Sylabus LICZBA GODZIN. Treści merytoryczne przedmiotu

Transkrypt

1 Sylabus Nazwa Przedmiotu: Teoria bytu (ontologia) Typ przedmiotu: obligatoryjny Poziom przedmiotu: zaawansowany rok studiów, semestr: I rok, semestr II; II rok, semestr I (studia filozoficzne I stopnia) Metody nauczania: wykład Język wykładowy: polski Imię i nazwisko wykładowcy: prof. dr hab. Andrzej L. Zachariasz Wymagania wstępne: zaliczenie z przedmiotu: Wstęp do filozofii Cele przedmiotu (efekty kształcenia i kompetencji): poznanie problematyki i uzyskanie wiedzy z zakresu teorii bytu, umiejętność problematyzacji rzeczywistości jako przedmiotu namysłu filozoficznego. Lp Treści merytoryczne przedmiotu CZEŚC PIERWSZA: TEORIA BYTU JAKO FILOZOFIA ZASAD PIERWSZYCH Ontologia i jej miejsce w strukturze myślenia filozoficznego 1. Co to jest ontologia?. Przedmiot ontologii i historia problemu 3. Historia pojęcia ontologia. Relacja między ontologią a metafizyka 5. Kant wobec ontologii i metafizyki 6. Miejsce teorii bytu (ontologii) w strukturze filozofii: a) ujecie historyczne b) ujęcie teoretyczne i jego uzasadnienie 7. Ontologia fundamentalna i ontologie regionalne Sposoby uprawiania ontologii we współczesnej filozofii a teza o niemożliwości metafizyki (resp. niemożliwości ontologii) 1. Sytuacja teoretyczna w filozofii i w nauce w wieku XIX i XX a miejsce ontologii w poznaniu teoretycznym. Nauki szczegółowe a ontologia 3. Ontologia jako uogólnienie nauk szczegółowych. Teoria bytu jako metafizyka (neotomizm) 5. Ontologia egzystencjalna M. Heideggera 6. Ontologia kategorialna N. Hartmanna 7. Ontologie procesualne (Bergson, Teilhard de Chardin, Whitehead) 8. Ontologia fenomenologiczna (Ingarden) 9. Ontologia egzystencjalna (J. P. Sartre, K. Jaspers) 10. Ontologie aktualistyczne (recentywizm) 11. Ontologia unitarna 1. Ontologie formalne 13. Ontologia jako historia filozofii 1. Teza o niemożliwości ontologii (ironia zamiast metafizyki) Czy i jak jest możliwa ontologia? 1. Pytanie o to: czy ontologia jest możliwa? i możliwe odpowiedzi. Myślenie filozoficzne (w tym także teoria bytu) jako funkcja wiedzy o świecie LICZBA GODZIN 6

2 3. Ontologia jako teoria bytu oparta na wiedzy potocznej i myśleniu zdroworozsądkowym. Stary rozum jako rozum porządku istnienia 5. Ontologia fundamentalna a pytanie o istnienie 6. Istnienie jako przedmiot poznania pojęciowego 7. Ontologia transcendentalna jako ontologia fundamentalna CZĘŚĆ DRUGA: ISTNIENIE I JEGO MOMENTY W poszukiwaniu zasady pierwszej rzeczywistości. 1. Byt jako kategoria graniczna myślenia o rzeczywistości jako przedmiocie poznania teoretycznego (od Talesa do Parmenidesa). Porządek istnienia a porządek myślenia. Świat jako kosmos 3. Pojęcie bytu Parmenidesa i jego konsekwencje: Demokryt, Platon, Arystoteles. Nowożytność i jej kłopoty z bytem (Descartes, Spinoza, Berkeley, Leibniz i Kant 5. Byt jako coś a kwestia pojmowania bytu jako trwania i stawania 6. Hegel i Heidegger oraz próba ujęcia bycia Istnienie jako przedmiot refleksji teoretycznej a możliwość jego ujęcia 1. O potrzebie nowej ontologii. Nowego myślenia o bycie a) konieczność sformułowania ujęcia istnienia zgodnie z aktualnym obrazem rzeczywistości jako przedmiotu poznania b) esencjalizm wobec wiedzy nauk szczegółowych c) byt jako trwanie i jako proces. Byt a bycie. Czy bycie jest procesem?. Ontologia jako teoria bycia (istnienia) 3. Pytanie o istnienie i możliwość odpowiedzi. Co to znaczy istnieć?; formułowane odpowiedzi. Co to znaczy że bycie bytem jest momentem istnienia. Byt jako moment istnienia 5. Dokąd zmierza bycie (istnienie)? Zasadność teoretyczna pytania o sens bycia. 6. Ontologia fundamentalna jako ontologia istnienia Istnienie i jego momenty przejawiania się. Co to znaczy być bytem jako coś? 1. Problematyczność bytu jako tego, co jawi się nam jako coś. Różnorodność rzeczy i zjawisk a problem bytu 3. Co to znaczy być bytem jako coś? Co oznacza słowo byt?. Potoczne i tradycyjne pojmowanie bytu 5. Stanowiska w pojmowaniu bytu: a) skrajny realizm pojęciowy b) umiarkowany realizm c) konceptualizm d) nominalizm 6. Pojęcie bytu jako całościowego momentu istnienia w perspektywie doświadczenia zmysłowego i ujęcia pojęciowego (mentalnego) a) zasada wyróżnienia i konstytucji bytu b) byty empiryczne jako byty złożone. Byt jako układ i element układu c) transcendentny i immanentny status zasad konstytuujących układ d) byty mentalne a problem ich pojęciowego określenia

3 Istnienie jako trwanie i stawanie 1. Byt jako arche naszego ujmowania świata. Byt jako wyraz trwania w skończoności stawania. Istnienie jako trwanie (od Parmenidesa do Hegla) 3. Byt (istnienie) jako proces stawania w nieskończoności trwania (Plotyn, Jan Szkot Eriugena, Spinoza). Kreacjonistyczna koncepcja bytu Hegla. Byt jako proces stawania 5. Procesualne koncepcje bytu wieku dwudziestego 6. Heidegger i jego pojmowanie bytu jako bycia 7. Istnienie a nieskończona różnorodność momentów jego przejawiania 8. Różnorodność jako wyraz zmienności 9. Dynamika i statyka wielkich i małych układów Byt i jego momenty a problem kosmosu i chaosu istnienia 1. Ontologia tradycyjna, czyli pojmowanie bytu jako kosmosu istnienia. Byt jako chaos stawania się a jego ujecie teoretyczne, czyli ontologia chaotycznego stawania? 3. Stawanie istnienia a problem przypadkowości i konieczności. Istnienie a problem kosmosu i chaosu istnienia 5. Istnienie i jego momenty, a problem ich określenia, a kwestia chaosu i kosmosu 6. Co to znaczy ująć chaos istnienia w kategorie teoretyczne? Istnienie a byty empiryczne i byty metafizyczne 1. Istnienia a byt jako coś. Rodzaje istnienia (bytów) ze względu na sposób stwierdzenia w istnieniu i ze względu na sposób przejawiania się w istnieniu 3. Świadomość jako wyróżniony sposób i moment przejawiania się w istnieniu. Byty dostępne w doświadczeniu 5. Byty dostępne w rozumieniu 6. Byty których stwierdzenie w istnieniu może nastąpić na drodze spekulacji intelektualnej, czyli tzw. byty mentalne (idealne) i byty metafizyczne 7. Byt a problem statusu ontologicznego dobra i zła CZĘŚĆ TRZECIA: BYT EMPIRYCZNY I SPOSOBY JEGO ISTNIENIA Świadomość istnienia jako istnienie świadome. Byty empiryczne w strukturze porządku istnienia świadomego 1. Byt świadomy i próby jego wyróżnienia (od Platona do Heideggera). Świadomość istnienia jako byt wyróżniony wśród innych momentów istnienia 3. Świadomość istnienia wobec istnienia świadomego. Istnienie świadome wobec pozostałych momentów istnienia 5. Byty empiryczne w strukturze istnienia świadomego Byty empiryczne jako byty materialne i byty inrealne 1. Byty empiryczne jako byty materialne. Byty inrealne 3. Momenty bytowe pozwalające na określenie bytów empirycznych: a) morficzność (określoność) aformiczność (nieokreśloność możliwość) bytu b) treść energia (konsekwencja różnicy potencjałów)

4 Byty realne i inrealne a kwestia formy i treści, potencjalności i nieokreśloności bytu Byty empiryczne a czas i przestrzeń jako konieczne i konstytutywne formy określoności bytów materialnych 1. Byty empiryczne a czas i przestrzeń. Przestrzeń i czas i ich koncepcje pojmowania 3. Przestrzeń i czas jako absolutne i niezależne od materii atrybuty istnienia (omów poszczególne ich konkretyzacje w historii myśli). Przestrzeń i czas jako atrybuty istnienia materii (j.w.) 5. Transcendentalna koncepcja czasu i przestrzeni (j.w.) 6. Przestrzeń matematyczna i jej wpływ na pojmowanie przestrzeni fizycznej 7. Przestrzeń i czas w ujęciu teorii Einsteina Byty empiryczne a czas i przestrzeń jako konieczne i konstytutywne atrybuty istnienia bytów inrealnych 1. Czy byty inrealne mogą istnieć w czasie i przestrzeni?. Czas i przestrzeń jako zewnętrzne formy wobec znaczeń a pojęcie przestrzeni i czasu kulturowego 3. Czas i przestrzeń jako znaczenia i ich wpływ na kształt kultury. Przestrzeń jako moment istnienia kultury 5. Czas jako moment i sposób istnienia rzeczywistości kulturowej 6. Kwestia miary czasu kulturowego 7. Przestrzeń kulturowa (przestrzeń znaczeń) a jej wielowymiarowość i pytanie o jej miarę BYT METAFIZYCZNY I JEGO UJĘCIE POJĘCIOWE Byty metafizyczne a możliwość ich ujęcia teoretycznego 1. Byty metafizyczne i próba ich określenia. Byty metafizyczne a kwestia racji dostatecznej istnienia bytów 3. Czy można pytać o rację dostateczną istnienia. Byty metafizyczne a problem ich uznania w istnieniu i rodzaje istnienia metafizycznego 5. Pojęcia metafizyczne funkcjonujące w myśleniu filozoficznym Absolut jako byt metafizyczny 1. Byt ostateczny w porządku istnienia jako byt absolutny. Absolutność jako doskonałość 3. Absolutność jako skończoność. Absolut jako trwanie i stawanie 5. Absolut jako nieskończoność 6. Absolut i nieskończoność możliwości jego przejawiania a nieskończoność różnorodności przejawiania się istnienia Bóg religii a absolut filozofii 1. Pojęcie Boga jako pojęcie religijne a) przedmiot kultu uzasadnienia życia ludzkiego b) kategoria eschatologiczna. Absolut filozofii jako zasada istnienia 3. Bogowie religii a zasada istnienia Bycie bytu a pytanie o sens istnienia 1. Warunki możliwości odpowiedzi o sens istnienia

5 . Granice zasadności odpowiedzi o sens istnienia 3. Miejsce człowieka w porządku istnienia. Człowiek jako przytomność Istnienia. Zasada antropiczna i granice jej zasadności 5. Człowiek i sens bycia w świecie Metody oceny: zaliczenie z ćwiczeń na stopień w każdym semestrze, oraz egzamin końcowy, ustny Spis zalecanych lektur: Literatura obowiązkowa: A.L. Zachariasz, Istnienie. Jego momenty i absolut, Rzeszów 00, ss. 389 W. Stróżewski, Ontologia, Kraków 00, ss. 33 Literatura uzupełniająca: J. Bańka, Metafizyka zdarzeń. Recentywizm a henadologia, Katowice 1991, ss.18 J. Bańka, Zenon z Elei. Recentywizm w zwierciadle paradoksu strzały, Katowice 00, ss. 93 M. Krąpiec, Metafizyka, Lublin 1985, ss. 59 L. Nowak, Byt i myśl, tom I i II, wyd. Zysk i Spółka, Poznań 000 i 00, ss. 58 E. Gilson, Byt i istota, wyd. PAX, Warszawa 006, ss. 86