STATYSTYKA EKONOMICZNA w LOGISTYCE Metod statstczne w analze procesów zaopatrzena dr Zbgnew Karwack Katedra Badań Operacjnch UŁ
Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena Proces zaopatrzena ( zakupów ) stanową tę fazę procesów logstcznch, która zapewna przedsęborstwu zaslane w dobra rzeczowe nezbędne do wkonwana zadań. Jest to obszar, gdze możlwe są oszczędnośc kosztów gdze tkwą możlwośc dla cągłego rozwoju. Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena 2 Do najważnejszch zagadneń zwązanch z logstcznm procesam zaopatrzena należą: Kompletność dostaw Jakość dostaw Termnowość dostaw Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena Na fazę zaopatrzena składa sę wele funkcj, które ntegrują proces fzczne nformacjne. Mertorczną treść tch procesów mogą określć odpowedz na następujące ptana: Produkcja własna cz zakup? Ile kupować? Ked kupować? Gdze kupować? Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena 4 Postępująca specjalzacja w ramach poszczególnch faz logstcznch doprowadzła do wodrębnena marketngu zakupów, którego przedmotem dzałalnośc jest przgotowane podejmowane deczj co do zakupu odpowednch surowców, materałów, półfabrkatów tp. Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena 5 Marketng sprzedaż zakupów Analza rnku poptu na określon wrób Analza rnku podaż określonego wrobu Promocja Zaptane ofertowe Znalezene nabwc Znalezene najkorzstnejszego dostawc Proces negocjacjn Zawarce umow - sprzedaż Zawarce umow - zakup Cel pośredn Najkorzstnej sprzedać Najkorzstnej kupć Cel końcow Maksmalzacja zsku Maksmalzacja zsku Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena 6 Informacjne proces zaopatrzena to wszelke dzałana dotczące pozskwana gromadzena nformacj oraz jej transformacj, mającej na celu ustalene potrzeb materałowch przedsęborstwa, a także wszelke dane o źródłach zakupów. Potrzeb materałowe Plan produkcj sprzedaż Baza normatwna Katalog materałów Indeks materałowe wkaz komórek stanowsk będącch perwszm odborcą materałów Informacje cen jakość serws wargodność Dostawc Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena 7 Poltkę zakupów surowców, materałów, częśc tp. pownno sę prowadzć na podstawe udzału w wartośc łącznego zużca. Służ do tego metoda ABC, różncująca wstępujące w przedsęborstwe asortment materałowe z tego punktu wdzena. Zagregowana lczba pozcj Wartość łącznego zużca C C B B A A Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena 8 Algortm klasfkacj ABC: Krok 1 Ustalam cechę, która jest merzalna jej wartośc mają znaczene nformacjne oraz określon czas, dla którego możem uzskać dane o jej realzacj. Krok 2 Sporządzam lstę produktów, które mają bć poddane klasfkacj oraz dane do jej przeprowadzena. Podstawą klasfkacj jest wartość zakuponch produktów. Oznaczena: nazw produktów: P 1,,P m, lość: x 1,,x m, cena jednostkowa: c 1,,c m, wartość: w 1,,w m. Krawczk S., Metod loścowe w planowanu. C.H.Beck, Warszawa 2001.
Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena 9 Krok Lstę produktów porządkujem ze względu na wartość malejąco. Krok 4 Oblczam sumarczną wartość wszstkch analzowanch produktów: W m w 1 Krok 5 Dla każdego produktu P, =1,,m, oblczam jego udzał procentow w sumarcznej wartośc: r W w 100 Krawczk S., Metod loścowe w planowanu. C.H.Beck, Warszawa 2001.
Oraz skumulowan wskaźnk udzału q, =1,,m, oblczan rekurencjne: q 1 = w 1 q k = q k-1 +w k, k=2,,m. Krok 6 Określam wartośc dwóch parametrów α β, np. α=75% β=95%, które posłużą do utworzena klas A, B C: grupa A procentow udzał wartośc w wartośc całkowtej 75%, grupa B - procentow udzał wartośc w wartośc całkowtej 95% - 75% =20% grupa C - procentow udzał wartośc w wartośc całkowtej 100% - 95% =5% Krok 7 Po wróżnenu klas sprawdzam, jak procent całego badanego zboru stanową obekt każdej z klas: n A lczba obektów klas A, procentow udzał na ua na nb nc n B - lczba obektów klas B, procentow udzał nb ub n n n n C - lczba obektów klas C, procentow udzał Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena 10 u C n A A n n B C B n C C
Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena 11 Proces fzczne zaopatrzena obejmują: Dopłw surowców, materałów, półfabrkatów tp. do przedsęborstwa, Wszelke cznnośc manpulacjne zwązane z odborem, transportem wewnętrznm składowanem dostaw, Przepłw materałów do perwszego stanowska w procese produkcj. Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena 12 Zajmując sę planowanem potrzeb materałowch w przedsęborstwe, należ wdzeć różncę mędz prognozą a planem. Prognozowane to domślane sę tego, co zajdze z określonm prawdopodobeństwem, natomast planowane to wznaczane jakegoś celu, któr chcem osągnąć odpowednch, nezbędnch do tego środków. Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena 1 W gospodarce rnkowej plan produkcj są budowane przede wszstkm na podstawe prognoz poptu na dane wrob. Tak węc, wnkające z nch prognoz plan potrzeb materałowch borą swój początek w prognozach planach sprzedaż wrobów usług. Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena 14 W przedsęborstwe przemsłowm można wróżnć następujące rodzaje poptu: Popt perwotn ( potrzeb nezależne) wpłw poptu zewnętrznego na wrob przedsęborstwa, Popt wtórn ( potrzeb zależne ) wnka z poptu perwotnego dotcz potrzeb materałowch wnkającch z nego stosowanej technolog, Popt uzupełnając obejmuje wszstke pozostałe potrzeb przedsęborstwa ( palwa, częśc zamenne do maszn, materał pomocncze tp. ) Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena 15 Potrzeb nezależne ( popt perwotn ) wnkają przede wszstkm z prognoz poptu, natomast potrzeb zależne z oblczeń bezpośrednch, do którch służ np. sstem planowana potrzeb materałowch ( PPM ) spotkan równeż pod nazwą MRP (materal requrements plannng). Podstawą sstemu PPM jest ustalene potrzeb materałowch ( brutto netto ) w podzale na przjęte okres planstczne. Wkorzstuje on następujące zbor nformacj: Główn harmonogram produkcj (master producton schedule MPS) Zbór struktur wrobu (bl of materals BOM) Główn zbór zapasów (nventor master fle IMF) Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena 16 Zbór struktur wrobu (bl of materals BOM) 1 Przkład Proces produkcj fotela: 1. Ops słown Końcow produkt powstaje na stanowsku, na którm szkelet, oparce sedzene, dostarczone z nnch stanowsk, są pokrwane tkanną obcową łączone w jedną całość. 2. Wprowadzane smbol dla stanowsk półproduktów. Stanowsko będzem dentfkowal przez smbol wtwarzanego na nm półproduktu. W tm przpadku wróżnm trz tp stanowsk: stanowska, na którch powstają produkt końcowe Pk stanowska, na którch powstają półprodukt PPj magazn, z którego poberane są surowce S Smbol Nazwa obektu Jednostka P1 Fotel Szt. PP1 Stelaż Szt. PP2 Szkelet fotela Szt. PP Sedzene oparce Szt. Krawczk S., Metod loścowe w logstce. C.H.Beck, Warszawa 2001.
Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena 17 Zbór struktur wrobu (bl of materals BOM) 2 S1 Smbol Nazwa obektu Jednostka Tarcca glasta 2 m S2 Panka poluretanowa mb S Mechanzm sprężnow szt. S4 Tkanna obcowa mb. S5 Śruba szt. S6 Tkanna do pank mb. S7 Nc mb. Krawczk S., Metod loścowe w logstce. C.H.Beck, Warszawa 2001.
Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena 18 Zbór struktur wrobu (bl of materals BOM). Określene dopłwu materałów P1 1 2.4 PP2 PP S 4 Krawczk S., Metod loścowe w logstce. C.H.Beck, Warszawa 2001.
Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena 19 Zbór struktur wrobu (bl of materals BOM) 4 PP2 1 16 4 PP1 S5 S Krawczk S., Metod loścowe w logstce. C.H.Beck, Warszawa 2001.
Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena 20 Zbór struktur wrobu (bl of materals BOM) 5 PP 1.6 1.8 52 S2 S6 S7 Krawczk S., Metod loścowe w logstce. C.H.Beck, Warszawa 2001.
Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena 21 Zbór struktur wrobu (bl of materals BOM) 6 PP1 2.6 18 S1 S5 Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena 22 Zbór struktur wrobu (bl of materals BOM) 7 4. Łączene wkresów cząstkowch w drzewo produktu Pozom 0 P1 Pozom 1 1 2.4 PP2 PP S4 Pozom 2 1 16 4 1.6 1.8 52 PP1 S5 S S2 S6 S7 Pozom 4 2.6 18 S1 S5 Krawczk S., Metod loścowe w logstce. C.H.Beck, Warszawa 2001.
Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena 2 Zbór struktur wrobu (bl of materals BOM) 8 W teor grafów węzeł, w którm rozpoczna sę strzałka to węzeł początkow, a węzeł, w którm sę kończ to węzeł końcow. Dla węzła końcowego węzeł początkow jest poprzednkem, a dla węzła początkowego węzeł końcow jest następnkem. Można wróżnć następujące charakterstczne cech drzewa produktu: 1. węzł przporządkowane surowcom ne mają poprzednków, 2. węzeł przporządkowan produktow końcowemu ne ma następnka,. każd węzeł, w którm rozpoczna sę strzałka ma tlko jednego następnka, 4. wrob dostarczane na węcej nż jedno stanowsko są wmenane w tlu węzłach, do lu stanowsk są dostarczane Krawczk S., Metod loścowe w logstce. C.H.Beck, Warszawa 2001.
Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena 2 Zbór struktur wrobu (bl of materals BOM) 9 Lsta materałowa dla produktu P1 Smbol Nazwa obektu Jednostka Ilość P1 Fotel szt. 1 PP1 Stelaż szt. 1 PP2 Szkelet fotela szt. 1 PP Sedzene oparce szt. 2 S1 Tarcca glasta m 2 2,6 S2 Panka poluretanowa mb,2 S Mechanzm sprężnow szt. 4 S4 Tkanna obcowa materałowa mb,4 S5 Śruba szt. 4 S6 Tkanna do obszwk pank mb,6 S7 Nc mb 104 Krawczk S., Metod loścowe w logstce. C.H.Beck, Warszawa 2001.
Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena 24 Grafowe ujęce procesu produkcj 1 Graf Goznto jest uogólnenem drzewa produktu jest grafem skerowanm, wartoścowm, w którm: węzł odzwercedlają surowce, półprodukt produkt końcowe, strzałk odzwercedlają bezpośredne zwązk technologczne medz wrobam, lczb prz strzałkach oznaczają współcznnk bezpośrednch nakładów jednostkowch mędz wrobam. W odróżnenu od drzewa produktu każd z wrobów jest reprezentowan przez jeden węzeł ne wstępują powtórzena węzłów odpowadającch tm samm wrobom. W grafe Goznto każd węzeł może meć welu poprzednków następnków, w zależnośc od tego, le nnch wrobów tworz dan półprodukt do lu nnch półproduktów jest on wkorzstwan. Następnków nw mają produkt końcowe, a poprzednków surowce częsc poberane z magaznu Krawczk S., Metod loścowe w logstce. C.H.Beck, Warszawa 2001.
Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena 25 Grafowe ujęce procesu produkcj 2 Graf Goznto dla produktu P 1 s 1 PP 2 s 2 PP 1 P 1 s s 4 PP s 5 Krawczk S., Metod loścowe w logstce. C.H.Beck, Warszawa 2001.
Podstawowe funkcje procesów zaopatrzena 26 Grafowe ujęce procesu produkcj Zestawene przepłwów materałowch na P 1 Węzeł początkow Węzeł końcow Współcznnk nakładu Ops S 1 PP 1 2,6 2,6 m 2 tarcc na stelaż fotelow S 2 PP 1,6 1,6 mb pank na 1 sedzene lub oparce S PP 2 4 4 mechanzm sprężnowe na 1 szkelet fotela S 4 P 1,4,4 m 2 tkann obcowej materałowej na 1 fotel S 5 PP 1 18 18 śrub na 1 stelaż fotelow Krawczk S., Metod loścowe w logstce. C.H.Beck, Warszawa 2001.
Analza pozomu, struktur dnamk zapasów 1 Zapas z jednej stron są wrazem określonej strateg przedsęborstwa, z drugej ważnm elementem zwązanm z kosztam. W ssteme nakazowo-rozdzelczm dążono do gromadzena nadmernch zapasów w celu mnmalzacj rzka braku zapasów. W gospodarce rnkowej obserwuje sę tendencję uceczk od zapasów. Stuację tę powoduje: zamrożene kaptału, dążene do zmnejszena kosztów magaznowana oraz wsoke oprocentowane kredtów bankowch. Na kształtowane zapasów mają wpłw różnorodne cznnk, do którch można zalczć: postęp technczn, stan produkcj, postęp organzacjn, stosowane metod planowana zarządzana. Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Analza pozomu, struktur dnamk zapasów 2 Podzał rodzajow zapasów: Nazwa Surowce materał Produkcja nezakończona Wrob gotowe Przczn powstawana Różnca w dnamce kształtowana sę strumena dostaw strumena zużca oraz odchlena zużca rzeczwstego od planowanego. Koneczność utrzmwana materałów półfabrkatów znajdującch sę w różnch fazach produkcj. Różnce mędz strumenem produkcj zbtu Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Analza pozomu, struktur dnamk zapasów Podzał zapasów ze względu na realzację procesów produkcjnch: Nazwa Beżące Sezonowe Rezerwowe Neprawdłowe: zbędne nadmerne Przczn powstawana Zapewnene sprawnego funkcjonowana procesów produkcjnch Zabezpeczene przed sezonowm wahanam zaopatrzena Zabezpeczene przszłch potrzeb specjalnch celów Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Analza pozomu, struktur dnamk zapasów 4 Analza pozomu zapasów ma odpowedzeć na następujące ptana: Cz stnejąc ch pozom odpowada normatwnemu? Jake są odchlena zapasów rzeczwstch od planowanch lub normatwnch? Jake są nedobor lub zapas neprawdłowe? Norma zapasu to jego welkość ustalona ścśle na określon czas. Zależ od warunków dostaw, welkośc zużca materałów technolog produkcj. Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Analza pozomu, struktur dnamk zapasów 5 W analze zapasów często wkorzstuje sę średn stan zapasów. Może on bć oblczan dla: mesęc, kwartałów lub lat. Zapas średno roczn oblcza sę, korzstając ze średnej artmetcznej, a dla mesęc lub kwartałów, za pomocą średnej chronologcznej. Analzę stanu zapasów należ uzupełnć o odpowedne mar Zróżncowana. Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Analza pozomu, struktur dnamk zapasów 6 Analza struktur zapasów należ do analz szczegółowch. Określa ona zarówno udzał jak znaczene poszczególnch grup zapasów w zapasach ogółem. Na jej podstawe można wsunąć wnosk o zmanach zapasów w stosunku do okresów ubegłch jak do założeń planu. Pozwala także na ustalene podstawowch przczn tch zman określene kerunku dalszch badań. Welkość struktura zapasów produkcj nezakończonej są determnowane główne wewnętrznm warunkam funkcjonowana przedsęborstwa. Zapas te są kształtowane przez: technologę organzację procesów wtwórczch, strukturę przedsęborstwa oraz długość cklu produkcjnego. Zapas materałowe natomast zależne są od cznnków wewnętrznch, a także od warunków jake wstępują na rnku dostawczm. Struktura zapasów wrobów gotowch jest kształtowana przez strukturę asortmentową produkcj sprzedaż oraz form dstrbucj. W analze struktur należ wkorzstwać wskaźnk podobeństwa struktur oraz prezentacje grafczne.
Analza pozomu, struktur dnamk zapasów 6 Do analz dnamk zapasów wkorzstuje sę nformacje zebrane w postac szeregów czasowch. Analza takch danch pownna dać odpowedź na dwa ptana: 1. Jaka jest dnamka zapasów? 2. Jake cznnk wwołują ch zmenność? Odpowedź na perwsze ptane można uzskać stosując metod ndeksowe, które służą do lczbowego określana tempa ntenswnośc zman zjawska w czase, ab uzskać odpowedź na druge ptane należ zastosować metod wodrębnana tendencj rozwojowej, wahań okresowch wahań przpadkowch.
Analza dnamk zapasów 1 jednopodstawowe absolutne Przrost łańcuchowe jednopodstawowe względne Mar dnamk Indeks dnamk ndwdualne agregatowe łańcuchowe jednopodstawowe łańcuchowe welkośc absolutnch welkośc stosunkowch S. Ostasewcz, Z. Rusnak, U. Sedlecka, Statstka element teor zadana, Wdawnctwo Akadem Ekonomcznej m. O. Langego, Wrocław 1999
Analza dnamk zapasów 2 Przrost absolutne Odejmowane dwóch welkośc lczbowch daje w wnku dodatn lub ujemn przrost absolutn (bezwzględn). Przrost absolutne mogą bć oblczane: w stosunku do jednego okresu (momentu) przrost absolutne o podstawe stałej (jednopodstawowe) gdze : lub też okresu (momentu) stale zmenającego sę przrost absolutne o podstawe zmennej (łańcuchowe) gdze: t / 1 t 1 t 1,2,..., n 1 podstawaporównań t / t1 t t1 t 2,..., n t 1 - podstawaporównań
Analza dnamk zapasów Przrost absolutne nformują o tm, o le jednostek wzrósł (znak plus) lub zmalał (znak mnus) pozom badanego zjawska w okrese (momence) badanm w porównanu z okresem (momentem) przjętm za podstawę. Przrost absolutne są welkoścam manowanm, wrażonm w tch samch jednostkach mar, co badane zjawska. Wnka z tego, że ne nadają sę one do porównań ze zmanam nnch zjawsk, które są wrażone w odmennch jednostkach mar lub, którch rząd welkośc jest nn. Prz oblczanu przrostów absolutnch bardzo ważn jest wbór podstaw porównań. Wbran do porównań okres pownen bć na tle charakterstczn, ab pozwalał poznać stotę zachodzącch zman. Dlatego też ne należ przjmować za podstawę okresu zupełne wjątkowego pod względem pozomu badanego zjawska, gdż wszstke porównana błb wówczas znekształcone.
Analza dnamk zapasów 4 Przrost względne Przrostem względnm nazwam loraz przrostów absolutnch zjawska do jego pozomu w okrese (momence) przjętm za podstawę do porównań. Podobne jak przrost absolutne mogą bć : jednopodstawowe d t /1 łańcuchowe d t / t1 t 1 t t1 1 t1 Informują o tm, o le wższ lub nższ jest pozom badanego zjawska w danm okrese w stosunku do okresu bezpośredno poprzedzającego (przrost względne łańcuchowe) lub w porównanu z okresem przjętm za podstawę (przrost względne jednopodstawowe). Przrost względne mogą bć wartoścam dodatnm, ujemnm lub równm zero. Mogą bć wrażane w procentach określane są manem wskaźnków tempa wzrostu.
Analza dnamk zapasów 5 Indeks dnamk Indeksem (wskaźnkem dnamk) nazwam każdą lczbę względną powstałą przez podzelene welkośc danego zjawska w okrese badanm (sprawozdawczm) przez welkość tego zjawska w okrese podstawowm (bazowm). Wróżnam ndeks ndwdualne agregatowe. Indeks ndwdualne dzelm na: jednopodstawowe gdze: Łańcuchowe gdze: 1 t /1 t 1,2,..., n t 1 podstawaporównań t / t1 t 2,..., n t 1 - t t1 podstawaporównań
Analza dnamk zapasów 6 Indeks jednopodstawowe można otrzmać z przrostów względnch o podstawe stałej przez dodane 100 (lub 1, jeżel posługujem sę ułamkam, a ne welkoścam procentowm). W analogczn sposób można dokonać przelczena ndeksów łańcuchowch na przrost względne łańcuchowe. Na tej samej zasadze można dokonać operacj odwrotnej, tzn. zmenć ndeks łańcuchowe (lub jednopodstawowe) na przrost względne łańcuchowe (lub jednopodstawowe). Welkość przrostu względnego jest wówczas welkoścą odpowednego ndeksu pomnejszoną o 100 (lub 1). W praktce badań statstcznch najczęścej wkorzstuje sę ndeks. Są one bowem wgodnm materałem dla dalszch badań dzałań matematcznch. Dzałana, jake można na nch wkonać sprowadzają sę w zasadze do zaman ndeksów jednopodstawowch na łańcuchowe odwrotne oraz do zaman podstaw w szeregu ndeksów o podstawe stałej.
Analza dnamk zapasów 7 Zaman ndeksów łańcuchowch na jednopodstawowe dokonujem według następującch zasad: 1. Indeks jednopodstawow w okrese następującm bezpośredno po okrese przjętm za podstawę jest tak sam jak ndeks łańcuchow. 2. Indeks jednopodstawow w okrese przjętm za podstawę wnos 100%.. Dalsze ndeks jednopodstawowe po okrese przjętm za podstawę otrzmujem mnożąc w sposób narastając (kumulując) kolejne ndeks łańcuchowe, lcząc od wskaźnka łańcuchowego znajdującego sę tuż po okrese podstawowm. 4. Indeks jednopodstawowe przed okresem podstawowm są odwrotnoścą narastającch locznów kolejnch ndeksów łańcuchowch, lcząc od okresu przjętego za podstawę. Zman podstaw w ndeksach jednopodstawowch dokonujem przez dzelene poszczególnch ndeksów prz danej podstawe przez ndeks jednopodstawow tego okresu, któr przjmujem za nową podstawę.
t Absolutn pozom zjawska ( t ) Indeks jedno- podstawowe o podstawe t = Zamana ndeksów jedno- podstawowch na łańcuchowe Zamana ndeksów łańcuchowch na jednopodstawowe o podstawe t = Zamana podstaw w ndeksach jednopodstawowch z t = na t = 1 1 1 2 2 4 4 5 5 1 2 1 2 : 1 1 : 4 4 : 5 4 2 1 2 2 : 4 5 4 5 : 1 1 2 2 1: 2 2 1: 4 5 4 5 4 1 : 1 1 1 2 1 2 : 1 4 1 4 : 1 5 1 5 : Operacje w tabel są wkonane dla t =, w ten sam sposób można je wkonać dla każdej nnej wartośc t dla dowolnego szeregu dnamcznego. Analza dnamk zapasów 8 Źródło: M. Sobczk, Statstka, W-wa 1991, s. 274
Analza dnamk zapasów 9 Indeks jednopodstawowe łańcuchowe pozwalają na ocenę zman badanego zjawska mędz dwoma wróżnonm okresam (momentam). Czasam zachodz jednak koneczność ocen średnego tempa zman danego zjawska w całm okrese objętm badanem. Do tego celu wkorzstuje sę średną geometrczną. G n1 1 / 1 1/ 2... n n n n n 2/1 n/1 Średnookresowe tempo zman w badanch n okresach oblcza sę jako różncę: T n G Lub w wrażenu procentowm: 1 % 100 100 T n G
Wbór źródeł zakupu Podczas wboru źródła zakupu należ pamętać, że logstczne proces zaopatrzena w stotnm stopnu rzutują na wnk ekonomczne przedsęborstwa. Znaczene faz zakupu materałów dla ekonomk frm znajduje pełne odzwercedlene w praktce przedsęborstw lteraturze logstcznej. W USA włonła sę nawet nowa dscplna wedz ekonomcznej - ogólna teora zakupów ( purchasng)
Wbór źródeł zakupu 1 W wborze dostawc stosuje sę różnorodne krtera, dążąc prz tm do mnmalzacj łącznch kosztów zakupu utrzmana zapasów, prz jednoczesnm stworzenu realnch przesłanek dla nezakłóconego przebegu logstcznch procesów zaopatrzena produkcj. Tak węc za najważnejsz kosztow element transakcj przjmuje sę cenę towaru, pod warunkem spełnena wmogów dotczącch jego jakośc. Obok cen zakupu można wróżnć następujące zasadncze krtera wboru dostawc; Jakość towaru, Warunk dostaw, Wartość użtkowa wrobu zaobserwowana w przeszłośc, Gwarancje uwzględnane roszczeń, Stuacja fnansowa dostawc, Zdolność do akceptacj zman poptu, Sstem łącznośc, Lokalzacja.
Wbór źródeł zakupu 2 Optmaln wbór dostawc zwązan jest w tm przpadku z podjęcem najlepszej deczj z punktu wdzena welu krterów. Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Zjawsko złożone W różnch sferach ludzkej aktwnośc wstępuje duża lczba zjawsk, które można określć manem złożone. Przez zjawsko złożone rozumeć należ pewen abstrakcjn twór zwązan ze stanem jakoścowm (bezpośredno ne merzalnm) rzeczwstch obektów opswan przez co najmnej dwe cech. Porównana różnch obektów położonch w przestrzen w zakrese zjawsk złożonch stwarzają koneczność sporządzana ch ocen, a w dalszej kolejnośc konstrukcj rankngu. Zjawska złożone są zwkle charakterzowane weloma różnorodnm cecham, które mają różne mana wkazują różne rzęd welkośc. Welokrteralna ocena zjawska w różnch obektach staje sę możlwa, gd dokonam przekształcena wartośc cech orgnalnch celem ch ujednolcena. Przekształcone zmenne są pozbawone man przberają wartośc zblżonego rzędu welkośc. Sposob transformacj wartośc orgnalnch cech dagnostcznch nazwam metodam normowana. Unormowane wartośc zmennch dagnostcznch mogą bć poddane procesow agregacj, co prowadz do uzskana zmennej sntetcznej (agregatowej) charakterzującej każd obekt ze względu na ocenane zjawsko złożone. Znajomość ocen obektów pozwala na konstrukcję ch rankngu, tzn. układu, w którm obekt są uporządkowane w kolejnośc od najlepszego do najgorszego ze względu na wartość zmennej sntetcznej. Welokrteralne podejmowane deczj 1 Jędrzejczk Z., Kukuła K., Skrzpek J., Walkosz A., Badana operacjne w przkładach zadanach. PWN, Warszawa 2002
Welokrteralne podejmowane deczj 2 Schemat powstawana zmennej sntetcznej W Wjścow zbór zmennch opsującch zjawsko złożone Proces wboru X Zbór zmennch dagnostcznch przjęce odrzucene Y Zbór zmennch opsującch zredukowan normalzacja Z Zbór zmennch unormowanch agregacja Q Zbór zmennch sntetcznch Jędrzejczk Z., Kukuła K., Skrzpek J., Walkosz A., Badana operacjne w przkładach zadanach. PWN, Warszawa 2002
Oznaczena Welokrteralne podejmowane deczj Istotą badań welokrteralnch jest ch ujęce porównawcze, co oznacza, że pozom zjawska złożonego rozpatruje sę w różnch obektach. Po dokonanu redukcj zboru wjścowego cech W pozostają zmenne zalczane do zboru cech dagnostcznch X. Nech O oznacza zbór obektów O = { O1,O2,,Or}, gdze r jest lczbą badanch obektów. Każd obekt jest charakterzowan przez zbór zmennch dagnostcznch X = { X1,X2,,Xs ) Gdze s jest lczbą zmennch dagnostcznch, wkorzstwanch do opsu zjawska złożonego w obektach. Ze względu na zróżncowane potrzeb użtkownków badań oraz stopeń dspozcjnośc baz danch, analzę zjawska możem przeprowadzć, wkorzstując: podejśce statczne, podejśce dnamczne. W podejścu statcznm rozpatrujem zjawsko złożone w jednm z wbranch okresów, gwarantującm zebrane kompletnch danch Jędrzejczk Z., Kukuła K., Skrzpek J., Walkosz A., Badana operacjne w przkładach zadanach. PWN, Warszawa 2002
Welokrteralne podejmowane deczj 4 Nezbędne w badanach statstcznch dane tworzą macerz dwuwmarową o postac: Gdze xj oznacza realzację zmennej Xj w obekce O. Zatem -t obekt opsuje wektor zmennch x j x x... x 11 21 r1 x x... x 12 22 r 2............ x x x 1s 2s... rs ) x j x 1 x2... xs ( 1,2,...,r Wektor [x] jest s-wmarową obserwacją charakterzującą obekt O. Każdemu obektow odpowada punkt w przestrzen s-wmarowej. Jędrzejczk Z., Kukuła K., Skrzpek J., Walkosz A., Badana operacjne w przkładach zadanach. PWN, Warszawa 2002
Welokrteralne podejmowane deczj 5 Problem rozpoznana ujednolcana charakteru zmennch. U podstaw porządkowana lnowego prowadzącego do konstrukcj rankngu obektów leż koneczność podzału zboru zmennch dagnostcznch na trz podzbor: S, D N. podzał te spełna warunek zupełnośc X S D N I warunek rozłącznośc S D D N Gdze: S podzbór zmennch dagnostcznch zwanch stmulantam D - podzbór zmennch dagnostcznch zwanch destmulantam N - podzbór zmennch dagnostcznch zwanch nomnantam Jędrzejczk Z., Kukuła K., Skrzpek J., Walkosz A., Badana operacjne w przkładach zadanach. PWN, Warszawa 2002
Welokrteralne podejmowane deczj 6 Stmulantą nazwam taką zmenną dagnostczną, której wzrost kojarzć należ ze wzrostem, a spadek ze spadkem ocen zjawska złożonego. Destmulantą nazwam taką zmenną dagnostczną, której wzrost kojarzć należ ze spadkem, a spadek ze wzrostem ocen zjawska złożonego. Nomnantą nazwam taką zmenną dagnostczną, która ma określoną, najkorzstnejszą ( z punktu wdzena ocen zjawska złożonego ) wartość nomnalną. Gd nomnanta przjmuje wartośc wększe lub mnejsze od wartośc nomnalnej to powoduje spadek ocen zjawska złożonego. Jędrzejczk Z., Kukuła K., Skrzpek J., Walkosz A., Badana operacjne w przkładach zadanach. PWN, Warszawa 2002
Metoda untarzacj zerowanej 1 Metod untarzacjne charakterzują sę przjęcem stałego punktu odnesena, któr stanow rozstęp zmennej normowanej: R ( x j ) max x j mn x j Take podejśce sprawa, że rozstęp cech unormowanej Zj jest stał wnos jeden. W metodze untarzacj zerowanej ( MUZ ) wkorzstujem następując sposób transformacj : Dla stmulant z j x j max x j mn x j mn Jędrzejczk Z., Kukuła K., Skrzpek J., Walkosz A., Badana operacjne w przkładach zadanach. PWN, Warszawa 2002 x j
Metoda untarzacj zerowanej 2 Dla destmulant zj max x max x j j x j mn x j Dla nomnant w przpadku wstępowana jednej wartośc nomnalnej z j 1 c x c x j oj j oj mn x gd x max x j mn x j max x j j gd x j j c gd x c oj j c oj oj
Metoda untarzacj zerowanej c, 1 j c2 Dla nomnant w przpadku wstępowana przedzału wartośc nomnalnch j z j x c1 1 x c2 j j j j mn x gd c max x j mn x j j max x j gd x 1j x j gd x j c c j 1 j 2 j c 2 j Jędrzejczk Z., Kukuła K., Skrzpek J., Walkosz A., Badana operacjne w przkładach zadanach. PWN, Warszawa 2002
Metoda untarzacj zerowanej 4 Unormowane cech dagnostcznch jest etapem wstępnm pozwalającm doprowadzć do uzskana łącznej ocen welokrteralnej każdego z branch pod uwagę obektów. Łączną ocenę każdego z nch możem uzskać drogą agregacj na wele sposobów. Dwa najprostsze sposob u zskane zmennej sntetcznej są następujące: Q s z j1 j ( 1,2,..., r ) Q 1 s s j1 z j ( 1,2,..., r ) Jędrzejczk Z., Kukuła K., Skrzpek J., Walkosz A., Badana operacjne w przkładach zadanach. PWN, Warszawa 2002
Metoda untarzacj zerowanej 5 Przkład Należ wbrać najlepszego dostawcę leków na podstawe następującch zmennch dagnostcznch: X1 - cena zamawanch leków (EURO), X2 - koszt transportu kolejowego (EURO), X - koszt transportu lotnczego (EURO), X4 - koszt transportu samochodowego (EURO), X5 - termn płatnośc ( dn). Dostawca Zmenne dagnostczne x1 x2 x x4 X5 A 5000 00 570 80 7 B 4670 10 680 440 14 C 4250 50 750 470 10 Jędrzejczk Z., Kukuła K., Skrzpek J., Walkosz A., Badana operacjne w przkładach zadanach. PWN, Warszawa 2002
Metoda untarzacj zerowanej 6 mn x 1 4250 max x 1 5000 z 11 5000 5000 5000 4250 0 z 21 5000 5000 4670 4250 0.44 z 1 5000 5000 4250 4250 1 mn x 2 00 max x 2 50 z 12 50 00 50 00 1 z 22 50 10 50 00 0.25 z 2 50 50 50 00 0 mn x 570 max x 750 z 1 750 750 570 570 1 z 2 750 750 680 570 0.9 z 750 750 750 570 0 Jędrzejczk Z., Kukuła K., Skrzpek J., Walkosz A., Badana operacjne w przkładach zadanach. PWN, Warszawa 2002
Metoda untarzacj zerowanej 7 mn x 4 80 max x 4 470 z 14 470 470 80 80 1 z 24 470 470 440 80 0. z 4 470 470 470 80 0 mn x 5 7 max x 5 14 z 15 7 7 14 7 0 z 24 14 14 7 7 1 z 4 10 14 7 7 0.4 Jędrzejczk Z., Kukuła K., Skrzpek J., Walkosz A., Badana operacjne w przkładach zadanach. PWN, Warszawa 2002
Metoda untarzacj zerowanej 8 Dostawca Zmenne unormowane z1 z2 z z4 z5 Q A 0 1 1 1 0 B 0.44 0.25 0.9 0. 1 2.41 C 1 0 0 0 0.4 1.4 Najlepsz dostawca zgodne z przjętm krteram to dostawca A Jędrzejczk Z., Kukuła K., Skrzpek J., Walkosz A., Badana operacjne w przkładach zadanach. PWN, Warszawa 2002
Metoda punktowa 1 W metodze punktowej wróżna sę następujące etap postępowana: 1. Określene podstawowch krterów wboru. 2. Ustalene zasad punktacj w odnesenu do poszczególnch krterów ch cech merzalnch.. Wprowadzene wag dla poszczególnch krterów. 4. Oblczane lczb punktów. 5. Wbór dostawc. Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Metoda punktowa 2 Krterum ocen Ocena punktowa krterum Waga krterum Ocena ważona krterum Dostawca A Dostawca B Dostawca A Dostawca B Cena 90 65 0.5 1.5 22.8 Jakość 50 75 0.25 12.5 18.8 Termn dostaw Dodatkowe usług 60 80 0.15 9.0 12.0 60 70 0.25 15.0 17.5 Razem X X 1.00 68.0 71.1 Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Metoda Grafczna 1 Metoda grafczna polega na przedstawenu stopna konkurencjnośc poszczególnch dostawców. Na płaszczznę, będącą rodzajem tarcz, nanos sę poszczególne krtera parametr ocen oraz odpowadającą m punktację ( w rozpatrwanm przkładze od 1 do 5 ). Krterum Dostawca Cena: pozom cen warunk płatnośc elastczność Jakość: pozom jakośc trwałość nezawodność A 5 4 4 B 4 4 1 4 4 Termn dostaw: Długość termnów Dotrzmwane ustalonch termnów 5 4 4 4 Dodatkowe usług: Własn transport Utrzmwane zapasów 2 4 2 Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Metoda grafczna 2 Dostawca A Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Metoda grafczna Dostawca B Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Metoda grafczna 4 Punktacja dla poszczególnch krterów ch parametrów może wnkać z ocen dośwadczeń, a także z ofert poszczególnch dostawców, jeśl w naszch zaptanach ofertowch spreczowalśm krtera parametr wboru. Im wększa zakreskowana powerzchna, tm wększa konkurencjność dostawc. Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Szczególne problem zakupów 1 Grupowe zamawane towarów Sterowane zapasam, w stuacj, gd od jednego dostawc pochodz węcej nż jeden towar jest bardzo stotne. Zaproponowane menedżerom właścwch metod postępowana w takch stuacjach należ uznać za nezbędne. Wobec ewentualnośc codzennego sprowadzana od tego samego dostawc nnego towaru, teza, że suma deczj optmalnch odpowada optmalzacj problemu traktowanego łączne nej możlwa do obron Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Optmalzacja zakupów towarów nabwanch od jednego dostawc: Faza 1 Szczególne problem zakupów 2 Grupowe zama wane towarów Oblczam optmalną lczbę zakupów ( N opt. ) w danm przedzale czasowm dla wszstkch pozcj materałowch rozpatrwanch łączne. Gdze: N opt. r 2( K 1 1 r stopa procentowa kosztu utrzmana zapasu, W wartość rocznch potrzeb materału, K z koszt zakupu jednej part, K koszt opracowana zamówena materału. z n W n K ) Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Szczególne problem zakupów Grupowe zama wane towarów Faza 2 Oblczam ndwdualne optmalne częstotlwośc zakupów dla poszczególnch materałów ( I opt. ) określam ch relacje w stosunku do optmalnej grupowej lczb zakupów. I opt., N opt. Faza Wdzelam asortment, dla którch I opt. 1.5. Będą one bowem rzadzej zamawane, nż wnka to dla całej grup. 2K rw Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Szczególne problem zakupów 4 Grupowe zamawane towarów Faza 4 Ponowne oblczam optmalną grupową lczbę zakupów, ale z pomnęcem materałów, dla którch I opt. 1.5. Faza 5 Korgujem, o nową wartość N opt. optmalne częstotlwośc dla asortmentów, dla którch I opt. 1.5. Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Szczególne problem zakupów 5 Upust cenowe W gospodarce rnkowej często mam do cznena z opustam cenowm udzelanm przez sprzedającego, jeśl kupujem towar w wększej lośc. Zdarza sę, że określana jest pewna granczna welkość sprzedaż (Q g ), powżej której obowązują cen nższe dla całej part. W takej stuacj należ odpowedno pogłębć rachunek ekonomczn ne ogranczając sę do ustalena klascznej optmalnej part zakupu. Jeżel optmalna parta zakupu Q opt. Q g sprawa jest jasna. W przpadku gd taka realacja ne zachodz należ przeprowadzć dodatkowe oblczena. Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Szczególne problem zakupów 6 Upust cenowe Przedstawoną stuację deczjną można zapsać następująco: c zo = c s jeżel 0 Q Q g c z1 = c s(1-d) jeżel Q g Q Gdze: c zo - cena zakupu bez upustu, c z1 - cena zakupu z upustem. c s - cena sprzedaż, d - stopa upustu. Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Szczególne problem zakupów 7 Upust cenowe Wartość zakupu odpowadającego prognoze rocznch potrzeb (Pc z ) na dan towar jest zmenna zależ od welkośc jednorazowo nabwanch part. Odpowedno do welkośc part jej relacj do welkośc grancznej Q g, równane łącznch kosztów zapasów (ŁKZ) będze następujące: dla 0 Q opt. Q g : Dla Q opt. Q g ŁKZ Q Q 2 P Q c opt. z o r K z Pcz o ŁKZ Q opt. Q 2 c z 1 r P Q K z Pc z 1 Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Szczególne problem zakupów 8 Upust cenowe gdze : Q welkość zamawanej part, r stopa procentowa kosztu utrzmana zapasu, K z koszt zakupu jednej part. Perwsz składnk funkcj ŁKZ wraża średn roczn koszt utrzmana w zapase jednostk danego towaru, drug obejmuje koszt tworzena zapasu, a trzec to wartość zakupów odpowadającch rocznm potrzebom. Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Szczególne problem zakupów 9 Cznnk nflacj w poltce zakupów Szczególnm cznnkem wmagającm uwzględnena w procese sterowana zakupam jest nflacja oczwśce jeżel jej skala to uzasadna. Problem deczjne powstają jedne w stuacj, gd stopa nflacj ( ) jest mnejsza od stop jednostkowego rocznego kosztu utrzmana zapasu ( r ), której najstotnejszm składnkem jest stopa oprocentowana kredtów bankowch. Jeżel > r, wówczas racjonalnm dzałanem są zakup ponad normalne potrzeb ( uceczka od penędz ). Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Przpadek I Szczególne problem zakupów 10 Cznnk nflacj w poltce zakupów Cen sprzedaż podnoszone są zgodne z tempem nflacj. Cena sprzedaż w okrese t jest funkcją tej cen w poprzednm okrese. Poneważ na skutek nflacj koszt zwązane z tworzenem utrzmwanem zapasów rosną lnowo w czase, ne możem ch porównwać na przestrzen roku. Welkość optmalnej part zakupów w warunkach wstępowana znaczącej nflacj wmaga skorgowana optmalnej part Q opt. Ne uwzględnającej nflacj: Q ' opt. 2K (r - ) Q Opłaca sę kupować wększe parte towaru, c z z P r opt. 1 1- r Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Szczególne problem zakupów 11 Cznnk nflacj w poltce zakupów Przpadek II Cen sprzedaż ustalane jednorazowo, odpowedno do cen zakupu. Cena sprzedaż wnka z cen zakupu stop nflacj. Optmalną partę zakupu wznaczam następująco: Q ' opt. Q opt. 1 f 1 r Gdze: f marża pozostałe oznaczena jak poprzedno. Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Szczególne problem zakupów 12 Zapas neprawdłowe ch kontrola Zapas neprawdłowe obejmują: zapas nadmerne to materał, którch welkość przekracza ustalon normatw, zapas zbędne to materał ne znajdujące zastosowana w dalszej dzałalnośc przedsęborstwa zgodne z ch perwotnm przeznaczenem. Do najczęścej wstępującch przczn powstawana zapasów neprawdłowch należą: zman rozmarów struktur produkcj, zman konstrukcjne technologczne ne uwzględnone w plane zaopatrzena, nekompletność spętrzene dostaw, opóźnene w uruchomenu produkcj, zamawane materałów w loścach przekraczającch rzeczwste potrzeb. Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Szczególne problem zakupów 1 Zapas neprawdłowe ch kontrola Szczegółową analzę zapasów neprawdłowch można przeprowadzć, wkorzstując następujące wskaźnk ekonomczne: wskaźnk kompletnośc zapasów: W KZ Z N f Z 100 gdze: W KZ - wskaźnk kompletnośc zapasów, Z f - stan faktczn zapasów według norm. N z - suma norm zapasów poszczególnch pozcj materałowch. Wskaźnk ten ukazuje stopeń pokrca norm zapasów na dan dzeń lub okres przez rzeczwst stan zapasów. Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Szczególne problem zakupów 14 Zapas neprawdłowe ch kontrola wskaźnk udzału zapasów neprawdłowch w całośc zapasów: gdze: Z N - wartość neprawdłowch zapasów w danm okrese, Z 0 - wartość zapasów w danm okrese. W ZN Z Z N 0 Wskaźnk ten określa rozmar zapasów neprawdłowch. Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999
Szczególne problem zakupów 15 Zapas neprawdłowe ch kontrola wskaźnk nowo powstałch zapasów neprawdłowch do neprawdłowch zapasów zagospodarowanch w danm okrese: W ZZ Z Z NN NZ gdze: Z NN - wartość neprawdłowch zapasów powstałch w danm okrese, Z NZ - wartość neprawdłowch zapasów zagospodarowanch w danm okrese. Wskaźnk ten ocena, cz dzałana przedsęborstwa w kerunku zagospodarowana zapasów neprawdłowch są skuteczne. Skowronek Cz., Sarjusz Wolsk Z., Logstka w przedsęborstwe. PWE, Warszawa 1999