Filozofia, Historia, Wykład V - Filozofia Arystotelesa 2010-10-01
Tematyka wykładu 1 Arystoteles - filozof systematyczny 2 3 4
Podział nauk Arystoteles podzielił wszystkie dyscypliny wiedzy na trzy grupy: nauki teoretyczne (metafizyka, fizyka), nauki praktyczne (etyka, polityka, ekonomia, medycyna), wiedzę wytwórczą. Wśród pism Arystotelesa pierwsze miejsce zajmują pisma poświęcone logice - zasadom rozumowania stosowanym we wszystkich dyscyplinach naukowych. Logika jednak, jako narzędzie, nie była uznawana przez Arystotelesa za naukę.
Pisma Arystotelesa Lista prac Arystotelesa jest imponująca. Obejmuje bardzo szeroki zakres wiedzy: Arystoteles zajmował się fizyką, astronomią, botaniką, zoologią, logiką, etyką, psychologią, poetyką itd. Jego prace dotyczą zatem zarówno bardzo teoretycznych problemów metafizycznych jak i zagadnień czysto empirycznych.
Logika Arystoteles - filozof systematyczny Logika jest narzędziem nauki. Jej zadaniem jest odkrycie i opisanie poprawnych form rozumowania: tzn. takich, w których wniosek z konieczności wynika z przesłanek. Logika Arystotelesa to przede wszystkim logika dedukcji: wśród przesłanek musi występować zdanie ogólne.
Najważniejsze części logiki Arystotelesa Najważniejszymi częściami logiki Arystotelesa są: Sylogistyka, czyli lista form poprawnego rozumowania (uprawnionych przejść od przesłanek do wniosku). Teoria sądu, czyli definicja podstawowej formy wypowiedzi, która może być przesłanką lub wnioskiem. Lista kategorii, czyli lista przedmiotów i pojęć, które mogą składać się na sądy.
Sylogistyka - podstawowe informacje Rozumowanie sylogistyczne ma następującą postać: przesłanka 1 przesłanka 2 wniosek Na przykład: Każdy człowiek jest śmiertelny A jest człowiekiem Wniosek: A jest śmiertelny.
Sylogistyka - podstawowe informacje Niektóre konfiguracje przesłanek określonego typu z określonego typu wnioskami są uzasadnione, niektóre zaś nie. Zadaniem logiki jest odróżnienie jednych od drugich.
Teoria sądu Na miejscu przesłanki i wniosku mogą stać zdania o ustalonej postaci: sąd ogólno-twierdzący (każde S jest P), sąd szczegółowo-twierdzący (niektóre S są P), sąd ogólno-przeczący (żadne S nie jest P), sąd szczegółowo-przeczący (niektóre S nie są P). Każdą prawdziwą lub fałszywą wypowiedź o rzeczywistości da się - zdaniem Arystotelesa - sprowadzić do postaci sądu podmiotowo-orzecznikowego, w którym orzeka się jakąś własność o przedmiocie.
Kategorie Kategorie - podstawowe i nieredukowalne formy rzeczywistości i jednocześnie podstawowe i nieredukowalne rodzaje pojęć. Arystotelesa lista kategorii zawiera 10 pozycji. Część z nich to kategorie, które mogą być podmiotem z sądzie, część może być tylko orzecznikiem, część zaś wyłącznie podmiotem. Wyłącznie podmiotem może być substancja w podstawowym sensie, tzn. przedmiot konkretny. Jest to najważniejsza z kategorii - podstawowa forma rzeczywistości.
Przedmiot fizyki Arystoteles - filozof systematyczny Przedmiotem fizyki jest ruch i jego przyczyny. Arystotelesa ma charakter jakościowy, w przeciwieństwie do fizyki współczesnej, w której opisuje się ilościowe aspekty zjawisk. W fizyce Arystotelesa nie ma miejsca dla matematyki.
Przedmiot fizyki Arystoteles - filozof systematyczny Przedmiotem fizyki jest ruch i jego przyczyny. Arystotelesa ma charakter jakościowy, w przeciwieństwie do fizyki współczesnej, w której opisuje się ilościowe aspekty zjawisk. W fizyce Arystotelesa nie ma miejsca dla matematyki. Lista kategorii to lista możliwych pytań o przyczyny danego stanu rzeczy.
Przedmiot fizyki Arystoteles - filozof systematyczny Przedmiotem fizyki jest ruch i jego przyczyny. Arystotelesa ma charakter jakościowy, w przeciwieństwie do fizyki współczesnej, w której opisuje się ilościowe aspekty zjawisk. W fizyce Arystotelesa nie ma miejsca dla matematyki. Lista kategorii to lista możliwych pytań o przyczyny danego stanu rzeczy. Ruch to wszelkiego rodzaju zmiana zachodząca w przedmiocie lub w jego stosunku do innych przedmiotów.
Pojęcie ruchu Arystoteles - filozof systematyczny Uwaga historyczna: opis ruchu nie pojawia się u Platona, Eleatom zaś wydaje się niemożliwy.
Pojęcie ruchu Arystoteles - filozof systematyczny Uwaga historyczna: opis ruchu nie pojawia się u Platona, Eleatom zaś wydaje się niemożliwy. Jak Arystoteles opisuje ruch? własność przedmiotu może istnieć w tym przedmiocie aktualnie lub potencjalnie Potencjalnie X może być człowiekiem majętnym, aktualnie wręcz przeciwnie. Zmiana pewnego stanu rzeczy polega na aktualizacji tego, co potencjalne - np. wzbogaceniu się X-a.
Podział przyczyn Arystoteles - filozof systematyczny Odpowiedź na pytanie o przyczynę danego stanu rzeczy powinna zawierać odpowiedź na pytanie o cztery przyczyny: 1 przyczynę materialną (z czego jest dana rzecz), 2 przyczynę formalną (czym dana rzecz jest), 3 przyczynę sprawczą (co wywołało zmianę), 4 przyczynę celową (jaki jest cel zmiany).
Podział przyczyn Arystoteles - filozof systematyczny Przyczyny formalna i materialna opisują statyczny aspekt przedmiotu.
Podział przyczyn Arystoteles - filozof systematyczny Przyczyny formalna i materialna opisują statyczny aspekt przedmiotu. Przyczyny sprawcza i celowa są konieczne do wyjaśnienia dynamiki zjawisk.
Forma i materia Arystoteles - filozof systematyczny Materia danej rzeczy: np. ciało ludzkie, drewno, z którego powstał stół itp.
Forma i materia Arystoteles - filozof systematyczny Materia danej rzeczy: np. ciało ludzkie, drewno, z którego powstał stół itp. Forma: nie należy jej mylić z kształtem geometrycznym; jest to definicja danej rzeczy, wszystko to, co jest zawarte w jej określeniu gatunkowym. Każde indywiduum jest złożeniem formy i materii. Na przykład: student X składa się z ciała (materii) i określenia gatunkowego - człowiek (forma).
Pojęcie przyczyny celowej Po co coś powstało? w przypadku wytworów sztucznych odpowiedź na to pytanie wymaga odkrycia zamiaru twórcy;
Pojęcie przyczyny celowej Po co coś powstało? w przypadku wytworów sztucznych odpowiedź na to pytanie wymaga odkrycia zamiaru twórcy; w przypadku rzeczy naturalnych przyczyna celowa tkwi w samym przedmiocie - jego formie; każda rzecz naturalna dąży do pełnej realizacji cech gatunkowych w swojej materii - do doskonałości.
Przedmiot metafizyki Czym zajmuje się metafizyka? Pierwszymi i ostatecznymi przyczynami (w przeciwieństwie do fizyki, która zajmuje się przyczynami bliższymi); ogólnym pojęciem bytu; substancją, czyli ustaleniem podstawowej formy rzeczywistości i jej cech.
Przedmiot metafizyki Czym zajmuje się metafizyka? Pierwszymi i ostatecznymi przyczynami (w przeciwieństwie do fizyki, która zajmuje się przyczynami bliższymi); ogólnym pojęciem bytu; substancją, czyli ustaleniem podstawowej formy rzeczywistości i jej cech. W przeciwieństwie do fizyki, metafizyka zajmuje się rzeczywistością nieobserwowalną, ponadzmysłową i najogólniejszymi własnościami wszystkich rzeczy.
Pojęcie bytu Arystoteles - filozof systematyczny Byt w filozofii Arystotelesa - w przeciwieństwie do koncepcji Eleatów - jest pojęciem wieloznacznym: coś może istnieć aktualnie lub potencjalnie; bytem jest każda z dziesięciu kategorii; bytem jest substancja oraz jej przypadłości; bytem jest korelat sądu prawdziwego.
Szkoła Ateńska Rafaela (frg.) Rysunek: Gra gestów Arystotelesa i Platona: Arystoteles wydaje się tonować Platona, kierującego naszą uwagę gdzieś do góry, z dala od ziemi.
Różnice w metodzie uprawiania nauki 1 Arystoteles dąży do systematyzacji wiedzy. To dążenie było obce Platonowi, uprawiającemu tzw. otwarte filozofowanie. 2 Arystoteles w przeciwieństwie do Platona nie doceniał wagi matematyki w opisie przyrody. 3 Arystoteles wiele prac poświęcił szczegółowym zagadnieniom empirycznym.
1 W systemie Arystotelesa nie ma potrzeby przyjmowania, że istnieje ponadnaturalny świat idei, ponieważ można wyjaśnić świat zjawisk bez odwoływania się do rzeczy ponadnaturalnych. 2 Forma występuje zawsze w połączeniu z materią - nie istnieje samodzielnie (analogicznie do idei Platońskich). 3 Podstawową formą istnienia w filozofii Platona jest idea - im ogólniejsza, tym bardziej doskonała; w filozofii Arystotelesa podstawowym składnikiem rzeczywiskości jest przedmiot jednostkowy.