Filozofia, Germanistyka, Wykład VIII - Kartezjusz

Transkrypt

1

2 Plan wykładu 1 Krytyka nauk w Rozprawie o metodzie 2 Idea uniwersalnej metody Prawidła metody Krytyka Kartezjusza Podstawą wiedzy jest doświadczenie

3 Krytyka nauk Kartezjusz - krytyka nauk w Rozprawie o metodzie: Teologia - nie jest nauką w ścisłym sensie, ponieważ jej podstawy polegają na objawieniu i nie wymagają właściwego naukom racjonalnego uzasadnienia. Filozofia - brakuje jej metody pozwalającej jednoznacznie ocenić wartość poszczególnych systemów filozoficznych. Matematyka - jej metoda jest satysfakcjonująca, ponieważ twierdzenia raz dowiedzione pozostaną na zawsze prawdziwe (są niekwestionowalne), jednak brakuje jej szerszego teoretycznego zastosowania. Naukom innym niż matematyka brakuje odpowiedniej metody oraz absolutnie pewnych podstaw.

4 Idea uniwersalnej metody Prawidła metody Idea uniwersalnej metody naukowej Jakiej metody szuka Kartezjusz?

5 Idea uniwersalnej metody Prawidła metody Idea uniwersalnej metody naukowej Jakiej metody szuka Kartezjusz? Kartezjusz szuka uniwersalnej metody wszystkich nauk. Metoda ta może być wzorowana na jedynej uznawanej przez Kartezjusza metodzie: metodzie matematycznej. Metoda matematyczna: charakteryzuje się wg Kartezjusza najwyższym stopniem pewności (twierdzenia prawdziwe, do których dochodzimy dzięki tej metodzie, pozostaną prawdziwe na zawsze - są absolutnie pewne);

6 Idea uniwersalnej metody Prawidła metody Idea uniwersalnej metody naukowej Jakiej metody szuka Kartezjusz? Kartezjusz szuka uniwersalnej metody wszystkich nauk. Metoda ta może być wzorowana na jedynej uznawanej przez Kartezjusza metodzie: metodzie matematycznej. Metoda matematyczna: charakteryzuje się wg Kartezjusza najwyższym stopniem pewności (twierdzenia prawdziwe, do których dochodzimy dzięki tej metodzie, pozostaną prawdziwe na zawsze - są absolutnie pewne); charakteryzuje się też tym, że nie odwołuje się do doświadczeń i eksperymentów: prawdziwe jest to, czego dowód dedukcyjny jesteśmy w stanie przedstawić;

7 Idea uniwersalnej metody Prawidła metody Idea uniwersalnej metody naukowej Jakiej metody szuka Kartezjusz? Kartezjusz szuka uniwersalnej metody wszystkich nauk. Metoda ta może być wzorowana na jedynej uznawanej przez Kartezjusza metodzie: metodzie matematycznej. Metoda matematyczna: charakteryzuje się wg Kartezjusza najwyższym stopniem pewności (twierdzenia prawdziwe, do których dochodzimy dzięki tej metodzie, pozostaną prawdziwe na zawsze - są absolutnie pewne); charakteryzuje się też tym, że nie odwołuje się do doświadczeń i eksperymentów: prawdziwe jest to, czego dowód dedukcyjny jesteśmy w stanie przedstawić; podstawą pewności dowodów matematycznych są niekwestionowalne pojęcia pierwotne i aksjomaty.

8 Prawidła metody Krytyka nauk w Rozprawie o metodzie Idea uniwersalnej metody Prawidła metody Kartezjusz podaje w Rozprawie... cztery ogólne prawidła metody będące uogólnieniem procedur stosowanych w geometrii: nie przyjmować nigdy żadnej rzeczy za prawdziwą, zanim jej nie poznam z całą oczywistością jako takiej: to znaczy unikać starannie pośpiechu i uprzedzeń i nie obejmować swoim sądem niczego poza tym, co się przedstawi memu umysłowi tak jasno i wyraźnie, iż nie miałbym żadnego powodu podania tego w wątpliwość. Jasno i wyraźnie przedstawią się zaś tylko te rzeczy, odnośnie których jesteśmy w stanie przeprowadzić dowód w skończonej ilości kroków albo są one rozpoznawalne intuicyjnie jako absolutnie pewne i oczywiste.

9 Prawidła metody Krytyka nauk w Rozprawie o metodzie Idea uniwersalnej metody Prawidła metody podzielić każde z rozpatrywanych zagadnień na tyle cząstek, na ile się da i ile będzie tego wymagać lepsze rozwiązanie. prowadzić myśli po porządku, zaczynając od przedmiotów najprostszych i najłatwiejszych do poznania, aby następnie wznosić się pomału, jak gdyby po stopniach, aż do poznania bardziej złożonych; należy się przy tym domniemywać prawidłowych związków nawet między tymi, które nie tworzą naturalnego szeregu. Ostatecznym końcem analizy rozpatrywanych zagadnień będą pojęcia proste, których prawdziwość jest intuicyjnie pewna. Odwrotnie do procedury analizy, synteza jest metodą dochodzenia do nowych twierdzeń.

10 Prawidła metody Krytyka nauk w Rozprawie o metodzie Idea uniwersalnej metody Prawidła metody czynić wszędzie wyszczególnienia tak dokładne i przeglądy tak ogólne, abym był pewny, iż nic nie opuściłem. Dowody powinny być prowadzone w taki sposób, żeby możliwa była kotrola ich jakości.

11 Kryteria prawdziwości Idea uniwersalnej metody Prawidła metody Jedynymi dobrymi podstawami uznania jakiegokolwiek twierdzenia za prawdziwe (czyt. pewne) jest zatem wg Kartezjusza: dowód dedukcyjny lub intuicyjnie rozpoznawana oczywistość.

12 Sceptycyzm Kartezjusza Dlaczego Kartezjusz zaczyna budowę nowego systemu wiedzy od argumentów sceptycznych?

13 Sceptycyzm Kartezjusza Dlaczego Kartezjusz zaczyna budowę nowego systemu wiedzy od argumentów sceptycznych? Kartezjusz szuka wiedzy absolutnie pewnej i ostatecznych absolutnie pewnych fundamentów całej wiedzy naukowej. Argumenty sceptyczne Kartezjusz traktuje bardzo poważnie i nie lekceważy ich. Zaczyna od tych argumentów, żeby pokazać, że to, co zbuduje, będzie odporne na wszelkiego rodzaju wątpliwości.

14 Argumenty sceptyczne Jeśli jakieś źródło poznania budzi choćby najmniejsze wątpliwości, to nie możemy przyjąć tego źródła za fundament, na którym możemy budować naukę. Zmysły czasami wprowadzają nas w błąd, więc nie możemy opierać się na poznaniu zmysłowym. Sny bywają tak intensywne, że zdaje nam się, że nie śnimy: doświadczenie wewnętrzne zatem także nie może być źródłem poznania pewnego. Jeśli zostało jeszcze cokolwiek pewnego (np. zasady dowodzenia w matematyce), to możemy sobie wyobrazić potężnego Demona Zwodziciela, który wprowadza nas w błąd wtedy, gdy jesteśmy czegoś pewni (np. gdy jesteśmy pewni, że = 4, to jest to wyłącznie efekt działania Demona). Ostatecznie zatem nie zostaje nam nic pewnego.

15 Demon Zwodziciel i inne demony Demon Zwodziciel pozwala zakwestionować jakość dowodów matematycznych oraz istnienie świata materialnego. Naturalnie Kartezjusz nie wierzy w istnienie tego demona. Jest to eksperyment myślowy, którego konsekwencje muszą zostać uwzględnione.

16 Demon Zwodziciel i inne demony Demon Zwodziciel pozwala zakwestionować jakość dowodów matematycznych oraz istnienie świata materialnego. Naturalnie Kartezjusz nie wierzy w istnienie tego demona. Jest to eksperyment myślowy, którego konsekwencje muszą zostać uwzględnione. W historii nauki znane są podobne eksperymenty w dziedzinie fizyki: demon Maxwella, demon Laplace a.

17 Cogito ergo sum Kartezjusz, Rozprawa o metodzie, R. IV: zaraz potem zwróciłem uwagę, iż podczas gdy upieram się przypuszczać, że wszystko jest fałszywe, koniecznym jest, abym ja, który to myślę, był czymś; i spostrzegłszy, iż ta prawda: myślę, więc jestem, jest tak mocna i pewna, że wszystkie najskrajniejsze przypuszczenia sceptyków nie zdolne są jej obalić, osądziłem, iż mogę ją przyjąć bez skrupułu za pierwszą zasadę filozofii, której szukałem. Jeśli nawet próbujemy zakwestionować (lub poddać Demonowi Zwodzicielowi) zasadę myślę więc jestem, to nadal myślimy: zasada ta obowiązuje nawet jak się mylimy. Jest to pierwsza zasada filozofii Kartezjusza.

18 Jak się pozbyć Demona Zwodziciela? Jeśli traktujemy poważnie eksperyment myślowy Demona Zwodziciela, to nadal oddziaływuje on na nas w odniesieniu do wszelkich innych twierdzeń. Wykonanie kolejnego kroku w budowie fundamentów wiedzy naukowej wymaga zatem dowodu, że Demon Zwodziciel nie może istnieć lub nie może na nas oddziaływać. Oczywiście nadal obowiązują nas też pozostałe argumenty sceptyczne, więc nie możemy odwołać się np. do zmysłowego postrzegania świata materialnego, żeby udowodnić, że świat materialny istnieje.

19 Zasada prawdomówności Boga Demona Zwodziciela możemy pozbyć się wykazując, że istnieje jego przeciwieństwo: byt nieskończony, czyli Bóg. Wykazać to można odwołując się wyłącznie do naszych idei: wśród naszych idei znajduje się idea bytu nieskończonego; ta idea nie może pochodzić od zmysłów, nie może być też utworzona jako negacja bytu skończonego (ponieważ byt nieskończony jest doskonalszy niż skończony); musi zatem istnieć byt nieskończony, który wpoił nam wiedzę o sobie samym; idea tego bytu jest ideą wrodzoną; nieskończoność tego bytu jest wielowymiarowa - byt ten jest m.in. nieskończenie dobry; skoro jest nieskończenie dobry, to nie może nas okłamywać wtedy, gdy jesteśmy czegoś absolutnie pewni.

20 Zasada prawdomówności Boga Demona Zwodziciela możemy pozbyć się wykazując, że istnieje jego przeciwieństwo: byt nieskończony, czyli Bóg. Wykazać to można odwołując się wyłącznie do naszych idei: wśród naszych idei znajduje się idea bytu nieskończonego; ta idea nie może pochodzić od zmysłów, nie może być też utworzona jako negacja bytu skończonego (ponieważ byt nieskończony jest doskonalszy niż skończony); musi zatem istnieć byt nieskończony, który wpoił nam wiedzę o sobie samym; idea tego bytu jest ideą wrodzoną; nieskończoność tego bytu jest wielowymiarowa - byt ten jest m.in. nieskończenie dobry; skoro jest nieskończenie dobry, to nie może nas okłamywać wtedy, gdy jesteśmy czegoś absolutnie pewni. Istnienie Boga jest więc drugą zasadą filozofii Kartezjusza.

21 Rzecz rozciągła Gwarancje prawdziwości udzielane przez Boga dotyczą twierdzeń i pojęć oczywistych lub poprawnie udowodnionych. Gwarancje te obejmują między innymi istnienie świata materialnego (jest to bowiem absolutnie oczywiste). Materia posiada różne własności, ale tylko własności geometryczne należą do definicji materii: tylko te własności będą zatem objęte gwarancjami Boga. Tylko tych własności dotyczyć może zatem nauka o świecie materialnym. Trzecią zasadą filozofii Kartezjusza jest zatem istnienie substancji materialnej, tzn. substancji rozciągłej.

22 Idea uniwersalnej metody Model wszelkiej wiedzy naukowej ma za swój wzór poznanie matematyczne - system dedukcyjny oparty na aksjomatach i pojęciach pierwotnych. Wspólnych wszystkim naukom podstaw (tzn. fundamentalnych pojęć pierwotnych) dostarczyć ma filozofia - a w gruncie rzeczy metafizyka.

23 Dualizm Kartezjusza Dualizm świata materialnego i świata myśli jest problemem, który Kartezjusz stara się rozwiązać. Rozwiązuje ten problem wprowadzając postać Boga, który jest gwarantem naszych możliwości poznawczych.

24 Klasyfikacja pojęć-idei W filozofii Kartezjusza bardzo istotne jest wskazanie zróżnicowanego źródła naszych pojęć. Wg Kartezjusza istnieją: pojęcia pochodzące od zmysłów (biel, smak itp.), pojęcia, które są utworzone przez nas na podstawie innych idei (np. chimera, pegaz itp.) pojęcia wrodzone (Bóg, pojęcia matematyczne).

25 Idee wrodzone nie istnieją Krytyka Kartezjusza Podstawą wiedzy jest doświadczenie John Locke jest przedstawicielem empiryzmu brytyjskiego. Wg Locke a nie istnieje wiedza wrodzona. Argumenty Locke a są dotkliwe dla koncepcji Kartezjusza, w której idee wrodzone odgrywają kluczową rolę. Wg Locke a: 1 Nie możemy zaobserwować idei wrodzonych u osób, które są jeszcze nieskażone doświadczeniem (np. u noworodków). 2 Jeśli uznamy, że są one u takich osób obecne lecz jeszcze nieuświadomione, to nie będziemy mieli żadnych powodów, żeby uznać je za wrodzone (ponieważ uświadomione zostaną dzięki doświadczeniu, nauce itp.) 3 Nie potrzebujemy przyjmować takiej hipotetycznej genezy żadnych idei, ponieważ wszystkie możemy wyjaśnić wskazując ich genezę w doświadczeniu zmysłowym.

26 Umysł ludzki - tabula rasa Krytyka Kartezjusza Podstawą wiedzy jest doświadczenie Wg Locke a nie istnieją zatem żadne pojęcia, z którymi człowiek przychodzi na świat. Umysł ludzki jest białą niezapisaną tablicą, która zapisywana jest z czasem, dzięki doświadczeniom.

27 Geneza pojęć matematycznych Krytyka Kartezjusza Podstawą wiedzy jest doświadczenie Pojęcia matematyczne Kartezjusz uważał za wrodzone. Wg Locke a możemy je wyjaśnić odwołując się do doświadczenia i ludzkiej zdolności do abstrahowania: wielokrotnie obserwujemy przedmioty w określonej ilości; abstrahujemy tą ilość jako pewnego rodzaju własność i tworzymy abstrakcyjne pojęcie tejże ilości.

28 Idee jakości pierwotnych i wtórnych Krytyka Kartezjusza Podstawą wiedzy jest doświadczenie Wśród naszych pojęć pochodzących z doświadczenia znajdują się takie, które są czysto subiektywne i takie, którym może odpowiadać coś w rzeczywistości: Idee jakości pierwotnych - idee pochodzące od wielu zmysłów jednocześnie, są obiektywne i odwzorowują rzeczywistość. Do tego typu idei należą: kształt, liczba, masa, ruch, wielkość. Idee jakości wtórnych - pochodzą od jednego zmysłu, są subiektywne. Do tego typu idei należą: smak, zapach itp. Wiedza naukowa opiera się na ideach jakości pierwotnych.

29 Krytyka Kartezjusza Podstawą wiedzy jest doświadczenie Dziękuję za uwagę i zapraszam do stawiania pytań! artur.machlarz@uni.opole.pl www: machlarz