PROGRAM ZAJĘĆ PROFILAKTCZNO WYCHOWAWCZY LUBIE SIEBIE I INNCH WSTĘP Wychowanie w jego najbardziej humanitarnym wymiarze powinno rozbudzać, rozwijać i utrwalać w każdym dziecku zalążek uzdolnień, które posiada, by poprzez współdziałanie z innymi uczyło się kochać świat oraz działać dla dobra innych ludzi. Często zdarza się, że proces wychowania ulega zakłóceniu, dziecko nie może lub nie chce sprostać oczekiwaniom i wymaganiom świata dorosłych. Załamuje się również kariera szkolna ucznia. Niepowodzenie, brak sukcesów w nauce obniżają wiarę we własne siły, osłabiają motywację do dalszej pracy i często wywołują nieodpowiedni sposób zachowania się. Wówczas potrzebna jest pomoc zarówno ze strony rodziców jak i szkoły. Szkoła powinna być środowiskiem, w którym w określonym klimacie kształtują się odpowiednie postawy, normy, pozycje i stosunki społeczne. Środowiska, w których dzieci wzrastają, coraz częściej są patologiczne. Coraz więcej z nich przejawia zaburzenia zachowań, potrzebuje wsparcia, zrozumienia i pomocy. Bardzo istotna jest w pracy z takimi dziećmi umiejętność słuchania tego, co chcą nam powiedzieć, koncentrowania się na treści wypowiedzi i sposobie jej wyrażania. Ważna jest także umiejętność rozumienia i kontrolowania własnych uczuć i zachowań. Mamy nadzieję, że realizacja opracowanego przez nas programu zajęć profilaktycznowychowawczych dla uczniów o zaburzonym wychowaniu przyniesie oczekiwane efekty. Główne cele zajęć: I.. Przygotowanie dzieci do właściwego spędzania czasu wolnego. II. Uczenie nazywania i rozpoznawania uczuć oraz sposobów radzenia sobie z napięciami emocjonalnymi bez lekceważenia uczuć innych. III. Uczenie umiejętności wczuwania się w położenie innej osoby i aktywnego słuchania. IV. Kształtowanie umiejętności obcowania z ludźmi i przezwyciężanie trudności w kontaktach z innymi. V. Uczenie radzenia sobie z konfliktami, ze stresem oraz samodzielnego podejmowania decyzji. 1
VI. Podwyższanie samooceny uczniów ze szczególnie niskim poczuciem własnej wartości, wzbudzanie wiary we własne siły i możliwości. VII. Uczenie właściwych i pożądanych zachowań. Zadania do realizacji: 1. Zapewnienie uczniom warunków bezpiecznego dla życia i zdrowia spędzania czasu wolnego. 2. Zapewnienie uczniom opieki, pomocy i rady w każdej sytuacji, która przysparza istotnych trudności. 3. W miarę możliwości finansowych zapewnienie dzieciom dożywiania 4. Zapewnienie uczniom regeneracji sił, rozrywki i zabawy realizowanej pojedynczo, w małych grupach i zbiorowo. 5. Wzbudzanie i rozwijanie zainteresowań, wspomaganie dobrowolnego samokształcenia. 6. Sprawowanie opieki wychowawczej i częściowo dydaktycznej głównie w odniesieniu do dzieci pozbawionych wystarczającej opieki domu rodzinnego. 7. Wzbudzanie i wzmacnianie pozytywnego stosunku do szkoły. 8. Uspołecznianie wychowanków rozumiane jako wdrażanie do działania zespołowego i w harmonii z dobrem ogółu. 9. Dostarczanie różnorodnych propozycji sensownego wypełniania czasu wolnego bez manipulacji i wymuszania uczestnictwa. 10. Uczenie wyborów zachowań najbardziej satysfakcjonujących jednostkę i pożądanych społecznie. 11. Wyrabianie nawyku ekonomicznego gospodarowania czasem wolnym. 12. Zniechęcanie do szkodliwych kulturalnie lub zdrowotnie wzorów rozrywki i odpoczynku. 13. Powodowanie rodzenia się pomysłów na styl życia. 14. Uczenie właściwego korzystania z mass-mediów. 15. Obserwacje i uczenie dobrych obyczajów, grzeczności, kultury bycia, przestrzeganie reguł dobrego wychowania, życzliwości, opanowania. 16. Uczenie nawiązywania twórczego dialogu w sytuacjach konfliktowych, negocjowania, przepraszania, przebaczania. 17. Wyrabianie nawyków prozdrowotnych. 18. Współdziałanie z różnymi instytucjami działającymi na rzecz dobra dzieci. 18. Wspomaganie rozwoju dziecka w przyjemnym, bezpiecznym środowisku, eliminowanie sytuacji lękowych, budowanie zaufania i szacunku do siebie 2
18. Przygotowanie uczniów do życia w świecie dorosłych, do świadomego podejmowania decyzji. 19. Współdziałanie z wychowawcami i rodzicami uczniów, wskazywanie na potrzeby dziecka. Zasady prowadzenia zajęć: 1. Zasada dostosowania organizacji zajęć do potrzeb i możliwości psychofizycznych dzieci. 2. Zasada wzbudzania różnorodnej aktywności dzieci i aktywizacji każdego dziecka. 3. Zasada uwzględniania i wywoływania motywacji dzieci w odniesieniu do różnych zajęć. 4. Zasada różnorodności i przemienności zajęć, unikanie monotonii. 5. Zasada celowości organizowanych zajęć. Formy pracy: 1. Oddziaływanie werbalne (opowiadanie, czytanie, wyjaśnianie, rozmowa). 2. Dyskusje, dzielenie się doświadczeniami. 3. Zadania i ćwiczenia samodzielnie wykonywanie przez dzieci. 4. Gry i zabawy dzieci (ruchowe, zręcznościowe, dydaktyczne, ćwiczące spostrzegawczość, konstrukcyjne, towarzyskie, komputerowe). 5. Ekspresja twórcza (np. różne techniki plastyczne, praca w edytorze graficznym, tekstowym). 6. Odbiór przekazów audiowizualnych (np. słuchanie radia, korzystanie z encyklopedii, słowników multimedialnych, korzystanie z zasobów sieci Internet). 7. Gry i zabawy na świeżym powietrzu. 8. Imprezy i uroczystości. Postawa prowadzącego: 1. Jest cierpliwy, bezstronny, sprawiedliwy i wrażliwy. 2. Nie osądza wypowiedzi, co nie znaczy, że musi się z nimi zgadzać. 3
3. Akceptuje i docenia uczucia dzieci, a także wyraża swoje uczucia i oczekiwania. 4. Określa swój stan emocjonalny. 5. Buduje zaufanie, czyli sprawia, że każde dziecko czuje się pełnowartościowym członkiem grupy, a jego otwartość jest rozumiana i akceptowana. 6. Rozpoznaje przyczyny zachowań dziecka. 7. Słucha z zainteresowaniem. 8. Umie parafrazować, stosować komunikaty ja. 9. Jest stanowczy w przeciwstawianiu się agresywności, dominacji i destruktywnym zachowaniom dzieci. 10. Zauważa pozytywne reakcje i zachowania dzieci. 11. Wykazuje empatyczny stosunek do dziecka bez względu na jego zaburzenia czy niepowodzenia. 12. Stara się wspólnie z dzieckiem rozwiązać zaistniałe problemy. Przewidywane efekty: 1. Dzieci zbliżą się do siebie. 2. Nauczą się rozróżniać takie pojęcia jak dobro i zło. 3. Nauczą się śmiałości i szczerości. 4. Będą potrafiły mówić do kogoś, a nie o kimś. 5. Będą radziły sobie z rozwiązaniem problemu. 6. Nauczą się mówić o tym, o czym myślą, wyrażać swoje uczucia, szanować i identyfikować się z uczuciami innych. 7. Nauczą się właściwych i pożądanych zachowań, właściwego postrzegania i rozumienia ludzi. 8. Będą potrafiły nawiązywać kontakty międzyludzkie i porozumiewać się w sposób bezkonfliktowy. 9. Będą umiały dokonywać wartościowych i sensownych wyborów. 10. Będą przekonane, że w działaniu człowieka nie ma porażek, są tylko wyniki - te oczekiwane i nieoczekiwane. 4
REALIZACJA CELÓW I. Przygotowanie dzieci do właściwego spędzania czasu wolnego. Umiejętność spędzania czasu wolnego ma duży wpływ na jakość życia człowieka. Dlatego już w dzieciństwie powinien on być przygotowany do odpowiedniego gospodarowania nim i właściwego wykorzystania. Dzieciom, którym rodzina i najbliższe środowisko nie dostarczają odpowiednich wzorców i możliwości rozwoju należy wskazywać wartościowe oferty spędzania czasu wolnego, tworzyć warunki do korzystania z nich a także wyrównywać braki występujące w tej dziedzinie. W tym celu należy podjąć działania w kierunku: ułatwiania orientacji w otaczającym świecie i w tym, co samodzielnie i wspólnie można zdziałać dla siebie i innych, rozwijania motywacji i potrzeb podejmowania takiej aktywności, budzenia świadomości, iż czas wolny zawsze stanowi szansę autokreacji, jest wartością, której marnować nie wolno, dostarczania różnorodnych propozycji sensownego wypełniania tego czasu, ale bez prób manipulowania i wymuszania uczestnictwa w niechcianych zajęciach, uczenia wyborów zachowań osobiście satysfakcjonujących, nie naruszających dobra innych, wyrabiania nawyku ekonomicznego gospodarowania własnym czasem oraz umiejętności urzeczywistniania dokonywanych wyborów, zapewnienia kompetentnego doradztwa tym, którzy nie maja rozwiniętych potrzeb aktywnego wykorzystania wolnego czasu, nie wiedzą czym go wypełnić. II. Uczenie nazywania i rozpoznawania uczuć oraz sposobów radzenia sobie z napięciami emocjonalnymi bez lekceważenia uczuć innych. Asertywność, to umiejętność, dzięki której ludzie otwarcie wyrażają swoje myśli, uczucia i przekonania, nie lekceważąc uczuć, poglądów i myśli swoich rozmówców. Teoria asertywności oparta jest na założeniu, że każdy człowiek posiada pewne podstawowe prawa. W sytuacjach konfliktowych umiejętności asertywne pozwalają osiągnąć kompromis bez poświęcania własnej godności i rezygnacji z wyznawanych wartości. Ludzie zachowujący się w sposób asertywny potrafią stanowczo powiedzieć nie bez wyrzutów sumienia, złości czy lęku. Umiejętność tego typu zachowań jest bardzo ważna, np. podczas nacisków grupy rówieśniczej, dotyczących zachowań destrukcyjnych. Oprócz zachowań asertywnych ludzie mogą zachowywać się w podobnych sytuacjach ulegle lub agresywnie. W przypadku zachowań agresywnych sytuacje postrzegane są w kategoriach ja wygrywam ty przegrywasz. Ton głosu w tym zachowaniu bywa często hałaśliwy. Towarzyszy mu czasami wrogie spojrzenie, naruszenie sfery prywatności. Dobrze jest odróżniać agresję od złości. Złość jest uczuciem agresja jest sposobem wyrażania złości. Złość może być obecna w zachowaniach uległych jak i asertywnych. Zarówno w przypadku uległości, jak i agresji można mówić o braku szacunku dla siebie lub dla innych. Rodzaje zachowań asertywnych, 5
które należy kształcić u dzieci to: bronimy własnych praw, uznając jednocześnie prawa innych, wyrażamy swoje potrzeby, poglądy i odczucia, nasze stosunki z innymi ludźmi cechuje wiara w siebie. Człowiek asertywny często mówi: takie jest moje zdanie, tak to odczuwam, tak oto widzę tę sytuację, chciałbym usłyszeć, jak się z tym czujesz, może uda nam się znaleźć rozwiązanie, zadowalające nas oboje. III. Uczenie umiejętności wczuwania się w położenie innej osoby i aktywnego słuchania. Umiejętność nawiązania właściwego kontaktu z drugą osobą jest istotna w prawidłowym rozwoju każdej jednostki. Zasadami, które należy wypracować są: - parafrazowanie czyli upewnienie się, że dobrze zrozumiałem to, co usłyszałem (powtórzenie, skomentowanie słów rozmówcy), - odzwierciedlanie uczuć wczuwanie się w sytuację drugiej osoby (np. dziecko przewróciło się, płacze mówimy mu: rozumiem, że cię boli, jest mi przykro z tego powodu), - umiejętność znalezienia punktu wspólnego z rozmówcą ułatwia kontakt w celu zebrania informacji, których rozmówce nie chce bezpośrednio nam przekazać kierujemy rozmowę na banalny temat (np. masz taki sam zegarek jak ja), - skupianie się w rozmowie na najważniejszych sprawach, - stosowanie zabiegów ciszy chwilę można pomilczeć, aby przeanalizować informacje, które właśnie usłyszeliśmy, - zapewnienie o dyskrecji jeśli rozmówca chce zachować tajemnicę, zapewniamy go o tym i dotrzymujemy słowa, - utrzymywanie kontaktu wzrokowego w czasie komunikacji z drugą osobą, - stosowanie pytań otwartych ( co się stało? odkąd? ile?) - dbanie o właściwą atmosferę dialogu, dyskusji. IV. Kształtowanie umiejętności obcowania z ludźmi i przezwyciężanie trudności w kontaktach z innymi. Porozumiewanie się (komunikacja między ludźmi) polega na werbalnym i niewerbalnym przesyłaniu informacji. Umiejętności porozumiewania się wpływają na stosunki między ludźmi, a tym samym na poczucie własnej wartości. Brak takich umiejętności może prowadzić do samotności, poczucia bezsilności, niezadowolenia i rozczarowań, trudności w kontaktach z rówieśnikami, rodzicami czy nauczycielami w wyrażaniu własnych poglądów, zainteresowań, wartości, w opieraniu się naciskom innych, a także uczucie skrępowania. W różnych sytuacjach mogą skłonić ucznia do wejścia w świat złudzeń, chwilowych stanów 6
dobrego samopoczucia przy pomocy np. alkoholu, narkotyków, leków czy papierosów. Działania, jakie należy podjąć w pracy z dziećmi w tym kierunku to: uczenie aktywnego słuchania, zwrócenie uwagi na komunikację niewerbalną, bariery komunikacyjne Komunikaty niewerbalne dotyczą przeważnie uczuć, sympatii, preferencji. Komunikacja niewerbalna jest wieloznaczna, np. gniew bywa wyrażony gwałtowną gestykulacją, wymachiwaniem pięścią ale także kompletną ciszą, rumieniec na twarzy może oznaczać złość, skrępowanie, zdenerwowanie lub przyjemność. Niezgodność komunikacji niewerbalnej i werbalnej prowadzą do zamętu (np. kiedy mówimy, że ufamy komuś i nie patrzymy mu jednocześnie w oczy). V. Uczenie radzenia sobie z konfliktami, ze stresem oraz samodzielnego podejmowania decyzji. Ludzie, którzy nie potrafią radzić sobie z nadmiarem napięcia emocjonalnego bardzo często uciekają w świat alkoholu i innych środków odurzających. Ma to im pomóc w rozwiązywaniu lub unikaniu trudnych sytuacji. Zbyt duży poziom stresu może wywołać u człowieka wysokie ciśnienie, niestrawność, burczenie w żołądku, suchość w ustach, nadmierne pocenie się, dreszcze, zaburzenia koordynacji narządów ruchu, zwolniony refleks, lęk, zawroty głowy, brak koncentracji. Zbyt mały poziom stresu prowadzi do braku jakiegokolwiek zainteresowania. Właściwy poziom stresu oznacza: odprężenie psychiczne, przypływ energii, świadomość dobrej formy, wiarę w siebie, różnego rodzaju zainteresowania, motywację do pracy. Ci, którzy nie potrafią radzić sobie ze stresem, nie umieją właściwie gospodarować czasem wolnym i stawiać sobie realnych celów. Jeśli nie potrafimy pozbyć się nagromadzonej energii i strachu, żyjemy w ciągłym napięciu i podenerwowaniu. Należy nauczyć się walczyć ze swoim stresem. Sposobami na to są np.: długie spacery, bieganie, słuchanie muzyki, sen, gra na instrumencie, wyjście do kina, przeczytanie książki, malowanie lub rysowanie, prysznic, rozmowa z przyjacielem, ćwiczenia relaksacyjne, itp. VI. Podwyższanie samooceny uczniów ze szczególnie niskim poczuciem własnej wartości, wzbudzanie wiary we własne siły i możliwości. Poczucie własnej wartości zależy od oceny wyników działania, zdolności, wyglądu, a także oceny bliskich nam osób. Ludzie mający wysokie poczucie własnej wartości podejmują satysfakcjonujące ich decyzje, umieją zachowywać się w trudnych sytuacjach, radzenie sobie z problemami przychodzi im łatwiej niż innym. Skutecznie wzmacniać poczucie własnej wartości u uczniów można poprzez wykazywanie zainteresowania każdym uczniem, witanie się z uczniami w sposób wskazujący, że się ich lubi, rozmawianie na tematy osobiste poruszone przez uczniów, podkreślanie dobrych stron ich zachowania. Ponadto należy słuchać dzieci, zwracać się do nich po imieniu, szukać u każdego szczególnych umiejętności, dzielić się z rodzicami pozytywnymi uwagami o dziecku, zachęcać dzieci do wypowiadania własnych opinii. VII. Uczenie właściwych i pożądanych zachowań. Dziecko intuicyjnie spostrzega wszystko to, co się dzieje wokół niego, wszystkie zachowania są dlań źródłem dopływu informacji. Rezultatem tego są oczekiwania, potrzeby, dążenia, a brak możliwości ich zaspokojenia prowadzi często do tzw. zachowań obronnych, którymi 7
są: apatia, bierność, izolacja, agresja, upór, ucieczka od świata. W procesie edukacji należy więc stymulować rozwój oczekiwań poznawczych i społecznych dziecka. Dziecko, wychowujące się w atmosferze życzliwości, wzajemnego zaufania, nastawionej na poznanie piękna otaczającego świata, otrzymujące uczucie i uznanie, funkcjonuje dobrze i prawidłowo się rozwija. W tym klimacie nie ma zachowań agresywnych, konfliktów, występuje wzajemna życzliwość, zarówno dzieci między sobą, jak i w grupie, jak i dzieci wobec nauczyciela. Rozwijają się więc niezbędne postawy, które należą do priorytetowych w systemie edukacji i wychowania dziecka. 8