GOTOWOŚĆ SZKOLNA NIE JEST STANEM, NA KTÓRY WYSTARCZY PO PROSTU CZEKAĆ, GOTOWOŚĆ TRZEBA W DZIECKU WYKSZTAŁCIĆ Dojrzałym do podjęcia nauki szkolnej nazwiemy dziecko, które osiągnęło taki stopień rozwoju umysłowego, społeczno - emocjonalnego oraz fizycznego, jaki umożliwia mu przystosowanie się do wymagań szkoły i kontynuowanie z powodzeniem nauki w klasie pierwszej. Dojrzałość szkolna obejmuje zarówno jego fizyczny, jak i psychiczny rozwój. Stąd mówi się o dojrzałości fizycznej, umysłowej, społecznej i emocjonalnej. Za dziecko umysłowo dojrzałe do nauki szkolnej będziemy uważać takie, które już chce się uczyć, interesuje się czytaniem, pisaniem, pragnie dowiadywać się różnych rzeczy od dorosłych i które osiągnęło poziom rozwoju mowy, myślenia, wyobraźni i uwagi, charakterystyczny dla końcowego stadium wieku przedszkolnego. Aspekty dojrzałości - charakterystyka dziecka /wg. E. Waszkiewicz, Stymulacja psychomotorycznego rozwoju dzieci 6-8-letnich/: - dojrzałość fizyczna - jest ogólnie sprawne ruchowo, posiada sprawność manualną i nie zaburzoną koordynację wzrokowo - ruchową, charakteryzuje się poprawnym funkcjonowaniem organów zmysłowych, jest odporne na choroby i zmęczenie - dojrzałość emocjonalno - społeczna - dziecko z reguły jest samodzielne, chętnie i łatwo nawiązuje kontakty z nauczycielem i kolegami, posiada umiejętność podporządkowania się niezbędnym wymaganiom dyscypliny, jest obowiązkowe i wytrwałe, cechuje je taki stan równowagi nerwowej, która umożliwia opanowanie reakcji emocjonalnych dojrzałość umysłowa - dziecko jest aktywne poznawczo, chce się uczyć, interesuje się pisaniem i czytaniem, dobrze orientuje się w najbliższym otoczeniu i środowisku, rozumie i spełnia polecenia nauczyciela, posiada umiejętność swobodnego wypowiadania się dojrzałość do pisania i czytania dziecko dokonuje analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej (dzieli słowa telewizor na głoski np. t-e-l-e-w-i-z-o-r, oraz łączy głoski np. t-e-l-e-f-o-n w słowo telefon ), Zna litery A-a, B-b, C-c, D-d, E-e, F-f, G-g, H-h, I-i, J-j, K-k, L-l, Ł-ł, M-m, N-n, O-o, P-p, R-r, S-s, T-t, U-u, W-w, Y-y, Z-z. różnicuje kształty i dźwięki, rozpoznaje je, porównuje i odtwarza, 1
rozumie znaczenie wyrazów jako graficznych odpowiedników słów, posiada orientację przestrzenną (prawa, lewa, góra, dół), która umożliwia odtwarzanie liter, - ma pamięć ruchową przetwarzając obraz graficzny na obraz ruchu dojrzałość do matematyki rozumie i określa stosunki czasowe (wczoraj, dzisiaj, jutro, rano, południe, wieczór, noc, dni tygodnia i nazwy pór roku i miesięcy) stosunki przestrzenne (na, pod, obok, przed, za, po prawej, po lewej, wysoko, nisko ), klasyfikuje przedmioty według przeznaczenia (do zabawy, do pisania, do jedzenia, do mebli, do owoców, itp.), wielkości (mały, większy, największy, duży mniejszy, najmniejszy, krótki długi itp.), kształtu (figury) i koloru, zna cyfry 1-10, dodaje i odejmuje na konkretach w zakresie 10. Trudności w nabywaniu umiejętności szkolnych maja najczęściej dzieci: - ogólnie opóźnione w rozwoju intelektualnym w takim stopniu, że nie nadążają za programem szkoły masowej i nie kwalifikują się do nauczania w szkole specjalnej - z zaburzeniami łub opóźnieniami rozwoju mowy z cząstkowymi deficytami w zakresie analizy i syntezy wzrokowej oraz słuchowej, sprawności manualnej i koordynacji funkcji wzrokowych, słuchowych i ruchowych - z osłabioną pamięcią wzrokową, słuchową i ruchową - z zaburzeniami lateralizacji (prawa ręka, lewe oko, prawa noga itp.) oraz słabą orientacją w schemacie ciała, kierunkach i przestrzeni - z zaburzeniami w sferze emocjonalnej - dzieci zahamowane i nadpobudliwe psychoruchowo - z zaburzeniami w relacjach społecznych. Objawy niedojrzałości szkolnej: obniżona sprawność ruchowa dziecko niezgrabnie biega, skacze, ma trudności z rzucaniem i chwytaniem piłki trudności z precyzyjnym wykonywaniem codziennych czynności - zawiązywaniem na kokardkę sznurowadeł, zapinaniem guzików, posługiwaniem się nożyczkami, 2
słaba orientacja w schemacie ciała z ustaleniem stron, kłopoty z określeniem kierunku na prawo, na lewo, od siebie, przed, za sobą trudności z odwzorowaniem figur, np. rombu, kwadratu trudności z wyodrębnianiem elementów z całości, a także łączeniem ich w całość (budowanie z klocków, układanie mozaiki wg wzoru) niespostrzeganie szczegółów różniących dwa obrazki trudności w orientacji w czasie, w określaniu dni tygodnia, pór roku trudności z odtwarzaniem prostej melodii i rytmu trudności z zapamiętywaniem wierszyków, tekstu opowiadania nieprawidłowa wymowa, wady wymowy trudności w różnicowaniu głosek podobnych (s-z, w-f, b-p), zaburzenia słuchu fonematycznego, analizy i syntezy głoskowej). Dziecko dojrzałe do nauki szkolnej potrafi: powiedzieć, jakie ma imię i nazwisko, ile ma lat, gdzie mieszka, opowiedzieć o pracy rodziców, narysować rysunek postaci ludzkiej: postać jest kompletna, części ciała są proporcjonalne do całości, części ciała są rozmieszczone właściwie, obchodzić się z przyborami do rysowania, malowania, pisania; nie wychodzić poza linie kolorując obrazek; nazwać to co narysowało, ciąć nożyczkami w linii prostej i krzywej; lepić z plasteliny, dobrać w pary przedmioty łub obrazki, klasyfikować je wg określonej zasady, np. owoce, pojazdy, zwierzęta, łączyć zbiory wg określonej cechy, np. wielkość, kolor, wskazać różnice w pozornie takich samych obrazkach, rozpoznać różne dźwięki z otoczenia, np. głosy zwierząt, liczyć kolejno do 10; po przeliczeniu liczmanów powiedzieć, ile ich jest, dokonywać dodawania i odejmowania na konkretach w zakresie 10 ma dobrą koncentrację uwagi, jest zainteresowane pracą i jej efektami, jest odporne na niepowodzenia, jest wytrwałe przy dłuższym wysiłku, prawidłowo wymawiać wszystkie głoski, 3
nazwać głoskę na początku i na końcu wyrazu, różnicować wyrazy o podobnym brzmieniu, np. kran - tran, góra - kura, bada - pada, podzielić zdanie na wyrazy, wyrazy na sylaby, opowiedzieć treść obrazka posługując się mową zdaniową, rozwiązać proste zagadki, uważnie słuchać przez dłuższą chwilę opowiadania, bajki, muzyki, wykonać proste ćwiczenia gimnastyczne; uczestniczyć w grupowych zabawach ruchowych, wskazać lewą i prawą stronę swego ciała i osoby stojącej na wprost, doprowadzić do końca rozpoczętą zabawę, pracę, w trudniejszych sytuacjach zwrócić się o pomoc do osoby dorosłej, zgodnie bawić się z rówieśnikami - współdziałać, czekać na swoją kolej, działać sprawnie; umieć podporządkować się słownym poleceniom, wykonać podstawowe czynności samoobsługowe: samodzielnie zjeść, ubrać się, umyć, zawiązać sznurowadła, zapiąć guziki, zamki ma dobre tempo pracy, sześciu/siedmiolatek potrafi nawiązać kontakty z rówieśnikami i dorosłymi. Już w wieku przedszkolnym dziecko powinno być objęte oddziaływaniami wyrównawczo-kompensacyjnymi w celu osiągnięcia gotowości do nauki czytania i pisania jeszcze przed rozpoczęciem nauki szkolnej. Program stymulacji rozwoju językowego dzieci 6 - letnich G. Krasowicz - Kupis: - Ćwiczenia manualno - kinestetyczne: rozpoznawanie figury na planszy na podstawie odczuć kinestetycznych, rozpoznawanie drobnych przedmiotów podanych do prawej ręki bez kontroli wzroku Ćwiczenia świadomości językowej: ćwiczenia kształtujące świadomość zdania, ćwiczenia kształtujące świadomość wyrazu, ćwiczenia w dostrzeganiu podobieństw słów, rymy, ćwiczenia w analizie i syntezie sylabowej. MOTORYKA DUŻA I MAŁA: Ćwiczenia ogólnej sprawności ruchowej: - ćwiczenia równoważne- gra w klasy, jazda na rowerze, hulajnodze, trampolina, stanie na jednej nodze, podskoki, gimnastyka, pływanie, chód ze zmianą kierunków: po zygzakach, ósemce, ślimaku. 4
Ćwiczenia rozwijające zręczność: - zabawy dużą piłką, balonikami, kulkami z gazet, zabawy woreczkiem wypełnionym ryżem, budowanie konstrukcji z klocków, rzucanie do celu, rzucanie piłki w parach, zabawy stolikowe typu; bierki, pchełki, bilard stołowy, wdrażanie do samodzielności podczas samoobsługi- mycie, ubieranie, zapinanie guzików, zamków, zabawy manipulacyjne klockami, koralikami, włączanie dziecka w wykonywanie zajęć domowych: ugniatanie ciasta, odrywanie szypułek owoców Ćwiczenia usprawniające staw nadgarstkowy i palce rąk: - ćwiczenia z wykorzystanie różnych technik plastycznych, rysowanie na tablicy, zamalowywanie dużych płaszczyzn farbą, lepienie z plasteliny, gliny, masy solnej, marsz palców po stole w określonych kierunkach, przewlekanie dziurki przez otwór w tekturze, składanie papieru, orgiami, kalkowanie wzorów geometrycznych i litero podobnych, malowanie palcami, pędzlem, watą, gąbką: linii pionowych, poziomych, falujących, łamanych, spiralnych, form kolistych, kwadratowych, trójkątnych, obrysowywanie kształtów i pisanie wyrazów bez odbywania ręki np. ćwiczenia grafomotoryczne Tymichowej Ćwiczenia usprawniające ruchy rąk o koordynację wzrokowo-ruchową: - dorysowywanie brakujących elementów, rysowanie linii poprzez łączenie punktów rysowanie pod dyktando, rysowanie linii wewnątrz labiryntu, zamalowywanie małych przestrzeni np. figur na obrazku, rysowanie linii pionowych, poziomych, ukośnych, falistych, pętelkowych, kolistych, kreślenie w powietrzu, na tackach z piaskiem linii pionowych, ukośnych, łamanych, krzywych i figur geometrycznych. Ćwiczenia płynnych ruchów pisarskich: - tworzenie szlaczków przez łączenie kropek, pogrubianie słabo zaznaczonego konturu, uzupełnianie elementów obrazka według wzoru - obrysowywanie szablonów, obrysowywanie przez kalkę lub folię rysunków i liter, kreślenie szlaczków. Ćwiczenia na materiale litero podobnym i literowym: - odtwarzanie wzorów graficznych, uzupełnianie brakujących elementów we wzorze graficznym, lepienie liter z plasteliny, wycinanie lito, formowanie liter ze sznurka, drutu, wodzenie palcem po literach wykonanym szorstkim materiałem, odrysowywanie liter od szablonu i ich kolorowanie, odwzorowywanie liter przez kalkę, folie FUNKCJE WZROKOWE. Ćwiczenia na materiale obrazkowym: - zwracanie uwagi na różne szczegóły rysunku, rysowanie i konstruowanie według wzoru, rozpoznawanie treści obrazków, zapamiętanie jak największej liczby szczegółów na obrazku, historyjki obrazkowe, dobieranie par jednakowych obrazków - domina, czarny Piotruś, układanie obrazków w pokazanym szeregu, wyszukiwanie różnic i podobieństw w obrazkach, składanie obrazka z części bez wzoru i na wzorze, kolorowanie ukrytego obrazka. V FUNKCJE SŁUCHOWE: 5.. - uczenie się na pamięć krótkich wierszyków, rymowanek, piosenek, wyliczanek - słuchanie i rozwiązywanie zagadek - wyróżnianie dźwięków z otoczenia, rozpoznawanie nagranych dźwięków, odgłosów natury - powtarzanie za dorosłym ciągów słownych np. lampa, stół, krzesło
- zabawa powtórz po mnie : dorosły wydaje dźwięki różnymi przedmiotami, dziecko z zamkniętymi oczami wysłuchuje i odgaduje, jaki przedmiotami wydaje taki dźwięk - zabawa: jakie słowo było wypowiedziane dwa razy: oko, nos, słońce, oko - odtwarzanie rytmu" ilustrowanego układem przestrzennym - rozpoznawanie układu przestrzennego odpowiadającemu wystukanemu rytmowi - rozpoznawanie rytmu" zgodnego z układem przestrzennym - odtwarzanie w układzie przestrzennym wystukanego rytmu - graficzne odtwarzanie wystukanego rytmu - analiza zdań na wyrazy i wyrazów na sylaby - układanie zdań i rozdzielanie ich na wyrazy - rozwijanie zdań i porównywanie liczby wyrazów w zdaniach - dzielenie wyrazów na sylaby - liczenie sylab - tworzenie wyrazów rozpoczynających się od podanej sylaby - rozpoznawanie w wyrazie określonej sylaby i ustalenie miejsca jej położenia - rozpoznawanie i wyodrębnianie głosek z wyrazów - wybieranie obrazków, których nazwy rozpoczynają się od danej głoski - rozpoznawanie nazwy obrazka na podstawie pierwszej głoski - wydzielenie pierwszej głoski z nazwy obrazka - dobieranie par obrazków, których nazwy rozpoczynają się taką samą głoską - wybieranie obrazków, których nazwy kończą się określoną głoską - wydzielanie ostatniej głoski z nazwy obrazka - rozpoznawanie głosek wewnątrz wyrazów o różnej liczbie sylab - rozpoznawanie samogłosek w wyrazach - różnicowanie głosek (c - cz) - określanie miejsca położenia w wyrazie rozpoznanej głoski - rozpoznawanie głoski powtarzającej się w wyrazie. ORIENTACJA W SCHEMACIE CIAŁA IPRZESRZENI: - rozumienie pojęć i określeń dotyczących pozycji ciała i prostych ruchów - prawo, lewo, do góry, niżej, wyżej, prosta, zgięta - chodzenie po narysowanej ścieżce zgodnie z poleceniami -, idź prosto, do tyłu - odtwarzanie ruchami poszczególnych czynności i zgadywanie ich malowanie, sprzątanie - określanie na obrazku położenia poszczególnych przedmiotów w przestrzeni - udzielanie odpowiedzi na pytania; gdzie jest pies - rysowanie przedmiotów w odpowiednim położeniu - obok domu narysuj drzewo - kolorowanie obrazka według instrukcji np. pola oznaczone kółkiem zamaluj na żółto - utrwalanie rozróżniania stron ciała - śledzenie linii w labiryncie - odtwarzanie różnych konstrukcji z plasteliny, patyczków, liści, kamyków, piasku - układanie całości z pociętych części - rysowanie szlaczków od lewej do prawej i z góry na dół. Opracowane na podstawie artykułu: Wspierająca rola nauczyciela w osiąganiu przez dziecko gotowości szkolnej. 6
7