Program zajęć dla modułu: Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów interpersonalnych 322[17].O1.01 w Policealnej Szkole Audiologii IFPS (tryb zaoczny) Program autorski: prowadzący dr n. hum. Joanna Kobosko Liczba zajęć: 30 godzin lekcyjnych Miejsce zajęć: Międzynarodowe Centrum Słuchu i Mowy Forma zaliczenia przedmiotu: frekwencja, przygotowana i zaliczona praca nawiązująca do zagadnień relacji interpersonalnych w aspekcie zawodu protetyka słuchu i specyfiki trudności w komunikowaniu się osób głuchych i słabo słyszących, zaliczenie testu końcowego Cele kształcenia: W zakresie widomości słuchacz powinie znać: Miejsce psychologii relacji interpersonalnych względem innych dziedzin psychologii; z jakich źródeł pochodzi wiedza i praktyka dotycząca relacji interpersonalnych Specyfikę trudności osób głuchych i słabo słyszących (dorosłych i dzieci) w komunikowaniu się z drugą osobą i jak moŝna wykorzystywać tę wiedzę w zawodzie pracownika medycznego (w tym protetyka słuchu) Psychologiczne aspekty efektywności korzystania z aparatów słuchowych (związek z psychiczną reakcją osoby na utratę słuchu, zdrowia) Style komunikacji interpersonalnej Specyfikę trudności w relacji pracownik medyczny (lekarz, pielęgniara, protetyk słuchu i in.) z perspektywy pracownika medycznego Wymiary komunikowania się interpersonalnego (komunikacja werbalna, komunikacja niewerbalna) Czynniki sprzyjające skutecznej komunikacji interpersonalnej, w tym w relacji pracownik medyczny pacjent Bariery w komunikowaniu się z drugą osobą z uwzględnieniem specyfiki trudności w komunikowaniu się osób głuchych i słabo słyszących Strategie sprzyjające nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktu z drugą osobą Pojęcie osobowości i jej wpływ na funkcjonowanie człowieka w aspekcie zaburzeń osobowości (wg ICD-10) Rodzaje sytuacji trudnych, pojęcie i rodzaje konfliktów i sposobów ich rozwiązywania Modelowe typy pacjentów trudnych i strategie sprzyjające nawiązaniu z nimi kontaktu interpersonalnego w relacji protetyk słuchu pacjent/ klient Zasady etyki zawodowej pracownika medycznego W zakresie umiejętności słuchacz powinien: PosłuŜyć się podstawowymi pojęciami z zakresu psychologii relacji interpersonalnych i komunikowania się interpersonalnego (jak wyŝej) Potrafić dokonać analizy interakcji: pracownik medyczny pacjent/ klient pod kątem zakłóceń i barier pojawiających się w procesie komunikowania się jak i sytuacji w jakiej interakcja ta ma miejsce Zaproponować adekwatną strategię słuŝącą nawiązaniu i utrzymywaniu kontaktu z drugą osobą w relacji protetyk słuchu pacjent/ klient W kontakcie z pacjentem potrafić objąć refleksją siebie: co jest moim problemem a na czym polega problem pacjenta Podjąć próbę uświadomienia sobie własnej postawy wobec odmienności, ułomności, niepełnosprawności (jeśli jest to trudne, wiedzieć Ŝe być moŝe w tym celu potrzebuje 1
konsultacji u psychoterapeuty lub psychologa klinicznego) ocenić moŝliwości komunikacyjne osoby w podeszłym wieku, Ocenić moŝliwości komunikacyjne osoby głuchej czy słabo słyszącej (czy konieczna jest pomoc np. tłumacza języka migowego) Zastosować wybrane techniki skutecznego komunikowania się Udoskonalić umiejętności przezwycięŝania barier komunikacyjnych, Umieć poradzić sobie w trudnych sytuacjach zawodowych, a więc takŝe ocenić, czy powstały problem nie wymaga interwencji i wsparcia osób trzecich Rozpoznać potrzeby pacjenta (np. motywacja do korzystania z aparatu słuchowego, potrzeba zrozumienia, oczekiwania pacjenta i ich realność itp.) Zastosować zasady etyki w działalności zawodowej. W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności pozazawodowe: Planowanie i organizowanie Praca w zespole Rozumienie myśli i uczuć własnych jak i innej osoby. Metody nauczania uczenia się: Wykład, udział w dyskusji Praca w grupie technika dramowa inscenizacja z zachowaniem zasad obowiązujących w pracy psychoedukacyjnej w grupie chroniących zdrowie psychiczne osób uczestniczących w proponowanych strukturach pracy; informacje zwrotne Praca indywidualna (wypowiedzi indywidualne pisemne, anonimowe (bezpieczna konfrontacja osobista z poruszanymi zagadnieniami (np. mój stosunek do głuchoty i ludzi łuchych) Grupa wsparcia osobisty udział w tej formule pracy sprzyjającej rozwojowi otwartego asertywnego i empatycznego komunikowania się z ludźmi (modelowanie zachowań) Środki dydaktyczne: Prezentacje, środki multimedialne, literatura, przykłady pracy klinicznej ilustrujące omawiany problem kartki papieru formatu A4, pisaki wystarczająco duŝa sala, by mogło w niej przygotowywać swoje scenki dramowe równolegle i niezaleŝnie kilka zespołów. 2
Program modułu Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów interpersonalnych Prowadzący: Dr Joanna Kobosko 1.Specyfika pacjenta/ klienta głuchego i słabo słyszącego w aspekcie kontaktu z druga osobą wprowadzenie Wybrane czynniki determinujące kontakt pracownika medycznego z pacjentem/ klientem głuchym lub Sabo słyszącym (np. kontekst społeczny i stereotypy na temat ludzi głuchych, własne doświadczenia z osobami z problemem słuchu) Czym jest dla mnie głuchota? dzielenie się doświadczeniami (pisemnie, anonimowo, komentarz w grupie) 2.Psychologiczne aspekty doboru aparatów słuchowych u osób dorosłych Etapy procesu adaptacji do głuchoty/ niedosłuchu (reakcja Ŝałoby i jej przebieg) Doświadczanie głuchoty/ niedosłuchu przez pacjenta/ klienta a: a/ moment utraty słuchu głuchota pre-, peri- i postlingwalna b/ dotychczasowy wzorzec emocjonalnego reagowania pacjenta/ klienta Etapy procesu adaptacji do aparatu słuchowego charakterystyka i powiązanie z przeŝywaniem Ŝałoby jako reakcji psychicznej na utratę np. słuchu, zdrowia, moŝliwości pracy itp. 3. Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów interpersonalnych Przedmiot i cele psychologii (z jakich obszarów psychologii korzystamy w dziedzinie teorii i praktyki w zakresie relacji interpersonalnych) Przykłady interakcji społecznych: pracodawca-pracownik; lekarz-pacjent; mąŝ-ŝona i in. praca w grupach (tworzenie i zapis interakcji; analiza pod kątem ich poprawności w aspekcie efektywnego komunikowania się z drugą osobą) Sytuacje trudne w pracy protetyka słuchu dzielenie się doświadczeniami (pisemnie, anonimowo, komentarz w grupie) 4.Style komunikacji interpersonalnej Style w komunikacji interpersonalnej i ich charakterystyka w aspekcie komunikacji werbalnej i niewerbalnej (style: pasywny, agresywny, asertywny; style: partnerski vs. niepartnerski) Grupa wsparcia jako forma modelowania komunikowania się z drugą osobą sprzyjającego efektywnemu komunikowaniu się (zajęcia grupowe) 5.Relacja pracownik medyczny pacjent/ klient Psychologiczne uwarunkowania trudności pracownika medycznego w relacji z pacjentem/ klientem (a: efektywność konsultacji b/ satysfakcja pacjenta) 3
6.Skuteczne komunikowanie się z drugą osobą Co sprzyja skutecznemu komunikowaniu się z drugą osobą (empatia i dostrojenie się; słuchanie a pseudosłuchanie) Co sprzyja skutecznemu komunikowaniu się z drugą osobą pacjentem/ klientem głuchym (język w porozumiewaniu się z osobą głucha; zagadnienia związane z korzystaniem z usług tłumaczy języka migowego) 7.Komunikowanie się niewerbalne w relacjach interpersonalnych Sposoby ekspresji niewerbalnej (organizacja otoczenia fizycznego, dystans w interakcji, gesty, w tym mimika twarzy, kontakt wzrokowy, dotyk i kontakt fizyczny, wygląd zewnętrzny, postawa ciała, ton głosu i in.) 8.Bariery w komunikowaniu się z drugą osoba (pacjentem/ klientem) Bariery w komunikowaniu się interpersonalnym (trudne tematy, presja czasu, bezosobowy styl kontaktu, osadzanie, decydowanie za innych, uciekanie od cudzych problemów i in.) 9.Wybrane aspekty kontaktu z drugą osobą (pacjentem/ klientem) Strategie sprzyjające nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktu z drugą osobą (pacjentem/ klientem) (zachęta do kontynuowania wypowiedzi, powtarzanie, klaryfikacja, odzwierciedlenie, konfrontacja i in.) 10.Osobowość i jej wpływ na funkcjonowanie człowieka w aspekcie relacji interpersonalnych Rozumienie pojęcia osobowości w psychologii. Osobowość a wyznaczniki sytuacyjne Zaburzenia osobowości (wg ICD-10) jako przykład wzorców charakterologicznych leŝących u podstaw zachowania trudnego pacjenta/ klienta 11.Sytuacje trudne i jak sobie z nimi radzić Typy sytuacji trudnych (sytuacje: zagroŝenia, przeciąŝenia, zakłócenia, deprywacji, konfliktu) Sytuacje trudne a konflikt interpersonalny vs. motywacyjny. Pacjent trudny (a/ wrogi. Wybuchowy, labilny emocjonalnie b/ bierny, zaleŝny c/ perfekcyjny, sztywny d/ uwodzicielski, histeryczny e/ nieufny, narzekający, roszczeniowy) Sytuacje trudne w zawodzie protetyka słuchu dzielenie się doświadczeniami (pisemnie, anonimowo, komentarz w grupie) Scenki z odgrywaniem ról typów pacjentów trudnych modelowanie optymalnej interakcji protetyk słuchu pacjent/ klient \ 4
Literatura a/ Wykaz lektur wskazanych w wytycznych MEN Agryle M.: Psychologia stosunków międzyludzkich. PWN, Warszawa 1999 Aronson E., Wilson T., Akert R.M.: Psychologia społeczna. Zyska i s ka, Warszawa 1998 Balawajder K.: Komunikacja, konflikty, negocjacje w organizacji. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1998 Falkowski A.: Spostrzeganie jako mechanizm tworzenia doświadczenia za pomocą zmysłów. W: Strelau J. (red.) Psychologia. Podręcznik akademicki. GWP, Gdańsk 2000 Formański J.: Psychologia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003 Hamer H.: Rozwój umiejętności społecznych. Przewodnik dla nauczycieli. VEDA, Warszawa 1999 Hamer H.: Rozwój przez wprowadzanie zmian. Centrum Edukacji Medycznej, Warszawa 1998 Jak Ŝyć z ludźmi (Umiejętności interpersonalne) Program profilaktyczny dla młodzieŝy. MEN CMPPP, Warszawa 2004 Jankowska M.: Podstawy psychologii. WyŜsza Szkoła Działalności Gospodarczej w Warszawie, Warszawa 2003 McKay M., Davis M., Fanning P.: Sztuka skutecznego porozumiewania się. GWP, Gdańsk 2001 Nęcka E.: Inteligencja. W: Strelau J. (red.) Psychologia. Podręcznik akademicki. GWP, Gdańsk 2000 Spearling A.: Psychologia. PWN, Warszawa 1998 Sutton C.: Psychologia dla pracowników socjalnych. GWP, Gdańsk 2004 Wojciszke B.: Postawy i ich zmiana. W: Strelau J. (red.) Psychologia. Podręcznik akademicki. GWP, Gdańsk 2005 Zimbardo P.G., Ruch F.L.: Psychologia i Ŝycie. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998 b/ wykaz lektur dodatkowych Degen U.: Sztuka nawiązywania pierwszego kontaktu. GWP, Gdańsk 2005. Drat-Ruszczak K., DrąŜkowska-Zielińska E. (red.): Podręcznik pomagania. Podstawy pomocy psychologicznej. Szkoły i kierunki psychoterapii. Wydawnictwo SWPS Academica, Warszawa 2005. Grzesiuk L.: Studia nad komunikacją interpersonalną. Pracownia Testów Psychologicznych PTP, Warszawa 1994. Myerscough P. R., Ford M.: Jak rozmawiać z pacjentem. Psychologia dla lekarzy. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2002. 5