Rola szkolnej edukacji komunikacyjnej w poprawie bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce

Transkrypt

1 Rola szkolnej edukacji komunikacyjnej w poprawie bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce Opracowanie: Agata Mazur Szkoła Podstawowa nr 1 Im. Józefa Wybickiego w Rumi Rumia 2005

2 Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce Każdego roku w wypadkach drogowych na świecie ginie prawie milion osób, a ponad 10 milionów zostaje rannych. Ponad 75% tych zdarzeń ma miejsce w krajach rozwijających się. Liczba wypadków drogowych będzie prawdopodobnie nadal rosła wraz z rozwojem motoryzacji. Z tego względu bezpieczeństwo ruchu drogowego jest bardzo poważnym problemem społecznym, a poprawa bezpieczeństwa na drogach staje się problemem priorytetowym w narodowych planach rozwoju poszczególnych krajów. Jak istotnym problemem jest obecny stan bezpieczeństwa na drogach w Polsce świadczą statystyki. W ciągu ostatnich 5 lat ( ) w wypadkach drogowych w naszym kraju śmierć poniosło 29 tys. osób, tj osób rocznie, a rannych było 335 tys. osób, co daje około 67 tys. rocznie. Źródło: Krajowy Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego GAMBIT 2005 Rys. 1. Liczba ofiar śmiertelnych wypadków drogowych w Polsce w latach W roku 2003 podstawowe wskaźniki bezpieczeństwa ruchu w Polsce dotyczące ofiar śmiertelnych wynosiły: 14,7 ofiar śmiertelnych na 100 tys. mieszkańców, 3,5 ofiary śmiertelnej na 10 tys. pojazdów, 31,6 ofiar śmiertelnych na 1 mld pojazdo-kilometrów, 11,2 ofiar śmiertelnych / 100 wypadków.

3 Wskaźniki te kształtują się na poziomie notowanym w latach 70 tych w Szwecji, Holandii oraz Anglii i są ponad dwukrotnie wyższe od notowanych obecnie (tab. 1). Tab. 1. Zestawienie wybranych wskaźników brd w wybranych krajach UE w roku Kraj Liczba mieszkańców [mln] Liczba ofiar śmiertelnych Wskaźnik liczby ofiar śmiertelnych na 100 tys. mieszkańców Polska 38, ,7 Czechy 10, ,1 Francja 59, ,2 Niemcy 82, ,0 Holandia 15, ,4 Wielka Brytania 59, ,1 Szwecja 8, ,9 Źródło: Krajowy Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego GAMBIT 2005 Statystyki te plasują nasz kraj na jednym z ostatnich miejsc w Europie pod względem ciężkości wypadków drogowych oraz ryzyka śmierci w wypadku drogowym, o czym świadczy zestawienie za rok 2002 (rys. 2). Źródło: Krajowy Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego GAMBIT 2005 Rys. 2. Ryzyko śmierci w wypadku drogowym w obecnych krajach UE 25 w roku 2002

4 Grupy wysokiego ryzyka Grupami szczególnie wysokiego ryzyka śmierci w wypadku drogowym, pod względem liczby ofiar i udziału w ruchu, są: piesi, dzieci, rowerzyści oraz młodzi kierowcy (rys. 3, rys. 4). Wskaźnik śmiertelnych ofiar wśród niechronionych uczestników ruchu wynoszący 6,8 ofiary na 100 tys. mieszkańców jest jednym z najwyższych w Europie. Wskaźnik udziału ofiar śmiertelnych wśród niechronionych uczestników ruchu drogowego wynosi 46%, w tym: piesi biorą udział w 33% wypadków i stanowią 34% ofiar śmiertelnych, podczas gdy podróże piesze to ok. 22% ogółu podróży, rowerzyści stanowią 12% ofiar śmiertelnych, podczas gdy podróże rowerem to zaledwie 1-2 % ogółu podróży. Źródło: Krajowy Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego GAMBIT 2005 Rys. 3. Śmiertelne ofiary wypadków drogowych w latach w Polsce w grupach wysokiego ryzyka.

5 Źródło: Krajowy Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego GAMBIT 2005 Rys. 4. Udział pieszych wśród śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w krajach Unii Europejskiej w roku Dzieci stanowią 11% rannych i 4% śmiertelnych ofiar wypadków drogowych, natomiast młodzi kierowcy są sprawcami 18% wypadków, w których śmierć ponosi 18% wszystkich ofiar śmiertelnych w wypadkach drogowych, podczas gdy populacja młodych ludzi w wieku lat stanowi ok. 10% mieszkańców Polski. Krajowy program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce i nowe wyzwania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej wymusiły konieczność opracowania Krajowego Programu Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego pod nazwą GAMBIT 2005, który został przyjęty przez Radę Ministrów na posiedzeniu w dniu 19 kwietnia 2005 r. Misja programu GAMBIT 2005 brzmi Polska to kraj przyjazny, bo bezpieczny. Oznacza to, że będzie krajem o dobrze zorganizowanym systemie bezpieczeństwa ruchu drogowego, życzliwych i przyjaznych uczestnikach ruchu, cieszący się poszanowaniem pieszych i rowerzystów, bezpieczną infrastrukturą drogową, skutecznym systemem nadzoru nad ruchem i ratownictwem drogowym. Celem strategicznym Krajowego Programu Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego GAMBIT 2005 jest zmniejszenie do roku 2013 liczby ofiar śmiertelnych o ponad 50% w stosunku do roku 2003, tj. nie więcej niż 2800 ofiar śmiertelnych rocznie. Wśród wielu celów szczegółowych w tym programie wyodrębniono również:

6 Cel 1: Stworzenie podstaw do prowadzenia skutecznych i długofalowych działań na rzecz brd (bezpieczeństwo ruchu drogowego), w tym: Priorytet 1.3. Działania sektorowe 1 Działanie 1: Doskonalenie szkolnej edukacji na rzecz brd. Prawidłowo funkcjonujący system szkolnej edukacji na rzecz brd jest elementem niezbędnym dla wykształcenia świadomego i kulturalnego uczestnika ruchu drogowego. Dlatego konieczne jest realizowanie treści programowych dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego na każdym etapie nauczania. Wychowanie komunikacyjne realizowane jako interdyscyplinarne zadanie szkoły powinna znaleźć swoje odzwierciedlenie w programach i podręcznikach różnych przedmiotów nauczania (dotyczy programów i podręczników nowych, ubiegających się o dopuszczenie do użytku szkolnego). Konieczny jest stały rozwój bazy techniczno-dydaktycznej i metodycznej szkół, organizowanie pozaszkolnych działań edukacyjnych z zakresu brd, wspomagających edukację szkolną oraz organizację inspirujących form edukacji i aktywizacji rodziców. Cel 3: Ochrona pieszych, dzieci i rowerzystów Piesi i rowerzyści należą do grupy największego ryzyka bycia ofiarą wypadku drogowego. W roku 2003 na obszarze kraju śmierć poniosło 1858 pieszych i 694 rowerzystów, tj. 46% wszystkich ofiar śmiertelnych wypadków drogowych. Cel ten będzie realizowany poprzez podejmowanie 15 działań podzielonych na trzy priorytety: 3.1. Piesi, 3.2. Dzieci, 3.3. Rowerzyści. Priorytet 3.1 Piesi 2 W roku 2003 w wypadkach drogowych śmierć poniosło 1858 pieszych. Jest to grupa największego ryzyka śmierci w ruchu drogowym. Działanie 2. Udoskonalenie edukacji i komunikacji ze społeczeństwem w zakresie bezpieczeństwa pieszych. Podstawową rolę w zakresie poprawy bezpieczeństwa pieszych odgrywać powinna szeroka edukacja społeczeństwa. W tym celu 1 wyodrębniono działania dotyczące szkoły 2 wyodrębniono działania dotyczące szkoły

7 należy rozpowszechniać różne formy działań podnoszące wiedzę o bezpieczeństwie pieszych, kulturę zachowań wzajemnych (pieszy - kierujący) i świadomość zagrożeń w sytuacjach nieprzestrzegania prawa. Niezbędne jest również doskonalenie systemu edukacji dzieci i młodzieży, a także szkolenia kierowców pod kątem obecności w ruchu pieszych użytkowników dróg. Priorytet 3.2 Dzieci 3 Najmłodsi uczestnicy ruchu drogowego zasługują na szczególną uwagę i troskę. Dobro dzieci, tej części społeczeństwa, która nie może w pełni sama wpływać na swoje bezpieczeństwo, leży wyłącznie w gestii odpowiedzialności rodziców, nauczycieli i dyrektorów szkół oraz władz lokalnych, a dalej - centralnych. To ich zadaniem jest zapewnienie najmłodszym odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa we wszystkich obszarach życia. Działanie 2. Udoskonalenie edukacji i komunikacji ze społeczeństwem w zakresie ochrony dzieci w ruchu drogowym. W osiągnięciu celu istotną rolę odgrywają działania edukacyjne prowadzone wśród dzieci i młodzieży, a także kształcenie i doskonalenie: pedagogów, rodziców, kierowców, przedstawicieli samorządów i innych dorosłych. W tym zakresie niezbędne jest m. in.: wprowadzenie skutecznej, powszechnej szkolnej edukacji na rzecz brd, doskonalenie systemu szkolenia kierowców, a także intensyfikacja edukacji społeczeństwa w celu podniesienia uwagi dzieci, rodziców i opiekunów oraz wrażliwości kierowców na zagrożenie dziecka w ruchu drogowym. Priorytet 3.3 Rowerzyści 4 Rowerzyści należą do grupy największego ryzyka śmierci w ruchu drogowym w Polsce. Biorą oni udział w 9% wypadków drogowych i stanowią 12% wszystkich ofiar śmiertelnych, podczas gdy podróże rowerem stanowią zaledwie 1-2 % ogółu wykonywanych w naszym kraju podróży. Działanie 2. Udoskonalenie edukacji i komunikacji ze społeczeństwem w zakresie bezpieczeństwa rowerzystów. Wprowadzenie skutecznej szkolnej edukacji dla dzieci i młodzieży jest warunkiem koniecznym realizacji celu związanego z bezpieczeństwem rowerzystów. Wiąże się to z przygotowaniem kadry nauczycieli do prowadzenia szkoleń oraz rozpowszechnieniem działań 3 wyodrębniono działania dotyczące szkoły 4 wyodrębniono działania dotyczące szkoły

8 edukacyjnych wśród rodziców i opiekunów młodych rowerzystów. Ważna jest intensyfikacja edukacji społeczeństwa w celu podniesienia uwagi dzieci, rodziców i opiekunów oraz wrażliwości kierowców na zagrożenie najechania na rowerzystę. Istotne jest zapewnienie wyposażenia szkół w odpowiednie materiały szkoleniowe i pomoce dydaktyczne do prowadzenia szkoleń młodych rowerzystów. Skuteczna realizacja Programu Krajowego będzie możliwa, jeżeli do realizacji przedstawionego programu podejdziemy wszyscy razem w partnerski sposób zarówno resorty i instytucje rządowe, jak i jednostki samorządu terytorialnego szczebla regionalnego i lokalnego, a także ubezpieczyciele, organizacje pozarządowe oraz wszyscy ludzie dobrej woli. Z przedstawionych wyżej statystyk oraz zapisów dokumentów wynika jak istotnym elementem poprawy bezpieczeństwa na drogach jest położenie nacisku na edukację komunikacyjną w szkołach. Wychowanie komunikacyjne w szkole Ustawa Prawo o ruchu drogowym z dnia 20 czerwca 1997 r. nałożyła na szkoły obowiązek przygotowania kandydatów do uzyskania karty rowerowej i motorowerowej. Wychowanie komunikacyjne nie jest przedmiotem nauczania, nie jest też ścieżką edukacyjną, jest natomiast interdyscyplinarnym zadaniem szkoły. Zadaniem bardzo ważnym, gdyż obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa dzieciom na drogach ciąży na nas wszystkich. Rozporządzenie MENiS z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. Nr 51, poz. 458) przypisuje treści związane z wychowaniem komunikacyjnym różnym przedmiotom nauczania i ścieżkom edukacyjnym (nauczanie zintegrowane, technika, przyroda, wychowanie fizyczne, edukacja prozdrowotna). Edukacja w zakresie bezpiecznego uczestnictwa w ruchu drogowym ma do odegrania kluczową rolę w walce z zagrożeniem na polskich drogach. Umiejętności i wiedza, właściwa postawa i zachowanie w ruchu drogowym są czynnikami najważniejszymi dla najmłodszych i najmniej chronionych użytkowników dróg. To szansa uniknięcia zagrożeń i równy start w dorosłe życie. W nowych uwarunkowaniach polskiej szkoły i dobrze pojętym interesie społecznym problematyka bezpieczeństwa w ruchu drogowym powinna znaleźć należne miejsce w planach nauczania, a jej realizacja systematyczna, praktyczna oraz spójna z obecnymi i przyszłymi potrzebami uczniów. Powinna zaczynać się od najwcześniejszych lat

9 nauki szkolnej i trwać ustawicznie, od szkoły podstawowej poprzez szkołę średnią i wyższą, do okresu podjęcia pracy zawodowej. Efektywna edukacja motoryzacyjna powinna być także zintegrowana z edukacją i reedukacją dorosłych. Postawa i zachowania pedagogów, nauczycieli, wychowawców, opiekunów dzieci i młodzieży, mają decydujący wpływ na efektywność i skuteczność w edukacji motoryzacyjnej. Konieczne jest, by nastąpiła równoczesna zmiana modelu zachowań wszystkich uczestników ruchu drogowego. Główne zadania szkoły i nauczycieli w zakresie edukacji komunikacyjnej to: zapewnienie dzieciom i młodzieży możliwości zdobywania znajomości zasad prawidłowych zachowań w ruchu drogowym, zmiana modelu zachowań wszystkich uczestników ruchu drogowego dzieci, młodzieży, rodziny, rówieśników, nauczycieli, przedstawicieli władz lokalnych i innych dorosłych, kształtowanie pozytywnego stosunku do otoczenia i ludzi, przekonań, postaw i wartości wobec życia i zdrowia. W związku z powyższym, edukacja komunikacyjna w szkole powinna być ujęta zarówno jako program dydaktyczny, jak i wychowawczy. Zapewni to spójność i prawidłową jej realizację na wszystkich zajęciach lekcyjnych i pozalekcyjnych przez wszystkich, odpowiednio wyszkolonych nauczycieli i będzie przyczynkiem do współpracy i integracji działań kadry pedagogicznej, zgodnie z założeniami nowoczesnej edukacji. Oprócz treści programowych zawartych w przedmiocie technika dyrektorzy szkół powinni przygotować perspektywiczny program działań wychowawczych w zakresie brd i włączyć go do Szkolnego Programu Wychowawczego. Podstawą do tego są zapisy w Rozporządzeniu MEN z dnia 17 sierpnia 1992r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny w szkołach i placówkach publicznych. W celu zapewnienia poprawy bezpieczeństwa dzieci i młodzieży szkolnej na drogach publicznych szkoły powinny: prowadzić wśród uczniów systematyczną pracę nad zaznajomieniem ich z przepisami ruchu drogowego; organizować różne formy pracy sprzyjające opanowaniu przepisów ruchu drogowego i podnoszeniu umiejętności poruszania się po drogach; współdziałać z instytucjami i organizacjami zajmującymi się zagadnieniami ruchu drogowego. Rozporządzenie dotyczy uczniów wszystkich typów szkół i lat nauki, a więc od szkoły podstawowej poprzez gimnazjum po szkołę średnią. Także Rozporządzenie MENiS z dnia 8

10 listopada 2001r. podaje wytyczne co do warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki, także w kontekście brd. Szkolny program edukacji komunikacyjnej powinien pozostawać w ścisłym związku z programami poszczególnych klas, łączyć je wspólnym celem bezpieczeństwo dzieci w ruchu drogowym przewijać się przez wszystkie zajęcia lekcyjne, w tym godziny wychowawcze i takie formy jak: warsztaty, wycieczki, zajęcia pozalekcyjne, środowiskowe lekcje otwarte, konkursy, turnieje, akcje i różne imprezy okolicznościowe. Jak najwięcej należy zrobić w pierwszych latach nauki, by dać dobre podstawy do nabywania odpowiednich przyzwyczajeń i zachowań oraz uznania pewnych norm i sposobów kontroli za konieczność. W tym czasie także możemy liczyć na największe pozytywne efekty edukacyjne.

11 Bibliografia 1. Krajowy Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego GAMBIT 2005, Ministerstwo Infrastruktury, (dokument). 2. Zielińska S.: Szkolna edukacja motoryzacyjna, CEN Gdańsk.