Stanisława ZIELIŃSKA PR BRD w Gdańsku szagda-pil@wp.pl BEZPIECZEŃSTWO DZIECI I MŁODZIEŻY SZKOLNA EDUKACJA MOTORYZACYJNA Wprowadzenie Poprawa ludzkich spraw może nastąpić przez umożliwienie wszystkim ludziom gruntownego wykształcenia. Uczyniłoby ono ludzi zdolnymi do poznania tego, co jest prawdziwe i do działania w myśl zasad uznanych za prawdziwe. (Jan Amos Komeński). Już znamienity pedagog XVII wieku przewidział potrzebę edukacji do podejmowania rozumnych i uzasadnionych naukowo działań. W poprawie bezpieczeństwa ruchu drogowego jest to szczególnie ważne, byśmy nie polegali na obiegowych, często nieprawdziwych opiniach, np.: wzrosła liczba wypadków, bo wzrósł poziom motoryzacji lub nie potrzebuję zapinać pasów bezpieczeństwa, bo moje auto ma ABS. Zmiany w prawodawstwie polskim spowodowały, że bezpieczeństwo życia i zdrowia dziecka w trakcie organizacji różnych form zajęć nauki i wypoczynku staje się celem nadrzędnym. Rodzice, wysyłając swoje dziecko do szkoły, powierzają je pieczy dyrektora, który ceduje opiekę, wychowanie i edukację na kompetentną, spełniającą wymogi prawne, kadrę. Od jej odpowiedzialności i jakości pracy zależy bezpieczeństwo podopiecznych. Nieletni nie mogą być choćby przez chwilę narażeni na niebezpieczeństwo utraty zdrowia i życia. Niedochowanie tego obowiązku skutkuje odpowiedzialnością karną. Przez cały czas, kiedy dziecko jest w szkole, w drodze do niej lub z niej do domu, jesteśmy odpowiedzialni za jego życie, zdrowie i bezpieczeństwo. W nowych uwarunkowaniach polskiej szkoły i dobrze pojętym interesie społecznym problematyka Brd powinna znaleźć należne miejsce w planach nauczania, a jej realizacja systematyczna, praktyczna oraz spójna z obecnymi i przyszłymi potrzebami uczniów. Powinna zaczynać się od najwcześniejszych lat nauki szkolnej i trwać ustawicznie, od szkoły podstawowej poprzez szkołę średnią i wyższą, do okresu podjęcia pracy zawodowej. Efektywna edukacja motoryzacyjna powinna być także zintegrowana z edukacją i reedukacją dorosłych. Działania w zakresie edukacji motoryzacyjnej będą skuteczne tylko wówczas, gdy nastąpi równoczesna zmiana modelu zachowań wszystkich uczestników ruchu drogowego. Zadania dla powszechnej szkolnej edukacji motoryzacyjnej W Programie GAMBIT 2005-2013 proponowane są dwa główne kierunki zadań dla obszaru edukacji, a mianowicie: zapewnienie systematycznej edukacji w zakresie Brd oraz przygotowanie kadry pedagogicznej do działań edukacyjno opiekuńczo wychowawczych na rzecz brd. Zapewnienie powszechnej i obowiązkowej szkolnej i pozaszkolnej edukacji brd wszystkim grupom wiekowym dzieci i młodzieży jest prawnym obowiązkiem w świetle zapisów w aktach prawnych. Nadrzędnym celem edukacji brd jest wyszkolenie świadomego, kulturalnego, szanującego i przestrzegającego prawo uczestnika ruchu drogowego. Kolejnym zadaniem podnoszącym skuteczność edukacyjnych działań jest przygotowanie kadry szkoleniowej, posiadającej obiektywną, rzetelną wiedzę w zakresie brd, traktującą realizację tego zadania, poprzez pryzmat ochrony życia i zdrowia. Kadra pedagogiczna to nie tylko szkolni nauczyciele dzieci i młodzieży, to nauczyciele akademiccy, egzaminatorzy, wykładowcy na kursach dla instruktorów nauki jazdy i instruktorzy nauki jazdy. Szczególnie instruktorzy jazdy powinni być dobierani jako najlepsi z najlepszych, ciągle podnoszący swoje kwalifikacje i wiedzę i weryfikowani w zakresie znajomości zasad przepisów ruchu drogowego i ich poszanowania oraz umiejętności pedagogicznego prowadzenia cyklu szkoleniowego. Wobec powyższego, jednym z ważniejszych zadań zapisanych w Programie GAMBIT 2005-2013 jest podniesienie jakości kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli i osób prowadzących szkolenia uczestników ruchu drogowego. W reformie systemu edukacji, obok tradycyjnych przedmiotów ważne stały się nowe obszary edukacji, przenikające się nawzajem w swoich treściach, celach i zadaniach. Dotychczasowy termin wychowanie komunikacyjne, występujący w programach szkolnych, należy przybliżyć do rzeczywistości, potrzeb młodego pokolenia i nowej jakości pracy szkoły, nadając mu nazwę: edukacja motoryzacyjna. Edukacja motoryzacyjna uwzględnia wiedzę zarówno z zakresu motoryzacji, jak i bezpieczeństwa w ruchu drogowym, realizowaną wieloaspektowo, integrując różne przedmioty szkolne, działania pozalekcyjne i środowiskowe. Ciągły brak systematyczności, ciągłości i realizmu w szkolnych działaniach edukacyjnych powoduje niepełne i nieugruntowane przygotowanie dzieci do uczestniczenia w ruchu drogowym. Wychowanie komunikacyjne w obowiązujących szkoły podstawach programowych przypisane jest przedmiotowi technika i to, jako jej niewielki element składowy. Edukacja drogowa dzieci kończy się w szkole podstawowej najczęściej na
etapie uzyskania przez 10-latka karty rowerowej. Po 2-letniej przerwie w edukacji brd, w części gimnazjów, okazjonalnie realizuje się tematykę brd. I na tym kończy się edukacja drogowa naszych dzieci. Główne zadania szkoły i nauczycieli w zakresie edukacji motoryzacyjnej to: systematyczne zapewnienie dzieciom i młodzieży możliwości nabywania umiejętności i poznawania zasad prawidłowych zachowań w ruchu drogowym, zmiana zachowań wszystkich uczestników ruchu drogowego - dzieci, młodzieży, rodziny, rówieśników, nauczycieli, przedstawicieli władz lokalnych i innych dorosłych, kształtowanie pozytywnego stosunku do otoczenia i ludzi, przekonań, postaw i wartości wobec życia i zdrowia. W związku z powyższym, edukacja motoryzacyjna w szkole powinna być ujęta zarówno jako program dydaktyczny, jak i wychowawczy. Zapewni to spójność i prawidłową jej realizację na wszystkich zajęciach lekcyjnych i pozalekcyjnych przez wszystkich, odpowiednio wyszkolonych nauczycieli i będzie przyczynkiem do współpracy i integracji działań kadry pedagogicznej, zgodnie z założeniami nowoczesnej edukacji. Aby edukacja motoryzacyjna spełniła swoją rolę, powinna być: usystematyzowana, praktyczna, ciągła i uspołeczniona. Małe dzieci powinny przejść przede wszystkim szkolenie wzrokowe, słuchowe i ruchowe pod kierunkiem pedagogów i w ścisłej współpracy z rodzicami. Szkolenie takie powinno pomagać dzieciom radzić sobie w rzeczywistym ruchu drogowym w ich aktualnym wieku. Każde postępowanie na drodze, prawidłowe i nieprawidłowe, powinno być dziecku objaśnione. Ważne jest, by dzieci w swoim otoczeniu widziały tylko takie zachowania, jakich się od nich wymaga i jakim się mają wykazać. Należy unikać symboli zwierzęcych, wyolbrzymionych(słonia, misia), gdyż w rozumowaniu dzieci jest to utożsamiane z bajkami. Bajka ma dobre zakończenie, a rzeczywistość złego zachowania w ruchu drogowym ma tragiczne zakończenie. Szkolny program dydaktyczno - wychowawczy Oprócz treści programowych zawartych w przedmiocie technika dyrektorzy szkół powinni przygotować perspektywiczny program działań dydaktycznych i wychowawczych w zakresie Brd, realizowany przez nauczycieli na różnych przedmiotach i ścieżkach edukacyjnych i włączyć go do Szkolnego Programu Wychowawczego. Podstawą do tego są zapisy w Konwencji o Prawach Dziecka, ustawie o systemie oświaty i rozporządzeniach MEN w sprawach: bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach, organizowania przez szkoły krajoznawstwa i turystyki oraz ramowych statutów szkół i programów nauczania. Zapis z ustawy o systemie oświaty brzmi: Upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży wiedzy z zakresu edukacji dla bezpieczeństwa oraz kształtowaniu właściwych postaw wobec zagrożeń i sytuacji nadzwyczajnych. Zapisy w ustawie i rozporządzeniach dotyczą uczniów wszystkich typów szkół i lat nauki, a więc od szkoły podstawowej poprzez gimnazjum po szkołę średnią. Dlatego edukacją motoryzacyjną powinni zająć się wszyscy pedagodzy na czele z dyrektorem szkoły jako głównym odpowiedzialnym z tytułu prawa za bezpieczeństwo życia i zdrowia powierzonych dzieci. Każdy nauczyciel powinien być opiekunem dziecka i troszczyć się o jego zdrowie i życie poprzez dobrą edukację na wszystkich przedmiotach szkolnych. Pedagodzy i rodzice powinni jednocześnie pamiętać o tym, że swoim wzorowym zachowaniem w ruchu drogowym dają przykład dzieciom, które na nas patrzą i naśladują. Jest to edukacja codzienna, dominująca szczególnie w najwcześniejszych latach edukacji dziecka. Szkolny program edukacji motoryzacyjnej powinien pozostawać w ścisłym związku z programami poszczególnych klas, łączyć je wspólnym celem bezpieczeństwo dzieci w ruchu drogowym przewijać się przez wszystkie zajęcia lekcyjne, w tym także godziny wychowawcze. Program powinien przybierać wszelkie formy, między innymi takie, jak: warsztaty, wycieczki, zajęcia pozalekcyjne, środowiskowe lekcje otwarte, konkursy, turnieje, akcje i różne imprezy. Programy edukacyjne Po wprowadzeniu reformy systemu edukacji obowiązującym szkoły stały się Podstawy Programowe Kształcenia Ogólnego. W nich hasłowo zapisane są zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa ruchu drogowego. W planach nauczania dyrektor szkoły powinien na realizację edukacji motoryzacyjnej przeznaczyć godziny będące w jego dyspozycji jako dodatkowe zajęcia edukacyjne Podstawą do takich działań jest zapis w rozporządzeniu MEN w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych o możliwościach zwiększenia liczby obowiązujących godzin zajęć edukacyjnych z przeznaczeniem na: realizację dodatkowych zajęć edukacyjnych realizację ścieżek edukacyjnych, obejmujących zestaw treści i umiejętności o istotnym znaczeniu wychowawczym zorganizowanie zajęć dla grupy uczniów, z uwzględnieniem ich potrzeb i zainteresowań.
Wprowadzone od 1 lipca 1999 roku wydawanie kart rowerowych i motorowerowych przez dyrektora szkoły uzasadnia poważne podejście do problemu i przeznaczenie odrębnych godzin na realizację programu szkolenia dzieci i młodzieży jako pieszych i kierujących pojazdami. Podstawy programowe stanowią punkt wyjścia do opracowania programów nauczania i projektów edukacyjnych. Edukacja motoryzacyjna może wykorzystywać dorobek dydaktyczny innych pokrewnych dyscyplin, a z wieloma dyscyplinami ma wspólne pola zainteresowań. Należy stworzyć interdyscyplinarny program na bazie wszystkich przedmiotów i ścieżek edukacyjnych. Nauczyciele mogą nadawać poszczególnym problemom brd różne aspekty i rozwijać je na swoich przedmiotach. W ramach dodatkowych zajęć edukacyjnych można tworzyć i realizować autorskie programy wewnątrzszkolne, międzyszkolne, wieloprzedmiotowe, fakultety, programy dla rowerzystów, rodziców, kluby, koła zainteresowań. Szczególnie ważne jest tworzenie i utrzymywanie lokalnych powiązań pomiędzy rodzicami, organizacjami rodzicielskimi, szkołami nauki jazdy, policją, młodzieżą, organizacjami młodzieżowymi, prasą, radiem i telewizją. W edukacyjnych działaniach wobec dzieci jako pieszych i rowerzystów ważne jest, by jak najwięcej miały one do czynienia z rzeczywistym ruchem drogowym, poprzez obserwacje, rozmowy o drodze do i ze szkoły, udział w zorganizowanych formach pozalekcyjnych (wycieczki piesze, rowerowe). Rzeczywisty ruch drogowy i umiejętność radzenia sobie z sytuacjami w nim zachodzącymi to są najważniejsze lekcje do zapamiętania. Na drugim planie są lekcje nauki z podręczników. Nadzór Dyrektorzy szkół, jako główni odpowiedzialni z tytułu prawa za edukację i bezpieczeństwo życia i zdrowia powierzonych opiece dzieci powinni zadbać o to, by zapisy o bezpieczeństwie życia i zdrowia w zajęciach szkolnych i pozaszkolnych, z mocnym akcentem na bezpieczeństwo w ruchu drogowym, znalazły się w postaci zapisów statutowych, a edukacja motoryzacyjna znalazła należne miejsce w programie dydaktycznowychowawczym szkoły. W liście do Kuratorów Oświaty, organów prowadzących szkoły, dyrektorów szkół i placówek z lutego2006 roku, Minister Edukacji przypomniał, że zgodnie z art. 1, ust 16 ustawy o systemie oświaty jednym z głównych zadań systemu oświaty jest upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży wiedzy bezpieczeństwie oraz kształtowanie właściwych postaw wobec zagrożeń w sytuacjach nadzwyczajnych. Przygotowanie dzieci do bezpiecznego życia i pracy, do dbałości o zdrowie i życie swoje i innych musi być realizowane podczas całego procesu dydaktyczno wychowawczego w szkole, a problematyka bezpieczeństwa powinna znaleźć swoje odzwierciedlenie w treściach programów nauczania na każdym etapie edukacyjnym. Realizacja treści programowych związanych z bezpieczeństwem powinna stać się codzienną praktyką szkolną wskazywał Minister (strona www). Kuratorzy, przyjmując programy nauczania szkół, powinni zwrócić szczególną uwagę na zapisy dotyczące bezpieczeństwa życia i zdrowia dzieci powierzonych przez rodziców dyrektorom. Powinno się przyjąć do obowiązkowego sprawdzania, w ramach nadzoru, czy tematyka bezpieczeństwa w ruchu drogowym jest uwzględniana w programach nauczania szkół wszystkich typów i na wszystkich poziomach nauczania. Jednym z aktów prawnych, uprawniających do tego jest Konwencja o Prawach Dziecka, a szczególnie Artykuł 3 tej Konwencji, który brzmi: 1. We wszystkich działaniach dotyczących dzieci, podejmowanych przez publiczne lub prywatne instytucje opieki społecznej, sądy, władze administracyjne lub ciała ustawodawcze, sprawą nadrzędną będzie najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka. 2. Państwa - Strony czuwają, aby instytucje, służby oraz inne jednostki odpowiedzialne za opiekę i ochronę dzieci dostosowały się do norm ustanowionych przez kompetentne władze, w szczególności w dziedzinie bezpieczeństwa, zdrowia, jak również dotyczących właściwego doboru kadr tych instytucji oraz odpowiedniego nadzoru. Prawa zawarte w Konwencji w coraz większym stopniu będą egzekwowane przez różne instytucje i organy nadzorcze państwa. Każdy nauczyciel jest opiekunem dziecka i ma troszczyć się o jego zdrowie i życie poprzez dobrą edukację. W trosce tej pomocni będą rodzice, jako szkolni rzecznicy brd. Obowiązująca już Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie daje szerokie możliwości organizacji ruchu rodziców wspomagających szkoły w ich pracy pozalekcyjnej i pozaszkolnej. Zadanie Karta rowerowa i motorowerowa Ważnym zagadnieniem dla poprawy brd jest bezpieczeństwo młodych rowerzystów i motorowerzystów, coraz częściej pojawiających się na drogach. Brak jednolitego krajowego programu szkolenia skutkuje różnorodnym ich przygotowaniem do udziału w ruchu drogowym. W kwietniu 2005 roku Minister Edukacji wystosował apel do kuratorów, wójtów i burmistrzów, a także dyrektorów szkół o jak najwyższą staranność w realizacji zadania karta rowerowa i motorowerowa. Zadaniem dyrektora szkoły jest realizacja obowiązku przygotowania kandydatów do uzyskania karty rowerowej (sprawdzenia wiadomości i umiejętności) oraz wydania stosownego dokumentu uprawniającego
do jazdy rowerem. Taki obowiązek nałożyła ustawa Prawo o ruchu drogowym i rozporządzenie MTiGM w sprawie wzorów dokumentów stwierdzających uprawnienia do kierowania pojazdami. Szkoły nie zostały należycie do tego przygotowane. Konieczne jest szkolenie kadry, gdyż do realizacji tego zadania nie jest wystarczające uzyskane w innym celu samochodowe prawo jazdy. Zmiany w przepisach kodeksu drogowego wymuszają aktualizację dotychczasowej wiedzy i przygotowania nauczycieli poprzez ciągłe doskonalenie na różnych formach szkoleń. Proces edukacji motoryzacyjnej Proces edukacji motoryzacyjnej powinien objąć dzieci i młodzież w wieku od 6 do 21 lat. Jak najwięcej należy zrobić w pierwszych etapach edukacji, by dać dobre podstawy do nabywania odpowiednich przyzwyczajeń i zachowań oraz uznania pewnych norm i sposobów kontroli za konieczność. W szkołach ponadgimnazjalnych proces edukacji powinien skupiać się głównie na aktywności pozaszkolnej i środowiskowej wśród młodzieży, która przygotowuje się do roli kierowcy samochodu. Realizacja edukacji motoryzacyjnej w szkołach wyższych będzie miała istotny wpływ na przygotowanie przyszłych kadr do podejmowania działań zarówno w oświacie, jak i w innych obszarach związanych z brd. W działaniach zmierzających do poprawy brd należy wprowadzać rozwiązania systemowe, długofalowe, dobrze zaplanowane i przygotowane. W procesie szkolnej edukacji motoryzacyjnej wyróżnia się w nim dwa zasadnicze kierunki jego realizacji, powiązane ze sobą i wzajemnie się przenikające. Pierwszy kierunek to zadania szkoły i nauczycieli w zakresie wiedzy i kształtowania umiejętności jako program dydaktyczny realizowany przez nauczycieli na różnych przedmiotach i ścieżkach edukacyjnych oraz zajęciach przygotowujących uczniów do uzyskania karty rowerowej i motorowerowej, nie ograniczający się tylko do przedmiotu technika. Drugi kierunek, to perspektywiczny, co najmniej 3-letni program działań wychowawczych szkoły i nauczycieli w zakresie kształtowania postaw i zachowań w ruchu drogowym, realizowany na lekcjach wychowawczych, spotkaniach z rodzicami, różnych formach zajęć pozalekcyjnych, pozaszkolnych i środowiskowych. W programie GAMBIT 2005-2013 w obszarze działań edukacyjnych szkół zaproponowano wprowadzenie celów, treści i zadań do form i środków edukacyjnych w zakresie priorytetów: zapinania pasów bezpieczeństwa w pojeździe, dostosowania prędkości do warunków jazdy, abstynencji alkoholowej i środków odurzających ze strony uczestników ruchu drogowego. W zakresie tych priorytetów potrzebne są działania edukacyjne szczególnie w gimnazjach, szkołach średnich i wyższych. Uświadamiać należy młodych ludzi o konsekwencjach łamania prawa. Przyjaciele, pasażerowie, rówieśnicy mogą mieć istotny wpływ na zachowania młodych kierowców poprzez nieakceptowanie takich zachowań. Koordynator szkolnej lub międzyszkolnej edukacji motoryzacyjnej W procesie szkolnej edukacji motoryzacyjnej szczególnie ważną rolę pełni nauczyciel - koordynator. Jego rola jest niezastąpiona, by przygotować środowisko nauczycieli na większą integrację i współpracę przy tworzeniu i wprowadzaniu programu. Chodzi szersze spojrzenie na problemy brd, nawiązywanie komunikacji i organizowanie współpracy pomiędzy władzami samorządowymi, dyrektorami szkół i innych placówek opiekuńczo-wychowawczych, zespołem nauczycielskim, uczniami i rodzicami, policją, instytucjami środowiskowymi wspomagającymi szkoły, by podejście do problemów bezpieczeństwa dzieci w ruchu drogowym było dobrze koordynowane, a działania nie były rozproszone i wzajemnie się uzupełniały. Dyrektor szkoły powinien powierzyć to ważne i odpowiedzialne zadanie nauczycielom o odpowiednim przygotowaniu. Zadania koordynatora to, między innymi: zbieranie rozproszonych działań i nadawanie im kierunku oraz formy organizacyjnej, tworzenie szkolnych programów dydaktyczno - wychowawczych i projektów edukacyjnych w oparciu o różne źródła finansowania, organizowanie szkoleń kadry dydaktycznej i rodziców w ramach wewnątrzszkolnego doskonalenia nauczycieli, promowanie szkoły i aktywny udział w krajowych i lokalnych programach Brd, inicjowanie i prowadzenie działań edukacyjnych w zakresie Brd w środowisku szkolnym i lokalnym, uświadamianie szerszej społeczności zagrożeń w ruchu drogowym i aktywizowanie do działań na rzecz poprawy bezpieczeństwa dzieci i młodzieży, nawiązywanie współpracy i integrowanie działań z innymi szkołami, specjalistami, rodzicami, policją, władzami lokalnymi, uczelniami, ośrodkami doskonalenia i innymi instytucjami działającymi w zakresie brd, przygotowywanie raportów i wniosków wynikających z działań prowadzących do poprawy bezpieczeństwa w ruchu drogowym.
Działania środowiskowe Rola szkoły pozostaje niezastąpiona w zakresie wprowadzania ucznia w kontakty społeczne oraz rozwijania jego wiedzy, umiejętności i zachowań związanych z Brd. Wiele zadań szkołą powinna dzielić z innymi instytucjami, organizacjami i stowarzyszeniami. Jednak podmioty te powinny pełnić rolę wspomagająca, w określonym obszarze i szkoły nie mogą czuć się zwolnione z realizacji swoich ustawowych zadań. Z pedagogicznego punktu widzenia sporadyczne, akcyjne działania, choćby z najlepszymi intencjami, są działaniami nieprawidłowymi. Nie zawsze przemyślane w przekazie wizualnym (misie, słonie, pyrki, itp.), nie zawsze uzasadnione faktycznymi wynikami badań brd, lokalnymi potrzebami, na bazie diagnozy brd, z celami dającymi zmierzyć skuteczność i efektywność. Naszym wspólnym zadaniem powinno być podejmowanie różnorodnych inicjatyw, mobilizowanie społeczności lokalnej do aktywnego udziału w pracach na rzecz poprawy istniejącego stanu rzeczy i uświadamianie o skali zagrożeń w ruchu drogowym, ze szczególnym uwzględnieniem obszaru działania szkoły, bezpieczeństwa wycieczek szkolnych i pozaszkolnych oraz przewozu dzieci w świetle najnowszych przepisów. W działania środowiskowe w większym stopniu powinny zaangażować się same szkoły i w pełni korzystać z możliwości podmiotów związanych z Brd. Potrzeba tutaj większej aktywności szkół w tworzeniu wieloletnich programów współpracy i wspomagania. Działania mogą być nakierowane na: przybliżenie problematyki brd, tworzenie świadomości, że jeździmy razem, korzystamy wspólnie z dróg i wszystkim nam zależy na bezpieczeństwie wspólne działania edukacyjne, (projekty i programy) o charakterze edukacyjno-informacyjnopromocyjnym, z uwzględnieniem specyfiki środowiska działania szkoły, wymiana doświadczeń edukacyjnych, rozwój działalności pozalekcyjnej i pozaszkolnej, rozwój współpracy z organizacjami pozarządowymi, zachęta do partnerstwa poprzez wspólne projekty pilotażowe, szkolenia, materiały i informacje z zakresu organizacji działania, rozwój bazy dydaktycznotechnicznej, tworzenie i utrzymywanie lokalnych powiązań pomiędzy rodzicami, organizacjami rodzicielskimi, policją, organizacjami młodzieżowymi, prasą, radiem i telewizją. W działaniach edukacyjnych na rzecz brd ważne jest wyposażanie i wspieranie rozwoju bazy technicznodydaktycznej i metodycznej szkół. Dobrze wyposażona baza podnosi jakość i skuteczność procesu edukacji. W tym zakresie potrzebna jest szkołom pomoc i działania wspierające poprzez partnerstwo publicznoprywatne z lokalnymi podmiotami gospodarczymi, organizacjami pozarządowymi, instytucjami, firmami paliwowymi, samochodowymi i ubezpieczeniowymi. Powszechnie dostępne materiały edukacyjne, informacyjne, promocyjne pozwolą zintensyfikować działania szkół. Program Bezpieczna droga do szkoły Dzieci to jedyna forma zachowania nieśmiertelności Peter Ustinow. Prawo chroni każdego i jest równe dla każdego uczestnika ruchu drogowego. Pamiętać o tym powinni wszyscy uczestnicy ruchu drogowego, w tym szczególnie kierowcy chronieni karoserią samochodu. Każda grupa społeczna musi myśleć o najmłodszych użytkownikach dróg, ale nie ograniczać się tylko do działań edukacyjnych wobec dzieci. Dziecko idące drogą do szkoły jest w niezmiernie trudnej i niebezpiecznej dla niego sytuacji. Dlatego dorośli powinni ze szczególną troską i uwagą być uczulonymi na zjawiska i sytuacje mające wpływ na poziom zagrożenia najmłodszych i im zapobiegać. Bezpieczeństwo i dojście do szkół odgrywać powinny kluczową rolę przy wyborze szkoły przez rodziców. Ryzyko wypadków wśród dzieci w wieku od 4 do 12 lat w drodze do i ze szkoły jest wysokie, a dzieci muszą pokonywać teraz większe odległości. Dlatego tak ważnym problemem jest bezwzględnie bezpieczny przewóz dzieci do szkół i ich powrót do domu. Musi on odbywać się zgodnie z obowiązującymi przepisami ruchu drogowego, a obowiązkiem organów prowadzących szkoły jest dbanie o maksymalne bezpieczeństwo przewozu. Potrzebne są zasady organizacji tej drogi i standardy szkolnych przewozów zbiorowych. Dzieci powinny być pod fachową opieką osoby dorosłej podczas całego okresu podróży, od momentu wyjścia ze szkoły poprzez oczekiwanie na przyjazd autobusu i czas przejazdu aż do momentu odebrania dziecka przez prawnego opiekuna. Tą osobą nie może być kierowca autobusu. Niedopuszczalne jest by dzieci bez opieki czekały na przystanku i odbywały podróż same. Organ założycielski szkoły we współpracy z dyrektorem szkoły powinni zadbać o mapy dróg dojścia uczniów, przystanki, należyte ich utrzymanie przez odpowiednie służby, poziom przygotowania kierowców. Do współpracy powinni być włączani rodzice, poprzez komitet lub radę rodziców i działania wszystkich nauczycieli w szkole. W wielu dziedzinach życia, mających bezpośredni wpływ na zdrowie i życie dziecka, przepisy prawne nakładają rygorystycznie bardzo wiele obowiązków i zadań na osoby sprawujące opiekę lub ją nadzorujące. Przepisy te często stają się podstawą do roszczeń odszkodowawczych z powództwa cywilnego. Jeżeli uwzględnimy zmiany przepisów wynikających z reformy służby zdrowia i systemu ubezpieczeń społecznych, to jawi się nam obraz odpowiedzialności, wynikający z nienależytego sprawowania opieki.
Promowanie kultury zachowań i przyjaznych relacji pieszy kierowca rowerzysta przewijać się powinno we wszystkich działaniach i zadaniach edukacyjnych. Tym bardziej, że w rzeczywistym ruchu drogowym mamy do czynienia coraz częściej z zachowaniami niezgodnymi z prawem, z samowolą i lekceważeniem praw innych uczestników ruchu drogowego. Zbyt mały jeszcze udział w nauczaniu społeczeństwa, instruowaniu odnośnie zasad bezpiecznego poruszania się po drogach mają środki masowego przekazu. Często są to sporadyczne audycje nie wnoszące elementów edukacji stałej. Można by stwierdzić, że telewizja i radio nie wywiązują się z roli powszechnego edukatora społeczeństwa. Mobilizacja do działań i ich koordynacja ze strony władz oświatowych decyzyjnych, zarządzających, wykonawczych, rodziców i samych odbiorców, czyli dzieci i młodzieży, wszystkich, którzy uczestniczą w procesie szkolnej edukacji Brd, może zdecydowanie przeciwdziałać niebezpieczeństwu i zagrożeniom na drodze. Edukacja rodziców Rodzice pełnią istotną rolę w edukacji drogowej swoich dzieci, szczególnie w najwcześniejszych latach ich życia i pierwszych latach nauki szkolnej. Aktywność rodziców, jako rzeczników brd, powinna przekładać się na obecność treści brd w edukacji ich dzieci. Sposób postępowania rodziców i dorosłych w otoczeniu dziecka jest istotnym elementem działań edukacyjnych. Każdego dnia czas uczestniczenia z dzieckiem w ruchu drogowym powinien być wykorzystywany do lekcji bezpieczeństwa drogowego. Rodzicom pomagać powinni pedagodzy, tak by codzienna nauka rodzinna była spójna z nauką prowadzoną w przedszkolu i szkole. Brak spójności edukacyjnej między rodzicami a szkołą i zachowaniami dorosłych użytkowników dróg powoduje, że dziecko wybiera swoje własne rozwiązania w korzystaniu z dróg i ich otoczenia. Często są to rozwiązania ryzykowne, niezgodne z zasadami bezpieczeństwa, gdyż dziecko, nie mając doświadczenia, nie ma możliwości przewidywania zagrożeń. W zadaniach Programu GAMBIT 2005-2013 proponuje się wspieranie szkolnej i pozaszkolnej edukacji i aktywizacji rodziców na rzecz brd poprzez programy i projekty edukacyjne. Programy Brd związane z lokalnymi potrzebami poszerzają i uzupełniają działania szkoły, a mając wsparcie społeczne, dają wymierne korzyści w obszarze bezpieczeństwa. Program ścieżki edukacyjnej Wychowanie do bezpiecznego uczestnictwa w ruchu drogowym w ramach cyklu: Wychowanie do życia w społeczeństwie dla klas IV-VI szkoły podstawowej. Zadania szkoły i nauczyciela: 1. Stwarzanie warunków do oceniania własnych zachowań, postaw i umiejętności związanych z uczestnictwem w ruchu drogowym. 2. Zapewnienie możliwości zdobywania znajomości zasad prawidłowych zachowań w ruchu drogowym. 3. Stwarzanie warunków do kształtowania zachowań sprzyjających zdrowiu własnemu i innych współuczestników ruchu drogowego. 4. Doskonalenie umiejętności właściwego postępowania w sytuacjach zagrożeń na drodze i w jej pobliżu. 5. Kształtowanie podstawowych wartości obywatelskich związanych z uczestnictwem w ruchu drogowym, takich jak: tolerancja, wzajemne zaufanie, odpowiedzialność, życzliwość, rzetelność, współdziałanie, szacunek, opiekuńczość wobec słabszych (małe dzieci, inwalidzi, staruszkowie). 6. Przygotowanie do uczestnictwa w ruchu drogowym - zdobywanie karty rowerowej w szkole, 7. Zrozumienie sensu zasad, nakazów i zakazów w ruchu drogowym. Treści: Postawy w ruchu drogowym Zasady bezpieczeństwa i porządku Moje prawa i prawa innych w ruchu drogowym Najbliższe otoczenie i jego infrastruktura drogowa Orientacja w terenie, szkic, plan, mapa, bezpieczna trasa Formy ruchu stwarzające możliwości osiągania sprawności jazdy rowerem Prawidłowe i bezpieczne korzystanie z jezdni, pobocza, drogi, środków komunikacji jako pieszy, pasażer i rowerzysta Podstawowe zjawiska fizyczne i atmosferyczne w ruchu drogowym (droga hamowania, prędkość, gołoledź, szadź, mgła) Osiągnięcia: Uczeń: Przewiduje, rozpoznaje i prawidłowo reaguje w sytuacjach zagrożeń i zdarzeń w ruchu drogowym. Zgodnie z przepisami przygotowuje rower do użytkowania w ruchu drogowym. Bezpieczne porusza się po drogach pieszo i rowerem po uzyskaniu karty rowerowej (od 10 roku życia). Prowadzeni obserwacje ruchu drogowego, wykonuje proste pomiary i obliczenia, analizuje ich wyniki. Dostrzega związki przyczynowo- skutkowe między zjawiskami fizycznymi i atmosferycznymi a bezpieczeństwem w ruchu drogowym.
Wybiera bezpieczną drogę z domu do szkoły, ze szkoły do domu, miejsca wypoczynku i inne miejsca podróży. Docenia znaczenie noszenia elementów odblaskowych, nosi je i zachęca innych do podejmowania takich działań, by być dobrze widocznym w ruchu drogowym. Dostrzega potrzeby najbliższego otoczenia w zakresie poprawy brd. Ocenia własne zachowania i innych uczestników ruchu drogowego, przewiduje ich konsekwencje. Ocenia własne możliwości i przygotowanie do uczestnictwa w ruchu drogowym w roli pasażera, pieszego i rowerzysty. Przyjmuje postawę krytyczną wobec osób naruszających przepisy, będących pod wpływem alkoholu i innych środków odurzających. Na zakończenie W edukacyjnych działaniach na rzecz brd konieczna jest współpraca nadzoru i samorządów prowadzących szkoły oraz koordynacja w podejmowanych projektach instytucji statutowo zajmujących się brd. Każda grupa zawodowa i społeczna ma obszar do działania na rzecz poprawy brd, ochronę życia i zdrowia w ruchu drogowym, szczególnie najmłodszych jego uczestników. Przywoływany wcześniej znamienity pedagog Jan Amos Komeński powiedział, że człowiek powinien używać rozumu do naprawy świata. (Alt R., 1957). Dlatego należyta edukacja w zakresie brd wszystkich grup zawodowych i społecznych może i powinna w istotnym stopniu przyczynić się do poprawy bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Człowiek wykształcony daje codziennie dobry przykład zachowań kulturalnych, zgodnych z prawem, w szacunku dla praw innych uczestników ruchu drogowego. LITERATURA [1] Jamroz K., Gaca S., Dąbrowska-Loranc M., Zielińska St. i inni, Krajowy Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego na lata 2005 2007 2013 GAMBIT 2005, Konsorcjum Politechnika Gdańska, Politechnika Krakowska, Instytut Transportu Samochodowego w Warszawie na zlecenie Ministerstwa Infrastruktury, Gdańsk/Kraków/Warszawa 2005. [2] St. Zielińska, K. Jamroz, M. Romanowska Ochrona dzieci przed niebezpieczeństwem w ruchu drogowym w: Transport Miejski i Regionalny Nr 7/8 2006 Kraków. [3] Zielińska St. Edukacja motoryzacyjna dzieci i młodzieży w: Krystek R., Jamroz K., Zielińska St., i inni: Wojewódzki Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego w Województwie Pomorskim GAMBIT Pomorski. Fundacja Rozwoju Inżynierii Lądowej. Gdańsk, 2002 2004. [4] St. Zielińska Edukacja szkolna w programie Gambit w: GAMBIT 2004. 10 lat Programu GAMBIT, Międzynarodowe Seminarium BRD, Politechnika Gdańska, Gdańsk 2004 [5] Zielińska St. Edukacja i komunikacja społeczna. Przygotowanie kadr oświatowych. Baza dydaktyczna w szkołach. Edukacja dzieci i młodzieży w: Praca zbiorowa: Program szkoleń w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego. Podręcznik dla słuchaczy. Obszar 4/10. Fundacja Rozwoju Inżynierii Lądowej, Ekodroga i NEA dla Krajowej Rady BRD. Warszawa, wersja 08/2005. [6] Zielińska St. Edukacja motoryzacyjna w programach MEN w: Partnerstwo dla bezpieczeństwa ruchu drogowego nowe podejście do problemu. GAMBIT 2000. Międzynarodowe Seminarium BRD. Politechnika Gdańska. Gdańsk, 2000. [7] Zielińska St. Przygotowanie kadry do realizacji form pedagogiczno-edukacyjnych szkolnych i pozaszkolnych, Bezpieczeństwo dzieci i młodzieży w ruchu drogowym w: Edukacja Pomorska nr 1/2002, nr 2/2002, nr 4/2002, 5/2003, 7-8/2003r biuletyn Centrum Edukacji Nauczycieli w Gdańsku. [8] Zielińska St. Jak bezpiecznie chodzić? Co na drodze robić? Uczy AUTOCHODZIK w: Edukacja Pomorska nr 25 biuletyn CEN w Gdańsku Gdańsk 2007. Ponadto w Internecie: www.men.gov.pl dokumenty i akty prawne Ministerstwa Edukacji Narodowej; www.gambit.org.pl o programie GAMBIT; www.prbrd, o Pomorskiej Radzie BRD; www.krbrd.gov.pl, o Krajowej Radzie BRD. Stanisława Zielińska Edukator, specjalista BRD Gdańsk, kwiecień 2010