ANDRZEJ L. ZACHARIASZ TEORIA POZNANIA JAKO RELATYSTYCZNA KONCEPCJA PRAWDY TEORETYCZNEJ

Transkrypt

1 ANDRZEJ L. ZACHARIASZ TEORIA POZNANIA JAKO RELATYSTYCZNA KONCEPCJA PRAWDY TEORETYCZNEJ WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO RZESZÓW 2011

2 Recenzował prof. dr hab. TADEUSZ BUKSIŃSKI Opracowanie redakcyjne i korekta WŁADYSŁAW WÓJTOWICZ Opracowanie techniczne KRYSTYNA BARAN Projekt okładki KATARZYNA M. CWYNAR Copyright by Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego i Andrzej L. Zachariasz Rzeszów 2011 ISBN WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO Rzeszów, ul. prof. S. Pigonia 6, tel , tel./fax wydaw@univ.rzeszow.pl; wydanie I; format B5; ark. wyd. 31,60; ark. druk. 29,5; zlec. red. 90/2010 Druk i oprawa: Drukarnia Uniwersytetu Rzeszowskiego

3 Spis treści Od Autora Wprowadzenie CZĘŚĆ PIERWSZA TEORIA POZNANIA JAKO PRZEDMIOT NAMYSŁU FILOZOFICZNEGO Rozdział pierwszy Teoria poznania. Znaczenie, historia pojęcia i przedmiot Uwagi wstępne Teoria poznania. Znaczenie terminu Teoria poznania historia problemu i pojęcia Przedmiot i struktura teorii poznania Teoria poznania a pozostałe dziedziny filozofii (uwagi końcowe) Rozdział drugi Czy i jak możliwa jest teoria poznania? Uwagi wstępne Pytanie o możliwość poznania i teorii poznania Teza o niemożliwości poznania i teorii poznania Teoria poznania jako wiedza o procesach poznawczych (poziom epistemiczny): psychologia empiryczna i tzw. psychologia opisowa Teoria poznania jako analiza znaczeń (teoria poznania w ujęciu szkoły analitycznej) Teoria poznania jako dyscyplina badająca status poznania teoretycznego Poznanie teoretyczne w strukturze pojęć transcendentalnych (uwagi końcowe) Rozdział trzeci Teoria poznania jako namysł nad transcendentalnymi warunkami poznania teoretycznego Uwagi wstępne Teoria poznania, jej pojmowanie i sposoby jej uprawiania Teoria poznania a pytanie o status prawomocności wiedzy teoretycznej i możliwość jej uzasadnienia Postępowanie konstytutywne jako metoda poznawania pojęć transcendentalnych oraz ich obowiązywanie i wynikająca z nich powinność Teoria poznania jako transcendentalizm koniecznych i konstytutywnych, a zarazem granicznych warunków pojmowania poznania teoretycznego (uwagi końcowe)

4 CZĘŚĆ DRUGA POZNANIE TEORETYCZNE I PRÓBA JEGO OKREŚLENIA Rozdział czwarty Co to jest poznanie i czy jest możliwe? Uwagi wstępne Co to znaczy poznawać? Poznanie jako działanie Rodzaje działania i odpowiadające im poznanie Poznanie teoretyczne jako działanie autoteliczne Poznanie teoretyczne a praktyka (uwagi końcowe) Rozdział piąty Poznanie teoretyczne a hermeneutyka Uwagi wstępne Dwie tradycje: myślenie hermeneutyczne i poznanie teoretyczne Czy hermeneutyka jest poznaniem? Zasada koła w hermeneutyce i w poznaniu teoretycznym Hermeneutyka a idea końca filozofii (uwagi końcowe) Rozdział szósty Kryteria i stanowiska w pojmowaniu poznania teoretycznego Uwagi wstępne Kryteria wyróżnienia stanowisk teoriopoznawczych Źródła wiedzy Stosunek pojęć do rzeczywistości jako przedmiotu Prawomocność wiedzy teoretycznej Spór o źródła poznania i granice zasadności poszczególnych stanowisk Racjonalizm: założenia i jego przedstawiciele Empiryzm, jego założenia i przedstawiciele Irracjonalizm (intuicjonizm, mistycyzm), jego założenia i przedstawiciele Spór o relację między wiedzą a rzeczywistością, czyli stosunek pojęć do rzeczywistości Realizm teoriopoznawczy i jego konkretyzacje Idealizm teoriopoznawczy i jego formuły Stanowiska ze względu na status prawomocności poznania teoretycznego Absolutyzm poznawczy Relatywizm poznawczy Relatyzm poznawczy Stanowiska teoretyczne a konsekwencje praktyczne dla poznania teoretycznego (uwagi końcowe) Rozdział siódmy Rozum teoretyczny, czyli zasady poznania teoretycznego i ich status. O potrzebie rozumu przekraczającego Uwagi wstępne Substancjalne pojmowanie rozumu teoretycznego Desubstancjalizacja i dekategoryzacja rozumu teoretycznego Rozum teoretyczny jako rozum przekraczający

5 5. Rozum teoretyczny wobec momentów istnienia (bytów) i ich sposobów przejawiania się Struktura nowego rozumu a problem maksymalizacji myślenia (uwagi końcowe) Rozdział ósmy Poznanie bezpośrednie a założenia i zapośredniczenia wiedzy teoretycznej. Język a poznanie Uwagi wstępne Idea poznania bezpośredniego jako warunek wiedzy przedmiotowej Bezzałożeniowa teoria poznania Założenia zewnętrzne i immanentne (wewnętrzne) teorii poznania Czym są założenia? Założenia zewnętrzne Założenia immanentne (wewnętrzne) teorii poznania Teoria poznania a jej zapośredniczenia językowe Język a poznanie (uwagi końcowe) Rozdział dziewiąty Pojęcia i sądy teoretyczne. Ich rodzaje, status i zakres zasadności Uwagi wstępne Pojęcie i próba jego określenia Pojęcia teoretyczne i ich rodzaje Pojęcia i ich funkcje Ogólność i indywidualność oraz prawomocność pojęć Sądy teoretyczne Sądy teoretyczne i ich rodzaje Niejednoznaczność pojęć teoretycznych a status prawomocności wiedzy teoretycznej (uwagi końcowe) CZĘŚĆ TRZECIA PODSTAWOWA RELACJA POZNAWCZA A TYPY PRAWOMOCNOŚCI POZNANIA TEORETYCZNEGO I GRANICE ICH ZASADNOŚCI Rozdział dziesiąty Ontologiczna koncepcja prawomocności poznania teoretycznego Uwagi wstępne Tożsamość bytu i myśli a platońsko-arystotelesowska idea prawomocności wiedzy teoretycznej Kartezjańska konwersja tezy o tożsamości bytu i myśli i odkrycie roli podmiotu jako warunku uzasadnienia prawomocności wiedzy teoretycznej Filozofia identyczności Hegla i Schellinga a prawomocność wiedzy teoretycznej Teza o tożsamości bytu i myśli i współczesne jej aplikacje (uwagi końcowe) Rozdział jedenasty Podmiotowe uzasadnienie prawomocności wiedzy teoretycznej a idea transcendentalizmu Uwagi wstępne Humowska krytyka metafizycznej koncepcji poznania i wynikające z niej konsekwencje dla statusu wiedzy teoretycznej Kantowska propozycja uzasadnienia prawomocności poznania teoretycznego

6 4. Pokantowskie modyfikacje idei transcendentalnego uzasadniania prawomocności poznania teoretycznego Historyzm i psychologizm jako formuła podmiotowego uzasadnienia prawomocności wiedzy teoretycznej (uwagi końcowe) Rozdział dwunasty Metoda jako uzasadnienie prawomocności poznania teoretycznego Uwagi wstępne W kierunku metodologicznej koncepcji prawomocności poznania teoretycznego Metoda fenomenologiczna a kwestia prawomocności poznania teoretycznego Drugi przewrót kopernikański a kwestia statusu prawomocności nauki Wielość metod a problem relatywizacji poznania teoretycznego (uwagi końcowe) CZĘŚĆ CZWARTA KONSTYTUCJA WARUNKÓW PODSTAWOWEJ RELACJI POZNANIA TEORETYCZNEGO I ICH STATUS Rozdział trzynasty Człowiek jako byt w świecie a działanie Uwagi wstępne Człowiek i jego pierwotne doświadczenie własnego istnienia i tego, co go otacza Działanie jako sposób realizacji bytu ludzkiego Działanie i jego warunki a problem konstytucji poznania teoretycznego (uwagi końcowe) Rozdział czternasty Podmiot poznania teoretycznego i jego konstytucja Uwagi wstępne Podmiot jako warunek poznania Ja jako warunek podmiotu poznania Ja a samoświadomość jako zdolność uprzedmiatawiania Ja a czysta świadomość jako warunek poznania Zmysłowość jako warunek podmiotu poznania Konstytucja znaczeń cielesności bytu ludzkiego Działanie a konstytuowanie się znaczeń świata zewnętrznego Konstytucja podmiotu poznania w ramach znaczeń teoretycznych (uwagi końcowe) Rozdział piętnasty Przedmiot poznania teoretycznego i jego konstytucja Uwagi wstępne Przedmiot jako warunek poznania teoretycznego Działanie a rzeczywistość jako przedmiot Rzeczywistość jako oporność a przedmiot poznania teoretycznego Znaczenia a rzeczywistość zmysłowa (materialna) jako przedmiot działania Znaczenia a problem tzw. przedmiotu immanentnego, czyli myśl jako przedmiot działania Przedmiot działania a problem jego statusu i struktury Rzeczywistość jako przedmiot poznania teoretycznego Rzeczywistość jako przedmiot poznania a rzecz sama w sobie (uwagi końcowe)

7 Rozdział szesnasty Metoda poznania teoretycznego a problem jej konstytucji Uwagi wstępne Metoda jako warunek poznania teoretycznego Podstawy konstytucji metody Metoda jako forma działania Konstytucja metody działania Metoda jako system znaczeń Konstytucja metody poznania teoretycznego Metoda jako formuła działania poznawczego (uwagi końcowe) CZĘŚĆ PIĄTA PRAWDA JAKO KATEGORIA TEORETYCZNA A STATUS PRAWOMOCNOŚCI WIEDZY TEORETYCZNEJ Rozdział siedemnasty Prawda jako kategoria języka. Pojęcie i jego znaczenia Uwagi wstępne Prawda jako wyrażenie językowe (pojęcie języka i jej znaczenia) Prawda jako kategoria działania praktycznego (pojęcie rozumu praktycznego) Czy prawda jest pojęciem konstytutywnym języka poznania teoretycznego? Prawda teoretyczna a prawda praktyczna jako pojęcia języka w perspektywie namysłu filozoficznego (uwagi końcowe) Rozdział osiemnasty Prawda jako kategoria teoretyczna a problem jej statusu Uwagi wstępne Prawda i historyczne próby jej określenia Prawda jako adekwatność Prawda a problem sądu i formuła jej wyrazu Prawda a problem tzw. kryteriów dodatkowych (uzupełniających) Oczywistość a prawda i problem jej definicji Formuła prawdy oraz prawda jako wartość i idea regulatywna poznania teoretycznego (uwagi końcowe) Rozdział dziewiętnasty Prawda a status prawomocności poznania teoretycznego Uwagi wstępne Relatywizm a prawda Formuła prawdy a relatywizm Relatywność prawdy a status wiedzy Granice zasadności relatywizmu teoretycznego (uwagi końcowe) Rozdział dwudziesty Relatywizm i jego aktualność a prawomocność poznania teoretycznego Uwagi wstępne Relatywizm w myśli współczesnej i w tradycji Relatywizm i jego rodzaje Warunki przezwyciężenia relatywizmu (uwagi końcowe)

8 Rozdział dwudziesty pierwszy Relatyzm a system jako formuła wyrażania prawdy Uwagi wstępne System jako formuła wyrażania prawdy teoretycznej (myślenia teoretycznego) Prawda i granice jej zasadności w ramach systemu Wielość systemów i ich wzajemna relatywizacja Relatyzm prawdy jako alternatywa nihilizmu i absolutyzmu poznawczego (uwagi końcowe) 458 Zakończenie Relatyzm a sceptycyzm, agnostycyzm i nihilizm poznawczy Indeks nazwisk