Sławczo DENCZEW NIEZAWODNOŚĆ, BEZPIECZEŃSTWO I RYZYKO SYSTEMÓW EKSPLOATACJI WODOCIAGÓW W ASPEKCIE INFRASTRUKTURY KRYTYCZNEJ THE RELIABILITY, SAFETY AND RISKS OF WATER SUPPLY SYSTEM OPERATION VERSUS CRITICAL INFRASTRUCTURE W opracowanu omówono wybrane problemy eor nezawodnośc, eor bezpeczeńswa oraz eor ryzyka, kóre spośród welu dyscypln naukowych sosowanych do rozwązywana zagadneń eksploaacyjnych wodocągów lub naczej sysemów zaoparzena w wodę posadają sone znaczene szczególne w aspekce funkcjonowana ochrony nfrasrukury kryycznej, do kórej są one mędzy nnym zalczane. Nowoczesne sysemy eksploaacj wodocągów opare na meodach naukowych są gwaranem cągłego bezpecznego zaspokajana perwszej porzeby, jakm jes zaoparzene w wodę ludnośc w warunkach normalnych oraz w syuacjach kryzysowych. Słowa kluczowe: zaoparzene w wodę, sysem eksploaacj, nezawodność, bezpeczeńswo, ryzyko, nfrasrukura kryyczna Ths paper dscusses he seleced problems of relably heory, safey heory and rsk heory whch among numerous scence branches appled o resolve waer supply operaon problems have sgnfcan mporance for operaon and proecon of crcal nfrasrucure whch ncludes also waer supply sysems. The modern waer supply operaon sysems, based on scenfc mehods, guaranees connuous and safe provson of prmary need waer supply o publc n normal as well as crcal suaons. Keywords: waer supply, operaon sysem, relably, safey, rsk, crcal nfrasrucure 1. Wprowadzene Zagadnena doyczące nezawodnośc, bezpeczeńswa ryzyka sysemów eksploaacj wodocągów w cągu osanch 20 la podjęe zosały w Polsce w badanach naukowych sale są rozwjane [1-12]. Teora nezawodnośc opara jes na eor prawdopodobeńswa, kóra zajmuje sę badanem prognozowanem zdarzeń losowych. W odnesenu do sysemów eksploaacj wodocągów określa prawdopodobeńswo wysępowana uszkodzeń poszczególnych elemenów lub całego sysemu zaoparzena w wodę. W odróżnenu od eor nezawodnośc, kóra bada wszyske uszkodzena wysępujące w procese eksploaacj, eora bezpeczeńswa zajmuje sę badanem uszkodzeń swarzających sany zagrożena bezpeczeńswa. Naomas eora ryzyka, kóra ma mocne powązana z eorą nezawodnośc eorą bezpeczeńswa, pozwala na określene prawdopodobeńswa zasnena neprzewdzanych zdarzeń losowych mogących powodować sray nebezpeczeńswo [8,9]. Mała nezawodność elemenów sysemów zaoparzena w wodę charakeryzuje sę dużą lczbą 1. Inroducon Problems relang o relably, safey and rsk of waer supply operaon sysems have been underaken n Poland durng he las 20 years n scenfc research and hey are sll developed [1-12]. The relably heory s based on probably heory whch nvesgaes and forecass random evens. As regards waer supply operaon sysems deermnes probably of damages of ndvdual elemens or he whole waer supply sysem. The safey heory unlke relably heory, whch nvesgaes all damages occurrng n operaon process nvesgaes defecs whch creae dangers for safey. The rsk heory whch s closely conneced wh relably heory and safey heory allows o deermne probably of occurrence of unforeseen random evens whch may cause losses and danger [8,9]. The low relably of waer supply sysem componens gves hgh number of defecs and lower safey, as well as hgh rsk of losses and danger condons n waer supply for publc. Even he superfcal revew of applcaon of scenfc branches n resoluon of waer supply operaon 15
uszkodzeń mnejszym bezpeczeńswem oraz dużym ryzykem powsana sra sanów zagrożena w dosawe wody dla ludnośc. Nawe en pobeżny przegląd doyczący wykorzysana dyscypln naukowych w rozwązywanu problemów eksploaacj wodocągów uzmysława ch welke znaczene dla racjonalnego, efekywnego, sprawnego bezpecznego gospodarowana ogromnym mająkem w posac obeków, urządzeń nsalacj wodocągowych. Borąc pod uwagę równeż o, że dzałalność zwązana z zaoparzenem w wodę posada charaker sraegczny, sosowane meod naukowych saje sę neodzownym elemenem w zarządzanu sysemem eksploaacj wodocągów. Take podejśce do problemayk eksploaacyjnej wodocągów pozwala na zapewnene wysokej jakośc usług doyczących dosaw wody dla ludnośc w odpowednej lośc, o wysarczającym cśnenu wymaganej jakośc [1,4]. 2. Podsawowe wskaźnk nezawodnośc, bezpeczeńswa ryzyka Nezawodność wodocągu jes o prawdopodobeńswo opsujące goowośc sysemu zaoparzena w wodę do dzałana w sposób kompleksowy opsywane jes za pomocą charakerysyk jakoścowych (neuszkadzalność, rwałość, naprawalność) oraz charakerysyk loścowych oparych na eor prawdopodobeńswa. Najważnejsze wskaźnk nezawodnośc o [6,11]: prawdopodobeńswo uszkodzena - Q(), prawdopodobeńswo bezawaryjnej pracy - P(), średn czas bezawaryjnej pracy - T pb [d], średn czas odnowy - T 0 [h], nensywność uszkodzeń - λ [d -1 ], nensywność odnowy - μ [h -1 ], wskaźnk goowośc - T. Prawdopodobeńswo uszkodzena Q() o prawdopodobeńswo, że w określonych warunkach eksploaacj w czase nasąp chocaż jedno uszkodzene, naomas prawdopodobeńswo bezawaryjnej pracy P() o prawdopodobeńswo ego, że w czase w procese eksploaacj ne nasąp an jedno uszkodzene. P() jes funkcją malejącą (m wększe jes, ym prawdopodobeńswo bezawaryjnej pracy jes mnejsze). Może ona przyjmować dowolne warośc w przedzale od 0 do1 (1>P()>0). Uszkodzene bezawaryjność sanową zupełny zbór zdarzeń opsywane są równanem [6,11]: P()= 1 Q() (1) Średn czas bezawaryjnej pracy elemenów wodocągu T pb jes o warość oczekwana czasu ch pracy do uszkodzena określany jes wzorem [6,11]: problems demonsrae her hgh mporance for raonal, effecve, effcen and safe managemen of huge asses waer supply objecs, facles and sysems. Takng no accoun also ha acves relaed o waer supply have sraegc naure, applcaon of scenfc mehods seems he ndspensable elemen n waer supply operaon sysem managemen. Ths approach o waer supply operaon problems allows o secure hgh qualy of waer supply o publc servces n proper level, suffcen pressure and requred qualy [1,4]. 2. The man ndcaors of relably, safey and rsk The waer supply sysem relably s he probably descrbng on a broad bass sysem readness o supply waer; s descrbed by qualy specfcaons (faul ressance, servce lfe, reparably) and quany specfcaons, based on probably heory. The man relably ndcaors nclude [6,11]: falure probably - Q(), faulless operaon probably - P(), faulless operaon average perod - T pb [d], renewal average perod - T 0 [h], defec nensy - λ [d -1 ], renewal nensy - μ [h -1 ], readness ndcaor - T. The falure probably Q() s probably ha a leas sngle defec occurs n specfed operaon condons n perod, and he faulless operaon probably P() defnes probably ha here wll be no falures n operaon perod. P() s a decreasng funcon (he hgher jes, he less faulless operaon probably). I can assume any values beween 0 and 1 (1>P()>0). The falure and faulless consue he closed se of evens and are descrbed by he followng formula [6,11]: P 1 Q (1) The faulless average waer supply elemens operaon perod T pb s a expeced perod of her operaon ll falure and s descrbed by he followng formula [6,11]: ()= () 16
T f d P d pb + = () = () (2) gdze: f() gęsość rozkładu czasu bezawaryjnej pracy Średn czas odnowy T o elemenów wodocągu jes waroścą oczekwaną zmennej losowej opsującej czas odnowy posada posać [6,11]: o ( )= () T0 = E T 0 f0 d (3) gdze: E(T 0 ) warość oczekwana zmennej losowe T 0, f 0 () gęsość zmennej losowej T 0. Inensywność uszkodzeń λ o prawdopodobeńswo uszkodzena elemenów wodocągu w jednosce czasu, jeśl do ego czasu uszkodzene ne powsało, określa sę zależnoścą [6,11]: 0 1 1 λ = [ d ] (4) Zależność mędzy nensywnoścą uszkodzeń prawdopodobeńswem bezawaryjnej pracy wyraża sę wzorem [6,11]: λ ()= dp 1 P d (5) Jeśl nensywność uszkodzeń λ=cons, o prawdopodobeńswo bezawaryjnej pracy P() określana jes zależnoścą: P()= exp λ () d (6) 0 Inensywność odnowy μ() określa lczbę uszkodzeń usuwanych w jednosce czasu przedsawa sosunek prawdopodobeńswa odnowy wodocągu lub jego elemenów w przedzale czasu (, + Δ)przy warunku, że w momence wodocąg lub jego elemeny były jeszcze odnawane, do długośc przedzału czasu wyrażana jes zależnoścą [6,11]: Po ( Δ/ ) μ ()= lm (7) Δ 0 Δ gdze: P o (Δ/) prawdopodobeńswo warunkowe odnowy wodocągu lub jego elemenów w przedzale czasu (, + Δ)przy założenu, że do momenu odnowa zosała zakończona, Δ przedzał czasu, na jak podzelono badane okresy odnowy. Wskaźnk goowośc K g jes o prawdopodobeńswo, że wodocąg lub jego elemeny będą w sane zdanośc w dowolnym momence czasu od począku okresu eksploaacj. Sacjonarna posać ego wskaźnka wyrażona jes wzorem [6,11]: K g = + To gdze: T pb T o jak we wzorach 2 3. (8) T f d P d pb + = () = () (2) where: f() faulless operaon perod frequency funcon. The waer supply elemens renewal average perod T o s a expeced value of random varable descrbng renewal perod and s defned by he followng formula [6,11]: o ( )= () T0 = E T 0 f0 d (3) where: E(T 0 ) expeced value of random varable T 0, f 0 () densy of random varable T 0. The defec nensy λ s a probably of waer supply sysem elemens falures n me un, f falure dd no occur sooner and s defned by he followng formula [6,11]: 1 1 λ = [ d ] (4) The followng formula descrbed relaon beween defec nensy and probably of faulless operaon [6,11]: λ ()= dp 1 P d (5) If damage nensy λ=cons, hen probably of faulless operaon P() s defned by he followng relaon: P()= exp λ () d (6) 0 The renewal nensy μ() defnes number of falures elmnaed n me un and presens relaon of probably of waer supply sysem or s elemens n me perod (, + Δ)wh condon ha waer supply sysem or s elemens were n momen sll renewed ll me perod lengh and s expressed by he followng formula [6,11]: Po ( Δ/ ) μ ()= lm (7) Δ 0 Δ where: P o (Δ/) condonal probably of waer supply sysem or s elemens renewal n (, + Δ)perdod assumng ha renewal was fnshed ll, Δ perods no whch he nvesgaed renewal perods were dvded. The readness ndcaor K g expresses probably ha waer supply sysem or s elemens wll be f for operaon n any perod from commencemen of her operaon. The saonary form of hs ndcaor s expressed by followng formula [6,11]: K g = + To where: T pb and T o as n formulae 2 and 3. 0 (8) 17
Podsawowym wskaźnkam bezpeczeńswa w odnesenu do wodocągów są zawodność bezpeczeńswa Q b () oraz nensywność zawodnośc bezpeczeńswa λ b (). W sysemach eksploaacj wodocągów bezpeczeńswo posada porójny aspek rozparuje sę bezpeczeńswo dzałana sysemu, bezpeczeńswo personelu obsługującego sysem oraz bezpeczeńswo odborców usług wodocągowych. Naomas podsawowe wskaźnk ryzyka, o [8-10]: prawdopodobeńswo zasnena neprzewdzanych zdarzeń w konsekwencj powsana sra P, bezwzględna warość sra S, warość oczekwana sra E(S). Ryzyko w odnesenu do wodocągów opsywane jes zależnoścą [8-10]: R = E( S)= Σ PS (9) = 0 gdze: P prawdopodobeńswo zasnena -ego zdarzena neprzewdzanego, S warość sra doyczących -ego zdarzena neprzewdzanego. 3. Wodocąg jako elemen nfrasrukury kryycznej Na podsawe klasyfkacj opracowanej w zakrese nfrasrukury komunalnej, składającej sę z echncznej, ogólnej kryycznej, wodocąg zalczane są do nfrasrukury echncznej o charakerze nżyneryjnym (dosawa wody - usług komunalne) oraz do nfrasrukury kryycznej o charakerze sraegcznym (zaoparzene w wodę - usług perwszej porzeby) [1,2]. Śwadczy o o podwójnym aspekce oraz kluczowym znaczenu, gdyż ch funkcjonowane jak równeż ochrona zapewnają bezpeczeńswo pańswa jego obywael szczególne w syuacjach kryzysowych. Obecne rwają prace nad projekem usawy o zarządzanu kryzysowym w nawązanu do aków prawnych unjnych doyczących nfrasrukury kryycznej jej ochrony [13,14]. We wspomnanej wyżej usawe podano defncję nfrasrukury kryycznej jej skład (wymenono w nej sysemy zaoparzena w wodę) oraz omówono kwese doyczące ochrony ejże nfrasrukury. W dobe naslena sę różnorodnych zagrożeń cywlzacyjnych (aak na nfrasrukurę kryyczną, w ym akże na sysemy zaoparzena w wodę w posac główne kradzeży np. uzbrojena wodocągowego - włazy żelwne, skrzynk żelwne do zasuw hydranów, groźba aaków errorysycznych oraz zdarzeń losowych p.) zarządzane sysemam eksploaacj wodocągów opare na meodach naukowych nabera szczególnego znaczena. Dlaego eż sosowane eor nezawodnośc, bezpeczeńswa ryzyka, w szczególnośc badań eksploaacyjnych wodocągów jego n The safey falure ndcaor Q b () and safey falure nensy λ b () are he man safey ndcaor for waer supply sysems. Safey n waer supply sysem operaon has hree aspecs sysem operaon safey, sysem operang personnel safey and waer supply servce cusomer safey. The man rsk ndcaors are as follows [8-10]: probably of occurrence of unforeseen evens and losses n her consequence P, absolue loss value S, expeced loss value E(S). Rsk n relaon o waer supply sysems s descrbed by he followng formula [8-10]: R = E( S)= Σ PS (9) = 0 where: P probably of occurrence of unforeseen even, S value of losses concernng unforeseen even. 3. The waer supply sysems as elemen of crcal nfrasrucure Under classfcaon developed whn muncpal nfrasrucure, ncludng echncal, general and crcal nfrasrucure, waer supply sysems are ncluded o echncal nfrasrucure wh engneerng naure (waer supply muncpal servces) and crcal nfrasrucure wh sraegc naure (waer supply prmary needs) [1,2]. I esfes dual aspec and key mporance as operaon and proecon of waer supply sysems secures safey of he sae and s czens, n parcular n crcal suaons. There are works under way currenly on crcal managemen ac n relaon o EU legal acs on crcal nfrasrucure and s proecon [13,14]. Ths ac provdes defnon of crcal nfrasrucure and s composon (waer supply sysems are ncluded) and dscusses ssues concernng proecon of such nfrasrucure. Now, n he face of growng cvlzaon dangers (aacks on crcal nfrasrucure, ncludng waer supply sysems, manly by hef of e.g. waer supply sysem equpmen cas ron manholes, cas ron boxes for dampers and hydrans, danger of errors aacks and random evens), he waer supply sysem operaon managemen based on scenfc mehods acqure parcular mporance. Therefore, applcaon of relably, safey and rsk heores, n parcular waer sysem operaon and s elemens operaon, becomes he ndspensable elemen n waer supply sysem operaon process. The operaon sraeges are developed on he base of sudes conduced n n 18
częśc składowych, sają sę neodzownym elemenem w procese eksploaacj sysemów zaoparzena w wodę. Na podsawe badań prowadzonych w warunkach eksploaacyjnych opracowywane są sraege eksploaacyjne mające na celu sałe podwyższene nezawodnośc bezpeczeńswa wodocągów oraz zmnejszene ryzyka wysępowana zdarzeń neprzewdzanych w konsekwencj sra oraz sanów zagrożena bezpeczeńswa. 4. Przebeg badań nezawodnośc, bezpeczeńswa ryzyka w wodocągach W badanach eksploaacyjnych wodocągów pownny być uwzględnane cechy specyfczne sysemów zaoparzena w wodę, a manowce [7]; losowość zdarzeń wysępujących podczas ch pracy, różnorodność powsających uszkodzeń, wysok sopeń auomayzacj kompueryzacj, złożoność (duża lczba elemenów składowych), duża powerzchna eksploaacyjna (od klkudzesęcu do klkuse km 2 ), zmenne srukury nezawodnoścowe, kaegoryzacja odborców wody w aspekce ważnośc (np. szpale, ambasady, sraż pożarna p.), sała rozbudowa sysemayczna modernzacja, welosanowość (san zdanośc, san nezdanośc, san częścowej zdanośc p.). Podsawowe elemeny sysemów zaoparzena w wodę, o: ujęca (wód podzemnych lub powerzchnowych), sacje uzdanana wody, pompowne wodocągowe (I 0, II 0 ), zbornk wodocągowe (erenowe, weżowe, górne, dolne, począkowe, cenralne, końcowe), układy dysrybucj wody, nsalacje wewnęrzne wodocągowe. Na podsawe przyoczonej charakerysyk można swerdzć, ż badana eksploaacyjne należy prowadzć oddzelne dla każdego z wyżej wspomnanych elemenów, naomas oceny nezawodnośc, bezpeczeńswa ryzyka dla całego sysemu zaoparzena w wodę dokonuje sę w oparcu o analzy orzymywanych wynków z badań poszczególnych częśc składowych. Spośród wyżej wspomnanych elemenów wodocągu najbardzej podany na uszkodzena jes układ dysrybucj wody (zn. sec wodocągowe), naomas najmnej awaryjne są zbornk wodocągowe. operaon condons, whch are amed for connuous mprovemen of relably and safey of waer supply sysems, and for reducon of rsk of unforeseen evens and, n consequence, losses and safey hreaenng suaons. 4. The relably, safey and rsk sudes n waer supply sysems The waer supply sysem operaon sudes shall ake no accoun waer supply sysem specfc properes, such as [7]: randomness of evens occurrng durng hese sysems operaon, varey of falures, hgh auomaon and compuerzaon level, complexy (hgh number of componens), large operaon area (from few dozens o few hundred square klomeers), varable relably srucures, classfcaon of waer consumers mporance (e.g. hospals, embasses, fre brgade, ec.), connuous developmen and sysemac modernzaon, servce sauses (servceable saus, no servceable saus, paral servceably saus, ec.). The man elemens of waer supply sysems nclude: nakes (underground waer or surface waer), waer reamen plans, waer supply pumpng saons (I 0, II 0 ), waer supply anks (feld, ower, upper, lower, nal, cenral, fnal), waer dsrbuon sysems, ndoor waer supply sysems. I may be sad on he base of above specfcaon, ha operaon sudes shall be conduced ndependenly for each of descrbed above elemens and relably, safey and rsk are assessed for he whole waer supply sysem on he base of resuls from sudes of ndvdual componens. The waer dsrbuon sysem (.e. waer supply nework) are he mos suscepble o falures, and waer supply anks are he leas suscepble. 19
Badana doyczące nezawodnośc, bezpeczeńswa ryzyka obejmują różnorodne obszary, spośród kórych najważnejsze o: badane jakośc wody ujmowanej (surowej) oraz badane jakośc wody uzdanonej (dosarczanej odborcom) obejmujące analzy fzyko-chemczne bakerologczne wody (monorng konrolny przeglądowy) [16], badane sanów echncznych oraz badane uszkadzalnośc obeków, urządzeń nsalacj wodocągowych [16], badane paramerów fzycznych, chemcznych hydraulcznych wody wodocągowej (np. emperaura, żelazo, mangan, prędkość, naężene przepływu, cśnene p.), badane bezpeczeńswa obeków, urządzeń nsalacj wodocągowych, badane ryzyka w zakrese pracy poszczególnych elemenów wodocągu oraz w aspekce jakośc wody (ryzyko neakcepowane, akcepowalne, konrolowane p.). Zagadnena ochrony sysemów zaoparzena w wodę jako elemenu nfrasrukury kryycznej zosaną uregulowane prawne w nedalekej przyszłośc[14]. Naomas ujęca wody sacje uzdanana wody obecne chronone są przez specjalsyczne uzbrojone formacje ochronne [15]. Jeśl chodz o ochronę układu dysrybucj wody, pownna ona być uwzględnona w organzacj eksploaacj (np. parolowane obszaru eksploaowanego przez ekpy pogoowa echncznego) [4]. 5. Podsumowane wnosk Na podsawe przeprowadzonych rozważań można swerdzć, ż sysemy eksploaacj wodocągów należą do sysemów echncznych złożonych (wysok sopeń skomplkowana, auomayzacj nformayzacj, duża lczba elemenów p.). Są eż elemenem nfrasrukury echncznej kryycznej. W zwązku z ym w zakrese nezawodnośc pownny posadać elemeny rezerwowana (srukuralnego, funkcjonalnego czasowego), naomas w celu zapewnena bezpeczeńswa dzałana zmnejszena ryzyka wysąpena zdarzeń neprzewdzanych pownny być chronone, monorowane nadzorowane w sposób neprzerwany. Na podsawe przyoczonego opsu omawanych zagadneń eksploaacyjnych można równeż sformułować nasępujące wnosk: 1. Podsawowym zadanem sysemów zaoparzena w wodę jes zaspakajane porzeb wodnych ludnośc w zwązku z ym proces eksploaacj wymaga sysemaycznego usprawnena meodam naukowym. The sudes on relably, safey and rsk nclude varous areas, and he followng are he mos mporan: nake (raw) waer qualy ess and reaed (delvered o consumers) waer qualy ess, ncludng physcal, chemcal and bacerologcal waer analyss (conrol and revew monorng) [16], nspecon of echncal condons and nvesgaon of waer supply objecs, facles and sysems falure ndcaors [16], nvesgaon of physcal, chemcal and hydraulc parameers of waer (e.g. emperaure, ron, manganese, velocy, flow rae, pressure, ec.), nspecon of echncal safey of waer supply objecs, facles and sysems, nvesgaon of rsk regardng operaon of ndvdual waer supply sysem componens and regardng waer qualy (unaccepable, accepable, conrolled rsk, ec.). The waer supply sysem proecon problems as elemen of crcal nfrasrucure wll be seled legally n he near fuure [14]. The waer nake and waer reamen plans are currenly proeced by professonal, armed secury uns [15]. The waer dsrbuon sysem proecon shall be ncluded n operaon srucure (e.g. parols whn area operaed by echncal emergency uns) [4]. 5. Summary and conclusons I can be saed on he base of hese consderaons ha waer supply operaon sysems belong o he complex echncal sysems (hgh level of complexy, auomaon and IT echnology, hgh number of componens). They also belong o echncal and crcal nfrasrucure. Therefore, as regards relably, hey shall redundan elemens (srucural, funconal and me), and n order o secure operaon secury and o reduce rsk of unforeseen evens hey shall be proeced, monored and supervsed on connuous bass. The followng conclusons may be also expressed on he base of dscussed descrpon of operaon problems: 1. The basc purpose of waer supply sysems s meeng populaon waer needs and herefore operaon process needs connuous mprovemen by scenfc mehods. 20
2. Ochrona bezpeczeńswo sysemów zaoparzena w wodę jako elemenu nfrasrukury kryycznej w śwele współczesnych zagrożeń cywlzacyjnych sają sę ważnym zagadnenam w procese zarządzana sysemem eksploaacj wodocągów wymagają szczególnego rakowana sałego ulepszana. 2.The proecon and safey of waer supply sysems as elemen of crcal nfrasrucure become n he lgh of modern cvlzaon hreas mporan problems n waer supply operaon sysem managemen and hey requre specal aenon and connuous mprovemen. 6. References [1] Denczew S.: Podsawy modelowana sysemów eksploaacj wodocągów kanalzacj. Monografe Komeu Inżyner Środowska PAN, vol. 37. Lubln 2006. [2] Denczew S.: Organzacja zarządzane nfrasrukurą komunalną w ujęcu sysemowym. Wydawca: Szkoła Główna Służby Pożarnczej. Warszawa 2006. [3] Denczew S.: O bezpeczeńswe sysemów zaoparzena w wodę w śwele osanch wydarzeń na śwece. Gospodarka Wodna nr 3/2002. Warszawa 2002. [4] Denczew S., Królkowsk A.: Podsawy nowoczesnej eksploaacj układów wodocągowych kanalzacyjnych. Arkady. Warszawa 2002. [5] Dzens L.: Nezawodność wejskch sysemów zaoparzena w wodę. Rozprawy naukowe nr 4. Wydawncwo Polechnk Bałosockej. Bałysok 1991. [6] Kwenewsk M., Roman M., Kłoss - Trębaczkewcz H.: Nezawodność wodocągów kanalzacj. Arkady. Warszawa 1993. [7] Lubowecka T., Weczysy A., Bednarczyk T.: O porzebe wprowadzena robablsycznych meod badana projekowana sysemów zaoparzena w wodę. Konferencja Naukowo-Technczna P. Akualne problemy badawcze, projekowe eksploaacyjne wodocągów kanalzacj. Wydawca: Przedsęborswo Insalcompak Sp. z o.o. Kraków 1995. [8] Rak J.: Isoa ryzyka w funkcjonowanu sysemu zaoparzena w wodę. Ofcyna Wydawncza Polechnk Rzeszowskej. Rzeszów 2004. [9] Rak J.: Podsawy bezpeczeńswa sysemów zaoparzena w wodę. Monografa Komeu Inżyner Środowska PAN, vol. 28. Lubln 2005. [10] Rak J., Tchórzewska-Ceślak B.: Meody analzy oceny ryzyka w syseme zaoparzena w wodę. Ofcyna Wydawncza Polechnk Rzeszowskej. Rzeszów 2005. [11] Weczysy A.: Nezawodność sysemów wodocągowych kanalzacyjnych. Skryp Polechnk Krakowskej. Część I II. Kraków 1990. [12] Weczysy A., Lubowecka T., Rak J.: San akualny kerunk rozwoju w zakrese eor meod oceny nezawodnośc sysemów wodocągowych w Polsce. XVII Krajowa Konferencja, V Mędzynarodowa Konferencja.Wydawncwo PZTS Oddzał w Poznanu. Poznań 2002. [13] Komsja Wspólno Europejskch opracowane p. Zelona ksęga w sprawe Europejskego Programu Ochrony Infrasrukury Kryycznej. COM (2005) 576 końcowy. Bruksela 2005. [14] Projek Usawy o zarządzanu kryzysowym -2006. [15] Usawa z dna 22 serpna 1997 r. o ochrone osób mena- Dz. U. Nr 14 z 1997 r., poz. 740 z późn. zm. [16] Rozporządzene Mnsra Zdrowa z dna 19 lsopada 2002 r. Dz. U. 02.203.1718. [17] PN-IEC-812:1994. Technk analzy uszkadzalnośc sysemów. Procedura analzy rodzajów skuków urządzeń. Dr hab.nż. Sławczo DENCZEW Polechnka Bałosocka Wydzał Budowncwa Inżyner Środowska 15-351 Bałysok, Ul. Wejska 45 E e-mal: slawczo@wp.pl 21