WSTĘP O czym jest ta książka i co w niej się znajduje? Dlaczego jest ona przeznaczona dla dorosłych, którzy uczą i wychowują dzieci w czwartym i piątym roku życia? Także krótko o pomocach dydaktycznych do pracy z d ziećm i... 9 Co jest charakterystyczne dla Dziecięcej matematyku... 12 CZĘŚĆ PIERWSZA 1. O wspomaganiu rozwoju umysłowego dzieci przedszkolnych w czwartym i piątym roku życia... 19 1.1. Co stanowi istotę wspomagania rozwoju umysłowego i jakie dzieci wymagają takiego wsparcia?... 19 Co stanowi istotę wspomagania rozwoju umysłowego?... 19 Rozwijanie dziecięcych uzdolnień a intensywne wspomaganie dziecka w jego ro zw o ju... 21 1.2. Jakie warunki muszą być spełnione, aby dorosły mógł skutecznie korygować zaburzenia w rozwoju umysłowym dzieci?... 25 1.3. Jak współpracować z rodzicami, gdy dziecko wymaga dodatkowego wsparcia w kształtowaniu ważnych umiejętności?... 28 2. Jak przebiega proces uczenia się dzieci w różnych obszarach działalności przedszkola?... 30 2.1. O obszarach uczenia się dzieci w przedszkolu... 30 2.2. O tym, jak intensywnie uczą się dzieci w trakcie zabaw podejmowanych spontanicznie i zabaw tematycznych... 32 Zabawy spontaniczne jako intensywny proces uczenia s i ę... 32 Zabawy tematyczne jako intensywny proces uczenia się... 37 2.3. Kiedy zajęcia organizowane przez nauczyciela mają charakter zabawy, a kiedy przeradzają się w zadania do wykonania i co z tego wynika?. 39 Jak organizować zabawy, aby dzieci korzystały z nich jak najwięcej?. 40 2.4. Czego uczą się dzieci, gdy się myją i ubierają, sprzątają i pełnią dyżury, a także gdy spożywają posiłki?... 44 O tym, jak sytuacje sprzyjają stymulacji rozwoju um ysłow ego... 44 Jak maluchy uczą się czynności samoobsługowych?... 46 Jak starsze przedszkolaki uczą się czynności samoobsługowych? Także o tym. jak ich opanowanie wpływa na rozwój intelektualny dzieci.. 48 Lista najważniejszych zachowań nawykowych, które warto kształtować u przedszkolaków... 50 Jak współpracować z rodzicami w zakresie kształtowania czynności samoobsługowych?... 54
2.5. O tym, jak wiele uczą się dzieci w trakcie uroczystości i innych ważnych wydarzeń, które mają miejsce w przedszkolu... 55 Czy można to zmienić na lepsze?... 56 2.6. Jak organizować zajęcia dydaktyczne dla czterolatków i pięciolatków, aby osiągnąć zamierzone cele kształcące?... 58 Jakie są niedobre skutki stosowania metodyki szkolnej w' wychowaniu przedszkolnym?... 60 Jak organizować zajęcia dydaktyczne dla przedszkolaków, aby osiągnąć zamierzone cele edukacyjne?... 61 O sytuacjach zadaniowych... 63 Aranżowane sytuacje życiowe... 64 Wartości kształcące rozbudowanych zabaw dydaktycznych... 65 3. Jakie zabawki powinny mieć dzieci w przedszkolu i jakie przedm ioty m ogą być stosow ane jako pom oce dydaktyczne? Jak korzystać ze scenariuszy znajdujących się w drugiej części tej książki?... 67 O zwyczajnych klockach i zabawkach mechanicznych... 68 O lalkach, misiach i innych postaciach ze świata b a je k... 70 O gotowych zestawach do zabaw tem atycznych... 72 Przedmioty, które mogą pełnić funkcję pomocy dydaktycznych przydatnych do rozwijania dziecięcego umysłu i w edukacji matematycznej... 73 Jak często mają odbywać się zajęcia, których celem jest wspomaganie rozwoju umysłowego dzieci wraz z edukacją matematyczną?... 76 Jak korzystać ze scenariuszy zajęć dla czterolatków i pięciolatków?. 77 CZĘŚĆ DRUGA 4. K ształtow anie św iadom ości w łasnego ja" oraz orientacji p rzestrz e n n ej... 79 4.1. Prawidłowości psychologiczne i pedagogiczne przydatne do kształtowania u dzieci świadomości własnego ja oraz orientacji przestrzennej 79 Jak zaplanować i zorganizować zajęcia wspomagające dzieci w kształtowaniu świadomości własnego ja i orientacji przestrzennej w przedszkolu?... 80 Jakie są początki kształtowania się u dzieci świadomości własnego ja w powiązaniu z orientacją przestrzenną?... 82 Prawidłowości psychologiczne, których warto przestrzegać przy kształtowaniu u dzieci przedszkolnych świadomości własnego ja w powiązaniu z orientacją przestrzenną... 85 O czym jeszcze warto pamiętać przy kształtowaniu orientacji przestrzennej u przedszkolaków?... 89
4.2. Scenariusze z a ję ć... 90 Scenariusz 1. Wiem, jak wyglądam i jak się nazywam, a także gdzie mieszkam. Chcę wiedzieć dużo o swoich bliskich: znam ich imiona i wiem. czym się z a jm u ją... 90 Scenariusz 2. Poznaję i nazywam części swojego ciała. Lalka (lub miś) jest trochę podobna (podobny) do mnie. Rozpoznaję miny. Rysuję człow ieka... 94 Scenariusz 3. Zaczynam się orientować, która ręka jest lewa, a która prawa, co jest przede mną, co za mną, co w górze, co na d o l e... 98 Scenariusz 4. Słucham i wiem, w którą stronę mam iść. Idę i znajduję to, co chcę... 102 Scenariusz 5. Potrafię pomóc misiowi w pokonywaniu toru przeszkód 104 Scenariusz 6. Staram się poznać drugą osobę. Próbuję nazwać części jej ciała i powiedzieć, w czym jest do mnie podobna, czym się różni. Staram się pokazać, co znajduje się: przed nią, za nią, po jej lewej i prawej stronie... 106 5. Kształtowanie u dzieci zdolności do rozumnego zachowania w sytuacjach pełnych napięć. Zarys metodyki uczenia dzieci sztuki konstruowania gier i scenariusze za ję ć... 109 5.1. Prawidłowości psychologiczne i pedagogiczne przydatne w kształtowaniu odporności emocjonalnej dzieci oraz w rozwijaniu ich zdolności do podejmowania wysiłku umysłowego w sytuacjach pełnych napięć... 109 O odporności emocjonalnej d zieci... 110 W jaki sposób można kształtować odporność emocjonalną dziecka?.. 112 Jak nauczyć dzieci sztuki konstruowania g ie r?... 113 5.2. Scenariusze z a ję ć... 116 Scenariusz 1. Potrafię brać udział w grze: Ścigamy się od startu do mety i chcę, żeby mój zespół zw yciężył... 116 Scenariusz 2. Układam i rozgrywam gry planszowe typu Ściganki... 119 Scenariusz 3. Gra-opowiadanie: Dwa kotki biegną do miski z mlekiem. Układanie gry-opowiadania nie sprawia mi już kłopotu.. 123 Scenariusz 4. Gra: Slalom gigant. Uczę się układać trudniejsze gry-opowiadania i rozgrywać je... 126 6. Rytmy: wychwytywanie regularności i korzystanie z nich w różnych sytuacjach... 130 6.1. O roli rytmów w rozwoju psychoruchowym dzieci. O tym, jak można wykorzystywać rytmy w kształtowaniu różnych umiejętności intelektualnych... 130 Rytmy w rozwoju umysłowym dzieci... 131
Rytmy a kształtowanie się reprezentacji w dziecięcym u m y śle... 134 Jak rozwijać u dzieci zdolność do wychwytywania regularności i korzystania z nich w tworzeniu nowych reprezentacji?... 137 6.2. Scenariusze z a ję ć... 140 S cenariusz 1. Słucham, patrzę uważnie i układam rytmy... 140 S cenariusz 2. Układamy kalendarze: Dzień - noc. Zabawy z w yliczankam i... 143 Scenariusz 3. Układamy kalendarze: Pory roku. Opowiadania ruchow e... 146 7. Przyczyna i skutek. Przewidywanie następstw... 150 7.1. O rozwoju myślenia przyczynowo-skutkowego u dzieci. Także o tym, jak wspomagać w przedszkolu rozwój tej intelektualnej umiejętności. 150 O myśleniu przyczynowo-skutkowym przedszkolaków... 152 7.2. Scenariusze z a ję ć... 161 S cenariusz 1. Planujemy i urządzamy przyjęcie dla lalek i misiów. 161 S cenariusz 2. Chcę wiedzieć, które zmiany są odwracalne... 165 S cenariusz 3. Chcę wiedzieć, które zmiany są nieodwracalne. Uczę się namysłu przed działaniem... 168 S cenariusz 4. Co trzeba zrobić, żeby było lepiej, czyli rady dla zmartwionej pacynki. Opowiadanie własnych przygód i zastanawianie się, dlaczego tak się s ta ło... 171 S cenariusz 5. Potrafię ułożyć historyjkę obrazkową i opowiedzieć ją. 174 S cenariusz 6. Coraz lepiej składam pocięte obrazki w sensowną całość... 176 8. Klasyfikacja - w spom aganie rozwoju um ysłowego d z ie c i... 179 8.1. O prawidłowościach rozwojowych, które pozwalają dziecku coraz lepiej klasyfikować, a także o tym, w jaki sposób realizować blok: klasyfikacja... 179 Jak kształtują się u dzieci czynności umysłowe składające się na klasyfikację?... 180 8.2. Scenariusze z a ję ć... 186 S cenariusz 1. Dobieramy karty tak, żeby pasowało... 186 S cenariusz 2. Sprawnie układam kartoniki domina w łańcuszek... 188 S cenariusz 3. Kto za kim? Inscenizowanie oraz ilustrowanie wiersza Juliana Tuwima Rzepka... 190 Scenariusz 4. Dostrzegam sens w kolejności w ydarzeń... 197 S cenariusz 5. Zaczynam tworzyć sensowne kolekcje... 199
9. Liczenie w zakresie możliwości umysłowych czterolatków i pięciolatków...202 9.1. O prawidłowościach dziecięcego liczenia, a także o tym, jak kształtować w przedszkolu umiejętności potrzebne dzieciom, aby liczyły w coraz większym zak resie...202 9.2. Scenariusze z a ję ć...208 Scenariusz 1. Ilu jest chłopców? Ile jest dziewczynek? Ile jest krzesełek?... 208 Scenariusz 2. Wiem, ile mam palców u rąk i n ó g... 212 Scenariusz 3. Zaczynam liczyć na palcach i innych zbiorach zastępczych... 215 Scenariusz 4. Wiem już, że wynik liczenia nie zmienia się, jeżeli liczy się od początku do końca i odwrotnie. Korzystam z tego w różnych sytuacjach... 217 Scenariusz 5. Mogę policzyć nawet to, czego nie widzę. Wiem także, że można razem liczyć różne przedm ioty... 219 Scenariusz 6. Sprawnie liczę i wiem, co znaczy: ten jest pierwszy, ten drugi, ten trzeci... 221 10. Liczenie i ustalanie: tu i tu jest tyle samo, tu jest w ię c e j... 224 10.1. O ważniejszych prawidłowościach kształtowania się dziecięcych kompetencji w zakresie ustalania: tyle samo, więcej, mniej. Także 0 tym. jak kształtować w przedszkolu takie kompetencje...224 Jak przebiega proces kształtowania się w umysłach dzieci umiejętności porównywania liczebności dwóch zbiorów?... 225 10.2. Scenariusze z a ję ć...228 Scenariusz 1. Potrafię wymieniać jeden do jednego w sytuacji kupna 1 sprzedaży. Zabawa: Święto lalek i pajacyków...228 Scenariusz 2. Uczę się wymieniać jeden do jednego, jeden do dwóch, jeden do pięciu. Zabawa: Kupujemy i budujemy... 230 Scenariusz 3. Potrafię sortować kolorowe kartoniki i ustalać, ile ich jest i których jest w ię c e j...233 Scenariusz 4. Czego jest więcej, czego mniej, a czego jest tyle samo?...236 Scenariusz 5. Czy nadal jest tyle samo?...238 11. Dodawanie i odejmowanie, rozdawanie i rozdzielanie po kilka.. 242 11.1. O sposobach kształtowania umiejętności dodawania i odejmowania, a także o tym, jak można to zrealizować w przedszkolu...242 Jak przedszkolaki dodają i odejmują, a także jak rozdają przedmioty, aby każdy dostał tyle samo... 243
11.2. Scenariusze z a ję ć...246 Scenariusz 1. Dokładam przedmioty i wiem, ile ich jest razem. Zabieram i wiem, ile zostało...246 Scenariusz 2. Coraz sprawniej dodaję i odejmuję. Potrafię radzić sobie w różnych sytuacjach...249 Scenariusz 3. Potrafię rozdawać przedmioty tak, aby każdy miał tyle s a m o...252 12. Długość - przybliżanie dzieciom sensu mierzenia długości... 255 12.1. Jakie są początki rozumienia długości i jak należy dzieci w tym wspomagać, także w warunkach przedszkola?... 255 Co wiemy o kształtowaniu się rozumienia długości u przedszkolaków?... 256 12.2. Scenariusze z a ję ć...259 Scenariusz 1. Co jest ode mnie wyższe (dłuższe), a co niższe (krótsze)? Jakiego jestem wzrostu?... 259 Scenariusz 2. Porównuję wielkości przedmiotów i układam je w serie rosnące i m alejące... 262 Scenariusz 3. Uczę się mierzyć długość krokami i stopa za stopą.. 265 13. Intuicje geometryczne u przedszkolaków...267 13.1. Co trzeba wiedzieć o kształtowaniu intuicji geometrycznych u przedszkolaków'?... 267 O sposobach kształtowania intuicji geometrycznych w umysłach dzieci 268 13.2. Scenariusze z a ję ć... 271 Scenariusz 1. Koło, prostokąt, trójkąt... 271 Scenariusz 2. Nazywam kształty i układam z nich szlaczki oraz inne kompozycje... 274 14. O potrzebie zachowania logiki i honorowania prawidłowości rozwojowych, a także stopniowania trudności w edukacji matematycznej przedszkolaków... 277 BIBLIOGRAFIA. 279