ZESZYTY NAUKOWE WSSP TOM 17 2013 Agata Pitucha 1, Artur Metera 2 1 praca magisterska Wydział Fizjoterapii (2012 rok), Wyższa Szkoła Społeczno-Przyrodnicza w Lublinie 2 Wyższa Szkoła Społeczno-Przyrodnicza w Lublinie Charakterystyka nawyków żywieniowych i aktywności fizycznej dziecka w wieku wczesnoszkolnym w Górze Puławskiej WSTĘP Nie mózg dziecka chodzi do szkoły, ale ono całe Marcin Kacprzak Zachowania zdrowotne to czynnik decydujący o zdrowiu. Jednym z elementów zdrowego stylu życia jest aktywność ruchowa nieoceniona w odniesieniu do dzieci, szczególnie w młodszym wieku szkolnym. Drugą ważną sferą w życiu człowieka jest odżywianie. Prawidłowy sposób żywienia polega na dostarczeniu organizmowi wszystkich składników odżywczych w odpowiednich ilościach i wzajemnych proporcjach. Tematem pracy jest charakterystyka nawyków żywieniowych i aktywności fizycznej dzieci w wieku w czesnoszkolnym - aby właściwie ocenić rolę ruchu i zdrowego odżywiania. Młodszy wiek szkolny trwa od 7 do 10-12 r. ż. W okresie tym dziecko rozpoczyna naukę w szkole podstawowej. W tym wieku wszystkie struktury kostne, mięśniowe oraz nerwowe ulegają znacznemu wzmocnieniu. Postępują procesy kostnienia, coraz mniej jest w kośćcu tkanek chrzęstnych. Także sprawność w zakresie pracy mniejszych grup mięśniowych mocno się rozwija. Wszystko to ma znaczny wpływ na silny rozwój ośrodkowego układu nerwowego. Coroczny przyrost wzrostu to średnio 4,5-5,5 cm.) (1). 67
AGATA PITUCHA, ARTUR METERA Aby organizm mógł funkcjonować w sposób prawidłowy muszą zostać mu dostarczone w odpowiednich ilościach i z odpowiednią częstotliwością niezbędne składniki odżywcze oraz energia. Dzieci w wieku 7 lat powinny zjadać 4-5 posiłków dziennie, a przerwy pomiędzy nimi nie powinny przekraczać 4 godzin. Zgodnie z wymogami Światowej Organizacji Zdrowia w Instytucie Żywności i Żywienia w Warszawie opracowano 10 zasad racjonalnego żywienia: 1. Dieta musi być urozmaicona, bogata w różnorodne składniki odżywcze. 2. Utrzymać prawidłową masę ciała, co chroni przed chorobami przemiany materii. 3. Spożywać pieczywo ciemne, bogate w witaminy, składniki mineralne i błonnik. 4. Należy wypijać 2 szklanki chudego mleka, co zapewni wystarczającą ilość wapnia. 5. Należy spożywać ryby, ponieważ są zdrowszym źródłem białka niż mięso. 6. Trzeba spożywać dużo warzyw i owoców (zapewnić wystarczającą ilość wit. C). 7. Należy ograniczyć spożywanie tłuszczów zwierzęcych. 8. Unikać jedzenia słodyczy, nadmiar powoduje próchnicę zębów i nadwagę. 9. Należy unikać soli jej nadmiar prowadzi do nadciśnienia tętniczego. 10. Nie pić alkoholu - jego nadmiar rujnuje zdrowie i prowadzi do uzależnień (2). Wady żywieniowe mogą mieć charakter jakościowy: nieregularne spożywanie posiłków, zjadanie posiłków w pośpiechu i stanach dyskomfortu emocjonalnego, niewłaściwa temperatura zjadanych potraw, a także spożywanie żywności zanieczyszczonej substancjami szkodliwymi dla zdrowia lub zakażonej patogenami. Wady o charakterze ilościowym wynikają ze spożywania większej, a także mniejszej ilości pożywienia, niż wynosi fizjologiczne zapotrzebowanie organizmu. Dotyczy to: zbyt dużej ilości energii pobieranej z pożywieniem, zbyt wysokiej ilości zawartej w pożywieniu energii pochodzącej z tłuszczów, nadmiaru tłuszczów zwierzęcych o wysokiej ilości tłuszczów 68
CHARAKTERYSTYKA NAWYKÓW ŻYWIENIOWYCH nasyconych, przy zbyt niskiej ilości w racjach pokarmowych tłuszczów roślinnych, zawierających jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe (3). W ciągu ostatnich lat gwałtowanie nastąpił rozwój dwóch przeciwległych zjawisk: anoreksji z jednej strony a bulimii, nadwagi i otyłości z drugiej. Ta sprzeczność wynika z propagowaniem przez media dwóch rozbieżnych komunikatów: konieczności posiadania nienagannej sylwetki oraz równocześnie zachęcania do konsumpcji (7). Jak dowodzą statystyki, około 5% populacji dziewcząt w wieku dojrzewania i młodych kobiet cierpi na zaburzenia odżywiania. W 8% przypadków anoreksja dotyczy dziewczynek poniżej 10 roku życia (4). Dla osób cierpiących na jadłowstręt psychiczny (anoreksję) charakterystycznym zachowaniem jest głodzenie się, stosowanie restrykcyjnych diet bądź też całkowite odmawianie sobie pokarmów. Wyznacznikiem bulimii jest natomiast spożywanie nadmiernej ilości pożywienia, spowodowane brakiem kontroli, a następnie prowokowanie wymiotów i stosowanie działań przeczyszczających (5). Otyłości u dzieci nie można lekceważyć, gdyż nieleczona lub niewłaściwie leczona, powoduje występowanie powikłań często nieodwracalnych, z którymi dana osoba będzie musiała się borykać przez całe swoje młode oraz dorosłe życie. Otyłość jest chorobą, o której mówimy, gdy masa ciała przekracza znacznie masę należną, a ponadto upośledza funkcjonowanie organizmu oraz stanowi przyczynę lub sprzyja rozwojowi wielu chorób (4). Przyczyn nadwagi i otyłości jest cały szereg. Do najważniejszych zaliczyć można m.in.: Skłonności genetyczne. Nieprawidłowy sposób odżywiania Mało aktywny, siedzący tryb życia (5). Według raportu Międzynarodowej Organizacji do Spraw Walki z Otyłością (International Obesity Task Force 2004), 155 milionów dzieci na świecie ma nadwagę lub otyłość. Wśród 75 milionów dzieci z Unii Europejskiej 22 miliony, czyli 29% ma nadwagę, zaś u 5,1 miliona, tj. u 6,8%, stwierdza się otyłość (4). 69
AGATA PITUCHA, ARTUR METERA Ryc. 1. Procentowy rozkład występowania nadwagi i otyłości u dzieci w Polsce i w innych krajach W Polsce w obrębie grupy wiekowej pomiędzy 1 a 6 rokiem życia otyłością dotkniętych jest około 8% dzieci (6). Kolejnym bardzo istotnym problemem jest niedożywienie dzieci. Jest ono konsekwencją zbyt małego pobierania przez dłuższy czas pożywienia, bądź niedostatecznego przyswajania składników energetycznych, witamin oraz składników mineralnych w racjach pokarmowych. W Polsce niedożywienie dzieci wynika z dwóch głównych przyczyn. Pierwsza związana jest ze złymi nawykami żywieniowymi, druga z problemami ekonomiczno-społecznymi rodziny, w której wychowują się dzieci. W rodzinach, których standard życia odpowiada minimum socjalnemu, (co piąte gospodarstwo) na żywność nie wydaje się więcej niż 6 zł dziennie dla każdego domownika. W rodzinach tych mieszka około 28 % wszystkich dzieci i młodzieży do lat siedemnastu (8). Jak wykazało badanie przeprowadzone wśród 900 biednych rodzin Małopolski korzystających z pomocy socjalnej, 66 % dzieci nie odżywiało się prawidłowo. Nie miały zapewnionych nawet trzech posiłków dziennie, albo posiłku z mięsem lub rybą co drugi dzień lub świeżych owoców i warzyw przynajmniej raz na dzień (8). Dzieci niedożywione charakteryzują się opóźnieniem rozwoju fizycznego, motorycznego, a także psychicznego - wykazują niezdolność do koncentrowania uwagi i słabsze postępy w nauce. U dzieci tych widocznie ograniczona jest ilość podskórnej tkanki tłuszczowej, a także tkanki mięśniowej; wykazują opóźnione dojrzewanie kośćca oraz dojrzewanie płciowe (8). 70
CHARAKTERYSTYKA NAWYKÓW ŻYWIENIOWYCH Według Z. Waśkiewicza i A. Zająca główne zagrożenie dla zdrowia to zbyt mała aktywność fizyczna. Tylko u 70% dzieci sześcio- i siedmioletnich stwierdzono zadowalający poziom aktywności fizycznej. Około 40% z nich spędza przed telewizorem cztery lub więcej godzin dziennie (9),(10). Badania porównawcze przeprowadzone przez Raczka w latach 1970-1990 u 5315 uczniów (2670 dziewcząt i 2645 chłopców) w wieku 8-18 lat wskazują, że postępujący regres w największym stopniu dotyczy gibkości, wytrzymałości i siły. Tendencja ta najwyraźniej manifestuje się u dzieci i młodzieży o niższej sprawności i pogłębia się z wiekiem (11). Konsekwencje braku ruchu u dzieci Badania Uniwersytetu Medycznego w Lublinie wykazały, że już u 17-19-latków występują podstawowe czynniki decydujące o zawałach serca (13). Uboga aktywność fizyczna lub brak ruchu powoduje zmniejszenie ilości krwi krążącej i zmniejszenie liczby czerwonych krwinek. Hipokinezja, czyli niedobór ruchu, pogarsza adaptację organizmu do pracy ze strony układu oddechowego przez obniżenie pułapu tlenowego i zmniejszenie zdolności wiązania tlenu przez tkanki. Pogarsza się także wentylacja płuc i upośledza czynności układu oddechowego. BADANIA WŁASNE Hipotezy i problemy badawcze Hipoteza badawcza zakłada, że na rozwój fizyczny i intelektualny dziecka ma wpływ prawidłowe odżywianie. W związku z tym sformułowano następujące pytania badawcze: 1. W jaki sposób odżywiają się dzieci w wieku wczesnoszkolnym w Górze Puławskiej? 2. Jaki rodzaj aktywności fizycznej preferują dzieci 7-9 letnie w Górze Puławskiej? 3. Jakie są skutki nieprawidłowej diety i braku aktywności fizycznej na zdrowie i rozwój dzieci w Górze Puławskiej? W celu udzielenia odpowiedzi na postawione pytania wykorzystano celowo opracowane narzędzia. Pierwsza fazę badań przeprowadzono za pomocą ankiety dotyczącej odżywiania. W drugiej fazie badań dzieci udzielały odpowiedzi na pytania ankiety dotyczące aktywności fizycznej. 71
AGATA PITUCHA, ARTUR METERA Aby zobrazować wpływ odżywiania i aktywności ruchowej na zdrowie dzieci, przedstawiono analizę wyników dotyczących wagi i wad postawy zaczerpniętych z indywidualnych kart badań bilansowych dzieci 7 i 9 - letnich, uzyskanych od pielęgniarki medycyny szkolnej. Struktura przebadanej grupy Badania do pracy przeprowadzono w roku szkolnym 2011/2012 w Szkole Podstawowej w Górze Puławskiej. Analizę statystyczną opisową oparto na wykorzystaniu estymacji przedziałowej dla określenia przedziałów ufności (dla p<0,05) częstości występowania badanej cechy przy (program GraphPad Quick Calcs). Pozwala ona określić przedział procentowy dla 95% populacji oraz wskazuje, czy różnice w częstości występowania wykazują znamienność statystyczną. Badaniami objęto 60 dzieci z klas: I, II i III. W celu pozyskania informacji na temat zdrowego odżywania przeprowadzono badania na grupie 60 dzieci w wieku 7 9 lat. Ile zjadasz posiłków dziennie? Ile zjadasz posiłków dziennie? N liczba % a) pięć b)cztery (śniadanie, II śniadanie, obiad, kolacja) c)trzy (śniadanie, obiad, kolacja) Z analizy danych wynika, że 22 (36,7 %) dzieci zjada 3 podstawowe posiłki dziennie, 18 (30%) - 4 posiłki. 20 (33,3%) z nich zjada 5 posiłków. 60 20 18 22 33.3 30 36,7 Ryc. 2. Liczebność oraz przedziały ufności (CI) dla ilości posiłków dziennie 72
CHARAKTERYSTYKA NAWYKÓW ŻYWIENIOWYCH Estymacja przedziałowa - ponieważ zakresy przedziałów ufności posiadają wspólne obszary różnica w częstości ich występowania nie jest znamienna statystycznie. Oznacza to, że w badanej populacji ilość dzieci jedzących trzy, cztery lub pięć posiłków jest zbliżona. Jak często jesz warzywa? Jak często jesz warzywa? a) nie jem wcale lub 1 raz w tygodniu b) jem dwa razy w tygodniu c) trzy (więcej) razy w ciągu tygodnia N liczba % 60 11 9 40 18 15 67 Pozytywny jest fakt, iż 40 (67%) badanych spożywa prawie codziennie warzywa. 9 (15%) dzieci je warzywa 2 razy w ciągu tygodnia. Natomiast 11 dzieci (18%) spożywa warzywa tylko raz lub rzadziej w tygodniu. Ryc. 3. Liczebność oraz przedziały ufności (CI) dla ilości spożywanych warzyw w tygodniu Estymacja przedziałowa - z oznaczonych przedziałów ufności możemy określić, że ilość dzieci spożywających prawie codziennie warzywa jest statystycznie znamiennie większa od pozostałych grup. Przedziały ufności nie mają wspólnych obszarów. Częstotliwość spożywania owoców przez dzieci Wyniki spożywania owoców przedstawiają się podobnie: prawie codziennie, zjada je 44 (73%) pytanych dzieci. 6 (10%) badanych spożywa owoce dwa razy w tygodniu, a 10 (17%) z nich tylko raz. 73
AGATA PITUCHA, ARTUR METERA Estymacja przedziałowa - z oznaczonych przedziałów ufności możemy określić, że ilość dzieci spożywających prawie codziennie owoce jest statystycznie znamiennie większa od pozostałych grup. Przedziały ufności nie mają wspólnych obszarów. Częstotliwość spożywania produktów mlecznych przez dzieci Treść pytania N liczba % Ile razy w ciągu tygodnia wypijasz mleko bądź zjadasz produkty mleczne? a) raz dziennie b) dwa razy dziennie c) trzy (więcej) razy w ciągu tygodnia 60 15 18 37 25 13,3 61,7 Bardzo ważne w tym wieku jest spożywanie mleka i jego przetworów. Tylko 15 (25%) dzieci mleko wypija raz dziennie, 8 spośród badanych spożywa produkty mleczne dwa razy dziennie, a 37 (61,7%) dzieci spożywa produkty mleczne trzy lub więcej razy w tygodniu. Ryc.4. Liczebność oraz przedziały ufności (CI) dla ilości spożywanych produktów mlecznych w tygodniu. 74
CHARAKTERYSTYKA NAWYKÓW ŻYWIENIOWYCH Estymacja przedziałowa - z oznaczonych przedziałów ufności możemy określić, że ilość dzieci pijących prawie codziennie mleko jest statystycznie znamiennie większa od pozostałych grup. Przedziały ufności nie mają wspólnych obszarów. Częstotliwość spożywania żywności typu fast food przez dzieci Treść pytania N liczba % Jak często jadasz żywność typu fast- -food (pizza, kebab, frytki, chipsy itd.)? a) nie jem wcale lub 1 raz w tygodniu b) jem dwa razy w tygodniu c) trzy (więcej) razy w ciągu tygodnia 60 36 11 13 60 18,3 Jeśli chodzi o częstotliwość jedzenia żywności typu fast-food, 13 dzieci (21,7%) przyznało, że jadają je prawie codziennie. 11 (18,3%) je dwa razy w tygodniu. Wcale, lub 1 raz w tygodniu żywi się nimi 36 osoby (60%). 21,7 Ryc. 5. Liczebność oraz przedziały ufności (CI) dla ilości spożywanego jedzenia typu fast-food w tygodniu. Estymacja przedziałowa - z oznaczonych przedziałów ufności możemy określić, że ilość dzieci spożywających żywność fast-food 1 raz w tygodniu jest statystycznie znamiennie większa od pozostałych grup. Przedziały ufności nie mają wspólnych obszarów. 75
AGATA PITUCHA, ARTUR METERA Częstotliwość spożywania słodyczy przez dzieci Treść pytania N liczba % Ile razy w ciągu tygodnia zjadasz słodycze? a) jem raz w tygodniu b) jem dwa razy w tygodniu c) trzy (więcej) razy w ciągu tygodnia 60 25 12 Ankietowani w liczbie 25 (41,7%) osób deklaruje, że tylko raz w tygodniu jedzą słodycze. 12 (20%) robi to dwa razy, a 23 (38,3%) z nich trzy lub więcej razy tygodniowo. Estymacja przedziałowa - z oznaczonych przedziałów ufności możemy określić, że nie ma znamienności statystycznej ilości dzieci spożywających słodycze z różną częstością. Częstotliwość spożywania napojów gazowanych przez dzieci 23 41,7 20 38,3 Treść pytania N liczba % Jak często pijesz napoje gazowane? a) nie piję wcale lub 1 raz w tygodniu b) piję dwa razy w tygodniu c) trzy (więcej) razy w ciągu tygodnia 60 Większe spożycie obserwujemy, jeśli chodzi o napoje gazowane. 30 (50%) badanych pije je prawie codziennie, zaś 9 (15%) - dwa razy tygodniowo. 21 (35%) osób deklaruje spożywanie coli lub oranżady raz na tydzień. 21 9 30 35 15 50 Ryc.6. Liczebność oraz przedziały ufności (CI) dla pitych napojów gazowanych w tygodniu. 76
CHARAKTERYSTYKA NAWYKÓW ŻYWIENIOWYCH Estymacja przedziałowa - z oznaczonych przedziałów ufności możemy określić, że ilość dzieci pijących prawie codziennie napoje gazowane jest statystycznie znamiennie większa od grupy pijących 2 razy w tygodniu i podobna do liczebności dzieci pijących 1 raz w tygodniu. Częstotliwość spożywania ryb przez dzieci Treść pytania N liczba % Ile razy w ciągu tygodnia jesz ryby? 60 a) nie jem wcale lub 1 raz w tygodniu b) jem dwa razy w tygodniu c) trzy lub więcej razy w ciągu tygodnia Jeśli chodzi o wyniki dotyczące spożywania ryb w ciągu tygodnia, 42 (70%) badanych nie je ich prawie wcale, Dwa razy w tygodniu spożywa 10 osób (16,7%), 8 (13,3%) trzy lub więcej razy tygodniowo. 42 10 8 70,0 16,7 13,3 Ryc.7. Liczebność oraz przedziały ufności (CI) dla częstości jedzenia ryb w tygodniu. Estymacja przedziałowa - z oznaczonych przedziałów ufności możemy określić, że ilość dzieci spożywających ryby 1 raz dziennie jest statystycznie znamiennie większa od pozostałych grup. Przedziały ufności nie mają wspólnych obszarów. Dane na temat aktywności fizycznej dzieci w wieku wczesnoszkolnym uzyskano w oparciu o wyniki ankiety na temat aktywności ruchowej. 77
AGATA PITUCHA, ARTUR METERA Częstotliwość udziału w zajęciach wychowania fizycznego Treść pytania N liczba % Ile razy w tygodniu ćwiczysz na zajęciach wychowania fizycznego? a) raz w tygodniu, nie ćwiczę b) dwa razy w tygodniu c) trzy razy w tygodniu 60 13 13 dzieci (21,7%) przyznaje się do uczestnictwa w zajęciach wychowania fizycznego tylko raz w tygodniu lub wcale. 30 dzieci (50%) ćwiczy na zajęciach wychowania fizycznego dwa razy a 17 dzieci (28,3%) trzy razy w tygodniu, 30 17 21,7 50 28,3 Ryc.8. Liczebność oraz przedziały ufności (CI) dla częstości udziału w zajęciach wf w tygodniu. Estymacja przedziałowa - z oznaczonych przedziałów ufności możemy określić, że ilość dzieci ćwiczących 2 razy w tygodniu jest statystycznie znamiennie większa od grupy ćwiczącej 1 raz w tygodniu i podobna do grupy ćwiczącej 2 razy w tygodniu. 78
CHARAKTERYSTYKA NAWYKÓW ŻYWIENIOWYCH Sposoby spędzania czasu wolnego od nauki Treść pytania N liczba % W jaki sposób spędzasz czas wolny od nauki? a) komputer, telewizja, książka; b) spotkania z kolegami/koleżankami; c) zajęcia sportowe 60 25 15 20 41,7 25 33,3 W wolnym czasie komputer, telewizję lub książkę wybierają 25 (41,7%) dzieci. a 15 (25%) z nich wybiera spotkania z kolegami lub koleżankami lub inne rodzaje aktywności, np.: zabawy w domu, sprzątanie, rysowanie, zbiórki harcerskie. 20 (33,3%) badanych swój wolny czas poświęca na zajęcia sportowe. Ryc.9. Liczebność oraz przedziały ufności (CI) dla częstości udziału w zajęciach wf w tygodniu. Estymacja przedziałowa - z oznaczonych przedziałów ufności możemy określić, że nie ma różnicy statystycznie znamiennej w ilości dzieci spędzających czas wolny od nauki w zróżnicowany sposób. Przedziały ufności mają wspólne obszary. 79
AGATA PITUCHA, ARTUR METERA Ocena własnej aktywności fizycznej Treść pytania N liczba % Jak oceniasz swoją aktywność fizyczną? a) dobrze, bardzo dobrze c) ani dobrze, ani źle d) źle 60 51 8 1 85 13,3 1,7 51 (85%) przebadanych dzieci dobrze ocenia poziom swojej aktywności fizycznej, 16 osób ocenia ją na poziomie bardzo dobrym, a 8 (13,3%) z nich określa ją na poziomie przeciętnym. Jedna osoba nie jest zadowolona i źle ocenia swoją sprawność ruchową. Ryc10. Liczebność oraz przedziały ufności (CI) dla częstości udziału w zajęciach wf w tygodniu. Estymacja przedziałowa - z oznaczonych przedziałów ufności możemy określić, że ilość dzieci oceniających dobrze swoją aktywność fizyczną jest statystycznie znamiennie większa od pozostałych grup. Przedziały ufności nie mają wspólnych obszarów. Liczba dzieci mających świadomość, że aktywność fizyczna wpływa na zdrowie Treść pytania N liczba % Czy wiesz, że aktywność fizyczna wpływa na twoje zdrowie? a) tak b) nie 60 56 4 93,3 6,7 80
CHARAKTERYSTYKA NAWYKÓW ŻYWIENIOWYCH Ryc. 11. Liczebność oraz przedziały ufności (CI) dla liczby dzieci mających świadomość, że aktywność fizyczna wpływa na zdrowie Zadowala fakt, że 56 (93,3%) badanych ma świadomość, tego, że ruch i sport znacznie wpływają na ich zdrowie. Pozostała część (4 osoby) przyznaje, że nie posiada takiej wiedzy. Estymacja przedziałowa - zakresy ufności tych przedziałów nie mają wspólnych obszarów różnica w częstości ich występowania jest znamienna statystycznie. Na podstawie analizy danych zawartych w badaniach bilansowych 7 i 9 latków określono liczbę dzieci zmagających się z problemami zdrowotnymi dotyczącymi wagi i postawy ciała. Dane te przedstawione są poniżej. Uczniowie z problemami zdrowotnymi dotyczącymi wagi i postawy ciała. Odchylenia wagowe Badana grupa N Otyłość Nadwaga Niedowaga W a d y postawy liczba liczba liczba liczba Ogółem 46 2 7 8 30 Wśród wszystkich badanych nadwagę ma 7 dzieci, na otyłość cierpi 2. Natomiast dzieci z niedowagą jest 8. Wady postawy występują u 30 badanych uczniów. Należy zaznaczyć, iż nie można wykazać procentowego udziału wymienionych problemów w odniesieniu do całej grupy, gdyż jedno dziecko może być zakwalifikowane do kilku grup dyspanseryjnych. 81
AGATA PITUCHA, ARTUR METERA Ryc.12. Liczba uczniów z problemami wagi i postawy DYSKUSJA W latach 1970-1990 Raczek przeprowadził badania porównawcze u uczniów wieku 8-18 lat, które wykazały tendencję do osiągania niższej sprawności ruchowej, pogłębiającej się z wiekiem. Według niego przyczyn należy szukać w zmianie trybu życia dzieci. Na rolę narastającego ograniczenia aktywności ruchowej dzieci uwagę zwraca również Osiński (12). Obserwacja i analiza wyników badań wykazała jednak, że dzieci 7-9-letnie w większości przypadków lubią aktywnie spędzać czas wolny, a także uczestniczyć w zajęciach wychowania fizycznego w szkole. Spośród wielu zajęć ruchowych najbardziej lubią jazdę na rowerze, gry zespołowe oraz pływanie. Niestety, dość znaczną część stanowią również badani, którzy wolny czas od szkoły lubią spędzać w towarzystwie telewizora lub komputera. Pomimo, że większość rodziców określa warunki materialne rodziny jako wystarczające lub dobre, to nie przekłada się to na udział ich dzieci w obozach sportowo-rekreacyjnych w czasie ferii czy wakacji. Jak już wspomniano bardzo ważnym elementem, który ma duże znaczenie dla utrzymania lub poprawy zdrowia jest żywienie. W dzisiejszych czasach produkty żywnościowe są dostępne bez ograniczeń Dzieci nie wiedzą jak odpowiednio się odżywiać. Często spożywają produkty wysokokaloryczne, tłuste i niezdrowe. Potwierdają to badania zespołu Żechałko-Czajkowskiej, 82
CHARAKTERYSTYKA NAWYKÓW ŻYWIENIOWYCH z których wynika, że dzieci odżywiają się nieprawidłowo, a ich dieta jest zbyt tłusta i bogata w nasycone kwasy tłuszczowe (14). W badaniach przeprowadzonych w 1999 roku wykazano zależność pomiędzy otyłością, a rodzinnym jej występowaniem. Jeśli jedno z rodziców jest otyłe, dziecko w 40 % w przyszłości ma szansę być otyłym. Zagrożenie to wzrasta, do 70 %, jeśli oboje rodziców cierpi na otyłość. Edukacja rodziców dotycząca zasad prawidłowego żywienia dzieci, jak również wiedza rodziców na temat przekarmiania oraz znaczenia właściwych nawyków żywieniowych jest niezmiernie ważna - stanowi element profilaktyki otyłości (15). Przedstawiona w niniejszej pracy analiza badań wykazała, że większość dzieci w Górze Puławskiej zdaje sobie sprawę z wpływu aktywności fizycznej na stan zdrowia. Ponad 80% określa swoją aktywność fizyczną jako dobrą. Do najczęstszych błędów żywieniowych popełnianych przez dzieci w Górze Puławskiej należy: picie dużej ilości słodkich napojów, spożywanie zbyt małej ilości warzyw i owoców, spożywanie bardzo małej ilości ryb, zbyt duże przerwy między posiłkami. WNIOSKI Analiza literatury, wyniki badań oraz własne spostrzeżenia skłaniają do wysunięcia wniosków dotyczących postępowania z dziećmi w wieku wczesnoszkolnym w zakresie zdrowego stylu życia, a mianowicie: 1. Należy wyrabiać nawyk ruchu oraz wyposażać dzieci w taką wiedzę i umiejętności, żeby dbały o swe ciało, sprawność i zdrowie, 2. Trzeba mobilizować dzieci do podejmowania udziału w zajęciach sportowo-rekreacyjnych, 3. Należy prezentować atrakcyjne wzory zachowań prozdrowotnych, 4. Trzeba przekazywać wiedzę, kształtować postawy i zachowania wpływające na styl życia, 5. Należy ograniczyć spędzanie czasu przed telewizorem, komputerem, 6. Trzeba zadbać o właściwą ilość posiłków oraz ich jakość, 7. Należy ograniczyć ilość spożywanych słodyczy i niezdrowych przekąsek, 8. Trzeba zwiększyć ilość warzyw i owoców w diecie. 83
AGATA PITUCHA, ARTUR METERA Bibliografia: Wołoszynowa L., Młodszy wiek szkolny. Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. Żebrowska Maria. PWN. Warszawa 1969; 315. Kozłowska-Wojciechowska M., 10 zasad racjonalnego żywienia. Lider 1993;10;6. Szponar L., Respondek W., Najważniejsze żywieniowe czynniki zagrożenia zdrowia w rozwoju ontogenetycznym człowieka, w: Żywność, żywienie, zdrowie w okresie dzieciństwa, pod red. L.Szponara i H. Mojskiej. IŻŻ Warszawa 1998;7-32. Wycisk J., Ziółkowska B., Młodzież przeciwko sobie. Difin SA. Warszawa 2010;55. Brytek Matera A., Obraz ciała- obraz siebie. Difin sp.z.o.o. Warszawa 2008; 45-46, 52-53 Januszewicz P., Sygit M., Kluczowe problemy zdrowia publicznego: otyłość u dzieci i młodzieży. Zdrowie Publiczne, 2005, 115 (1), 88-91. Jopkiewicz A, Suliga E., Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania. Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji-Państwowego Instytutu Badawczego. Radom-Kielce 2008;47-48. Gajewska M., Analiza społecznych uwarunkowań wybranych elementów stylu życia młodzieży ze szczególnym uwzględnieniem jakości żywieniowej. PZH 2006. Zając A., Waśkiewicz Z., Dietetyczno treningowe wspomaganie zdrowia i sprawności fizycznej. Katowice: Akademia Wychowania Fizycznego 2001; 14. Strycharska-Gać B., Lekcja WF-u, Vademecum nauczyciela. WSiP Warszawa 2010;6,15. Raczek J., Zdrowie dzieci i młodzieży w świetle przemian sprawności motorycznej. Kronika Higieny Szkolnej i Medycyny na Śląsku i w Zagłębiu; Studio Wyd. AGAT ; Katowice 1994, 309-316. Osiński W., Wielokierunkowe związki zdolności motorycznych i parametrów morfologicznych; Monografie AWF; Poznań 1988. Zgurski W., Sprawność i aktywność fizyczna w kontekście oddziaływań środowiskowych i zdrowia. Lider 2006 ; 11 Olejniczak D., Głowacka K., Otyłość u dzieci przegląd aktualnych badań. Lider. Warszawa 2002;2:1,2. Faith M.S., Pietrobelli A., Nunez C., Evidence for independent genetic influences on fat mass and body mass index in a pediatric twin sample. Pediatrics, 1999, 104, 61-67. SUMMARY Characteristics of eating habits and physical activity in the early school-aged child in the Góra Puławska It is most common health problems in children who are affected by poor eating habits (small number of meals consumed a small amount of fruit or vegetables, lack of food fish, the fast food). These habits are analyzed among 84
CHARAKTERYSTYKA NAWYKÓW ŻYWIENIOWYCH children aged 7-9 years in Góra Puławska. The most common mistakes - a small amount of fruit and vegetables consumed and fish. Too often children eat sweets and drinking soft drinks - 40-50%. It should be noted that low physical activity during leisure time (about 30% of children playing sports). This affects a large number of problems with body posture and weight (50%). The good news is that 93% of children are aware of the impact of diet and lifestyle on health. 85