Ogólna metodologia nauk

Transkrypt

1 1. Podział logiki: - semiotyka logiczna - logika formalna - ogólna metodologia nauk Ogólna metodologia nauk 2. Ogólna metodologia nauk zajmuje się metodami (sposobami postępowania) stosowanymi w poznawaniu świata, a w szczególności uzasadnianiem prawdziwości wypowiedzianych twierdzeń. 3. Pojęcie nauki: - czynnościowe rozumienie nauki: nauka to zespół czynności wykonywanych przez uczonych jako takich - wytworowi rozumienie nauki: nauka to zbiór wytworów ww. czynności 4. Rodzaje wiedzy: - naukowa - potoczna - artystyczno-literacka -spekulatywna (zawarta w systemach filozoficznych i religijnych) - irracjonalna (zawarta w przeżyciach mistycznych) 5. Czynności wiedzotwórcze: - wstępne: (a) podział logiczny, klasyfikacja (patrz: dodatek 1 do skryptu 1) (b) porządkowanie, szeregowanie (c) definiowanie (błędy w definiowaniu) (patrz: dodatek 2 do skryptu 1) (d) logiczna teoria pytań - właściwe (a) uzasadnianie zdań (a1) bezpośrednie (przez doświadczenie, intuicję intelektualną, przez konwencję terminologiczną, np. dla uzasadnienia zdania: Metr ma 100cm wystarczy uprzytomnić sobie powszechnie akceptowaną konwencję*) (a2) pośrednie (rozumowania proste i złożone) (a2 ) rozumowania proste to wnioskowania dedukcyjne i redukcyjne

2 (a2 ) rozumowania złożone to wyciąganie konsekwencji, dowodzenie, tłumaczenie, sprawdzanie. Podstawowym elementem pierwszych dwóch jest wynikanie logiczne. Ostatnie dwa stosuje się w naukach empirycznych. - budowanie teorii i systemów (dedukcyjnych i empirycznych) 6. Pojęcie uzasadnienia wg Kazimierza Ajdukiewicza: - uzasadnić zdanie to uznać je na takiej drodze, przy użyciu takiej metody, która zawsze, a przynajmniej przeważnie, doprowadza do uznania zdań prawdziwych - uzasadnić zdanie to tyle, co wykazać, że zostały spełnione warunki wystarczające do tego, aby zaliczyć to zdanie do zbioru zdań prawdziwych. *Konwencjonalizm kierunek w przyrodoznawstwie. Intencją konwencjonalistów było przekonanie, że twierdzenia naukowe uchodzące za produkty doświadczenia są w istocie konwencjami. Ten sam zbiór danych empirycznych pozwala skonstruować wiele różnych hipotez, a wybór między nimi nie jest przesądzony doświadczalnie. 7. Dwa podstawowe warunki poprawności naukowej: - kryterium intersubiektywnej przekazywalności - kryterium intersubiektywnej sprawdzalności Te kryteria pozwalają odróżnić to, co obiektywne od subiektywnych złudzeń. 8. Rozumowania pośrednie: wynikanie logiczne Wynikanie logiczne to relacja, jaka zachodzi między zdaniami (funkcjami zdaniowymi) ze względu na ich formę logiczną (kształt, strukturę postać), a nie ze względu na treść. Tą formą logiczną, która jest podstawą wynikania logicznego jest zawsze jakaś tautologia (zdanie zawsze prawdziwe) o postaci implikacyjnej (jeśli to) Np. Jeśli (P i Q) to P Aby stwierdzić, czy jakieś zdanie B wynika logicznie ze zdania A, należy utworzyć okres warunkowy o poprzedniku A i następniku B. Następnie zbadać, czy ten okres warunkowy jest tautologią, czy nie. Np. A. Warszawa jest miastem

3 B. Nieprawda, że Warszawa nie jest miastem A B. Jeśli Warszawa jest miastem, to nieprawda, że Warszawa nie jest miastem. O tym, jak sprawdzić, czy dana implikacja jest tautologią, mówi logika formalna (patrz: skrypt 2) 9. Rozumowanie uznawanie zdań na podstawie pewnych innych zdań, wcześniej już uznanych Rozumowania proste są złożone z niewielu, ściśle ze sobą zespolonych elementów. Są to jednorazowe czynności ustosunkowania się do zdań lub konstruowania ich. W rozumowaniu prostym mamy jakąś pozycję wyjściową (zdanie dane rozumującemu, jego wiedzę), mamy wytwór rozumowań (zdanie uznane, skonstruowane, wyróżnione, odrzucone), a pomiędzy nimi przejście od danych wyjściowych do wytworów Rozumowania złożone składają się z szeregu następujących po sobie prostych rozumowań, stanowiącym ogniwa rozumowań złożonych. Wytwór jednego ogniwa staje się punktem wyjścia następnego ogniwa 10. Wytworom rozumowań przypisuje się określoną wartość poznawczą - uznane - przyjęte jako problematyczne (możliwe) - przyjęte jako założenia 11. Wnioskowanie można je scharakteryzować przez 3 elementy: (a) zdania, z których się wnioskuje (przesłanki) (b) zdania, które się wywnioskowywuje (wniosek) (c) związek logiczny między przesłankami a wnioskiem Ogół wnioskowań dzielimy na dwa proste rozdaje: oba oparte są na stosunku wynikania logicznego między przesłankami a wnioskiem: - wnioskowanie dedukcyjne (przesłanki są racją stosunku wynikania logicznego) - wnioskowanie redukcyjne (przesłanki są następstwem stosunku wynikania logicznego, a konkluzja racją)

4 Wyjaśnienie symboli: - wiąże dwa zdania w okres warunkowy jeśli. to. Będziemy go czytać za pomocą zwrotu: warunkuje. Np. A B czytamy jako Zdanie A warunkuje zdanie B - symbolizuje przejście od przesłanek do konkluzji. Ma charakter subiektywny - inferencja logiczna lub wynikanie logiczne. Zachodzi, gdy prawdziwość pierwszego wyłącza fałszywość drugiego - modyfikator uznawania lub przekształcania zdań w twierdzenie wyrażające czyjeś przekonanie. Może być rozumiany jako symbol czynności uznawania. Ma charakter subiektywny. Schematy wnioskowań dedukcyjnych i redukcyjnych Wnioskowanie dedukcyjne: A oraz A B B Wnioskowanie redukcyjne: B oraz A B przyjęcie możliwości A Wnioskowanie dedukcyjne jest niezawodne, tzn. jeśli tylko przesłanki są zdaniami prawdziwymi, to wniosek wynikający logicznie z przesłanek, musi być prawdziwy. Wnioskowanie redukcyjne nie w każdym przypadku prowadzi od prawdziwych zdań, występujących w charakterze przesłanek do prawdziwych wniosków. Występują nie w naukach dedukcyjnych (logice i matematyce), lecz w naukach doświadczalnych. Np. A W pokoju palą się żarówki A B Jeśli w pokoju palą się żarówki, to elektrownia pracuje B Elektrownia pracuje. 12. Błędy wnioskowania dedukcyjnego - formalne - materialne

5 - petitio principii Rozumowania nie mogą być prawdziwe lub fałszywe, lecz raczej prawidłowe bądź nieprawidłowe; poprawne bądź niepoprawne. Błędy formalne polegają na tym, że wnioskującemu wydaje się, że między przesłankami a wnioskiem zachodzi wynikanie logiczne, choć w rzeczywistości tak nie jest. Np. A: Nie spóźniłem się na lotnisko ( A B: Jeśli się spóźnię, to nie odlecę samolotem, na który mam bilet. B: Odlecę samolotem. Tymczasem samolot może odlecieć beze mnie z różnych innych względów. Błąd petitio principii występuje, gdy rozumujący przypisuje większą wartość poznawczą konkluzji niż przypisuje najmniejszej z wartości poznawczych przesłanek. Błąd materialny zachodzi, gdy co prawda zachodzi między przesłankami a wnioskiem wynikanie logiczne, ale przesłanki są zdaniami fałszywymi. Jeśli we wnioskowaniu dedukcyjnym nie popełnię błędu formalnego (tzn. jeśli zachodzi wynikanie logiczne między przesłankami a wnioskiem) oraz materialnego (tzn. jeśli przesłanki, które przyjmuję, są prawdziwe), to moje wnioskowanie będzie niezawodne. 13. Wnioskowanie redukcyjne we wnioskowaniu redukcyjnym pierwsza przesłanka jest następstwem relacji warunkowania. Konkluzja zaś jest racją. Prawdziwość przesłanek nie wyklucza fałszywości konkluzji. Rozumowanie redukcyjne jest więc zawodne. - indukcja enumeracyjna niezupełna - wnioskowanie przez analogię - indukcja statystyczna - wnioskowanie redukcyjne z równoważnością 14. Indukcja enumeracyjna niezupełna polega na przejściu od stwierdzenia, że pewna ilość przedmiotów ze zbioru D posiada własność W do stwierdzenia, że

6 wszystkie elementy D posiadają W. Konkluzja, jeśli prawdziwa, rozszerza naszą wiedzę, gdyż orzeka o wszystkich przedmiotach z D to, co zostało stwierdzone empirycznie tylko o niektórych z nich. Indukcja ta jest jednak rozumowaniem zawodnym 15. Rozumowanie przez analogię rozumowanie przez analogię polega na wnioskowaniu na podstawie tego, że pewien przedmiot lub przedmioty posiadają daną cechę o tym, że jakiś inny przedmiot pod pewnymi względami do tamtych podobny także tę cechę posiada. Wniosek nie wynika logicznie z przesłanek. Prawdopodobieństwo wniosku będzie wzrastało w zależności od liczby przebadanych przypadków oraz od liczby cech wspólnych, które stanowią punkt wyjścia. 16.Podział nauk: Formalne Matematyka Logika Empiryczne Przyrodnicze Fizyka Biologia Chemia, itd. Społeczne/ Humanistyczne Ekonomia Historia Psychologia Socjologia, itd.

7 17. Metodologiczne typy nauk Ajdukiewicz dzieli nauki ze względu na dopuszczalne w nich ostateczne przesłanki. Wyróżnia się trzy rodzaje twierdzeń, które w naukach bywają przyjmowane jako ostateczne przesłanki: - twierdzenia bezpośrednio aprioryczne - twierdzenia oparte na doświadczeniu - twierdzenia oparte na rozumieniu pewnych wypowiedzi 18. Spór o metodę nauk empirycznych. - spór między naturalizmem a antynaturalizmem. Naturalizm metodologiczny: zjawiska naturalne powinno się wyjaśniać innymi zjawiskami naturalnymi. (Naturalizm ontologiczny: nie powinno się przyjmować innych kategorii bytowych niż te akceptowane przez nauki). Naturalizm przyjmuje jedność metodologiczną nauk empirycznych. Współcześnie naturalizm metodologiczny raczej nie jest kontestowany. Dalszy spór toczy się o to, jaka jest metoda nauk empirycznych? Jest spór między: - indukcjonizmem a hipotetyzmem (antyindukcjonizmem). Indukcjonizm utrzymuje, że indukcja jest podstawową metodą w dochodzeniu do nowych twierdzeń. Do prawdy dochodzi się przez: - żmudne gromadzenie faktów szczegółowych, - porządkowaniu ich, poszukiwaniu związków między nimi, co pozwala na: - sformułowanie ogólnego wniosku. Chcąc zbudować teorię empiryczną wedle przykazów indukcjonizmu, należałoby: (a) obserwować (b) uogólniać wyniki obserwacji (c) sprawdzać uogólnienia szukając faktów potwierdzających (d) uznawać hipotezy wysoce prawdopodobne Hipotetyzm utrzymuje, że zasadniczą rolę w naukach empirycznych spełnia stawianie hipotez, a następnie konfrontowanie ich z faktami doświadczalnymi.

8 Krytykuje indukcjonizm twierdząc, że nie istnieje czysta obserwacja, tzn. obserwacja, która nie kieruje się żadnymi założeniami teoretycznymi. Poza tym obserwacja hipotetyści zwracają uwagę, że obserwacja zawsze jest selektywna, skierowana na coś. Potrzebujemy tej selekcji, a dostarcza nam ją hipoteza wstępna. To ona wyznacza kierunek poszukiwań, mówi nam pod jakim kątem powinniśmy obserwować rzeczywistość. Przy tym powinniśmy szukać nie tych świadectw, które by potwierdzały to, co już wiemy, ale właśnie tych które by ewentualnie falsyfikowały, obalały nasze dotychczasowe hipotezy. Wniosek: - wszystkie zdania występujące w nauce (również jednostkowe i obserwacja) są hipotetyczne i odwoływalne. - treściwa hipoteza naukowa to hipoteza, która jest ryzykowna, gdyż właśnie takie hipotezy najłatwiej poddają się testowi falsyfikacji.