciele zatrudnieni na umwę pracę, nieuwzględnieni w skali awansu zawdweg i finansweg, trzymują wynagrdzenia według 1 lub 3 stpnia w siatce, zaleŝnie d ich kwalifikacji. Rzpczęcie pracy w zawdzie nauczyciela następuje p spełnieniu wymagań dtyczących wykształcenia i umiejętnści zawdwych: Nauczyciele niepsiadający niezbędnych kwalifikacji pzstają pza skalą awansu d mmentu zdbycia tych kwalifikacji Nauczyciele specjaliści psiadający tytuł licencjata rzpczynają pracę na 1 stpniu skali Nauczyciele specjaliści psiadający tytuł licenciatura rzpczynają pracę na 3 stpniu skali Nauczyciele specjaliści psiadający tytuł magistra rzpczynają pracę na 4 stpniu skali Nauczyciele przedmitów ścisłych i przyrdniczych rzpczynają pracę na 4 stpniu skali ŁOTWA W rku 2009 piltaŝwy prjekt prezentujący zróŝnicwany mdel kariery zawdwej nauczycieli zstał rzbudwany w stały prjekt finanswany z Funduszy Strukturalnych UE pn. "Prmcja knkurencyjnych kmpetencji nauczycieli w udsknalnym systemie edukacji" /2007 6

7 System ceny jakści pracy nauczycieli twrzą następujące elementy: 5 kategrii awansu zawdweg 5 aspektów ceny jakści pracy nauczycieli 15 wskaźników jakści pracy nauczycieli raz 4 pzimy kryteriów ewaluacyjnych pdmity zaangaŝwane w prces ceny: nauczyciel, któreg praca pdlega ewaluacji przedstawiciele administracji danej placówki człnkwie kmisji ewaluacyjnej Zakłada się, Ŝe dknywanie ceny jakści pracy nauczyciela stanwić będzie zachętę d pszerzania kmpetencji zawdwych raz wykrzystywania mŝliwści rzwju kariery zawdwej wśród nauczycieli. W wyniku ceny jakści ich pracy, wzrśnie równieŝ dpwiedzialnść nauczycieli za siągane przez nich wyniki. Pdstawwe zasady ceny jakści pracy nauczycieli są następujące: zasada dbrwlneg uczestnictwa nauczyciele mgą dbrwlnie wniskwać przeprwadzenie ceny ich pracy; zasada transparentnści i sprawiedliwści jakść pracy nauczyciela kreślają róŝne wskaźniki jakści według 4 pzimów pdstawwych i ddatkwych kryteriów; zasada adekwatnści ceny istnieje pięć kategrii awansu zawdweg, którym dpwiadają wiedza, kmpetencje, umiejętnści analityczne czy kreatywnść nauczyciela Kategrie awansu zawdweg nauczyciela są następujące: Kategria 1 nauczyciel wykazuje się wyraźną wiedzą, wypełnia swje bwiązki zgdnie z panującymi zasadami i prcedurami raz dpwiedni dnajduje się w typwych sytuacjach szklnych, zapewniając tym samym prawidłwy przebieg prcesu dydaktyczneg. Kategria 2 nauczyciel wypełnia bwiązki zgdnie z panującymi zasadami i dpwiedni dnajduje się w typwych sytuacjach szklnych; psiada równieŝ umiejętnść stswania zróŝnicwaneg pdejścia w tku nauczania, gwarantując tym samym wyską jakść prcesu dydaktyczneg. Kategria 3 nauczyciel utrzymuje wyską jakść prcesu nauczania dzięki stswaniu zróŝnicwaneg pdejścia w spsób planwany i metdyczny, stawiając na róŝnrdnść nauczania, a takŝe alternatywne rzwiązania w sytuacjach prblemwych raz pdejmując knsekwentne decyzje; aktywnie uczestniczy w prcesie wdraŝania strategii edukacyjnej na pzimie instytucjnalnym raz ma swój udział w prcesie wymiany dświadczeń i metd nauczania. Kategria 4 przepisy dtyczące jakściw i metdlgicznie zróŝnicwaneg prcesu dydaktyczneg nauczyciel stsuje jak wskazówki, w twórczy spsób udsknalając ten prces; jedncześnie wykazuje się wnikliwścią i intuicyjną umiejętnścią pprawneg rzpznawania 7

8 sytuacji; w spsób aktywny uczestniczy we wdraŝaniu strategii edukacyjnej na pzimie reginalnym raz ma swój udział w prcesie wymiany dświadczeń i metd nauczania. Kategria 5 nauczyciel wypełnia swje bwiązki wykazując się kreatywnścią zarówn w sytuacjach standardwych jak i nietypwych, wykrzystując własne dświadczenie zawdwe i systematycznie pszerzaną wiedzę; nauczyciel w spsób aktywny wspmaga pstęp i rzwijanie plityki i strategii edukacyjnych na pzimie krajwym raz systematycznie i w spsób celwy bierze udział w prcesie wymiany dświadczeń. Wraz z wejściem w Ŝycie załŝeń prjektu zróŝnicwaneg mdelu kariery zawdwej nauczycieli tj. najprawdpdbniej w 2013 r., pwyŝsze kategrie awansu zawdweg będą pwiązane z dpwiedni zróŝnicwaną skalą wynagrdzeń. BUŁGARIA W ramach walki z niekrzystną scjeknmiczną pzycją bułgarskieg nauczyciela, któreg autrytet kwestinwany przez uczniów i rdziców decyduje jeg niskiej mtywacji, zstał przyjęty Krajwy Prgram Rzwju Szklnictwa i Wychwania Przedszklneg na lata Prgram zakłada m.in. wprwadzenie systemu rzwju zawdweg ściśle związaneg z awansem finanswym nauczycieli, który stwrzy warunki pzytywnej wśród nich knkurencji raz będzie stanwić system mtywacyjny skłaniający d czynneg udziału w prcesie edukacyjnym w szkle. Realizacja prgramu przebiegać ma na dwóch płaszczyznach: pinwej, dtyczącej bejmwania stanwisk administracyjnych w sektrze edukacji publicznej, pzimej, dtyczącej wprwadzenia pięciu szczebli awansu zawdweg nauczycieli: nauczyciel staŝysta nauczyciel starszy nauczyciel główny nauczyciel nauczyciel-metdyk Awans zawdwy na płaszczyźnie pzimej zaleŝeć ma d: staŝu pracy ukńczenia dpwiednieg kształcenia dsknalenia zawdweg ceny wyników pracy systemu nagród dla nauczycieli za szczególny wkład w pracę szkły 8

9 Awans na tej płaszczyźnie związany jest z dsknaleniem umiejętnści zawdwych, nabywaniem dświadczenia raz pszerzaniem kwalifikacji, które t działania pdejmuje nauczyciel pdczas pracy na tym samym stanwisku. Aktywnść taka pwinna być wyraŝna pprzez uczestnictw w róŝnych frmach dsknalenia zawdweg, zdbywanie wyŝszych kwalifikacji zawdwych pprzez dalszą naukę, specjalizwanie się w kraju i za granicą, pdejmwanie się ddatkwych zadań i funkcji w swjej szkle, jak równieŝ pprzez naukę własną i samdsknalenie. Wraz ze wzrstem kmpetencji i dświadczenia zawdweg, w naturalny spsób wzrastają równcześnie płace nauczycieli. W przypadku nauczycieli niepsiadających niezbędnych kwalifikacji lub wykształcenia, pzimy rzwój zawdwy przejawiać się pwinien w pdejmwaniu dpwiednich studiów wyŝszych w celu uzupełnienia wykształcenia. Przeniesienie nauczyciela d bardziej prestiŝwej szkły ustalnej reputacji równieŝ mŝe być traktwane jak awans zawdw-finanswy na płaszczyźnie pzimej. Pnadt, prgram wprwadza zróŝnicwaną skalę wynagrdzeń zaleŝnych d wyników uczniów w perspektywie długterminwej, c ma na celu pdniesienie jakści kształcenia raz wprwadzenie systemu nagród dla nauczycieli za szczególny wkład w pracę szkły. Celem wprwadzania zmian zawartych w prgramie jest uzaleŝnienie indywidualneg wynagrdzenia nauczyciela d szczebla kariery zawdwej, na którym się znalazł raz wyników, których siągnięciem w prcesie nauczania mŝe się pszczycić. Maswe wprwadzenie systemu delegwania budŝetów pzwli na elastycznść w ustalaniu wypłat nauczycieli i ustanawiania pdwyŝek dzięki wydajnemu gspdarwaniu śrdkami. Dtychczas płaca nauczyciela w Bułgarii uzaleŝnina była d wyskści wynagrdzenia zasadniczeg, psiadaneg wykształcenia i kwalifikacji, staŝu pracy raz stsunku d krajwej płacy minimalnej. 9