1 Gabiela Gotkowska Dagmaa wisłowska Leszek Wincenciak Model Skypt dla studentów Euopeistyki, CE UW 1. Model keynesowski gospodaki otwatej Podstawowe załoenia modelu Keynesa: i. sztywno płac i cen analizowany jest kótki okes; ii. fimy s gotowe spzeda kad ilo poduktu po danej cenie; iii. pzy istniejcym poziomie płac i cen w gospodace wystpuj niewykozystane moce wytwócze, zatem po stonie podaowej nie istniej czynniki oganiczajce podukcj. Wpowadzenie Równowaga na ynku dób i usług ma miejsce, gdy całkowita wytwozona podukcja () ówna jest planowanym zagegowanym wydatkom (AE). Popyt globalny geneowany jest pzez gospodastwa domowe (wydatki na doba konsumpcyjne, C), pzedsibiostwa (wydatki na doba inwestycyjne i kapitałowe, I), sekto zdowy (wydatki zdowe, G) oaz zaganic (ekspot netto, NX, czyli wydatki zaganicy na doba podukowane w kaju, E, pomniejszone o wydatki kajowe na doba zaganiczne, Z). AE C + I + G + NX = (1) Gospodaka jest w ównowadze jedynie wtedy, gdy AE =. Natomiast zawsze AE = + zapasów. Jeeli zagegowany popyt (czyli zagegowane planowane wydatki) jest wikszy ni podukcja, to pzedsibiostwa zmniejszaj zapasy, tak, aby zaspokoi dodatkowy popyt. Jeeli planowane wydatki bd mniejsze ni podukcja, pzedsibiostwa zwikszaj zapasy. Jedynie gdy zagegowane wydatki ównaj si faktycznie wytwozonej podukcji, gospodaka znajduje si w stanie ównowagi, gdy wtedy aden z uczestników nie ma motywacji do zmiany swojego zachowania. Gospodastwa domowe wydatkuj cz swojego dochodu ozpozdzalnego (D) na konsumpcj, pozostał cz stanowi oszczdnoci (S). Kwestia ównowagi zostanie pzedstawiona dokładniej w dalszej czci mateiału. Funkcja konsumpcji W modelu Keynesa poziom wydatków konsumpcyjnych gospodastw domowych jest zaleny od poziomu ich dochodu ozpozdzalnego. Im wikszy jest dochód w dyspozycji gospodastw domowych, tym wiksze s wydatki konsumpcyjne: C = C + c C > 0, (0,1) c (2) C konsumpcja autonomiczna, któej poziom nie zaley od dochodu. Z kad dodatkow jednostk dochodu, konsumpcja onie o c, zatem nachylenie funkcji konsumpcji wynosi c - kacowa skłonno do konsumpcji (MPC Maginal Popensity to Consume). Jest to cz kadej dodatkowej jednostki dochodu, któ gospodastwa domowe pzeznaczaj na konsumpcj. Inaczej mówic, MPC jest to zmiana poziomu konsumpcji wywołana zmian dochodu o jednostk.
2 MPC C c = = (3) Inwestycje Na tym etapie analizy zakładamy, e inwestycje, czyli planowane pzez fimy powikszenie kapitału twałego oaz zapasów, s zmienn egzogeniczn, geneowan poza modelem. Nie zale od dochodu ani od wielkoci stopy pocentowej i taktujemy je jak wydatki autonomiczne. W dalszej czci analizy uchylimy to zastzeenie. Sekto zdowy W modelu Keynesa wydatki zdowe oaz wpływy do budetu s zmiennymi egzogenicznymi, okelanymi poza modelem. Polityka fiskalna pastwa dotyczy zatem okelenia wysokoci dochodów budetowych (podatków poednich, bezpoednich, T 1 ) oaz sposobu ozdysponowania ich na wydatki na doba i usługi (G). Mówimy, e pastwo powadzi ekspansywn polityk fiskaln, jeli zwiksza wydatki zdowe lub zmniejsza podatki. W pzeciwnym pzypadku, polityka fiskalna ma chaakte estykcyjny. Wydatki G powikszaj sum zagegowanych wydatków w gospodace: AE C + I + G = (4) Podatki wpływaj na poziom dochodu ozpozdzalnego: D T, od któego zaley poziom konsumpcji. Zgodnie z powyszymi załoeniami modelu: G = G, T = T, gdzie T podatki kwotowe. Pomijamy opodatkowanie w fomie pocentu od dochodu. Jest to pewne uposzczenie, ale nie zmienia ono zasadniczo wniosków z analizy. Handel midzynaodowy Teaz uwzgldnijmy w modelu wydatki na ekspot i impot. Zakładamy, e ekspot jest niezaleny od dochodu X = X, natomiast impot jest uzaleniony od wysokoci dochodu naodowego. Im wikszy jest dochód M = M + m, gdzie M - impot naszego kaju, tym wikszy jest popyt na doba impotowane, zatem: autonomiczny, m (MPI) kacowa skłonno do impotu (maginal popensity to impot), czyli jest to liczba, któa pokazuje o ile wzonie impot pod wpływem wzostu dochodu kajowego o jednostk. Wydatki zaganiczne na doba kajowe powikszaj sum zagegowanych wydatków w gospodace, za wydatki kajowe na doba impotowane je zmniejszaj, zatem: AE = C + I + G + NX (5) Równowaga Kzy keynesowski W postym modelu Keynesa suma zagegowanych wydatków AE to suma wydatków konsumpcyjnych gospodastw domowych (C), wydatków inwestycyjnych pzedsibiostw (I), wydatków sektoa zdowego (G) oaz ekspotu netto (NX). Zapiszmy funkcj zagegowanych wydatków: AE = C + I + G + NX = C + cd + I + G + X M m = A + c m (6) 1 Na azie zapominamy, e istniej inne ódła finansowania budetu.
3 A = C + I + G + X M ct wydatki autonomiczne, któych wysoko nie zaley od poziomu dochodu. Jeeli na osiach odłoymy wielko poduktu () i planowane zagegowane wydatki (AE), pzecicie kzywej całkowitych wydatków z kzyw 45 wyznacza zatem punkt ównowagi AE* = *. W tym punkcie, zgodnie z załoeniami modelu Keynesa, ma miejsce ównowaga kótkookesowa, bowiem popyt globalny (planowane całkowite wydatki) zównuj si z wytwozon podukcj. Kzyw zagegowanego popytu (zagegowanych wydatków, AE) uzyskujemy, pzesuwajc funkcj konsumpcji w gó o wielko pozostałych wydatków autonomicznych. UWAGA zagegowane wydatki AE zale od dochodu! Rosn waz z dochodem, bowiem wydatki konsumpcyjne osn waz ze wzostem dochodu. RSUNEK 1. Kzy keynesowski AE AE * AE=C + I + G + NX C= C+c( - T) A C 45 o * Wómy na chwil do ównania (6). Jak widzimy, AE = C + I + G + NX. Wiemy take, e D = C + S. Zatem w ównowadze, gdy AE = : AE* = * I = S + ( T G) NX (7) W punkcie ównowagi planowane inwestycje ówne s planowanym oszczdnociom. W gospodace otwatej s tzy ódła oszczdnoci: oszczdnoci pywatne (S), oszczdnoci sektoa zdowego (T G) oaz oszczdnoci zaganiczne ( NX). Pzedstawmy ównowag w tabeli: TABELA 1. Równowaga w modelu keynesowskim planowane wielko planowana planowane planowane wydatki poduktu konsumpcja inwestycje wydatki na NX zdowe planowane wydatki zagegowane (AE) planowane oszczdnoci (1) (2) (3) (4) (5) (6) = (2) + (3) + (4) + (5) (4) = (1) - (2) - (4) - (5) 4200 3560 200 300-10 4050 350 3900 3320 200 300 5 3825 275 3600 3080 200 300 20 3600 200 3300 2840 200 300 35 3375 125 3000 2600 200 300 50 3150 50 2700 2360 200 300 65 2925-25 Uwaga: Pzyjto, e funkcja konsumpcji ma posta: C = 200 + 0,8, I = 200, G = 300, NX = 200 0,05, oaz e nie ma podatków.
4 Jak wida z tabeli, jedynie pzy wielkoci poduktu ównej 3600, planowane oszczdnoci ównaj si planowanym inwestycjom, oaz wato faktycznie wytwozonego poduktu ówna si planowanym zagegowanym wydatkom. Gdyby podukt wynosił 4200, wówczas planowane wydatki zagegowane wyniosłyby jedynie 4050 i cz podukcji pozostałaby niespzedana. Zatem w tej sytuacji istniałaby tendencja do spadku podukcji. Gdyby podukt wynosił 3300, wówczas zagegowane planowane wydatki wyniosłyby 3375, zatem wystpiłaby tendencja do wzostu podukcji, gdy zgłoszony popyt pzewyszyłby poda. Mnonik Poniewa w punkcie ównowagi podukcja ówna jest planowanym wydatkom, zatem: = C + cd + I + G + X M m = A + c m 1 * = A = α A 1 c + m (8) α mnonik wydatkowy w gospodace otwatej wielko, o jak podnosi si poziom dochodu w ównowadze * w wyniku zwikszenia wydatków autonomicznych o jednostk. 1 α = = = α A 1 MPC + MPI A (9) Poniewa α > 1, wic wzost wydatków autonomicznych o jednostk powoduje wzost dochodu o wicej ni jednostk. Wato take zauway, e gdy mamy do czynienia z gospodak zamknit (tj. gdy m=0) mnonik jest wikszy ni w gospodace otwatej. Pokamy teaz gaficznie na czym polega mechanizm mnonikowy. RSUNEK 2. Mechanizm mnonikowy AE A A A 2 A A 1 1 2 Załómy, e wydatki autonomiczne wzosły z poziomu A1do poziomu A 2 (linia AE pzesuwa si w gó o A ). Wzost A wywołuje wzost poduktu, ale ten wzost poduktu jest wikszy ni wzost wydatków autonomicznych: > A (10)
5 Dlaczego tak si dzieje? Jeeli zwikszymy wydatki, powiedzmy o 1000 zł, to te wydatki bd czyim dochodem. W nastpnej undzie ten dodatkowy dochód zostanie wydany zgodnie z kacow skłonnoci do konsumpcji na doba kajowe oaz zgodnie z kacow skonoci do impotu na doba zaganiczne. Oczywicie te nowe wydatki s take czyim dochodem, któy znowu zostanie wydany na zakup dób i usług itd. Ten niekoczcy si cig malejcych wydatków, powoduje, e mamy do czynienia z efektem mnonikowym. Mona go pzedstawi nastpujco, zakładajc, e kacowa skłonno do konsumpcji wynosi 0,8, za kacowa skłonno do impotu 0,05. TABELA 2. Mechanizm mnonikowy Runda Wydatki Suma wydatków 1 1000,000 1000,000 2 1000(c m) = 750,000 1750,000 3 562,500 2312,500 4 421,875 2734,375 20 4,230 3987,315 52 0,000 3999,999 N 0,000 4000,000 Jak wida w tabeli, pocztkowy wzost wydatków o 1000 zł, spowoduje w wyniku efektu mnonikowego pzyost dochodu w całej gospodace o 4000 zł. Moemy obliczy, e pzy MPC = 0,8 oaz MPI = 0,05 mnonik wynosi 4. Wpływ polityki fiskalnej na poziom dochodu w ównowadze 1. Zmiana wydatków zdowych G wpływa na poziom wydatków autonomicznych, a tym samym pzesuwa kzyw AE ównolegle w gó ( G >0) lub w dół ( G <0). Podukcja w punkcie ównowagi zmienia si zatem o wato α G, zgodnie z mechanizmem mnonikowym. Zatem wzost wydatków zdowych powoduje wzost dochodu w ównowadze, natomiast zmniejszenie wydatków zdowych zmniejszenie dochodu w ównowadze. 2. Zmiana podatków kwotowych Podatki kwotowe kształtuj poziom wydatków zagegowanych, pzy czym ich spadek (wzost) powoduje wzost (spadek) A. Tym samym kzywa zagegowanych wydatków pzesuwa si ównolegle o gó (w dół) pzy spadku (wzocie) T. Poziom dochodu w ównowadze zmienia si o α c T. c T w Ogólna zasada jest badzo posta: kade wydazenie, któe powoduje wzost (spadek) wydatków autonomicznych powoduje wzost (spadek) dochodu w ównowadze.
6 2. Model - Wpowadzenie Si John Hicks opublikował w 1937. atykuł 2, w któym pzedstawił w fomie ówna powizania midzy sektoem finansowym i towaowo-usługowym (ealnym) w gospodace, czego bak zazucano teoii Keynesa. Zapoponowany pzez Hicksa model (zwany obecnie w liteatuze - ) pezentował post gaficzn metod uwzgldnienia tych zalenoci. Istota modelu dotyczy wychwycenia wzajemnych powiza midzy ynkami dób i usług oaz pieninym. Na ynku ealnym ównowaga jest osigana popzez dostosowania poziomu dochodu (), natomiast na ynku pieninym stopy pocentowej (). Jednoczenie wysoko dochodu okela ównowag na ynku pieninym, a stopa pocentowa na ynku dób i usług. W najpostszej wesji modelu dochód kształtuje popyt na pienidz (co z kolei wpływa na poziom ), a stopa pocentowa inwestycje (któe z kolei deteminuj poziom dochodu w ównowadze). W analizie -, ynek pieniny epezentuje kzywa, pokazujca kombinacje stopy pocentowej i dochodu, pzy któych ynek pieniny jest ównowaony (czyli popyt na pienidz zównuje si z poda pienidza, L = M). Rynek dób i usług epezentuje kzywa, wyznaczajca takie kombinacje stopy pocentowej i dochodu, pzy któych ynek ten jest ównowaony (czyli całkowite oszczdnoci w gospodace ówne s inwestycjom, S = I). Znalezienie ozwizania w modelu oznacza zatem wyznaczenie takiej kombinacji dochodu i stopy pocentowej, któa ównoway oba ynki jednoczenie. Kzywa Do poznanego ju modelu Keynesa wpowadzamy jedn modyfikacj. Pzyjmujemy, e inwestycje deteminowane wysokoci stopy pocentowej. Popyt inwestycyjny to zamiezone, planowane pzez pzedsibiostwa zmiany stanu majtku twałego oaz stanu zapasów. Inwestycj jest budowa nowej hali podukcyjnej, zakup nowej maszyny czy linii podukcyjnej, zakup samochodu dostawczego etc. Od czego zale inwestycje? Od pespektyw potencjalnego zysku zwizanego z inwestycjami oaz od kosztu podjcia inwestycji (stopa pocentowa jako pzybliony koszt inwestycji). Właciciel piekani zakupi nowy piec tylko wtedy, jeli zysk, jaki spodziewa si osign ze spzeday wypiekanego chleba pzewyszy koszty zwizane z inwestycj. Skd ma odki na zakup pieca? Albo poycza je (np. bioc kedyt inwestycyjny w banku, a kosztem tej poyczki jest stopa pocentowa) albo kozysta z własnych odków (ezygnujc tym samym z pzychodu, jaki mógłby osign lokujc te odki w inny sposób, np. na lokacie bankowej; kosztem jaki wówczas ponosi s utacone odsetki, a zatem de facto - take stopa pocentowa). Poniszy ysunek pokazuje, w jaki sposób moemy pokaza zaleno wielkoci inwestycji od stopy pocentowej. Pzyjmijmy, e wszystkie pojekty inwestycyjne w gospodace uszeegowano wg oczekiwanego pzychodu (słupki). Pzy niskiej stopie pocentowej, pzychód ze wszystkich pzewysza koszt, a zatem wszystkie pojekty zostan podjte. Pzy wyszej stopie pocentowej, tzy ostatnie pojekty pozostan niezealizowane, gdy ich koszt pzewysza spodziewany pzychód. Moemy zatem stwiedzi, e inwestycje zale od stopy pocentowej: im wysza ynkowa stopa pocentowa (któa jak wiemy jest deteminowana na ynku pieninym) tym niszy poziom wydatków inwestycyjnych w gospodace. RSUNEK 3. Ilustacja zalenoci inwestycji i stopy pocentowej potencjalny pzychód/koszt z inwestycji wysoka stopa pocentowa niska stopa pocentowa kolejne pojekty inwestycyjne 2 J. Hicks, M. Keynes and the Classics: A suggested intepetation, Econometica, 1937. Notabene, si J. Hicks otzymał w 1972. Nagod Nobla w dziedzinie ekonomii (azem z K. Aow`em).
7 Algebaicznie moemy zapisa t zaleno jako: I = I br, gdzie b waliwo inwestycji na zmiany stopy pocentowej oaz b>0, R stopa pocentowa, I - inwestycje autonomiczne (niezalene od dochodu i stopy pocentowej). A zatem wydatki zagegowane w gospodace to suma wydatków konsumpcyjnych (zale dodatnio od dochodu dyspozycyjnego), wydatków inwestycyjnych (zale ujemnie od stopy pocentowej) i wydatków zdowych (s autonomiczne, czyli niezalenie ustalane pzez zd i nie s funkcj adnej zmiennej, jaka bana jest pod uwag w modelu). W gospodace otwatej naley doda to tej sumy ekspot netto (zaleny ujemnie od dochodu). Kzywa opisuje kombinacje poziomów stopy pocentowej i dochodu, dla któych gospodaka (a dokładnie ynek dób i usług) pozostaje w ównowadze. Czyli dla kadej wielkoci podukcji, istnieje jedna taka stopa pocentowa R, dla któej wydatki inwestycyjne wynosz dokładnie tyle, aby suma wszystkich wydatków w gospodace była ówna wielkoci podukcji wytwazanej pzez pzedsibiostwa. Skoo konsumenci, pzedsibiostwa i zd wydaj (chc kupi) tyle, ile podukuj pzedsibiostwa, nikt nie ma motywacji do zmiany swojego zachowania i. gospodaka pozostaje w ównowadze. Kzywa ta ma nachylenie ujemne: wynika to z tego, e im nisza jest stopa pocentowa, tym wysze inwestycje, a zatem wysze wydatki w gospodace. Aby spełniony był waunek AE = spadkowi stopy pocentowej musi towazyszy wzost podukcji. Wypowadzenie gaficzne (Rys. 4): Gdy stopa pocentowa ówna jest R 1, suma zagegowanych wydatków opisana jest ównaniem AE = A + c br m. W tym pzypadku ynek dób i usług znajduje si w ównowadze dla dochodu na 1 1 poziomie 1 (ys. 1.A). Na dolnym ysunku pzedstawia to punkt. Jeeli stopa pocentowa spadnie do poziomu R 2, to ceteis paibus, suma zagegowanych wydatków wzonie (bo wzosn inwestycje), a wykes AE pzesunie si do góy do pozycji A. Jednoczenie wzonie poziom poduktu w punkcie ównowagi i teaz wyniesie 2. Mamy zatem now kombinacj dochodu i stopy pocentowej, pzy któych ynek dób i usług jest ównowaony (punkt ). Łczc punkty uzyskujemy wykes kzywej. Kady punkt na tej kzywej pzedstawia kombinacje oaz R, pzy któych ynek ealny jest w ównowadze. Pzesunicie ównoległe kzywej Na połoenie kzywej wpływaj zgodnie z ównaniem (1), paamety b, oaz A. Rysunek 5. pzedstawia wpływ wzostu wydatków zdowych G na połoenie kzywej. Załómy, e wyjciowo wydatki zdowe wynosz G 1. Teaz, posługujc si metodologi jak na ys. 1., moemy wypowadzi kzyw. Załómy, e wydatki zdowe wzosły do poziomu G 2. Ceteis paibus, linia zagegowanych wydatków pzesunie si ównolegle w gó. Jeeli teaz wypowadzimy kzyw (analogicznie do metody z ys. 1.), okae si, e bdzie ona pzesunita ównolegle w pawo ( na ys. 5.B).
8 RSUNEK 4. Gaficzne wypowadzenie AE RSUNEK 5. Równoległe pzesunicie (wzost G) AE G A + c( 1 - t) + br2 G A + c( 1 - t) + br1 1 2 1 3 2 4 R R R 1 R 1 R 2 R 2 1 2 1 3 2 4 Kzywa Rynek pieniny znajduje si w ównowadze, gdy popyt na pienidz zównuje si z poda pienidza, czyli gdy L = M. Pzypomnijmy, e ealny popyt na pienidz jest funkcj stopy pocentowej R i ealnego dochodu. Pzy czym zaleno wzgldem dochodu jest dodatnia (im wicej gospodaka podukuje, a ludzie wydaj, tym wiksze jest zapotzebowanie na pienidz w postaci płynnej), za wzgldem stopy pocentowej ujemna (im wysza stopa pocentowa tym wyszy koszt utaconych moliwoci z powodu tzymania zasobów w postaci płynnej). Matematycznie moemy zapisa te zalenoci nastpujco: L = f (, R, P). Poda pienidza (M) oaz poziom cen (P) s wyznaczane poza modelem. Równowaga ma zatem miejsce, gdy: M = L(, R, P). Kzywa pokazuje, e pzy danych paametach, dla kadego poziomu jest tylko jeden poziom R, dla któego ynek pieniny pozostaje w ównowadze. Oznacza to, e tylko takiego R (pzy danym ) popyt na pienidz wynosi dokładnie tyle, ile poday pienidza zdecydował si dostaczy bank centalny. Wypowadzenie gaficzne (Rys. 6) Gdy dochód w gospodace kształtuje si na poziomie 1, to pzy danym poziomie poday pienidza i cen, popyt na pienidz ówny jest poday pienidza pzy stopie pocentowej R 1. Zatem mamy kombinacj dochodu i stopy pocentowej, któa ównoway ynek pieniny ( na ys. 6.B). Jeeli dochód w gospodace wzasta do 2, kzywa popytu na pienidz pzesuwa si ównolegle w gó do połoenia L 2. W tej sytuacji stopa pocentowa zównujca popyt na pienidz z poda pienidza onie do poziomu R 2. Mamy zatem now kombinacj dochodu i stopy pocentowej, dla któej ynek pieniny jest ównowaony ( ). Linia pzechodzca pzez i wyznacza kzyw dla tej gospodaki, czyli wszystkie kombinacje dochodu i stopy pocentowej, dla któych ynek pieniny jest zównowaony.
9 RSUNEK 6. Gaficzne wypowadzenie kzywej. A) B) R R R 2 L 2 R 1 L 1 M P M P 1 2 Pzesunicie kzywej Na połoenie kzywej wpływaj, zgodnie z ównaniem (2), M, P oaz h. Rysunek 7. pzedstawia skutki wzostu M (ceteis paibus) dla połoenia. W sytuacji wyjciowej popyt na pienidz w gospodace jest opisany kzyw L 1, poda pienidza wynosi M 1 a ównowaga na ynku pieninym zachodzi dla dochodu 1 i stopy pocentowej R 1. Jeeli poda pienidz onie do M 2, to kzywa poday pienidza pzesuwa si ównolegle w pawo. A zatem pzy tym samym dochodzie 1, stopa ównowaca ynek pieniny spada. Mona zatem wypowadzi kzyw dla gospodaki. Powtazajc te opeacj dla innego poziomu moemy stwiedzi, e dla kadego poziomu, zwikszenie poday pienidza obnia stop pocentow ównowagi, Na ysunku (7) obsewujemy to jako ównoległe pzesunicie w dół (w pawo). RSUNEK 7. Pzesunicie kzywej (wzost poday pienidza M). R R R 1 R 1 R 3 R 2 L( 2 ) R 3 R 2 R 4 L( 1 ) R 4 M 1 / P M 2 / P M/P 1 2 Równowaga w modelu Uwzgldnienie na jednym wykesie kzywych i pozwala na wyznaczenie kombinacji dochodu i stopy pocentowej (* i R* na ys.8.), dla któej zaówno ynek finansowy, jak i ealny s w ównowadze.
10 RSUNEK 8. Równowaga w modelu - R L M A B R * E * W punkcie A ynek dób i usług znajduje si w ównowadze, ale na ynku pieninym mamy nadwyk poday pienidza. Dlaczego? Aby z punktu A pzenie si do kzywej musi wzosn (pzy stałej R), co oznacza wzost popytu na pienidz lub musi spa R (pzy stałym ), co... take oznacza wzost popytu na pienidz. Do kzywej dotzemy take w punktu A pzy dowolnej kombinacji wzostu i spadku R. Musi to zatem oznacza, e w punkcie A mamy do czynienia nadwyk poday pienidza nad popytem. Moemy stwiedzi, e wszystkie punkty połoone na lewo od kzywej chaakteyzuj si nadwyk poday pienidza nad popytem na pienidz, a punkty połoone na pawo od : nadwyk popytu na pienidz. Z kolei w punkcie B zównowaony jest ynek pienidza (jestemy na kzywej ), ale na ynku ealnym podukcja jest wiksza ni całkowite wydatki. Jak mona to stwiedzi? Z punktu B pzesuniemy si do kzywej (czyli kzywej zawieajcej punkty ównowagi ynku dób i usług) jeli spadnie (podukcja) lub jeli spadnie stopa pocentowa (wzosn wtedy inwestycje) i tylko w punkcie E dochód i stopa pocentowa pzyjmuj watoci, dla któych oba ynki s w ównowadze. Punkty połoone na lewo od kzywej chaakteyzuj si nadwyk popytu na doba i usługi nad ich podukcj. Polityka fiskalna i monetana w gospodace zamknitej Polityka fiskalna dotyczy wszelkich decyzji pastwa odnonie opodatkowania i wydatków zdowych. Polityka monetana (pienina) obejmuje wszystkie decyzje dotyczce ealnej poday pienidza. Za pomoc modelu - moemy pzeledzi ezultaty kadej z tych polityk oaz ozway ich efektywno. Jakakolwiek zmiana, inna ni stopy pocentowej, powodujca ównoległe pzesunicia kzywej AE, pzesuwa take kzyw. Zatem zmiana wydatków zdowych lub podatków kwotowych bdzie take powodowała ównoległe pzesunicie. Decyzje dotyczce ealnej poday pienidza bd z kolei wpływały na połoenie kzywej. Model Mundella-Fleminga Model Mundella-Fleminga to model opisujce jednoczesn ównowag wewntzna (na ynku dób i usług oaz na ynku pieninym) i zewntzn. Kzywa Równowag zewntzn opisuj kzywa (balance of payments). Gospodaka osiga ównowag zewntzn wówczas, gdy jej bilans płatniczy sensu sticte zamyka si saldem zeowym, czyli ynek walutowy jest w ównowadze. Innymi słowy, popyt na walut obc jest ównowaony poda dewiz (bez intewencji banku centalnego). Jakie s ódła popytu i poday walut obcych na kajowym ynku walutowym? W pewnym uposzczeniu moemy powiedzie, e ódła popytu s dwa: impot oaz zakupy zaganicznych instumentów finansowych dokonywane pzez kajowych inwestoów. Podobnie mamy dwa ódła napływu walut do kaju: ekspot oaz napływ kapitału zaganicznych inwestoów kupujcych kajowe instumenty finansowe. W skócie moemy zapisa waunek ównowagi bilansu płatniczego nastpujco: = CA + KA = 0 (11) Czyli jest w ównowadze, gdy suma sald achunku obotów biecych i achunku obotów kapitałowych jest ówna zeo.
11 Saldo CA, któe moemy zdefiniowa (w pzyblieniu) jako bilans handlowy (NX), zaley od tzech czynników: kajowego dochodu (im wikszy kajowy dochód kajowy, tym wikszy impot i nisze saldo CA) ep* ealnego kusu walutowego e = (im wyszy ealny kus walutowy, tym tasze s kajowe P toway w poównaniu z zaganicznymi, a zatem tym wikszy ekspot, mniejszy impot i wysze saldo CA; pzy stałych cenach kus ealny zaley od zmian kusu nominalnego e, a zatem im słabsza waluta kajowa (wyszy kus e) tym wysze saldo CA) zaganicznego dochodu (nie bdcego zmienn w modelu: im wikszy, tym wikszy zaganiczny impot, a zatem wikszy kajowy ekspot i wysze saldo CA). + + + + + CA = X ( *, e ) M (, e ) CA = CA(, *, e ) (12) Z kolei saldo achunku kapitałowego (KA) zaleny od ónicy midzy kajow a zaganiczn stop pocentow. Im wiksza ónica midzy kajow a zaganiczn stop pocentowa, tym chtniej zaganiczni inwestozy lokuj swój kapitał w danym kaju. Pzy czym siła eakcji napływu/odpływu kapitału moe by óna w zalenoci od waliwoci kapitału na zmiany stopy pocentowej, czyli od tzw. mobilnoci kapitału. Mobilno t miezy paamet k: jeli k jest due, wystaczy niewielkie odchylenie kajowej od zaganicznej stopy pocentowej, aby do kaju napłynł lub odpłynł kapitał. Pzy małym k, konieczna jest dua ónica midzy kajow a zaganiczn stopa pocentow, aby wywoła pzepływ kapitału. KA = k( + *) (13) Linia pokazuje takie kombinacje i, ale któych suma sald achunku biecego i kapitałowego wynosi zeo. Wiemy, e wzost pogasza saldo biece (zwiksza impot), nie wpływajc na achunek kapitałowy. Jeli zatem onie, to aby zachowa zównowaony bilans płatniczy musi wzosn, aby pzycign zaganiczny kapitał. Linia ma zatem nachylenie dodatnie. Ilustuje to Rys. 6 (b). Nachylenie kzywej (to czy jest badziej stona, czy płaska) zaley pzede wszystkim od paametu k (stopnia mobilnoci kapitału). Im wiksze jest k, tym badziej płaska jest linia mniejszy wzost stopy pocentowej jest wystaczajcy, aby pzycign kapitał konieczny dla zównowaenia skutków wzostu. W skajnym pzypadku moemy mówi o tzw. pełnej libealizacji pzepływów kapitałowych i doskonałej mobilnoci kapitału (k wynosi i jest płaskie Rys. 6 (c)). Jeli k jest małe, konieczna jest badzo dua ónica midzy kajowa a zaganiczn stopa pocentow konieczna dla pzycignicia kapitału, któy zównoway zwikszone wydatki na impot w pzypadku wzostu dochodu. W skajnym pzypadku, zupełnej baku mobilnoci kapitału (np. władze danego kaju nie pozwalaj zaganicznym inwestoom inwestowa w kaju, ani kajowym za ganic), k=0, a linia jest pionowa. Oznacza to, e istnieje tylko jeden taki poziom dochodu, ale któego bilans płatniczy jest zównowaony. Intepetacja gaficzna Rysunek 9. pzedstawia altenatywne nachylenia kzywej w zalenoci od stopnia mobilnoci kapitału od baku swobody pzepływu kapitału (a), pzez niepełn swobod (b) do pełnej libealizacji obotów kapitałowych (c). RSUNEK 9. Linia >0 >0 <0 >0 <0 <0 (a) (b) (c)
12 Punkty połoone na lewo od kzywej, to punkty oznaczajce nadwyk (poda walut obcych pzekacza popyt na nie). Łatwo to spawdzi: aby z jakiego punktu połoonego na lewo od pzenie si do musi spa stopa pocentowa (co spowoduje odpływ kapitału z kaju) albo wzosn dochód (co bdzie oznacza wzost impotu), a zatem musi wzosn popyt na waluty obce. Analogicznie mona pokaza, e punkty połoone na pawo od linii to punkty opisujce takie kombinacje i, dla któych wystpuje deficyt bilansu płatniczego. Spadek ealnego kusu walutowego, wzost wiatowej stopy pocentowej lub spadek zaganicznego dochodu powoduj ównoległe pzesunicie kzywej w lewo. Wzost ealnego kusu walutowego, spadek wiatowej stopy pocentowej lub wzost zaganicznego dochodu powoduj pzesunicie kzywej w pawo.
13 3. Polityka gospodacza w modelu System płynnego kusu walutowego Ekspansywna polityka fiskalna NIEPEŁNA MOBILNO KAPITAŁU 2 3 1 1 3 2 Wzost wydatków zdowych powoduje pzesunicie kzywej w pawo, do połoenia. Finansowanie wzostu wydatków zdowych wywołuje wzost stopy pocentowej. W punkcie zakłócona jest ównowaga zewntzna wzost stopy pocentowej pzyciga zaganicznych inwestoów, a saldo bilansu handlowego ulega pogoszeniu, jednak w stopniu niewystaczajcym do absopcji nadwyki na achunku kapitałowym (punkt ley na lewo od linii, a zatem chaakteyzuje si nadwyk bilansu płatniczego) 3. Nadwyka poday walut obcych na ynku walutowym powadzi do apecjacji kusu walutowego, co powadzi do dwóch efektów: pzesuwa w lewo (do ) i pogaszajc konkuencyjno poduktów kajowych i wywołuje czciowe cofnicie kzywej do połoenia. A zatem w systemie kusów płynnych, polityka fiskalna jest wzgldnie mało skuteczna. Ekspansywna polityka monetana 1 3 2 1 2 3 Wzost nominalnej poday pienidza pzy stałych cenach pzekłada si na wzost ealnej poday pienidza. Kzywa pzesuwa si w pawo (do ), co musi oznacza spadek stopy pocentowej i wzost dochodu. W punkcie pojawia si deficyt bilansu kapitałowego i handlowego oaz deficyt całego bilansu płatniczego. Wzost impotu i spadek stopy pocentowej wywołuj depecjacj kusu walutowego, któa oznacza popaw konkuencyjnoci poduktów kajowych. W konsekwencji kzywa pzesuwa si w pawo do połoenia ), za linia do połoenia. Wzost popytu na doba kajowe powadzi do ustalenia si stopy pocentowej midzy wyjciowym poziomem 1 a poziomem 2, któy ustaliłby si w gospodace zamknitej. A zatem w gospodace otwatej, pzy płynnych kusach walutowych polityka monetana jest badzo skuteczna, gdy wywołuje dodatkowy impuls w postaci popawy konkuencyjnoci towaów kajowych. 3 Pzy niskiej mobilnoci kapitału wzost wydatków zdowych wywołuje pogoszenie salda bilansu płatniczego (kapitał napływa w niewielkiej iloci, pomimo wzostu stopy pocentowej, a impot onie pod wpływem wzostu dochodu). Wzost impotu powadzi do depecjacji kusu walutowego i silniejszego wzostu dochodu. Gaficznie moemy pokaza to na analogicznym ysunku, ale pzy kzywej badziej stomej ni (=niewielka mobilno kapitału).
14 System sztywnego kusu walutowego Ekspansywna polityka fiskalna 2 3 1 1 2 3 Wzost wydatków zdowych (z poziomu G 0 do G 1 ) powoduje pzesunicie kzywej w pawo (do połoenia ). Finansowanie wzostu wydatków zdowych wywołuje wzost stopy pocentowej. W punkcie bilans płatniczy wykazuje nadwyk, wynikajc ze wzostu stopy pocentowej do poziomu 2 (napływ kapitału). Wzost G wywołuje take wzost (i wzost impotu), ale pzy wzgldnie duej mobilnoci kapitału ( badziej płaskie ni ) pzewaa efekt napływu kapitału. Nadwyka bilansu płatniczego implikuje wzost poday walut obcych, któej staa si pzeciwdziała bank centalny, zobowizany do utzymania stałego kusu walutowego. Akumulacja ezew pzez bank centalny oznacza zwikszenie poday pienidza, zilustowane pzesuniciem kzywej do połoenia. Wzost dochodu i spadek stopy pocentowej w punkcie wywołuj pogoszenie salda bilansu handlowego i bilansu obotów kapitałowych i gwaantuj pzywócenie ównowagi bilansu płatniczego. A zatem w systemie kusów sztywnych ekspansywna polityka fiskalna jest badzo skuteczna, gdy wywołuje dodatkowy impuls monetany wynikajcy z powadzonej polityki kusowej. Ekspansywna polityka monetana 1 2 1 2 Wzost poday pienidza implikuje pzesunicie kzywej w pawo. Spadek stopy pocentowej z 1 do 2 wywołuje odpływ kapitału i pogoszenie salda achunku obotów kapitałowych. Jednoczenie nastpuje pogoszenie salda bilansu handlowego, poniewa wzost dochodu pobudza impot. Deficyt bilansu płatniczego ( ley na pawo od ) pzekłada si na powstanie nadwyki poday waluty kajowej, czyli nadwyki popytu na waluty zaganiczne. W konsekwencji bank centalny, zobowizany utzyma kus walutowy na stałym poziomie, spzedaje ezewy walutowe, zmniejszajc tym samym zasób pienidza w gospodace. Kzywa pzesuwa si w lewo, dopóki istnieje deficyt bilansu płatniczego, a zatem waca do swojego wyjciowego połoenia, a punkt ównowagi do punktu. W waunkach kusu stałego polityka pienina jest zupełnie nieskuteczna.
15 PEŁNA MOBILNO KAPITAŁU 4 System płynnego kusu walutowego Ekspansywna polityka fiskalna * = Wzost G pzesuwa kzyw w pawo, do połoenia. W punkcie kajowa stopa pocentowa jest wysza ni * (wiatowa stopa pocentowa), wzasta zatem popyt na kajowe aktywa (nadwyka ). Waluta kajowa ulega apecjacji. Oznacza to, e maleje konkuencyjno kajowych dób zaganic, co oganicza ekspot, a kzywa waca do popzedniego połoenia. Polityka fiskalna jest nieskuteczna. 1 Ekspansywna polityka monetana * Wzost M pzesuwa kzyw w pawo, do połoenia. Dochód wzasta, ale maleje kajowa stopa pocentowa, co zmniejsza popyt na kajowe aktywa (, deficyt ). Waluta kajowa ulega depecjacji. Wzasta zatem konkuencyjno kajowych dób zaganic, ekspot onie, a kzywa pzesuwa si do połoenia. Dochód wzasta do poziomu 3. Polityka monetana jest skuteczna. 1 3 System stałego kusu walutowego Ekspansywna polityka fiskalna 4 W waunkach doskonałej mobilnoci kapitału kajowa stopa pocentowa jest zawsze ówna wiatowej stopie pocentowej: jakiekolwiek odchylenie od stopy wiatowej spowodowałby ogomny pzepływ kapitału, któy dopowadziłby do w zasadzie natychmiastowego dostosowania si kajowej do zaganicznej stopy pocentowej.
16 * 1 3 Wzost G pzesuwa kzyw w pawo, do połoenia. W punkcie kajowa stopa pocentowa jest wysza ni *, wzasta zatem popyt na kajowe aktywa (nadwyka ). Wywołuje to pesj na apecjacj waluty kajowej. Bank centalny inteweniuje, kupujc na ynku dewizy w zamian za walut kajow. Wzost poday pienidza pzesuwa kzyw w pawo, do połoenia. Dochód wzasta do poziomu 3. Polityka fiskalna jest skuteczna. Ekspansywna polityka monetana * = Wzost M pzesuwa kzyw w pawo, do połoenia. W punkcie kajowa stopa pocentowa jest nisza ni *, spada popyt na kajowe aktywa (deficyt ). Inwestozy, wycofujc kapitał, spzedaj walut kajow za dewizy. Na ynku pojawia si pesja na depecjacj waluty kajowej. Intewencja banku centalnego, któej celem jest utzymanie poziomu kusu, polega na spzeday dewiz w zamian za walut kajow. Spadek poday pienidza pzesuwa kzyw do piewotnego połoenia. Polityka monetana jest nieskuteczna. 1 Polityka kusowa - dewaluacja * Dewaluacja kusu walutowego oznacza, e popawa si konkuencyjno kajowych dób za ganic. Ekspot netto wzasta, a kzywa pzesuwa si w pawo do połoenia. Wzasta dochód i stopa pocentowa, co zwiksza popyt na kajowe aktywa (, nadwyka ). Wywołuje to pesj na apecjacj waluty kajowej. Bank centalny inteweniuje, kupujc na ynku dewizy w zamian za walut kajow. Wzost poday pienidza pzesuwa kzyw w pawo, do połoenia. Dochód wzasta do poziomu 3. Dewaluacja jest skuteczna. 1 3
17 System płynnego kusu walutowego Ekspansywna polityka fiskalna BRAK MOBILNOCI KAPITAŁU Wzost G pzesuwa kzyw w pawo, do połoenia. Dochód wzasta, a osncy impot powoduje powstanie deficytu, co automatycznie powoduje depecjacj waluty kajowej. Kzywa pzesuwa si w pawo, do połoenia, natomiast kzywa pzesuwa si do połoenia (onie ekspot). Dochód wzasta do poziomu 3. Polityka fiskalna jest skuteczna. 1 3 Ekspansywna polityka monetana Wzost M pzesuwa kzyw w pawo, do połoenia. Dochód wzasta, a osncy impot powoduje powstanie deficytu, co automatycznie powoduje depecjacj waluty kajowej. Kzywa pzesuwa si w pawo, do połoenia, natomiast kzywa pzesuwa si do połoenia (onie ekspot). Dochód wzasta do poziomu 3. Polityka monetana jest skuteczna. 1 3 System stałego kusu walutowego Ekspansywna polityka fiskalna Wzost G pzesuwa kzyw w pawo, do połoenia. Deficyt bilansu płatniczego zmusza bank centalny do intewencji i spzeday dewiz. Malejca poda pienidza kajowego powoduje pzesunicie kzywej do połoenia. Polityka fiskalna jest nieskuteczna. 1
18 Ekspansywna polityka monetana = Wzost M pzesuwa kzyw w pawo, do połoenia. Powoduje to pogoszenie si bilansu płatniczego (deficyt ), co zmusza bank centalny do intewencji. Bank spzedaje dewizy, zmniejszajc poda pienidza kajowego. Spadek M powoduje pzesunicie si kzywej do piewotnego połoenia. Polityka monetana jest nieskuteczna. 1 Polityka kusowa - dewaluacja 1 3