Filozofia przyrody - Filozofia Eleatów i Demokryta

Transkrypt

1 5 lutego 2012

2 Plan wykładu 1 Filozofia Parmenidesa z Elei Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej filozofii Materializm

3 Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej filozofii Podstawowe zasady filozofii Parmenidesa Trzy podstawowe zasady teorii bytu Parmenidesa z Elei: 1 Byt jest bytem (to, co istnieje, istnieje) 2 Niebyt nie istnieje (to, co nie istnieje, nie istnieje) 3 Z niebytu nie może powstać byt (coś, co nie istnieje, nie może być przyczyną tego, co istnieje)

4 Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej filozofii Podstawowe zasady filozofii Parmenidesa Trzy podstawowe zasady teorii bytu Parmenidesa z Elei: 1 Byt jest bytem (to, co istnieje, istnieje) 2 Niebyt nie istnieje (to, co nie istnieje, nie istnieje) 3 Z niebytu nie może powstać byt (coś, co nie istnieje, nie może być przyczyną tego, co istnieje) Te trzy zasady są wystarczające do rekonstrukcji całej filozofii Parmenidesa z Elei.

5 Teoria bytu Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej filozofii Istnieje tylko byt - nic, co nie jest bytem, nie może istnieć. Byt nie powstaje i nie ginie - powstałby bowiem z niczego lub przekształcił się w niebyt. Byt jest niezmienny - zmienić bowiem mógłby się tylko w niebyt. Byt jest doskonałą jednorodną całością - nie może się składać z niczego innego niż sam byt, bo czymś innym jest niebyt.

6 Teoria bytu Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej filozofii Istnieje tylko byt - nic, co nie jest bytem, nie może istnieć. Byt nie powstaje i nie ginie - powstałby bowiem z niczego lub przekształcił się w niebyt. Byt jest niezmienny - zmienić bowiem mógłby się tylko w niebyt. Byt jest doskonałą jednorodną całością - nie może się składać z niczego innego niż sam byt, bo czymś innym jest niebyt. Wniosek: w sensie ścisłym istnieje tylko to, co jest nieskończone i niezmienne oraz jednorodne - tylko i wyłącznie byt.

7 Co istnieje a co nie istnieje? Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej filozofii Struktura rzeczywistości wg Parmenidesa z Elei: W sensie ścisłym istnieje jedynie nieskończony i doskonały byt. Poza nim nie istnieje nic. W sensie mniej ścisłym (pozornym) istnieje cały świat materialny - świat przyrody, ludzie itp. W żadnym sensie nie istnieją rzeczy nieistniejące, takie jak centaur, szklana góra itp.

8 Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej filozofii Podstawowe zasady rozumowania w teorii Parmenidesa Zasada tożsamości Każda rzecz jest identyczna z samą sobą Zasada niesprzeczności Żadna rzecz nie może mieć jakiejś cechy i jednocześnie jej nie mieć Zasada dowodzenia nie wprost Załóżmy, że wniosek jest fałszywy, jeśli dojdziemy do sprzeczności, to będzie oznaczało, że wniosek nie może być fałszywy

9 X nie istnieje Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej filozofii Czy zdanie ta prezentacja istnieje/nie istnieje jest prawdziwe czy fałszywe?

10 X nie istnieje Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej filozofii Czy zdanie ta prezentacja istnieje/nie istnieje jest prawdziwe czy fałszywe? Odpowiedź na to pytanie zależy od znaczenia używanych terminów. Zgodnie z terminologią Parmenidesa, ta prezentacja nie istnieje. Zgodnie z naturalnym nastawieniem poznawczym, istnieje.

11 Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej filozofii Znaczenie słów w mowie potocznej i języku nauki Modyfikacja znaczeń słów języka potocznego w języku teorii naukowej jest zupełnie naturalna - z przykładem takiej modyfikacji mamy do czynienia w filozofii Parmenidesa. Przykład z innej dziedziny: siła w fizyce i mowie potocznej. W teoriach potrzebne są bardziej precyzyjne definicje niż w językach naturalnych.

12 Definicje prawdy Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej filozofii Klasyczna definicja prawdy (pochodząca od Arystotelesa): prawda to zgodność intelektu z rzeczywistością: jeśli myślę, że ta prezentacja istnieje i ona faktycznie istnieje, to moja myśl jest prawdziwa. Koherencyjna definicja prawdy: prawdziwość zdania zależy od jego związku z innymi zdaniami: jeśli zdanie ta prezentacja istnieje jest sprzeczne z innymi przyjętymi zdaniami, to jest fałszywe.

13 Poznanie rozumowe i empiryczne Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej filozofii W klasycznym sporze o źródła poznania, Parmenides stoi na stanowisku racjonalizmu: bytu nie można poznać zmysłami, ponieważ zmysłami poznajemy tylko rzeczywistość materialną. Jeśli zmysły przeczą poznaniu rozumowemu, to znaczy, że nie powinniśmy uznawać ich za źródło wiedzy.

14 Pojęcie paradoksu i antynomii Paradoks: rozumowanie, które wydaje się być bezbłędne a jednak prowadzi do wniosków sprzecznych ze zdrowym rozsądkiem, absurdalnych. Antynomia: rozumowanie, które jest formalnie poprawne a które prowadzi do wniosków wzajemnie sprzecznych. Możliwość sformułowania rozumowań antynomialnych jest poważnym zagrożeniem dla każdej teorii.

15 Paradoksy Zenona Paradoks pierwszy: Każdy przedmiot, który się porusza od punktu A do punktu B, żeby pokonać tą odległość musi pokonać nieskończoną ilość punktów w przestrzeni w skończonym czasie. To zaś jest niemożliwe. Więc przedmiot nie osiągnie punktu B.

16 Paradoksy Zenona Paradoks drugi (tzw. Achilles): Achilles nigdy nie dogoni w wyścigu żółwia, jeśli żółw wyruszy z punktu bliższego mecie. Achilles musi bowiem dotrzeć najpierw do punktu, z którego startuje żółw. Żółw jest już wtedy odcinek dalej. Achilles pokonuje ten odcinek w czasie, w którym żółw pokonuje kolejny. Odległość między nimi będzie się zmniejszać, ale nie osiągnie nigdy zera.

17 Paradoksy Zenona Paradoks trzeci (tzw. paradoks strzały): Strzała wypuszczona z łuku w gruncie rzeczy nie rusza się. W każdym momencie zajmuje bowiem jakieś położenie w przestrzeni.

18 Paradoksy Zenona Paradoks czwarty (tzw. stadion): Rysunek: Rząd drugi i trzeci poruszają się w przeciwnych kierunkach. Zaznaczony kolorem czerwonym nr 1 przebywa w tym samym czasie odległość 4 jednostek (w stosunku do rzędu pierwszego) i 8 jednostek (w stosunku do rzędu drugiego), co jest - zdaniem Zenona - absurdalne.

19 Sens paradoksów Zgodnie z paradoksem pierwszym strzała wypuszczona z łuku w kierunku Zenona z Elei, nie powinna go dosięgnąć. Czy Zenon zgodziłby się sprawdzić to eksperymentalnie?

20 Sens paradoksów Zgodnie z paradoksem pierwszym strzała wypuszczona z łuku w kierunku Zenona z Elei, nie powinna go dosięgnąć. Czy Zenon zgodziłby się sprawdzić to eksperymentalnie? Oczywiście nie. Zenon wie, że strzała dosięgnęłaby go.

21 Sens paradoksów Zgodnie z paradoksem pierwszym strzała wypuszczona z łuku w kierunku Zenona z Elei, nie powinna go dosięgnąć. Czy Zenon zgodziłby się sprawdzić to eksperymentalnie? Oczywiście nie. Zenon wie, że strzała dosięgnęłaby go. Jaki jest zatem sens paradoksów?

22 Sens paradoksów Zgodnie z paradoksem pierwszym strzała wypuszczona z łuku w kierunku Zenona z Elei, nie powinna go dosięgnąć. Czy Zenon zgodziłby się sprawdzić to eksperymentalnie? Oczywiście nie. Zenon wie, że strzała dosięgnęłaby go. Jaki jest zatem sens paradoksów? Ruch jest czymś absurdalnym, sprzecznym z rozumem. A zatem nie istnieje w sensie ścisłym i nie możemy mieć na jego temat pewnej wiedzy.

23 Sens paradoksów Zgodnie z paradoksem pierwszym strzała wypuszczona z łuku w kierunku Zenona z Elei, nie powinna go dosięgnąć. Czy Zenon zgodziłby się sprawdzić to eksperymentalnie? Oczywiście nie. Zenon wie, że strzała dosięgnęłaby go. Jaki jest zatem sens paradoksów? Ruch jest czymś absurdalnym, sprzecznym z rozumem. A zatem nie istnieje w sensie ścisłym i nie możemy mieć na jego temat pewnej wiedzy. Pojęcia pozwalające opisać ruch bez wikłania się w sprzeczności zaproponował dopiero Arystoteles. W teorii idei Platona nie ma miejsca na opis ruchu i zmiany.

24 Parmenidejskie pojęcie bytu nie ma żadnego związku z żadną inną dziedziną rzeczywistości. W gruncie rzeczy teoria ta niczego nie wyjaśnia (Arystotes, Metafizyka 986b).

25 Materializm Struktura rzeczywistości wg Demokryta Przedmioty materialne są złożone z niepodzielnych cząstek (atomów). Te niepodzielne cząstki są odpowiednikiem Parmenidejskiego bytu: są one niezmienne, są jednorodne, są wieczne. Jednocześnie są jednak także materialne i jest ich nieskończenie wiele. Różnią się od siebie własnościami geometrycznymi.

26 Materializm Dlaczego materialny atom zastępuje Parmenidejski byt? Zachowując najistotniejsze cechy pojęcia bytu (niezmienność, wieczność), Demokryt wyjaśnia jakości świata obserwowalnego. Przedmioty obserwowalne mają cechy, które powstają wskutek łączenia się określonej ilości atomów o określonych własnościach geometrycznych.

27 Materializm a idealizm Materializm Materializm: stanowisko w ontologii zgodnie z którym podstawową formą istnienia jest materia. Wyjaśnić wszystkie zjawiska można bez odwoływania się do rzeczywistości materialnej. Demokryt był materialistą skrajnym. Wierzył w istnienie duszy, ale uważał, że także dusza jest materialna - składa się z atomów obłych. Idealizm: stanowisko w ontologii zgodnie z którym wyjaśnić rzeczywistość materialną możemy jedynie przez odwołanie się do świata pozamaterialnego. Świat materialny jest zależny od świata idealnego.

28 Materializm Dziękuję za uwagę i zapraszam do stawiania pytań! artur.machlarz@uni.opole.pl www: machlarz