WYCHOWANIE CZYLI O ŚWIECIE WARTOŚCI Warszawa, 2016 r. 1
KSZTAŁCENIE WYCHOWANIE OPIEKA 2
CZY MOŻNA PODJĄĆ ROZWAŻANIA O WYCHOWANIU BEZ UWZGLĘDNIENIA WARTOŚCI? CO POWINNO SIĘ MÓWIĆ W DZISIEJSZYM ŚWIECIE O WARTOŚCIACH W WYCHOWANIU? JAK WYCHOWAĆ MŁODEGO CZŁOWIEKA, BY WYZNAWAŁ WARTOŚCI ZGODNE Z NORMAMI SPOŁECZNYMI? 3
Paradoksem obecnych czasów jest to, że mamy coraz wyższe budynki, ale mniejszą cierpliwość; szersze autostrady, ale węższe poglądy. Wydajemy więcej, ale posiadamy mniej; kupujemy więcej, ale odczuwamy rzadziej przyjemność. Mamy większe domy i mniejsze rodziny; więcej wygód, ale mniej czasu. Pomnożyliśmy nasz dobytek, ale ograniczyliśmy system wartości. 4
Mówimy za dużo, kochamy za mało i nienawidzimy zbyt często. Nauczyliśmy się jak przeżyć, ale nie jak żyć. Dodaliśmy swemu życiu lat, a nie latom życia. Przebyliśmy całą drogę na księżyc i z powrotem, a mamy problem z przejściem przez ulicę, aby poznać swego sąsiada. Podbijamy wszechświat, ale nie nasze wnętrze. Dokonujemy coraz większych rzeczy, ale nie lepszych. Oczyszczamy powietrze, ale zaśmiecamy dusze. Poznaliśmy atom, ale nie pokonaliśmy naszych uprzedzeń. 5
Planujemy więcej, ale realizujemy mniej. Nauczyliśmy się spieszyć, ale nie czekać. Produkujemy więcej komputerów, by przechowywały więcej informacji, a komunikujemy się coraz rzadziej. To są czasy fast foodów i wolnego trawienia; wielkich ludzi i małych charakterów; piękniejszych domów, ale rozbitych rodzin. Musimy zrozumieć, że życie nie jest mierzone liczbą oddechów, ale liczbą momentów, które zapierają dech w piersiach. Paradoksy współczesności komik Georg Carlin 6
WARTOŚĆ DZIAŁANIE CEL WARTOŚĆ PODEJMOWANE PRZEZ UCZNIA DZIAŁANIE WYZWALA W NIM OKREŚLONE EMOCJE, JEŚLI OTRZYMA WZMOCNIENIE POZYTYWNE, OSIĄGNIE CEL NADAJE SWOIM DZIAŁANIOM WARTOŚĆ, WZRASTA MOTYWACJA DO PODEJMOWANIA KOLEJNYCH WYZWAŃ. 7
WYCHOWANIE KU WARTOŚCIOM W AKSJOLOGICZNEJ FORMULE SYSTEMU OŚWIATOWEGO WARTOŚCIĄ NADRZĘDNĄ JEST INDYWIDUALNY CZŁOWIEK I JEGO: PRAWO DO ŻYCIA I WOLNOŚCI, ROZWÓJ, SAMOREALIZACJA, PODMIOTOWOŚĆ, TOŻSAMOŚĆ. WYCHOWANIE JEST PROCESEM POZWALAJĄCYM UZYSKAĆ TRWAŁE PRZEOBRAŻENIA W OSOBOWOŚCI WYCHOWANKA, KSZTAŁTUJĄCYM JEGO CECHY ORAZ ŚWIADOMOŚĆ POZWALAJĄCĄ UZNAĆ WARTOŚCI UNIWERSALNE ZA POŻĄDANE. 8
CZYNNIKI RYZYKA CECHY JEDNOSTKI I ŚRODOWISKA SPRZYJAJĄCE PODEJMOWANIU ZACHOWAŃ RYZYKOWNYCH: Środowisko rodzinne relacje rodzic-dziecko, wartości w rodzinie, model wychowania, wzorce osobowe, formy spędzania czasu wolnego (np. konflikty, brak poczucia bezpieczeństwa, uzależnienie, brak więzi, nieumiejętność konstruktywnego spędzania czasu wolnego); Środowisko rówieśnicze destrukcyjna grupa rówieśnicza jako punkt odniesienia, źródło wartości; 9
CZYNNIKI RYZYKA CECHY JEDNOSTKI I ŚRODOWISKA SPRZYJAJĄCE PODEJMOWANIU ZACHOWAŃ RYZYKOWNYCH: Środowisko szkolne niepowodzenia szkolne, niechęć do nauki, nieumiejętność nawiązywania pozytywnych relacji interpersonalnych, poczucie bycia gorszym od innych/wykluczonym; JA - niedojrzałość emocjonalna i społeczna, niska samoocena, brak odporności na stres (frustracja, agresja), brak umiejętności odroczenia gratyfikacji. Zestawienie wielu czynników ryzyka sprzyja podejmowaniu zachowań problemowych przez ucznia, przewartościowaniu celów i norm, podejmowaniu zachowań ryzykownych, pogłębianiu się demoralizacji, a nawet podejmowaniu zachowań przestępczych. 10
CZYNNIKI CHRONIĄCE TE CECHY JEDNOSTKI I ŚRODOWISKA, KTÓRE ZWIĘKSZAJĄ ODPORNOŚĆ NA CZYNNIKI RYZYKA: Środowisko rodzinne więź emocjonalna rodzic-dziecko, pozytywne relacje w rodzinie, wsparcie, pozytywne wzorce zachowania i wyznawane wartości, hierarchia wartości akceptowana społecznie; Środowisko rówieśnicze pozytywna grupa odniesienia, poczucie przynależności do grupy, przestrzeganie przez grupę norm i wartości aprobowanych społecznie, przyjaźń; 11
CZYNNIKI CHRONIĄCE TE CECHY JEDNOSTKI I ŚRODOWISKA, KTÓRE ZWIĘKSZAJĄ ODPORNOŚĆ NA CZYNNIKI RYZYKA: Środowisko szkolne zapewnienie uczniom poczucia bezpieczeństwa, optymalnych warunków do wszechstronnego rozwoju, organizacja zajęć o charakterze profilaktycznym, terapeutycznym, warsztaty, koła zainteresowań, szkoła jako środowisko przyjazne dla ucznia; JA silny system wartości, adekwatna samoocena, umiejętność radzenia sobie ze stresem, rozwiązywania problemów i konfliktów. Przewaga czynników chroniących nad czynnikami ryzyka uchroni ucznia przed podejmowaniem zachowań problemowych, demoralizacji oraz podejmowaniem zachowań przestępczych. 12
PRZYKŁADY CZYNNIKÓW CHRONIĄCYCH W ŚRODOWISKU SZKOLNYM PRZECIWDZIAŁAJĄCYCH PRZYSZŁOŚCI PRZESTĘPCZEJ UCZNIÓW SZKOLNY PROGRAM WYCHOWAWCZY I PROFILAKTYKI (wynikający z dokonanej diagnozy środowiska uczniów); KOŁA ZAINTERESOWAŃ I WARSZTATY (EKOLOGICZNE, TECHNICZNE, PLASTYCZNE); KAMPANIE SKIEROWANE DO UCZNIÓW (np. ARS, czyli jak dbać o miłość); AKCJE CHARYTATYWNE konkretny cel (pomoc, bezinteresowne działania); ORGANIZACJA CZASU WOLNEGO OBCOWANIE Z WYTWORAMI KULTURY, ZAJĘCIA SPORTOWE, KONKURSY, OLIMPIADY, WYCIECZKI; 13
PRZYKŁADY CZYNNIKÓW CHRONIĄCYCH W ŚRODOWISKU SZKOLNYM PRZECIWDZIAŁAJĄCYCH PRZYSZŁOŚCI PRZESTĘPCZEJ UCZNIÓW WSPÓŁPRACA ZE ŚRODOWISKIEM LOKALNYM; ORGANIZACJA UROCZYSTOŚCI I ŚWIĄT PAŃSTWOWYCH; AUTORYTET NAUCZYCIELA/WYCHOWAWCY; WSPARCIE ZE STRONY WYCHOWAWCY, PEDAGOGA, PSYCHOLOGA, FUNDACJI I INNYCH INSTYTUCJI; OTWARTOŚĆ DO DYSKUSJI Z UCZNIAMI, WYSŁUCHANIA ICH POMYSŁÓW NA ORGANIZACJĘ PRACY I CZASU WOLNEGO; SZACUNEK DLA INDYWIDUALNOŚCI UCZNIA. 14
WZMACNIANIE CZYNNIKÓW CHRONIĄCYCH - PROFILAKTYKA PROFILAKTYKA PIERWSZORZĘDOWA PROMOWANIE ZDROWEGO STYLU ŻYCIA, ZAPOBIEGANIE WYSTĘPOWANIU ZAGROŻENIOM W CELU ODROCZENIA WIEKU INICJACJI I SKŁONIENIA DO PODEJMOWANIA ZACHOWAŃ ZGODNYCH Z NORMAMI GRUPA NISKIEGO RYZYKA (PROGRAMY WYCHOWAWCZE I PROFILAKTYCZNE); PROFILAKTYKA DRUGORZĘDOWA SKIEROWANA DO GRUP O PODWYŻSZONYM STOPNIU RYZYKA OGRANICZAJĄCA/ELIMINUJĄCA PODEJMOWANIE ZACHOWAŃ RYZYKOWNYCH; PROFILAKTYKA TRZECIORZĘDOWA MA CHARAKTER INTERWENCYJNY W PRZYPADKU POJAWIENIA SIĘ ZACHOWAŃ RYZYKOWNYCH. 15
NAUCZYCIEL/WYCHOWAWCA JAKO KREATOR SZKOLNEJ RZECZYWISTOŚCI Nauczyciel/wychowawca stwarza uczniom warunki do odnalezienia własnej wartości, odkrycia sensu swego istnienia i tworzenia wizji swojej przyszłości. Nauczyciel jako autonomiczny profesjonalista kreuje szkolną rzeczywistość, w której nauczanie i wychowanie jest ożywioną interakcją międzyludzką, której członkowie są indywidualnościami we wspólnocie uczących się. Nauczyciel jest źródłem wartości (przykład własny), organizatorem sytuacji dydaktycznych i wychowawczych, osobą wybierającą treści i metody. Rolą nauczyciela jest przygotowanie ucznia do samowychowania, czyli autokreacji. Wychowanie jest czynną pomoc dziecku w jego indywidualnym rozwoju oraz aktualizowaniu jego potencjalnych możliwości. 16
METAPOTRZEBY - WARTOŚCI METAPATOLOGIE PORZĄDEK DOBROĆ PRAWDA ZDOLNOŚĆ DO PODEJMOWANIA WYSIŁKU POCZUCIE INDYWIDUALNOŚCI JAKO JEDNOSTKI SPRAWIEDLIWOŚĆ BRAK POCZUCIA BEZPIECZEŃSTWA, NIEPEWNOŚĆ NIECHĘĆ, ODRZUCENIE BRAK UFNOŚCI, SCEPTYCYZM ZMĘCZENIE, USZTYWNIENIE BRAK POCZUCIA TOŻSAMOŚCI I ODRĘBNOŚCI BEZPRAWIE, EGOIZM ZESTAWIENIE WYBRANYCH STANÓW ZWIĄZANYCH Z MOŻLIWOŚCIĄ REALIZACJI WARTOŚCI/METAPOTRZEB Z LISTĄ METAPATOLOGII JAKO EFEKTU BRAKU REALIZACJI WARTOŚCI ZWIĄZANYCH Z POTRZEBAMI ROZWOJU. (ŻRÓDŁO: L. PYTKA, 2005) 17
RODZICE I ICH WPŁYW NA SZKOLNĄ RZECZYWISTOŚĆ Co zrobić, aby współpraca była aktywna, obustronna i systematyczna? Niezbędnymi elementami są partnerskie relacje między nauczycielem a rodzicem oraz regularny przepływ informacji, który musi mieć charakter wielokierunkowy oraz dotyczyć powinien postępów uczniów w nauce i zachowaniu. 18
CO JEST WAŻNE! szeroka integracja środowisk rodzicielskich, stworzenie płaszczyzny dyskusji i wymiany poglądów we wszystkich sprawach dotyczących szkoły. Rozwój ruchu rodzicielskiego to wielka szansa, nie tylko dla polskiej oświaty, ale również dla społeczeństwa obywatelskiego. Silne zaangażowanie rodziców w działalność szkoły oznacza kształtowanie społeczeństwa obywatelskiego z profesjonalnym zapleczem edukacyjnym, prowadzi do poprawy skuteczności nauczania i usprawnienia pracy szkoły. 19
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ. 20