WYKŁAD I CZYM JEST ARGUMENTACJA PRAWNICZA?

Transkrypt

1 WYKŁAD I CZYM JEST ARGUMENTACJA PRAWNICZA? 1

2 TEKST PRAWNY ROZUMIENIE INTERPRETACJA/WYKŁADNIA UZASADNIENIE/ARGUMENTACJA PRAWO ZASTOSOWANIE UZASADNIENIE/ARGUMENTACJA 2

3 I. Spór o metody prawnicze XIX w. 1. W prawoznawstwie metody nie istnieją J.H. von Kirchmann, CLS 2. Prawoznawstwo korzysta z metod innych dyscyplin matematyka, logika, lingwistyka, socjologia analityczna filozofia prawa naturalizm metodologiczny realizm prawny, szkoła wolnego prawa 1899 Y. Geny Methode d interpretation et sources en droit privé positif, realizm amerykański, realizm skandynawski, socjologiczna jurysprudencja systemowa teoria prawa szkoła ekonomicznej analizy prawa hermeneutyka prawnicza teorie argumentacji 3. Autonomia metodologiczna prawoznawstwo ma własne kryteria naukowości: jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy 4. Dyskusja podstawowa - lata 60 te XX w. Niemcy recepcja filozofii analitycznej socjologia prawa i teoria systemów autopojetycznych hermeneutyka poziom szczegółowy dyskusji: nie ma autonomicznych metod prawniczych 5. Rozwój teorii argumentacyjnych 3

4 6. Zastosowanie metod prawniczych (logika, analiza, argumentacja, hermeneutyka): praktyczne dogmatycznoprawne teoretyczne > neurokognitywistyka a argumentacja prawnicza II. Przyczyny powstania teorii argumentacji prawniczej 1. Kryzys juristischen methodenlehre (prawniczej nauki o metodzie) 1. Zbytnia idealizacja nauki prawa oraz analizy law in books. Praktycznie nie jest analizowane stosowanie prawa. 2. Studentów uczy się na pamięć treści przepisów, a nie tego jak mają być stosowane. 3. Nie uczy argumentowania, sporządzania uzasadnień do orzeczeń i reguł interpretacji. WNIOSEK > Prawnicza nauka o metodzie ma zostać zastąpiona przez teorię argumentacji. 4

5 2. Kryzys sylogistycznego modelu stosowania prawa 1. Zarzut z nonkognitywizmu (normy prawne nie mają wartości logicznej) - dylemat Jorgena Jorgensena: 1) w logice klasycznej, jeżeli stosujemy metody wnioskowań niezawodnych, zdania muszą mieć wartość logiczną; 2) normy nie są zdaniami w sensie logicznym; 3) normy nie mogą występować ani jako przesłanki, ani jako wnioski w interferencjach logicznych; 4) można podać przykłady rozumowań, w których normy występują w charakterze przesłanek i konkluzji. 2. Sylogistyczna metoda stosowania prawa daje obraz zbyt uproszczony. Zarzuty szczegółowe: 1) nie obejmuje wartościowania ocen prawnych np. nie można uwzględnić argumentów moralnych; 2) charakter reguł prima facie (pewne normy moralne obowiązują prima facie, czyli do momentu, kiedy inne normy moralne okazują się ważniejsze); normy prawne niebędące zasadami (tj. reguły) nie mają charakteru prima facie. 3/ hard cases przypadki aksjologicznego niedostatku prawa. 3. Przejście od sylogistycznego do argumentacyjnego modelu stosowania prawa: 1) ewolucja sposobu rozumienia systemu prawa: od zamkniętego i definitywnego do otwartego i niedefinitywnego; 5

6 2) stosowanie prawa to dokonywanie argumentacyjnie uzasadnionych wyborów między różnymi alternatywami decyzyjnymi, ze względu na społecznie akceptowane wartości albo skutki empiryczne; 3) rosnący zakres otwartości języka prawnego; 4) wzrost znaczenia zasad prawa w procesie stosowania prawa. 3. Sfery argumentacji prawniczej Dziedziny aktywności ludzkiej, w których możemy mieć do czynienia z argumentacją prawniczą. 1. Proces legislacyjny (tworzenie prawa). 2. Rokowania i negocjacje związane z zawieraniem umów nienależących do zakresu prawa prywatnego (np. umowy międzynarodowe) lub związanych z zawieraniem umów w obrębie danego państwa (np. porozumienia między rządem a związkami zawodowymi). 3. Stosowanie prawa: a) sądowe stosowanie prawa; b) pozasądowe stosowanie prawa (np. organy administracji); mediacja, negocjacje c) stosowanie prawa w zakresie zawierania umów z prawa prywatnego d) opracowywanie, systematyzacja i wyjaśnienie prawa (dla potrzeb naukowych i praktycznych). 6

7 4. Kryteria wyodrębnienia argumentacji prawniczej 1. Kryterium użycia argumentów prawniczych (zarzut: np. analogia występuje także w innych rodzajach argumentacji). 2. Kryterium związku z prawem: > gdy dotyczy kwestii prawnych (N. McCormick), > argumentacja prawnicza jest ograniczona przez treść obowiązującego prawa pozytywnego i orzecznictwo oraz wpływa na nią dogmatyka prawa (R. Alexy); > argumentacja prawnicza to argumentacja dokonywana w kontekście prawa (Manuel Atienza) > rola wspólnoty interpretacyjnej. 5. Pojęcie argumentacji prawniczej 1. Ma charakter konwencjonalny 2. Pojęcie nieostre. 6. Charakterystyka związku argumentacji prawniczej z prawem 1. Aspekt osobowy: kto jest uprawniony do prowadzenia argumentacji prawniczej? 2. Aspekt proceduralny: czy i jak prawo określa procedurę argumentacji? 3. Aspekt treściowy: czego może dotyczyć prowadzona argumentacji? 7

8 7. Podział sądowej argumentacji prawniczej 1. Sądowa argumentacja prawnicza stron procesu. 2. Sądowa argumentacja prawnicza sędziego. 8. Argumentacja sądowa a argumentacja w dogmatyce (aspekt osobowy) 1. Argumentację sądową mogą prowadzić zarówno prawnicy, jak i osoby bez wykształcenia prawniczego. Sytuacje, w których pojawiają się wymogi, co do osoby, która może przeprowadzić argumentację: sędziowska sądowa argumentacja, przymus adwokacki; sytuacje, w których tylko strona postępowania może złożyć apelację. 2. Argumentację w dogmatyce mogą prowadzić osoby mające wyższe wykształcenie prawnicze. 3. Argumentacja sądowa jest silniej ograniczona przez aspekt osobowy niż argumentacja w dogmatyce. 9. Argumentacja sądowa a argumentacja w dogmatyce (aspekt proceduralny) 1. W argumentacji sądowej istnieje określona prawnie procedura prowadzenia argumentacji. 2. W dogmatyce brak określonej procedury prowadzenia argumentacji. 10. Argumentacja sądowa a argumentacja w dogmatyce (aspekt treściowy) 1. Argumentacja sądowa dotyczy tylko konkretnej sprawy. Są też wprost określone sprawy, które są wyłączone spod argumentacji (np. niewzruszalne domniemania). 2. W argumentacji w dogmatyce sprawy są rozpatrywane in abstracto. Prawo nie określa treści takiej argumentacji. 8

9 TEORIE ARGUMENTACJI empiryczne jakie sposoby się wykorzystuje? analityczne - struktura argumentacji normatywne jak powinno się argumentować? MODELE ARGUMENTACJI scjentystyczny retoryczno topiczny dyskursywny Pytania: 1/ jakie są konsekwencje tezy open texture of law? 2/ czy możliwe jest sformułowanie wzorów rozstrzygania problemów prawnych? dyskurs dogmatycznoprawny 3/ do jakich argumentów odwołujemy się w dyskursie prawniczym? (tekst prawny, język prawa, system norm prawnych, cele i wartości prawa) 9