Artykuł przygotowany na konferencję w Ustronu (2005 r.) z okazj jubleuszu prof. Wlbalda Wnklera. Józef LORENC Wtold HOPPEL Poltechnka Poznańska Instytut Elektroenergetyk PROBLEMY WYKRYWANIA ZWARĆ DOZIEMNYCH W SIECIACH PRACUJĄCYCH Z NIEUZIEMIONYM BEZPOŚREDNIO PUNKTEM NEUTRALNYM Streszczene: W artykule przedstawono wybrane problemy zabezpeczeń od skutków zwarć dozemnych w secach średnch napęć. Przeanalzowano wpływ różnych czynnków na wartość sygnałów wejścowych, czyl składowych zerowych napęć prądów, szczególne asymetr dozemnej sec. Druga grupa zagadneń dotyczy oceny odpowednego doboru kryterów dzałana zabezpeczeń zemnozwarcowych dla różnych sposobów pracy punktu neutralnego. Przedstawono zalety opracowanych w Instytuce Elektroenergetyk Poltechnk Poznańskej kryterów admtancyjnych, które w stosunku do kerunkowych zerowoprądowych posadają wele zalet, z których podstawowe to dobra praca w warunkach zwarć nestablnych, duży zakres wykrywanych rezystancj przejśca oraz newrażlwość wększośc z nch na kerunek podłączena welkośc wejścowych. 1. Wprowadzene Wykonane skutecznych zabezpeczeń zemnozwarcowych dla sec średnch napęć jest z reguły zadanem trudnym. Powodem tego jest relatywne nsk pozom sygnałów pomarowych zaslających zabezpeczena. W welu przypadkach przyjmują one wartośc porównywalne z obszarem szumu pomarowego wywołanego nedoskonałą pracą przekładnków prądowych naturalną asymetrą admtancj dozemnej sec. Nsk pozom prądów zwarcowych w sec SN wynka przede wszystkm z braku bezpośrednego uzemena jej punktu neutralnego. W secach o zolowanym punkce neutralnym prąd ten wywołany jest admtancją obwodu zwarcowego, której głównym elementam są pojemnośc dozemne wszystkch ln pracujących w sec. Wartość tej admtancj wzrasta po uzemenu sec rezystancją, ale znaczne maleje (klkanaśce, a nawet klkadzesąt razy) po zanstalowanu w obwodach uzemena punktu neutralnego dławków gaszących (cewek Petersena). W polskch secach średnch napęć układy do kompensacj zemnozwarcowej stosowane są powszechne. Ponad 80% sec o napęcach 15 20 kv to układy pracujące z punktem neutralnym uzemonym przez cewkę Petersena mmo pojawającego sę w ostatnch latach trendu do wprowadzana uzemena rezystancyjnego, szczególne w secach kablowych, lczba nstalowanych urządzeń kompensujących jest cągle duża ne zmnejsza sę. Relatywne mała przewodność obwodów dozemnych sec umożlwa pojawane sę dodatkowych rezystancj nekorzystnych zjawsk w mejscu zakłócena dozemnego. W secach napowetrznych bardzo często pojawają sę zwarca z zemą, w których wartośc takch dodatkowych rezystancj przekraczają klkaset omów nerzadke są przypadk rezystancj przekraczających klka tysęcy omów. Możlwośc lokalzowana takch zakłóceń przez zabezpeczena zemnozwarcowe są znaczne ogranczone. Dodatkowym utrudnenem pracy tych zabezpeczeń są zjawska nestablnego łuku w mejscu dozemena zwązane z tym krótkotrwałe przerwy w przepływe prądu zwarca. Dla sec SN opracowano wele zabezpeczeń zemnozwarcowych, które wykorzystują w dzałanu różne krytera. Można je podzelć na dwe grupy. Do perwszej zalczyć należy zabezpeczena, które
zaslane są welkoścam elektrycznym merzonym w ustalonych warunkach dozemena, a druga grupa to zabezpeczena pracujące w stanach przejścowych. Zabezpeczena reagujące na przebeg wywoływane procesam przejścowym badają cechy jakoścowe składowych zerowych prądów napęć pojawających sę w perwszych chwlach po wystąpenu zwarca dozemnego. W dotychczasowej polskej praktyce ne znalazły one szerszego zastosowana. Natomast powszechne stosowane są zabezpeczena wykorzystujące ustalone przebeg welkośc zemnozwarcowych. Dzałają one w oparcu o różnego rodzaju krytera prądowe, kerunkowe lub admtancyjne. Te ostatne są przedmotem szczegółowych badań opracowań Instytutu Elektroenergetyk Poltechnk Poznańskej [2, 3, 5, 6]. Nezależne od zastosowanego kryterum podstawowym sygnałam wykorzystywanym przez zabezpeczena zemnozwarcowe są składowe zerowe napęca sec U op prądów merzonych w poszczególnych lnach I op. Na wartośc napęca U op w ogólnym przypadku składają sę dwa zjawska: zwarca dozemnego U oz oraz naturalna asymetra dozemna sec U ons. Natomast na sygnały I op składają sę prądy merzone przez fltry składowych zerowych ln (3Io) oraz prądy Iµ wynkające z błędów pomarowych tych fltrów. Ponżej przeprowadzono krótką analzę wartośc sygnałów U op I op występujących podczas typowych zakłóceń z zemą w secach SN o odmennych sposobach uzemena punktu neutralnego. Wynk takej analzy są podstawą badana warunków pracy zabezpeczeń zemnozwarcowych, dokonywana oceny ch skutecznośc dzałana w różnych przypadkach zwarć dozemnych [8] rekomendowana określonych rozwązań secom różnącym sę sposobem pracy punktu neutralnego. 2. Wartośc sygnałów Uop Napęce U op merzone jest w polu pomarów rozdzeln SN za pomocą fltra składowej zerowej (tzw. otwartego trójkąta) można je traktować jako napęce mędzy punktem neutralnym sec a zemą. Przy pomnęcu błędów transformacj fltrów jego wartośc wynkają z zależnośc: 1 U0p = (U0z + U0ns ) (1), ϑ u w której: U 0z - składowa wywołana skutkam zwarca dozemnego, U 0ns - składowa wywołana napęcem naturalnej asymetr dozemnej sec U ns, ϑ u - przekładna układu pomarowego. Poszczególne składowe oblcza sę wg zależnośc: 1 U 0z = U ph (2), 1 + R ω C d + j 1 K ) F s [ ( )] RF U nsω Cs U 0ns = (3), 1 + RFω Cs [ d0 + j( 1 K ))] w których: U ph - napęce fazowe sec, R F - rezystancja przejśca w mejscu zwarca dozemnego, ω - pulsacja, C s - wypadkowa pojemność dozemna sec, d 0 - upływność dozemna sec, K -współczynnk kompensacj. Na rys.1. przedstawono krzywe wartośc względnych składowych U 0z, a na rys.2 U 0ns w zależnośc od rezystancj przejśca w mejscu zwarca R F dla różnych sposobów uzemena punktu neutralnego sec. Poszczególne krzywe opsano skrótam: IZOL seć z zolowanym punktem neutralnym, KOMP seć skompensowana bez AWSCz, AWSCz seć skompensowana z automatyką wymuszana składowej czynnej, REZYS seć z punktem neutralnym uzemonym przez rezystor. Oblczena wykonano dla sec o napęcu 15 kv, pojemnoścowym prądze zwarca z zemą równym 100 A. Wartośc upływnośc współczynnka kompensacj przyjęto następujące dla poszczególnych 0
1 0,8 0,6 0,4 0,2 U 0z /U ph IZOL KOMP AWSCz REZYS 0 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 Ω 3500 Rys.1. Zależność napęca U 0z od rezystancj przejśca w mejscu zwarca dla różnych sposobów pracy punktu neutralnego przypadków: - IZOL d 0 =0,02, KOMP - d 0 =0,05, K=1,05, AWSCz - d 0 =0,2, K=1,05, REZYS - d 0 =1,2. Założono przy tym, że względna wartość napęca asymetr U ns jest równa 0,01, co w praktyce jest wartoścą ekstremalną. Przeważne spotyka sę wartośc rzędu 0,001-0,006. Z przebegu tych krzywych wynka, że składowa U 0ns może meć zauważalny wpływ na wartośc U 0p tylko w secach kompensowanych podczas zwarć oporowych przede wszystkm decyduje o pozome napęca U 0p w normalnych warunkach pracy. Składowa U 0ns ma węc znaczene przy doborze wartośc rozruchowych członów napęcowych zabezpeczeń zemnozwarcowych, urządzeń AWSCz oraz układów sygnalzujących zwarca dozemne w sec. Na rys.3 przedstawono zależność U 0ns dla sec o ogólnych parametrach jak podano poprzedno, z punktem neutralnym uzemonym przez dławk gaszący w funkcj stopna kompensacj podczas zwarca dozemnego poprzez rezystancję R F =2500 Ω dla różnych upływnośc sec d 0. Wartość 0,03 dotyczy sec bez urządzeń AWSCz, 0,15 0,25 to zakres przecętnych wartośc dla sec z wymuszanem prądu czynnego, a 0,8 dotyczy sec z punktem neutralnym uzemonym przez równoległy układ dławka rezystora. R F 3. Sygnały I op 0,12 0,18 0,1 0,08 0,06 U 0ns/U ph IZOL KOMP AWSCz REZYST 0,16 0,14 0,12 0,1 0,08 U 0ns/U ph d0=0,03 d0=0,15 d0=0,25 d0=0,80 0,04 0,06 0,02 0 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 Ω Rys.2. Zależność napęca U 0ns od rezystancj przejśca w mejscu zwarca dla różnych sposobów pracy punktu neutralnego R F 0,04 0,02 0 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6 1,8 2 Rys.3. Zależność napęca U 0ns od współczynnka kompensacj dla sec o różnych upływnoścach dozemnych K Wartośc prądów I 0p, które pojawają sę na zacskach zabezpeczeń zemnozwarcowych wynkają z oddzaływana napęć U 0z U 0ns na admtancję dozemną sec Y 0z admtancję dozemną własną rozpatrywanej ln Y 0l. Przy pewnych uproszczenach prąd I 0p można wyrazć wzorem: 1 I = U + U my Y + I (4) ϑ 0p ( ) ( 0z 0l ) µ gdze: ϑ - przekładna układu Holmgreena lub przekładnka Ferrantego, m = 1, gdy rozpatrujemy lnę dozemoną, m = 0, gdy rozpatrujemy lnę zdrową pracującą w dozemonej sec, Y 0l - admtancja własna dozemna rozpatrywanej ln, Y 0z - wypadkowa admtancja dozemna sec, 0z 0ns
I µ - prąd uchybu pomarowego układu Holmgreena lub przekładnka Ferrantego. Admtancja Y 0z decyduje o wartośc prądu zwarca z zemą, a jej wartość zależy od sposobu uzemena punktu neutralnego sec. Można przyjąć, że jej moduł określony jest wzoram: dla sec o zolowanym punkce neutralnym, Y 0z = ω C s (5), dla sec kompensowanej, Y 0z = (1-K ) ω C s (6), dla sec kompensowanej po wprowadzenu do obwodu zemnozwarcowego dodatkowej admtancj Y w ( po zadzałanu urządzeń AWSCz lub AWSB), Y 0z = (1-K ) ω C s + Y w (7), dla sec z punktem neutralnym uzemonym przez rezystancję R N. 2 1 Y0 z = + ( ωcs ) 2 R (8). N Zakładając, że wartośc współczynnka K w secach kompensowanych są w grancach 1,05 1,2, a w sec uzemonej przez rezystor R N konduktancja (1/R N ) przyjmuje wartośc (1,2 2)ω C s, to można uznać, że admtancja Y 0z w sec kompensowanej jest 5 20 razy mnejsza, a w sec uzemonej rezystancją 1,5 2,2 wększa nż dla sec z punktem neutralnym zolowanym. Wyraźne małe wartośc Y 0z w secach kompensowanych są główną przyczyną bardzo nskch pozomów sygnałów I 0p. W przypadku sec nedokompensowanej (K<1) odpowednej wartośc admtancj własnej Y 0l prąd I 0p przyjmować może wartośc blske zeru. Take sytuacje praktyczne ne wystąpą po zadzałanu urządzeń wymuszających przepływ dodatkowego prądu dozemena (zwłaszcza podczas wymuszana prądu czynnego). Jak zaznaczono we wzorze (4), na wartośc prądu I 0p może meć stotny wpływ prąd I µ wynkający z błędów układów pomarowych. Prąd ten może wpływać na warunk pracy zabezpeczeń zemnozwarcowych przez powodowane zman w ampltudze wartośc argumentu prądu I 0p. Na podstawe dośwadczeń eksploatacyjnych rejestrowanych przebegów można wnoskować, że w normalnych warunkach pracy wartośc prądów I µ ne przekraczają z reguły klkunastu mlamperów w układach Helmgreena klku mlamperów w przypadku stosowana przekładnków Ferrantego. Natomast argument tego prądu jest zmenny trudny do oszacowana. W dotychczasowej praktyce eksploatacyjnej przyjmuje sę prądy I µ na pozome 50 ma dla układu Helmgreena 20 ma dla przekładnków Ferrantego. Autorzy uważają, że dla potrzeb obecne stosowanych układów pomarowych można przyjmować wartośc mnejsze ( np. 25 ma dla układu Helmgreena 5 10 ma dla przekładnków Ferrantego). Zmenność w czase argumentu prądu I µ uzasadna przyjęce zasady, że wzmacna on prąd I 0p merzony w ln nedozemonej, a osłaba prądy I 0p występujące podczas dozemena ln. Pozom prądu I µ znaczne wzrasta w przypadku wystąpena w ln zwarć mędzyfazowych. Przyjmuje sę, że może on wtedy osągać wartośc w układach Holmgreena nawet do 500 ma. Tego typu uchyb ma jednak znaczene tylko dla warunków pracy zabezpeczeń zerowoprądowych dzałających z czasem krótszym od zabezpeczeń chronących lne od skutków zwarć mędzyfazowych. 4. Ocena rekomendacje kryterów dzałana zabezpeczeń zemnozwarcowych stosowanych w Polsce Ze względu na sposób dzałana krytera zabezpeczeń zemnozwarcowych można podzelć na: prądowe, kerunkowe admtancyjne. Krytera admtancyjne opracowano w Instytuce Elektroenergetyk Poltechnk Poznańskej, a ch powszechne wykorzystane w konstrukcjach zabezpeczeń zemnozwarcowych nastąpło w latach dzewęćdzesątych, początkowo w postac autonomcznych przekaźnków oraz analogowych modułów w systemach SMAZ ZAZ, późnej w postac algorytmów decyzyjnych w cyfrowych systemach CZIP [1]. Pozytywne dośwadczena z eksploatacj zabezpeczeń admtancyjnych w spółkach dystrybucyjnych w Polsce [4, 9] powodują,
że w welu obecne produkowanych cyfrowych systemach EAZ dla sec średnego napęca krytera te stały sę standardem. Jak wspomnano wcześnej we wszystkch analzowanych kryterach wejścowym sygnałam pomarowym są sygnały I 0p U 0p. W kryterach prądowych wykorzystuje sę tyko nformacje o pozome sygnału I 0p natomast w kryterach kerunkowych admtancyjnych uczestnczą obe welkośc pomarowe I 0p U 0p. W tablcy 1 przedstawono te krytera zaznaczając realzowane w nch warunk rozruchowe. Indeks p dotyczy welkośc pomarowej, ndeks n welkośc nastawczej. Krytera decyzyjne dla poszczególnych zabezpeczeń zaznaczono znakem +. Tablca 1. Krytera dzałana zabezpeczeń zemnozwarcowych ch warunk rozruchowe Kryterum Symbol U 0p >U 0n I 0p >I 0n Y 0p >Y 0n G 0p >G 0n B 0p >B 0n kerunek Nadprądowe I 0 > + Kerunkowe mocowe + + + Krytera admtancyjne : Admtancyjne Y 0 > + + Konduktancyjne G 0 > + + Konduktancyjne kerunkowe G 0k + + + Susceptancyjne (kerunkowe) B 0 > + + + Porównawczo - YY 0 + admtancyjne Y 0p1 Y 0p2 > Y 0n Krytera łączone : Admtancyjnokonduktancyjne kerunkowe YG 0 + + + Susceptancyjnokonduktancyjne kerunkowe BG 0k + + + Y 0p, G 0p, B 0p wartośc admtancj, konduktancj susceptancj ln wyznaczone z wartośc napęca U 0p oraz prądu I 0p, Y 0p1, Y 0p2 wartośc Y 0p wynkające z pomarów w dwóch różnych stanach zwarca dozemnego (przed po dzałanu urządzeń wymuszających dodatkowe prądy zwarca np. przed po dzałanu AWSCz), Kerunek oznacza realzację kryterum kerunkowego. Porównując tak zdefnowane krytera z warunkam określonym przez sygnały U 0p I 0p można badać ch przydatność w realzacj skutecznych zabezpeczeń zemnozwarcowych w secach SN o różnych uzemenach punktu neutralnego. Weloletne badana zdobyte dośwadczena upoważnają do sformułowana odpowednch ocen w tym zakrese. Przedstawono je w tablcach 2, 3 4, w których zaprezentowano charakterystyk poszczególnych kryterów wraz z rekomendacjam w zakrese ch wykorzystana. Tablca 2 dotyczy zabezpeczeń zemnozwarcowych, które stosowano powszechne w 70-tych 80-tych latach ubegłego weku, a w tablcach 3 4 zaprezentowano zabezpeczena admtancyjne. Oddzelne opsano układy wykorzystujące w dzałanu pojedyncze krytera admtancyjne typu Y 0 > lub G 0 > (tablca 3 ) oraz rozwązana, w których ostateczne decyzje wyjścowe podejmowane są na podstawe powązań logcznych pojedynczych kryterów lub w oparcu o wartość przyrostu admtancj wywołanej zadzałanem urządzeń wymuszających dodatkowy prąd zwarca (tablca 4). Tablca 2. Ocena przydatnośc kryterów podstawowych (tradycyjnych)
Kryterum I 0 > (nadprądowe zerowe) (kerunkowe czynnomocowe) (kerunkowe bernomocowe) Warunk rozruchu I 0p > I 0n I 0p > I 0n I 0p > I 0n Charakterystyka rekomendacje Obszar płaszczyzny zespolonej oznaczony kolorem szarym określa prądy I op powodujące zadzałana zabezpeczena. Kryterum to uzyskuje najlepsze warunk do dzałana w secach z punktem neutralnym uzemonym przez rezystor. Poza tym są możlwośc wykorzystana go w kablowych secach z punktem neutralnym zolowanym oraz w lnach o małym prądze dozemnym w secach kompensowanych. Czułość dzałana slne zależy od wartośc rezystancj R F. Obszar zadzałana wyznaczony wartoścą nastawczą leży w I IV ćwartce. Możlwośc wykorzystana w secach z punktem neutralnym uzemonych rezystorem oraz w secach kompensowanych wyposażonych w urządzena AWSCz. Czułość prądowa slne zależna od wartośc rezystancj R F. Obwody wejścowe składowych zerowych ne wymagają fazowana. Obszar zadzałana wyznaczony wartoścą nastawczą leży w I II ćwartce. Możlwośc wykorzystana w secach o zolowanym punkce neutralnym. Czułość prądowa slne zależna od wartośc rezystancj R F. Obwody wejścowe składowych zerowych wymagają fazowana. Kryterum Y 0 > (admtancyjne) G 0 > (konduktancyjne) G 0k (konduktancyjne kerunkowe) Warunk rozruchu Y 0p > Y 0n G 0p > G 0n G 0p > G 0n Tablca 3. Ocena przydatnośc kryterów admtancyjnych Charakterystyka rekomendacje Obszar zadzałana na zewnątrz okręgu o promenu odpowadającym wartośc admtancj nastawczej. Kryterum to uzyskuje najlepsze warunk do dzałana w secach uzemonych przez rezystor. Relatywne duże możlwośc wykorzystana go w secach z zolowanym punkce neutralnym oraz w lnach o małym prądze dozemnym w secach kompensowanych. Czułość dzałana członu admtancyjnego ne zależy od wartośc rezystancj R F. Obwody wejścowe składowych zerowych ne wymagają fazowana. Rozruch kryterum następuje, gdy merzona konduktancja znajdze sę w obszarze zakreskowanym. Kryterum reaguje na składową czynną prądu zwarca. Szczególne jest przydatne w secach kompensowanych wyposażonych w urządzena AWSCz w secach uzemonych rezystorem Ne zachodz potrzeba fazowana zacsków U 0p I 0p. Ne uzyskuje warunków do dzałana w secach o zolowanym punkce neutralnym. Obwody wejścowe składowych zerowych wymagają fazowana. Charakterystyka rozruchowa obejmuje obszary I-szej IV-tej ćwartk płaszczyzny admtancj. Kryterum to pełn taką samą rolę, jak zabezpeczene kerunkowe czynnomocowe. Ne ma rozruchu prądowego, a czułość dzałana członu G 0 ne zależy od wartośc rezystancj R F. Obwody wejścowe składowych zerowych wymagają fazowana. B 0 > (susceptancyjne kerunkowe) B 0p >B 0n U 0p >U 0n Obszar dzałana zabezpeczeń realzujących kryterum susceptancyjne obejmuje I szą II gą ćwartkę płaszczyzny admtancj rozruchowej. Jest to węc charakterystyka kerunkowa o dzałanu podobnym do zabezpeczena bernomocowego. Ne ma rozruchu prądowego, a czułość dzałana członu B 0 ne zależy od wartośc rezystancj R F. Obwody wejścowe składowych zerowych wymagają fazowana.
Kryteru m BG 0k YG 0 YY 0 (admtancyjnoporównawcze) Tablca 4. Ocena przydatnośc zabezpeczeń o złożonych kryterach admtancyjnych Warunk rozruchu G 0p > G 0n lub G 0p > G 0n zawsze Y 0p > Y 0n G 0p > G 0n zawsze Y 0p1 Y 0p2 > Y n Charakterystyka rekomendacje Realzowane ono jest przez połączene kryterów G 0k B 0k. Take zabezpeczena uzyskują dobre warunk do dzałana w lnach pracujących w secach o zolowanym punkce neutralnym lub uzemonych przez rezystor. Jest węc to zabezpeczene bardzo przydatne w typowych secach uzemonych przez rezystor, gdyż podczas normalnej pracy sec o zachowanu sę zabezpeczena decyduje kryterum G 0k, natomast po wyłączenu awaryjnym rezystora lub transformatora potrzeb własnych przejścu sec w stan pracy z zolowanym punktem neutralnym rolę decydenta przejmuje kryterum B 0k. Kryterum wymaga fazowana obwodów wejścowych U 0p I 0p Zabezpeczene typu YG 0 uzyskuje sę przez połączene kryterum modułu admtancj z kryterum konduktancyjnym. Uzyskuje sę wtedy charakterystykę rozruchową przedstawoną na rysunku. Pozwala ona na prawdłową lokalzację ln dozemonych w secach SN o różnych sposobach łączena punktu neutralnego z zemą. Ma to stotne znaczene podczas wzajemnego rezerwowana sę sec o odmennych uzemenach punktów neutralnych. Z analzy wartośc rozruchowych wynka, że w secach skompensowanych wyposażonych w urządzena AWSCz lub uzemonych rezystorem zawsze co najmnej jedno z kryterów uzyska warunk do pobudzena. Natomast po przejścu sec w układ pracy o zolowanym punkce neutralnym lne mogą być skuteczne chronone przez krytera Y 0 >. Kryterum jego dzałana opera sę na przyrośce admtancj zerowej merzonej w ln dozemonej po załączenu urządzeń wymuszających dodatkowy prąd zwarca z zemą. Dla stwerdzena przyrostu admtancj należy w czase dozemena merzyć prądy I 0p napęce U 0p przed oraz po załączenu urządzeń wymuszających oraz oblczyć różncę admtancj dozemnej dla tych dwóch stanów. Kryterum to wykazuje wysoką czułość w wykrywanu zwarć o dużej rezystancjach R F. Jest szczególne dedykowane dla sec wyposażonych w urządzena wymuszające dodatkowy prąd dozemena ( np. AWSCz lub AWSB ). 5. Zakończene Z przedstawonych kryterów zabezpeczeń zemnozwarcowych znaczną lczbę stanową obecne te, które wykorzystują w dzałanu admtancję obwodów ln dla składowych zerowych. Ocena sę, że do połowy roku 2004 zanstalowano ponad 10 000 takch zabezpeczeń wykonanych w technce analogowej lub w postac systemów cyfrowych. Dotychczasowe dośwadczena z ch pracy są pozytywne. W welu przypadkach zaobserwowano znaczny wzrost wskaźnka efektywnośc wykrywana ln dozemonych (często z 50% na 90% lub 95%). Ten wyraźny wzrost efektywnośc dotyczy zabezpeczeń pracujących w secach o punkce neutralnym uzemonym przez dławk kompensujący. W secach tych stwerdza sę wyraźne zwększene obszarów wykrywanych rezystancj przejśca. Przy rozruchowym progu napęcowym na pozome odpowadającym 10-15% napęca fazowego stwerdzano dzałane zabezpeczeń przy rezystancjach przejśca o wartoścach przekraczających nawet 2500 Ω. Jest rzeczą oczywstą, że zakres wykrywanych rezystancj jest szczególne wysok w secach o małym rozstrojenu kompensacj zemnozwarcowej (np. K<1,1). W konstrukcjach zabezpeczeń admtancyjnych sygnały decyzyjne można poddawać slnemu uśrednanu, co sprzyja uzyskwanu warunków do ch zadzałana równeż podczas zwarć nestablnych o łuku przerywanym. Badana wykazały, że chwlowe przerwy w przepływe prądu dozemena w grancach 20 a nawet 40 mlsekund ne muszą powodować utraty pobudzena zabezpeczeń. Zabezpeczena admtancyjne znajdują równeż szeroke zastosowane w secach z punktem neutralnym uzemonym rezystorem [7]. Przy stosowanu napęcowego progu rozruchowego na
pozome 5% lub 10% znamonowego napęca fazowego sec zakres wykrywanych rezystancj przejśca podczas dozemeń jest znaczne wększy nż w przypadku zabezpeczeń nadprądowych. Przeprowadzone przez autorów oblczena dla przykładowej sec 15kV, o prądze pojemnoścowym 100 A pracującej z punktem neutralnym uzemonym przez rezystor 80 Ω wykazały, że granczne rezystancje w mejscu zwarca z zemą wykrywane przez człon Y0> są take same we wszystkch lnach wynoszą około 1000 Ω ( dla U 0n =5% U ph ) lub 500 Ω ( dla I 0n =10% U ph ). Skuteczność dzałana zabezpeczeń prądowych I 0 > w tych warunkach będze znaczne mnejsza dla ln o relatywne dużych wartoścach prądu pojemnoścowego mogą tracć pobudzene już w przypadkach zwarć metalcznych o rezystancj przejśca na pozome klkudzesęcu omów. Dodatkową zaletą zabezpeczeń admtancyjnych jest ch zdolność do dzałana w warunkach uszkodzonego lub wyłączonego rezystora. W tym przypadku w członach Y 0 > następuje nawet zwększene obszarów wykrywanych zwarć. Natomast człony I 0 > obnżają swój zakres dzałana w lnach o dużych prądach pojemnoścowych mogą całkowce utracć zdolność do prawdłowego reagowana. LITERATURA 1. Hoppel W., Lorenc J, Lszyńsk Z., Sekulsk R.: Zespołom CZIP wyrosła nowa generacja. Automatyka Elektroenergetyczna, nr 3, 2000 r. 2. Lorenc J.: Admtancyjne krytera dzałana zabezpeczeń zemnozwarcowych. Automatyka Elektroenergetyczna, nr 2, 1994 r. 3. Lorenc J.: Admtancyjne zabezpeczena zemnozwarcowe kompensowanych sec średnch napęć. Poltechnka Poznańska, Rozprawy nr 272, Poznań, 1992 r. 4. Lorenc J.: Skuteczność admtancyjnych zabezpeczeń zemnozwarcowych w różnych układach pracy sec średnch napęć. II Ogólnopolska Konferencja Technczna" ENERGETYKA 2000", Stare Jabłonk, wrzeseń 1998 r. 5. Lorenc J.: Sposób układ selektywnego zabezpeczena od zwarć z zemą dla ln średnch napęć. Patent PL nr 173980, data opublkowana: 29 maj 1998 r. 6. Lorenc J., Andruszkewcz J., Kordus A., Marszałkewcz K.: Admtance crtera of ntegrated protecton system used n MV lnes. VII Mędzynarodowa Konferencja Naukowa Aktualne Problemy w Elektroenergetyce, tom I, Gdańsk, 1995 r. 7. Lorenc J., Hoppel W.: Admtancyjne zabezpeczena zemnozwarcowe w secach uzemonych przez rezystor. Automatyka Elektroenergetyczna, nr 2-3, 1996 r. 8. Lorenc J., Marszałkewcz K., Andruszkewcz J.: Admttance crtera for earth fault detecton n substaton automaton systems n polsh dstrybuton power networks. CIRED, Brmngham, June 1997, Publcaton IEE No. 438, 1997 r. 9. Rakowska A., Lorenc J, Hoppel W.: Dsturbances n polsh 15 kv network by ground short-crcuts. 17 th Internatonal Conference Electrcty Dstrbuton CIRED, Barcelona, 2003 r.