OPTIMUM. STUDIA EKONOMICZNE NR 1 (73) 2015 Adam P. BALCERZAK 1 WIELOWYMIAROWA ANALIZA EFEKTYWNOŚCI INSTYTUCJONALNEJ W KRAJACH EUROPY ŚRODKOWO- WSCHODNIEJ W RELACJI DO STANDARDÓW OECD 2 Streszczene Artykuł jest pośwęcony merzenu efektywnośc systemów nstytucjonalnych krajów wysoko rozwnętych w kontekśce ch adekwatnośc do wymagań globalnej gospodark wedzy. Celem artykułu jest w szczególnośc ewaluacja w tym względze krajów grupy wyszehradzkej w relacj do krajów OECD. W perwszej częśc artykułu omówono na grunce ekonom nstytucjonalnej najważnejsze czynnk determnujące możlwośc kraju w zakrese wykorzystana potencjału rozwojowego gospodark opartej na wedzy. Następne przeprowadzono badane taksonomczne dla krajów OECD obejmujące okres 1995-2010. W badanu zastosowano procedurę porządkowana lnowego, bazującą na metodze wzorca rozwoju Hellwga. Wykorzystano dane z bazy Instytutu Frasera, tworzonej na potrzeby mędzynarodowego badana zakresu wolnośc gospodarczej. Słowa kluczowe: system nstytucjonalny, analza welowymarowa, globalna gospodarka oparta na wedzy MULTIVARIATE ANALYSIS OF INSTITUTIONAL EFFECTIVENESS IN CENTRAL EUROPEAN COUNTRIES IN RELATION TO OECD STANDARDS Summary The artcle s devoted to measurng the effectveness of nsttutonal systems of developed countres n terms of ther relevance to the requrements of the global knowledge-based economy. The am of the artcle s to evaluate the results obtaned by Vsegrád Group n relatons to OECD countres. In the frst part of the artcle the most mportant factors determnng the ablty of a country to use the development potental of the knowledge-based economy was dscussed. Ths analyss was based on the prncpals of nsttutonal economcs. Then taxonomc examnaton for OECD countres coverng the perod 1995-2010 was made. The emprcal analyss utlzed lnear orderng, a procedure based on the Hellwg s method of pattern development. Data form Fraser Insttute base created for Economc Freedom of the World Raptor was used. Key words: nsttutonal system, multvarate analyss, global knowledge-based economy 1 Dr Adam P. Balcerzak Wydzał Nauk Ekonomcznych Zarządzana, Unwersytet Mkołaja Kopernka w Torunu, e-mal: apb@umk.pl. 2 Autor artykułu składa podzękowana dwom anonmowym recenzentom merytorycznym oraz recenzentow statystycznemu za wszystke uwag, które przyczynły sę do podnesena jakośc nnejszego artykuły, a także lepszego ukerunkowana przyszłych badań autora.
52 Adam P. Balcerzak 1. Wstęp Ostatne trzy dekady przynosły szereg zman w strukturze śwatowej gospodark kluczowych mechanzmach kształtujących procesy gospodarcze, co wycsnęło także szczególne pętno na kerunku rozwoju ekonom jako nauk. Wśród najważnejszych procesów, wpływających na reala gospodarcze, należy wskazać zjawska transformacj krajów posocjalstycznych oraz zjawsko dynamcznego rozwoju wzrostu znaczena globalnej gospodark wedzy. Sukcesy porażk procesów ekspansj mechanzmów rynkowych w przypadku gospodarek transformacj, ogromne zmany technologczne społeczno-gospodarcze, których bezpośrednm skutkem są przetasowana w peletone tradycyjnych śwatowych lderów globalnego systemu gospodarczego, ukazały ekonomstom ogromną rolę, jaką odgrywają krajowe systemy nstytucjonalne w procese kreowana wzrostu dobrobytu społecznego. W tym kontekśce w ostatnm okrese rozwnął sę nurt badań z zakresu ekonom nstytucjonalnej, który koncentruje sę na próbe kwantyfkacj sformalzowanej ewaluacj złożonych oraz trudno merzalnych elementów systemu nstytucjonalnego poszczególnych krajów [Zelenkewcz, 2014, s. 21-37]. Postęp w tej dzedzne ma kluczowe znaczene dla prowadzena rzetelnych badań mędzynarodowych, które z perspektywy utyltarnej pozwolłby na sformułowane tzw. wskazań dla dobrych praktyk w zakrese wpływana na kształt narodowych systemów nstytucjonalnych. Badane zawarte w nnejszym artykule należy uwzględnć w tym nurce. Celem przeprowadzonego badana jest ewaluacja efektywnośc systemów nstytucjonalnych krajów grupy wyszehradzkej w relacj do pozostałych, najwyżej rozwnętych gospodarek będących członkam OECD. Defnując pojęce efektywnośc nstytucj, w artykule odwołano sę do teor kosztów transakcyjnych, która stanow dobrze ugruntowany nurt nowej ekonom nstytucjonalnej [zob. Wllamson, 1985, s. 15-42]. Elementy systemu nstytucjonalnego są efektywne, gdy sprzyjają ogranczenu pozomu kosztów transakcyjnych podmotów gospodarczych. Tak zoperacjonalzowane pojęce efektywnośc systemów nstytucjonalnych jest analogczne do podejśca przyjmowanego w badanach realzowanych przez Instytutu Frasera [zob. Gwartney n., 2013]. Analza empryczna, zawarta w nnejszym artykule, stanow kontynuację wcześnejszych badań pośwęconych zagadnenu merzena efektywnośc systemów nstytucjonalnych w kontekśce ch adekwatnośc do warunków stwarzanych przez globalną gospodarkę wedzy [Balcerzak, Petrzak, 2014a; Balcerzak, Petrzak, 2014b; Balcerzak, 2009a, s. 713-724; Balcerzak, 2011, s. 17-34; Balcerzak n., 2008, s. 77-88]. 2. Kluczowe determnanty efektywnośc systemu nstytucjonalnego w warunkach globalnej gospodark wedzy Dośwadczena krajów wysoko rozwnętych w cągu ostatnego trzydzestoleca w szczególny sposób ukazały rosnącą rolę efektywnośc systemów nstytucjonalnych jako determnanty wykorzystana potencjału tkwącego w dynamczne zmenającym
Welowymarowa analza efektywnośc nstytucjonalnej 53 sę otoczenu gospodarczym. Śwadczy o tym choćby nerównomerny rozkład korzyśc osąganych w cągu ostatnch dekad przez kraje o podobnym, relatywne wysokm pozome rozwoju gospodarczego, zblżonym stopnu wyposażena w tzw. konwencjonalne zasoby gospodarcze, take jak kaptał ludzk o właścwych kwalfkacjach oraz wystarczająca podaż kaptału gwarantującego odpowedno wysoke technczne uzbrojene pracy w warunkach sprawne funkcjonującej gospodark rynkowej. Mmo że w śwetle neoklasycznego modelu Solowa kraje spełnające powyższe warunk pownny być zalczone do jednego klubu znajdować sę na śceżce konwergencj, także wśród krajów wysoko rozwnętych nastąpła tendencja odwrotna, prowadząca do dywergencj ogólnej produktywnośc czynnków produkcj. To z kole prędzej czy późnej wpływa na pozom dobrobytu społecznego [Gust, Marquez, 2000]. Perwszą z tez dotyczących źródeł tego fenomenu było wskazane na zjawsko zmany technologcznej, zwązanej z rosnącą rolą technolog telenformatycznych w dynamczne rozwjającej sę globalnej gospodarce wedzy [Bassann, Scarpetta, Vsco, 2000]. Jednak badana prowadzane przez OECD w odnesenu do najwyżej rozwnętych krajów śwata ukazały, że tradycyjne defnowane zasoby, take jak technologa, np. pozom wykorzystana przez poszczególne kraje technolog telenformatycznych, co najwyżej mogą być traktowane jako jeden z elementów znaczne szerszego wektora przyczyn. Wśród kluczowych czynnków sprzyjających podnesenu utrzymanu wysokego tempa wzrostu produktywnośc przez nektóre kraje wysoko rozwnęte wskazano główne czynnk o charakterze nstytucjonalnym, a w szczególnośc ch adekwatność do nowego, globalnego paradygmatu technologcznego zwązanego z rozwojem gospodark wedzy. Do tych najważnejszych elementów zalczono efektywność refom strukturalnych, które prowadzły do obnżk kosztów transakcyjnych gospodark, podnosły presję konkurencyjną na lokalnych rynkach sprzyjały rozwojow krajowej przedsęborczośc [Bassann, Scarpetta, Hemmngs, 2001]. Powyższe wynk badań emprycznych są w pełn koherentne ze wskazanam ekonomstów nstytucjonalnych badających hstoryczne fundamentalne zmany technologczne, prowadzące do przyspeszena dynamk wzrostu gospodarczego, take jak np. kolejne etapy rewolucj przemysłowej. Dośwadczena ostatnch dwustu lat dowodzą, że w oblczu dynamcznych zman strukturalnych kraje o zblżonym potencjale ne są w stane równomerne wykorzystywać nowych realów. Tylko kraje posadające efektywne nstytucje, adekwatne do nowego paradygmatu technologczno-społecznego są w stane wejść na wyższą śceżkę rozwoju gospodarczego [zob. North, 1994; Atkeson, Kohoe, 2007; Elasson, Johansson, Tayma, 2004]. Na podstawe badań OECD można wskazać klka kluczowych segmentów narodowych systemów nstytucjonalnych, które odgrywają zasadnczą rolę w warunkach globalnej gospodark wedzy. Podstawowym elementem w tej mater jest system regulacj kształtujących pozom przedsęborczośc w połączenu z efektywnym nstytucjam rynku fnansowego, które gwarantują z jednej strony wysoką podaż nowych podmotów gospodarczych, zdolnych do tworzena nowych de w sferze technologcznej, jak organzacyjnej, z drugej strony pozwalają na realokację kaptału z przedsęborstw o nskm potencjale do podmotów o wysokej dynamce rozwojowej [zob. OECD, 2001].
54 Adam P. Balcerzak Kolejnym, kluczowym segmentam systemu nstytucjonalnego jest zespół reguł formalnych neformalnych, wpływających na pozom kosztów transakcyjnych oddzałujących na efektywność mechanzmu rynkowego oraz pozom wewnętrznej presj konkurencyjnej zewnętrznej konkurencyjnośc gospodark. Nske koszty transakcyjne wysoka presja konkurencyjna stanową ważny czynnk prowadzący do wysokego tempa dyfuzj nnowacj, co po przekroczenu masy krytycznej może przyczynć sę do wyższego tempa wzrostu produktywnośc gospodark. Jednocześne w tym segmence często wskazuje sę na zasadncze znaczene efektywnośc dynamcznych rynków pracy, które sprzyjają szybkej realokacj zasobów ludzkch ogranczają ryzyko powstawana kosztownego społeczne bezroboca strukturalnego, zwązanego z dużą dynamką zman technologcznych [zob. McKnsey Global Insttute, 2002]. W następnym punkce została przeprowadzona taksonomczna analza efektywnośc systemów nstytucjonalnych przez pryzmat powyższych wskazań. 3. Metodyka oraz wynk badana taksonomcznego W nnejszym badanu podjęto próbę oszacowana relatywnego pozomu efektywnośc systemów nstytucjonalnych w krajach wysoko rozwnętych, gdze za efektywne przyjmuje sę nstytucje ogranczające pozom kosztów transakcyjnych w gospodarce. Ze względu na fakt, ż podjęty problem badawczy ma charakter welowymarowy, w badanu wykorzystano taksonomczną metodę porządkowana lnowego. Dzęk jej zastosowanu było możlwe zbudowane rankngów porządkujących badane kraje od najlepej do najgorzej radzących sobe w zakrese tworzena warunków sprzyjających wykorzystanu potencjału globalnej gospodark wedzy, uwzględnono w nch kluczowe elementy systemu nstytucjonalnego, omówone w poprzednm punkce. W badanu zostały wykorzystane dane gromadzone przez Instytut Frasera na potrzeby badana, którego rezultatem jest coroczne publkowany ndeks wolnośc gospodarczej [Gwartney n., 2012]. Z bazy Instytutu Frasera wyselekcjonowano, na podstawe kryterów merytorycznych opsanych w poprzednej częśc artykułu, potencjalne zmenne dagnostyczne odnoszące sę do czynnków nstytucjonalnych w rozumenu Northa [zob. North, 1994], które wypływają na pozom kosztów transakcyjnych podmotów gospodarczych w kontekśce możlwośc wykorzystana potencjału gospodark opartej na wedzy. Badane objęło lata 1995-2010, przy czym ndeksy efektywnośc nstytucjonalnej zostały oszacowane dla lat: 1995, 2000, 2005 2010. Tabela 1. przedstawa zmenne dagnostyczne wykorzystane w badanu. Ze względu na metodykę stosowaną przez Instytut Frasera wszystke zmenne stanową stymulanty 3. W sytuacj gdy dana sfera w ba- 3 Zmenna jest określana jako stymulanta, jeśl dla każdych dwóch jej wartośc: x j, x kj odnoszących sę do obektów: A, A k zachodz x x A A przy czym oznacza, że obekt A jest preferowany nad j kj A. Zmenna jest określana jako destymulanta, jeśl dla każdych dwóch jej wartośc: k do obektów: A, A zachodz k xj x nad A [Walesak, 2002, s. 16-19]. kj k k x j, x kj odnoszących sę A A przy czym oznacza, że obekt A jest preferowany k
Welowymarowa analza efektywnośc nstytucjonalnej 55 danym kraju przyjmuje charakterystyk, zgodne z teorą ekonom, sprzyjające wolnośc gospodarczej, dany kraj otrzymuje rosnącą notę w skal od 0 do 10. TABELA 1. Zbór potencjalnych zmennych dagnostycznych badana taksonomcznego Regulacja nastawona na wsperane przedsęborczośc x 1 admnstracyjne ogranczena wymagana dla prowadzena bznesu x 2 koszty zwązane z realzacją wymogów burokratycznych prowadzena dzałalnośc gospodarczej x 3 koszty rozpoczęca nowej dzałalnośc gospodarczej x 4 dodatkowe koszty opłat nezbędnych do prowadzena dzałalnośc gospodarczej, koszty łapówek spełnana neformalnych wymogów x 5 ogranczena zwązane z lcencjonowanem dzałalnośc gospodarczej Instytucje prawa sprzyjające utrzymanu nskego pozomu kosztów transakcyjnych wysokej efektywnośc mechanzmu rynkowego x 6 koszty obsług systemu podatkowego x 7 nezależność systemu sądownczego x 8 bezstronność systemu sądownczego x 9 ochrona praw własnośc x 10 ntegralność systemu sądownczego x 11 dochodzene prawne realzacj kontraktu x 12 regulacje ogranczena sprzedaży neruchomośc Konkurencyjność otoczena oraz efektywność rynków pracy x 13 dochody państwa z podatków zwązanych z handlem mędzynarodowym x 14 średn pozom taryf podatkowych zwązanych z handlem mędzynarodowym x 15 odchylene standardowe pozomu taryf podatkowych zwązanych z handlem mędzynarodowym x 16 pozataryfowe barery w handlu x 17 koszty spełnana wymogów w handlu zagrancznym x 18 barery regulacyjne w handlu mędzynarodowym x 19 ogranczena dla posadana własnośc przez podmoty zagranczne x 20 kontrola nad kaptałam x 21 kontrola nad przepływam kaptału ludz x 22 regulacje zwązane z zatrudnenem pracownka oraz konsekwencje ekonomczne stnena płacy mnmalnej x 23 ogranczena swobody zawerana umów o pracę x 24 stopeń scentralzowana negocjacj płacowych x 25 regulacje ogranczena dotyczące długośc czasu pracy x 26 koszty rozwązana umowy o pracę Instytucje rynku fnansowego jako stymulator rozwoju przedsęborstw o wysokm potencjale wzrostu x 27 regulacja własnośc sektora bankowego x 28 dostępność sektora prywatnego do kredytu bankowego x 29 kontrola admnstracyjna nad pozomam stóp procentowych Źródło: opracowane własne na podstawe danych Instytutu Frasera.
56 Adam P. Balcerzak Perwszym etapem badana było zweryfkowane kompletnośc danych dla zboru potencjalnych zmennych dagnostycznych dla czterech wskazanych lat. Ze względu na brak danych dla roku 1995 2000 było koneczne zrezygnowane z wykorzystana w badanu zmennych: x 1, x 5, x 6, x 11, x 12, x 17 x 26. W przypadku standardowych analz taksonomcznych zazwyczaj kolejnym etapem procedury badana jest ocena potencjalnych zmennych dagnostycznych przez pryzmat ch wartośc nformacyjnej. Krytera te obejmują analzę: zmennośc przestrzennej, ważnośc nformacyjnej oraz stopna skorelowana. Ocena zmennośc przestrzennej jest wykonywana z uwag na to, że potencjalne zmenne dagnostyczne ne pownny wykazywać podobeństwa do sebe pod względem nformacj o obektach. Do jej ewaluacj jest powszechne stosowany współczynnk zmennośc, przy czym elmnuje sę cechy, dla których osąga on wartość mnejszą od arbtralne przyjętej lczby ε. W nnejszym badanu za wartość progową przyjęto ε = 10% [Ostasewcz, 1998, s. 115-117]. W odnesenu do ważnośc nformacyjnej zmenne spełnają to kryterum, gdy trudno osągają wysoke wartośc. Dla jej oceny stosuje sę współczynnk asymetr. Przy założenu, że zmenna jest stymulantą dla cechy ważnej, rozkład cechy pownen być prawostronne asymetryczny [Ostasewcz, 1998, s. 116-117]. Analza stopna skorelowana pomędzy zmennym ma za cel wyelmnowane sytuacj powtarzana sę nformacj, gdze dla zmennych o wysokm stopnu skorelowana dokonuje sę wyboru zmennych reprezentantek, przykładowo przy wykorzystanu metody Hellwga z progowym współczynnkem korelacj * r 0, 8 [Strzała, Przechlewsk, 1995, s. 154-156]. Tabela 2. przedstawa wynk przeprowadzonej analzy zmennośc przestrzennej, gdze zmenne zawarte w tabel ne spełnały kryterum ε > 10%. Z uwag na częstotlwość powtarzana sę zmennych w toku dalszego badana zrezygnowano z uwzględnana w zborze zmennych dagnostycznych następujących pozycj: x 13, x 14, x 18, x 19, x 29. Zmenna dagnostyczna x 3 ne została na tym etape wyelmnowana ze względu na fakt, ż tylko dla dwóch lat ne spełnała przyjętego kryterum. Dodatkowo ujęto tu czynnk merytoryczny zwązany z tym, ż w śwetle dorobku nowej ekonom nstytucjonalnej koszty rozpoczęca dzałalnośc gospodarczej stanową ważny czynnk wpływający na pozom krajowej przedsęborczośc oraz pozom kosztów transakcyjnych w gospodarce. TABELA 2. Zbór potencjalnych zmennych nespełnających kryterów mnmalnej zmennośc przestrzennej Zmenna, dla której ε < 10%. Źródło: oblczena własne. 1995 2000 2005 2010 x 3 x 3 x 13 x 13 x 13 x 14 x 14 x 14 x 14 x 18 x 18 x 18 x 19 x 19 x 19 x 29 x 29 x 29
Welowymarowa analza efektywnośc nstytucjonalnej 57 W nnejszym badanu zrezygnowano ze stosowana formalnego kryterum ważnośc nformacyjnej, bazującego na asymetrycznośc rozkładu wartośc zmennej 4. W przypadku analzowanego zboru potencjalnych zmennych dagnostycznych wększość z nch ne spełnała tego formalnego kryterum, co wynkało z metodyk stosowanej przez Instytut Frasera w stosunku do celów stworzena ndeksów merzących czynnk nstytucjonalne dla ponad 150 krajów śwata. W przeprowadzonym badanu analzą objęto tylko kraje OECD, co w naturalny sposób mus prowadzć do uzyskwana przez najwyżej rozwnęte kraje śwata relatywne wysokch wartośc dla wszystkch potencjalnych zmennych dagnostycznych. Tabela 3. przedstawa wskazana dla zmennych elmnowanych na podstawe analzy korelacj z wykorzystanem metody Hellwga progowym współczynnkem korelacj r * 0,8. TABELA 3. Zbór potencjalnych zmennych nespełnających kryterów progowych dla metody Hellwga Zmenne przekraczające progowe kryterum r * 0,8 Źródło: oblczena własne. 1995 2000 2005 2010 x 2 x 4 x 4 x 4 x 14 x 7 x 7 x 7 x 17 x 21 x 21 x 8 x 8 x 21 x 15 x 21 W rezultace z dalszego badana wyelmnowano zmenne: x 4, x 7, x 8, x 21. Ostateczny zbór zmennych dagnostycznych, wykorzystanych w badanu, obejmował: x 2, x 3, x 9, x 10, x 15, x 16, x 20, x 22, x 23, x 24, x 25, x 27, x 28. Na podstawe przeprowadzonej analzy ważnośc nformacyjnej potencjalnych zmennych dagnostycznych można stwerdzć, że w grupe badanych krajów wysoko rozwnętych nastąpł proces konwergencj nstytucjonalnej, co stanow czynnk potwerdzający rolę uwarunkowań nstytucjonalnych w kreowanu warunków wzrostu dobrobytu społecznego. Jest to zgodne z wcześnejszym badanam w tej mater [Balcerzak 2013, s. 131-141; Balcerzak, 2011, s. 17-33]. Kolejnym etapem badana było ujednolcene rzędów welkośc ostatecznych zmennych dagnostycznych, co zrealzowano przez zastosowane klasycznej formuły standaryzacyjnej (1). Doprowadzło to do uzyskana zmennych o średnej równej 0 warancj równej 1: xj x j xj :, 1,2,... n, j 1,2,..., p, (1) s j 4 Analogczne rozwązane zostało zastosowane w przypadku wcześnejszych badań odnoszących sę do tej problematyk [Balcerzak, 2009b, s. 291].
58 Adam P. Balcerzak gdze xj s j były wyznaczane według wzoru (2): n n 1 1 2 x j x j, s j ( xj xj ) 1,2,...n, j 1,2,..., p. (2) n 1 n 1 Następne uporządkowano badane obekty z uwzględnenem wskazanych powyżej cech przy wykorzystanu metody rozwoju opracowanej przez Hellwga. Metoda ta sprowadza sę do wyznaczena zmennej syntetycznej, która jest odległoścą badanych obektów od abstrakcyjnego obektu wzorcowego, wyznaczonego zgodne z formułą 3: x max x dla j, 1,2,... n ; j 1,2,..., p, (3) 0 j j S gdze S oznacza zestandaryzowany zbór stymulant. Odległość poszczególnych obektów od wzorca wyznaczono zgodne z formułą (4): d p 2 0 xj x0 j ) j 1 ( 1,2,... n ; j 1,2,..., p. (4) Ostateczną marę rozwoju otrzymano przekształcając zmenną syntetyczną zgodne z wzorem (5): d0 d 1, 1,2,... n, (5) d gdze d 2 0 d 0 sd, a 0 0 d s d są wyznaczane według wzorów (6): n n 1 1 2 d 0 d 0, sd ( d0 d 0 ) 1,2,...n. (6) n 1 n 1 W wynku zastosowanej procedury, m wartość otrzymanego mernka jest blższa 1, tym dany obekt jest bardzej zblżony do obektu wzorca obejmującego najkorzystnejsze wartośc zmennych. Następne pogrupowano badane kraje na cztery klasy: I kraje o bardzo wysokej efektywnośc systemów nstytucjonalnych: dla d d S( d ), II kraje o wysokej efektywnośc systemów nstytucjonalnych: dla d S ( d ) d d, III kraje o przecętnej efektywnośc systemów nstytucjonalnych: dla d d d S( d ), IV kraje o nskm pozome jakośc kaptału ludzkego: dla d d S( d ), gdze d mernk, t d wartość średna mernka, S d ) odchylene standar- n n 1 1 2 dowe mernka: d d S ( d ) ( d d ). n 1 n 1 Wynk badana taksonomcznego zostały przedstawone w tabel 4. ( t
Welowymarowa analza efektywnośc nstytucjonalnej 59 Celem przeprowadzonego badana było zweryfkowane zman w sferze efektywnośc systemów nstytucjonalnych w kontekśce ch adekwatnośc do warunków globalnej gospodark wedzy w przypadku krajów trójkąta wyszehradzkego w relacj do pozostałych krajów OECD. Kraje te charakteryzują sę zblżonym pozomem rozwoju gospodarczego podobnym kontekstem hstorycznym, co jest szczególne stotne w śwetle kształtowana sę formalnych neformalnych nstytucj. W perwszym dzesęcolecu objętym badanem można mówć o podzale: w roku 1995 Czechy Węgry należały odpowedno do grupy o wysokm średnm pozome efektywnośc, podczas gdy Polska Słowacja zajmowała dwa ostatne mejsca w sporządzonym rankngu. Kraje te w roku 2000 zdołały osągnąć newelk postęp. Z kole w roku 2005 2010 Słowacja odnotowała bardzo slną poprawę zwązaną z szerokm reformam zrealzowanym przez rządy Mkuláš Dzurnda po 1998 roku. W rankngu dla roku 2005 Słowacja osągnęła bardzo wysoką, trzynastą pozycję została zalczona do grupy krajów o wysokm stopnu efektywnośc nstytucjonalnej. W ostatnm roku badana kraj ten uplasował sę razem z Czacham w grupe o średnm pozome efektywnośc. Tymczasem Polska, pommo awansu w sporządzonym rankngu, w całym okrese objętym badanem pozostawała w ostatnej grupe krajów o nskej efektywnośc ch rozwązań nstytucjonalnych. WYKRES 1. Wartośc syntetycznego mernka efektywnośc systemów nstytucjonalnych w krajach wyszehradzkch oraz średnej dla pozostałych krajów OECD w latach: 1995, 2000, 2005, 2010 0,4500 0,4000 0,3500 0,3000 0,2500 0,2000 0,1500 0,1000 0,0500 0,0000 1995 2000 2005 2010 Czechy Polska Średna dla pozotałych krajów OECD Węgry Słowacja Źródło: opracowane własne.
TABELA 4. Wynk badana taksonomcznego efektywnośc systemów nstytucjonalnych krajów OECD w latach: 1995, 2000, 2005 2010 1995 2000 2005 2010 Lp. Kraj Mara Lp. Kraj Mara Lp. Kraj Mara Lp. Kraj Mara Bardzo wysok Bardzo wysok Bardzo wysok Bardzo wysok 1. Stany Zjednoczone 0,6655 1. Welka Brytana 0,7475 1. Dana 0,6784 1. Nowa Zelanda 0,6952 2. Nowa Zelanda 0,6510 2. Szwajcara 0,7431 2. Nowa Zelanda 0,5995 2. Dana 0,6636 3. Welka Brytana 0,6084 3. Stany Zjednoczone 0,5959 3. Welka Brytana 0,5413 3. Kanada 0,5548 4. Irlanda 0,5966 4. Dana 0,5913 4. Irlanda 0,5080 4. Welka Brytana 0,5523 5. Szwajcara 0,4936 5. Kanada 0,5647 Wysok Wysok 6. Dana 0,4916 Wysok 5. Stany Zjednoczone 0,4774 5. Chle 0,4710 Wysok 6. Nowa Zelanda 0,5294 6. Chle 0,4767 6. Irlanda 0,4629 7. Chle 0,4561 7. Holanda 0,5279 7. Kanada 0,4366 7. Australa 0,4599 8. Norwega 0,4210 8. Islanda 0,4911 8. Fnlanda 0,4292 8. Estona 0,4364 9. Holanda 0,3973 9. Irlanda 0,4790 9. Australa 0,4231 9. Holanda 0,4234 10. Luksemburg 0,3866 10. Luksemburg 0,4673 10. Izrael 0,4006 10. Belga 0,4221 11. Islanda 0,3594 11. Austra 0,4407 11. Holanda 0,3928 11. Fnlanda 0,4215 12. Estona 0,3431 12. Fnlanda 0,4375 12. Islanda 0,3891 12. Stany Zjednoczone 0,4121 13. Meksyk 0,3423 13. Szwecja 0,4229 13. Słowacja 0,3774 13. Izrael 0,4054 14. Australa 0,3375 14. Australa 0,4176 14. Szwecja 0,3729 14. Szwajcara 0,3621 15. Czechy 0,3240 15. Belga 0,4162 15. Belga 0,3699 15. Węgry 0,3520
Średn 16. Chle 0,3851 16. Luksemburg 0,3671 16. Szwecja 0,3376 16. Austra 0,3142 17. Japona 0,3781 17. Japona 0,3670 Średn 17. Fnlanda 0,3051 Średn 18. Estona 0,3498 17. Francja 0,3130 18. Japona 0,3048 18. Francja 0,3683 19. Austra 0,3214 18. Luksemburg 0,3101 19. Węgry 0,3020 19. Czechy 0,3637 Średn 19. Austra 0,2808 20. Hszpana 0,3014 20. Portugala 0,3567 20. Czechy 0,3000 20. Słowacja 0,2787 21. Belga 0,2660 21. Hszpana 0,3427 21. Francja 0,2794 21. Czechy 0,2670 22. Portugala 0,2476 22. Estona 0,3364 22. Szwajcara 0,2530 22. Japona 0,2650 23. Kanada 0,2436 23. Norwega 0,3160 23. Włochy 0,2441 23. Nemcy 0,2442 24. Turcja 0,2400 24. Węgry 0,2984 24. Węgry 0,2314 24. Portugala 0,2259 25. Nemcy 0,2319 25. Nemcy 0,2931 25. Nemcy 0,1990 25. Włochy 0,2124 26. Słowena 0,2000 26. Włochy 0,2791 26. Hszpana 0,1935 26. Korea Połudnowa 0,2101 27. Korea Połudnowa 0,1884 27. Izrael 0,2709 27. Korea Połudnowa 0,1752 27. Islanda 0,1811 28. Szwecja 0,1788 28. Korea Połudnowa 0,2035 28. Norwega 0,1699 Nsk 29. Francja 0,1786 29. Słowena 0,2027 Nsk 28. Polska 0,1575 Nsk Nsk 29. Słowena 0,1379 29. Norwega 0,1508 30. Grecja 0,1566 30. Grecja 0,1545 30. Portugala 0,1012 30. Hszpana 0,1293 31. Izrael 0,1215 31. Polska 0,1467 31. Polska 0,0880 31. Słowena 0,1198 32. Włochy 0,0876 32. Słowacja 0,0325 32. Meksyk 0,0869 32. Turcja 0,1103 33. Polska 0,0671 33. Meksyk 0,0310 33. Grecja 0,0492 33. Grecja 0,0857 34. Słowacja 0,0596 34. Turcja -0,0647 34. Turcja 0,0477 34. Meksyk 0,0452 Źródło: oblczena własne.
62 Adam P. Balcerzak Wykres 1. ukazuje wartośc uzyskanego mernka syntetycznego przez poszczególne kraje wyszehradzke w relacj do średnej jego mary osągnętejj przez pozostałe kraje OECD w poszczególnych latach. Pamętając o poważnych ułomnoścach metodycznych tak przyjmowanej metodyk analzy jakoścowej, wykres 1. potwerdza, ż w całym okrese badana zarówno Czechy, jak Węgry mały wynk zblżone do wartośc średnej dla pozostałych krajów OECD, podczas gdy Słowacja, startująca z najnższego pułapu pomędzy rokem 2005 a 2010, osągnęła znaczący postęp zblżyła sę do średnej OECD. Nestety, Polska mmo pewnego postępu jest jeszcze odległa od zblżena pozomu tak zoperacjonalzowanej mary efektywnośc systemu nstytucjonalnego do jego przecętnych wartośc dla pozostałych krajów OECD. 4. Podsumowane Ze względu na charakterystyk metodologczne rankng sporządzone dla kolejnych lat badana ne pownny być traktowane jako bardzo precyzyjne mernk tego zjawska. Jednakże ukazują one kerunk zman, jake zachodzą w poszczególnych krajach w relacj do pozostałych krajów najwyżej rozwnętych na przestrzen ponad dekady. W przypadku Polsk można mówć o pewnym wysłku w sferze reform nstytucjonalnych, które mają dostosować krajowe rozwązana nstytucjonalne do wymogów globalnej gospodark wedzy. Jednak zrealzowane badane pokazuje, że w relacj do dzałań podejmowanych przez pozostałe kraje, zmany te są zdecydowane newystarczające. Śwadczy o tym choćby przykład Słowacj. Utrzymywane tego negatywnego status quo w dłuższej perspektywe może stanowć długookresową slną barerę rozwojową, która ogranczy Polsce szanse na zachowane wysokego tempa rozwoju w przyszłośc, po wyczerpanu tzw. prostych źródeł wzrostu gospodarczego dostępnych w perwszych latach transformacj. Lteratura Atkeson A., Kohoe P. 2007 Modelng the Transton to a New Economy: Lessons From Two Technologcal Revolutons,,,Amercan Economc Revew, vol. 97, no. 1. Balcerzak A.P., Petrzak M.B. 2014a Efektywność nstytucjonalna krajów Un Europejskej w kontekśce globalnej gospodark opartej na wedzy, Insttute of Economc Research Workng Papers, no. 17/2014, dokument elektronczny, tryb dostępu: [http://econpapers. repec.org/paper/peswpaper/2014_3ano17.htm]. Balcerzak A.P., Petrzak M.B. 2014b Are New EU Member States Improvng Ther Insttutonal Effectveness for Global Knowledge-based Economy? TOPSIS Analyss for the Years 2000-2010, Insttute of Economc Research Workng Papers, no. 16/2014, dokument elektronczny, tryb dostępu: [http://econpapers.repec.org/paper/ peswpaper/2014_3ano16.htm]. Balcerzak A.P. 2013 Insttutonal Integraton n the Sphere of Busness Infrastructure n the European Unon n the Years 2000-2008,,,Journal of Revews on Global Econom-
Welowymarowa analza efektywnośc nstytucjonalnej 63 cs, no. 2, DOI, dokument elektronczny, tryb dostępu: [http://dx.do.org/1 0.6000/1929-7092.2013.02.11]. Balcerzak A.P. 2011 Integracja nstytucjonalna w krajach Un Europejskej. Propozycja Pomaru, Ekonoma Prawo, t. VII. Balcerzak AP. 2009a Efektywność systemu nstytucjonalnego a potencjał gospodark opartej na wedzy, Ekonomsta, nr 6. Balcerzak A.P. 2009b Państwo w realach,,nowej gospodark": podstawy efektywnej poltyk gospodarczej w XXI weku, Wydawnctwo Adam Marszałek, Toruń. Balcerzak A.P., Rogalska E., Górecka D. 2008 Taksonometryczna analza realzacj strateg lzbońskej w latach 2001-2005, Wadomośc Statystyczne, nr 6. Bassann A., Scarpetta S., Vsco I. 2000 Knowledge, Technology and Economc Growth: Recent Evdence from OECD Countres, OECD Economcs Department Workng Papers, no. 259, ECO/WKP(2000)32. Bassann A., Scarpetta S., Hemmngs P. 2001 Economc Growth: The Role of Polces and Insttutons. Panel Data Evdence From OECD Countres, OECD Economcs Department Workng Papers, no. 283, ECO/WKP(2001)9. Gust M., Marquez J. 2000 Productvty Developments Abroad, Federal Reserve Bulletn, October. Elasson G., Johansson D., Tayma E. 2004 Smulatng the New Economy,,,Structural Change and Economc Dynamcs, vol. 15. Gwartney J., Lawson R., Hall J. 2013 Economc Freedom of the World: 2012 Annual Report, Fraser Insttute. Statystyczne metody analzy danych 1998, W. Ostasewcz (red.), Wydawnctwo Akadem Ekonomcznej m. Oskara Langego, Wrocław. McKnsey Global Insttute 2002 How IT Enables Productvty Growth. The US Experence Across Three Sectors n the 1990s, McKnsey Global Insttute, Hgh Tech Practce, Busness Technology Offce, San Francsco. North D.C 1994 Insttutons And Productvty In Hstory, Economc Hstory 9411003, EconWPA. OECD 2001 The New Economy. Beyond the Hype, OECD, Pars. Strzała K., Przechlewsk T. 1995 Ekonometra naczej, Wydawnctwo Unwersytetu Gdańskego, Gdańsk. Walesak M. 2002 Uogólnona mara odległośc w statystycznej analze welowymarowej, Wydawnctwo Akadem Ekonomcznej m. Oskara Langego we Wrocławu, Wrocław. Wllamson O.E. 1985 The Ecnomc Insttututons of Captalsm. Frms, Markets, Relatonal Contractng, The Free Press, a dvson of Smon & Schuster Inc. Zelenkewcz M. 2014 Insttutonal Envronment n the Context of Development of Sustanable Socety n the European Unon Countres,,,Equlbrum. Quarterly Journal of Economcs and Economc Polcy, vol. 9, Issue 1, DOI, dokument elektronczny, tryb dostępu: [http://dx.do.org/10.12775/equil.2014.002].