Dr Marta Kochan - Wójcik Psychologia "Nauczyciel przedmiotów zawodowych w zakresie organizacji usług gastronomicznych i hotelarstwa oraz architektury krajobrazu - studia podyplomowe" projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu ul. C.K. Norwida 25/27, 50-375 Wrocław, tel.: +48 (0)71 320 5108, fax: +48 (0)71 320 5137, email: sekretariat.ri@up.wroc.pl
PRZEBIEG ROZWOJU POZNAWCZEGO. KONCEPCJA JEANA PIAGETA. Prezentacja opracowana przez A. Chybicką-Myszkę i M.Kochan-Wójcik Wykład opracowany przez zespół psychologów CEN UWr. Rozwój poznawczy to nabywanie i doskonalenie umiejętności niezbędnych jednostce w procesie poznawania świata Stanowi on efekt interakcji z otoczeniem Bazą rozwoju poznawczego jest myślenie MYŚLENIE to tworzenie i nabywanie sprawności w posługiwaniu się umysłowymi reprezentacjami świata zewnętrznego (tzw. strukturami poznawczymi) za pomocą przekształcania dostępnych informacji Struktury poznawcze powstają dzięki intelektualnej adaptacji jednostki do informacji płynących z otoczenia Procesy adaptacyjne Asymilacja pojawia się gdy nowy obiekt (informacja) włączany jest do znanego schematu działania Akomodacja pojawia się gdy nowy obiekt (informacja) nie pasuje do znanego schematu działania 1
CZYNNIKI WARUNKUJĄCE ROZWÓJ POZNAWCZY 1. Dziedziczenie i dojrzewanie (wyznacznik ogólnych granicrozwoju w czasie) 2. Zakłócenia równowagi poznawczej (akomodacja do nowych informacji poszerza schematy myślenia) 3. Aktywne doświadczenie (manipulacja przedmiotowa lub umysłowa wiedzą) 4. Interakcje społeczne (umożliwiają rozwój schematów dotyczących pojęć abstrakcyjnych np. uczciwość, szczęście) ETAPY ROZWOJU MYŚLENIA 2
Rozwój intelektualny przebiega przez 4 uporządkowane stadia następujące po sobie w określonej kolejności. Zmiany w rozwoju są ciągłe i nigdy gwałtowne Inteligencja sensorycznomotoryczna (0-2 lata) struktura poznawcza schemat działania Aktywność odruchowa (0-1) m.ż. Odruchy podstawowe (ssanie, chwytanie, płacz, ruchy rąk, tułowia, głowy) pozwalają na przetrwanie i adaptację do nowego otoczenia Kiedy noworodek jest stymulowany odpowiada odruchami, niezależnie od jakości stymulacji Pierwsze rozróżnienia (1-4 m.ż.) Początek poznawania: wrodzone struktury odruchowe, np. odruch ssania jako narzędzie poznawania siebie Brakświadomości stałości przedmiotu (przekonania, że przedmioty istnieją nawet wtedy, gdy ich nie widzimy i gdy nic z nimi nie robimy) 3
Odtwarzanie (4-8 m.ż.) Orientacja na poznawanie przedmiotów Początek inteligencji: zmiana w świecie przypisywana przez dziecko własnemu działaniu, świadome, intencjonalne powtarzanie tego działania. Koordynacja schematów (8-12 m.ż.) szybki rozwój poznawczy Rozwój stałości przedmiotu - to początek stałości w spostrzeganiu świata coraz lepsza koordynacja aktywności kierowanej jednocześnie na przedmiot i na osobę Eksperymentowanie (12-18 m.ż.) Rozwiązywanie problemów metodą prób i błędów, szukanie odpowiedniego do sytuacji sposobu działania spośród już znanych i tą drogą odkrywanie nowych działań Reprezentacja (18-24 m.ż.) Dziecko rozwiązuje problem nowy, ale podobny do znanego w myśli, szuka i znajduje sposób działania zanim zacznie działać praktycznie myślenie poprzez działanie STADIUM SENSORYCZNO- MOTORYCZNE - podsumowanie Głównym osiągnięciem tego stadium jest zdolność do tworzenia reprezentacji przedmiotów, osób i zdarzeń poprzez wyobrażenia - obrazy umysłowe 4
Myślenie przedoperacyjne (od 2 do 7-8 lat) struktura poznawcza - wyobrażenie Cechy myślenia przedoperacyjnego: EGOCENTRYZM niezdolność do ujmowania świata z innego punktu widzenia niż własny NIEZDOLNOŚĆ ROZUMIENIA PRZEKSZTAŁCEŃ obserwując sekwencję zmian następujących po sobie stanów dziecko nie potrafi zintegrować serii zdarzeń jako powiązanych i przedstawić ich logicznego ciągu Cechy myślenia przedoperacyjnego: CENTRACJA - koncentrowanie uwagi na jednej, najbardziej widocznej i percepcyjnej cesze sytuacji BRAK POJĘĆ STAŁOŚCI (NIEZMIENNIKÓW) - przy zmianie cechy percepcyjnej uznanej przez dziecko za istotną, zmienia się jego pogląd na cechę ukrytą 5
Badanie pojęć stałości - eksperymenty Zasada eksperymentów Sformułowanie pytania o stałość ukrytych cech przedmiotów przy zmieniających się parametrach percepcyjnych. Te cechy to: liczba elementów zbioru, stałość masy, ciężaru, objętości. Przykłady eksperymentów ujawniających brak rozumienia pojęć stałości przez dzieci w wieku przedszkolnym Stałość ilości elementów zbioru (oczekuje się, że dziecko rozwinie w sobie to pojęcie w 6/7 r. ż.) Dziecko ogląda patyczki. Pani ustawia patyczki jeden obok drugiego. Powyżej układa taki sam rząd patyczków i pyta dziecka: Gdzie jest więcej patyczków? Gdzie jest więcej patyczków? Jest ich tyle samo odpowiada dziecko. Na oczach dziecka pani rozsuwa patyczki w jednym rzędzie tak, że zajmują teraz więcej miejsca niż patyczki w drugim rzędzie. Pani pyta: Gdzie jest więcej patyczków? Tutaj odpowiada dziecko pokazując na patyczki, które zajmują teraz więcej miejsca. Jesteś pewien. Tak. Jestem. 6
Stałość ilości płynu (oczekuje się, że dziecko rozwinie w sobie to pojęcie w 7/8 r. ż.) Szeregowanie Dzieci dostają patyczki o różnym rozmiarze. Mają je teraz uporządkować od najmniejszego do największego. Jedno z dzieci porządkuje patyczki jedynie w parach: Inne szereguje w ten sposób: Klasyfikowanie Dziecko poproszone o połączenie tego, co podobne: mówi, że wszystko jest do siebie podobne: czarne koło i białe, bo to koła, białe kółko i biały trójkąt, bo białe, a potem biały trójkąt i szary trójkąt, bo to trójkąty. 7
MYŚLENIE PRZEDOPERACYJNE podsumowanie Myślenie na poziomie przedoperacyjnym wiąże się z: dominacją percepcji nad rozumowaniem centracją nieumiejętnością śledzenia przekształceń egocentryzmem dziecięcym Operacje konkretne (od 7-8 r.ż. do 11-12 lat) struktura poznawcza - operacje Cechy myślenia konkretnego: Rozwój logicznego rozumowania lecz dotyczącego rozwiązywania problemów konkretnych a w tym: Zdolność do decentracji (wzięcie pod uwagę innego niż własny punktu widzenia) Rozwój operacyjności myślenia (odwracalność) Opanowanie niezmienników (pojęć stałości) 8
Pojęcia stałości pojawiają się stopniowo w różnych obszarach w stałej kolejności: - stałość elementów zbioru (6-7 rok życia) - stałość masy (7-8 rok życia) - stałość ciężaru (8-9 rok życia); - stałość objętości (11-12 rok życia) OPERACJE KONKRETNE PODSUMOWANIE OPERACJE to działania wewnętrzne skrócone i uogólnione, połączone w system i dzięki temu odwracalne. podstawowe operacje na tym etapie to: KLASYFIKOWANIE SZEREGOWANI E Operacje formalne (od 11-12 r.ż. do 17-18 lat) struktura poznawcza - operacje 9
Cechy operacji formalnych: rozumowanie pozakonkretne (abstrakcyjne), hipotetyczno-dedukcyjne (oparte na hipotezach i symbolach) introspekcja zdystansowanie się do siebie, analiza własnych zachowań Uczeń potrafi wykorzystać teorie, hipotezy do rozwiązania zadania i potrafi wyciągać ogólne wnioski. Inne cechy uczniów we wczesnej fazie rozwoju operacji formalnych: logika dwuwartościowa (prawda/fałsz, czarne/białe) egocentryzm młodzieńczy OGÓLNA TEORIA ROZWOJU POZNAWCZEGO CZŁOWIEKA - rady praktyczne - rady praktyczne opr. Elżbieta Małkiewicz 10
Pamiętaj, że dziecko, nastolatek, dorosły rozumują w inny sposób, chociaż pozornie może się wydawać, że tak samo. Zanim zaczniesz uczyć dane dziecko (dzieci) sprawdź, w jakiej fazie rozwoju myślenia się znajduje. Przypomnij sobie cechy charakterystyczne myślenia w danej fazie. Jeśli uczysz dziecko w wieku przedszkolnym lub w klasach początkowych pozwól mu poznawać świat poprzez działanie, manipulowanie, eksperymentowanie, popełnianie błędów. Pozwól mu przelewać, kawałkować, scalać, lepić kroić wysypywać i wsypywać przy zachowaniu reguł bezpieczeństwa. Jeśli uczysz w szkole podstawowej pozwól dziecku na manipulowanie, eksperymentowanie, podsuń mu konkretne obiekty do pracy. Pamiętaj, że ono rozumie to, co może zobaczyć i sprawdzić w praktyce, może to jednak także uogólnić. Jeśli uczysz w gimnazjum lub liceum pozwól uczniom wyrazić i sprawdzić własny pogląd na sprawę. Pamiętaj, że myślą oni logicznie i tylko to ich przekona. LITERATURA: Gruszczyk-Kolczyńska E. (1997). Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki. WSiP, Warszawa Wadsworth B.J. (1998). Teoria Piageta. Poznawczy i emocjonalny rozwój dziecka. WSiP, Warszawa Piaget J., Inhelder B. (1993). Psychologia dziecka. Wrocław: Siedmioróg. Prezentacja przygotowana na podstawie powyższej literatury oraz materiałów własnych przez zespół psychologów CEN UWr. 11