Aleksy Awdiejew. Opublikowano w: Badanie i projektowanie komunikacji, red. Michał Grech i Anette Siemes, Wrocław 2013

Transkrypt

1 Aleksy Awdiejew Opublikowano w: Badanie i projektowanie komunikacji, red. Michał Grech i Anette Siemes, Wrocław 2013

2 Proces komunikacji Materialnym przejawem procesu komunikacji jest tekst rozumiany bardzo szeroko jako fizyczna manifestacja odbierana sensorycznie, którą odbiorca jest w stanie odnieść do określonych schematów sensu

3 Proces komunikacji Obszar sensu, na który w sposób fizyczny wskazuje tekst, jest aktywnym (uświadomionym przez odbiorcę) obszarem mentalnym, który można przedstawić jako część większej, tematycznie zorganizowanej przestrzeni pamięci operacyjnej, tożsamej z tym, co zazwyczaj nazywamy kompetencją komunikacyjną

4 Proces komunikacji Proces interpretacji i rozumienia sensu odbywa się w części mentalnej (bezpośrednio nieobserwowalnej) procesu komunikacji w metodologii gramatyki komunikacyjnej nazywanej dyskursem. Trzy etapy procesu komunikacji: Sensoryczny odbiór tekstu Interpretacja sensu, na który tekst wskazuje Rozumienie przekazu

5 Czym jest wyobraźnia, jak jest zorganizowana i na czym polega operacja interpretacji przekazów? Stan rozumienia przekazu można przedstawić jako specyficzny stan uświadomienia przez odbiorcę obszaru przekazanego sensu Jest to wynik projekcji jednostek informacyjnych zawartych w przekazie tekstowym na tematycznie zorganizowany obszar dyskursu i kontaminację (łączenie, kompozycja) sensów, występujących w tym obszarze dyskursu, w którego wyniku powstaje jednostkowy sens komunikatu

6 Czym jest wyobraźnia, jak jest zorganizowana i na czym polega operacja interpretacji przekazów? Zbiór tekstowych jednostek informacyjnych (termów) wyświetla w dyskursie odpowiedni obszar tematyczny i, wykorzystując zawartą w nim informację, tworzy jakąś nową, nietrywialną konfigurację sensu, która w wyniku kontaminacji uzyskuje postać równoznaczną ze stanem rozumienia

7 Czym jest wyobraźnia, jak jest zorganizowana i na czym polega operacja interpretacji przekazów? Takie ujęcie całego procesu interpretacji zakłada: istnienie w wyobraźni komunikantów złożonego, tematycznie zorganizowanego pola dyskursywnego, które służy w każdym akcie komunikacji jako baza interpretacyjna i bez którego osiągnięcie rozumienia przekazu byłoby niemożliwe powstaje konieczność opisu całej operacji projekcji odniesienia tekstowego do odpowiedniego, wcześniej zorganizowanego obszaru dyskursu, operacji łączenia i aktualizacji wybranego obszaru sensu i konieczność znalezienia sposobu opisu momentu rozumienia przekazu jako specyficznego stanu świadomości komunikacyjnej, do której odbiorca dochodzi w wyniku interpretacji przekazu

8

9 Czym jest wyobraźnia, jak jest zorganizowana i na czym polega operacja interpretacji przekazów? W procesie produkcji tekstów stan świadomości komunikacyjnej w odniesieniu do bazy interpretacyjnej umożliwia wybór środków językowych i odpowiednią organizację tekstu przekazu Cały proces, chociaż przebiega w innym kierunku zachowuje swą izomorficzność i może być analizowany za pomocą podobnych jednostek i operacji ich kontaminacji

10 Baza interpretacyjna Baza interpretacyjna wewnętrznie zorganizowana przestrzeń schematów wyobrażeniowych, mająca bezpośrednią korelacje z jednostkami tekstowymi (termami) Pojęcie trzeciej rzeczywistości stawia na właściwe miejsce takie realne procesy komunikacyjne jak interpretacja, rozumienie i rozumowanie

11 Wyobraźnia to przestrzeń schematów wyobrażeniowych człowieka

12 Baza interpretacyjna Odniesienie w procesie interpretacji termów tekstowych do obiektów mentalnych w wyobraźni można uznać za najważniejszą operację semantyczną w procesie komunikacji językowej, bez której sama komunikacja byłaby niemożliwa Term, będąc odrębnym wyrazem tekstowym, nie odnosi się w przestrzeni mentalnej tylko do samego siebie, do własnego obiektu, otwiera zazwyczaj cały obszaru sensu odnośnego schematu, w którym występuje tylko jako jego komponent

13 Baza interpretacyjna Tekst nie reprezentuje przekazanego sensu, lecz jedynie wskazuje na obszar jego interpretacji. Wśród jednostek tekstowych rozróżniamy termy i operatory. Operatory wskazują na relacje między jednostkami sensu w wypowiedziach i same nie wskazują na jakieś konkretne jednostki sensu, mogą jedynie otwierać miejsca dla takich jednostek.

14 Baza interpretacyjna Termy właściwe wskazują na obszary sensu, gdzie występują jako komponenty: pióro: PISAĆ [KTOŚ, COŚ, PIÓREM], przemówienie: WYGŁASZAĆ [KTOŚ, PRZEMÓWIENIE], jechać: JECHAĆ [KTOŚ/COŚ, GDZIEŚ], zielony: ZIELONY [COŚ] itd.

15 Baza interpretacyjna Hipertermy wskazują na znacznie szersze obszary sensu (całe wiązki schematów i scenariuszy), których granice są trudne do określenia i dlatego wymagają w miarę dokładnej eksplikacji wszystkich komponentów sensu: problem: NIE MÓC [KTOŚ, CZEGOŚ1: WYBRAĆ [KTOŚ, COŚ2:ZROBIĆ [KTOŚ, COŚ3] przykazanie: DAĆ [KTOŚ1: BÓG, KOMUŚ2: CZŁOWIEKOWI, COŚ:REGUŁĘ: DOBRZE POSTĘPOWAĆ [KTOŚ2: CZŁOWIEK] reguła: BYĆ NALEŻYTYM (COŚ: ROBIĆ [KTOŚ, COŚ] grzech: NARUSZYĆ [KTOŚ2, COŚ: PRZYKAZANIE: DAĆ [KTOŚ1: BÓG, KOMUŚ2: CZŁOWIEKOWI, COŚ:REGUŁĘ: DOBRZE POSTĘPOWAĆ [KTOŚ2: CZŁOWIEK] itd.

16 Baza interpretacyjna Termy wskazują na obszary sensu znacznie szersze niż ich własny sens Dodatkowe poszerzenie obszaru sensu, jakie następuje w procesie interpretacji, nazywamy dopełnieniem sensu

17 Baza interpretacyjna Tekst nie może być samowystarczającym obiektem semantycznym, bez uzyskania dopełnienia sensu w procesie interpretacji nie może być zrozumiany i w ogóle nie może występować w komunikacji jako tekst

18 Baza interpretacyjna Rozumienie tekstu nie jest założone z góry, a tekst, którego interpretacja nie jest możliwa przestaje być tekstem pod względem funkcjonalnym Wypowiedź wyświetla w świadomości komunikantów odpowiedni, wcześniej zorganizowany obszar sensu, na który wskazują zastosowane jednostki tekstowe, co umożliwia rozpoczęcie procesu interpretacji Mówiący uświadamiają sobie przez mówiących odpowiedniego obszaru sensu z obszernego tematycznie zorganizowanego pola schematów, które można utożsamić z bazą kompetencji lub pamięci komunikacyjnej

19 Baza interpretacyjna Na podstawową organizację tematyczną zbioru schematów nakładają się inne bardzo ważne komponenty: z dołu baza interpretacyjna jest uzupełniana przez pamięć faktograficzną (czyli przez obrazowanie i wizualizację znanych interlokutorom zdarzeń) z góry dochodzą do niej ogólne reguły argumentacyjne, sformułowane w postaci reguł heurystycznych Odróżnienie w interpretacji przekazu dwóch poziomów: rozumienia, czyli uświadomienia przez interlokutora przekazanego obszaru sensu (co zostało przekazane) rozumowania, czyli uświadomienia przez interlokutora celowości danego przekazu (po co przekaz został przekazany)

20 Baza interpretacyjna Na ten złożony obszar ideacyjny nakłada się również komponent wartościowania filtr aksjologiczny który w różnym stopniu zabarwia wypowiedzi i wprowadza swoje własne reguły argumentacyjne, odnoszące poszczególne komunikaty do różnych stref ideologicznych, zmieniając wyniki rozumowania tych samych wypowiedzi. Następuje wówczas selekcja swoich i nieswoich wypowiedzi, co może zasadniczo zmienić dalsze postępowanie komunikacyjne.

21 Projekcja sensu i konstruowanie sensu przekazu Przykłady wykorzystania struktury wyobraźni: W Teatrze Starym w Krakowie rolę Hamleta zagrała aktorka ZAGRAĆ [KTOŚ: AKTOR, CO: ROLĘ]

22 Projekcja sensu i konstruowanie sensu przekazu Zapis całego obszaru zaprojektowanego sensu, wraz z sensem wypowiedzi, można uznać za ekwiwalent rozumienia analizowanej wypowiedzi, czyli za stan uświadomienia sobie całości zorganizowanego obszaru projektowanego sensu Rozumienie wypowiedzi można więc przedstawić jako stan uświadomienia Tu i Teraz całego wyniku interpretacji

23 Projekcja sensu i konstruowanie sensu przekazu O wiele bardziej złożoną operacją będzie rozumowanie tej wypowiedzi Dla przeprowadzenia tej operacji należy się zwrócić do relewantnych reguł heurystycznych W teatrze role męskie są obecne grane przez mężczyzn Dla nowoczesnego teatru typowe są eksperymenty

24 Projekcja sensu i konstruowanie sensu przekazu Rosja odmawia zwrotu wraku TU-154 Katastrofa polskiego samolotu była wynikiem zamachu Rosjan Wrak samolotu jest dowodem rzeczowym przy ustaleniu przyczyny katastrofy Rosjanie nie chcą zwrócić wraku samolotu ponieważ dążą do ukrycia śladów swego przestępstwa itd.

25 Świadomość i nieświadomość w komunikacji Cały obszar zorganizowanej bazy schematów (kompetencję komunikacyjną) można odnieść do strefy nieświadomości komunikacyjnej, którą rozumiemy jako coś, co nie zostało wybrane i uświadomione w procesie interpretacji przekazu, a co może być potencjalnie wybrane w razie potrzeby Przedstawiamy więc nieświadomość komunikacyjną jako świadomość potencjalną. Każdy fragment obszaru bazy interpretacyjnej można w razie potrzeby uświadomić i włączyć jako komponent sensu do operacji komunikacyjnych

26 Świadomość i nieświadomość w komunikacji Świadomość komunikacyjna to stan uświadomienia sobie wybranego z wyobraźni sensu, który mamy zamiar przekazać lub zrozumieć