Program działań określających Dojrzałość szkolną dzieci rozpoczynających naukę w szkole. Opracowała: mgr Renata Bulanda
Cele: Określenie możliwości rozwojowych dziecka sześcioletniego w celu wspomagania jego rozwoju. Ukierunkowanie pracy umożliwiającej dziecku osiągnięcie dojrzałości szkolnej. Pomoc w podjęciu wczesnej interwencji specjalistycznej. Spodziewane efekty: Uzyskanie dokładnej wiedzy na temat dzieci mających podjąć naukę w klasie pierwszej. Podjęcie działań mających na celu wyrównanie startu szkolnego. Zakwalifikowanie uczniów wykazujących trudności w uczeniu się na zajęcia dydaktycznowyrównawcze w klasie pierwszej. Odbiorcy: Nauczyciele przedszkoli, oddziałów przedszkolnych oraz nauczyciele nauczania zintegrowanego uczący w klasie pierwszej.
Dojrzałość szkolna Rozpoczęcie przez dziecko nauki szkolnej jest ważnym wydarzeniem w jego życiu oraz w życiu całej rodziny. Doświadczenia z pierwszych lat nauki wpływają na przyszłość dziecka a w szczególności na dalszy proces jego kształcenia. Doświadczenia pozytywne mobilizują i rozbudzają ciekawość poznawczą dziecka zaś trudności znacznie przekraczające możliwości dziecka mogą nawet załamać. Dlatego tak ważne jest określenie gotowości do podjęcia nauki w szkole czyli określenie czy dziecko osiągnęło dojrzałość szkolną. Dojrzałość szkolna, często określana jako gotowość szkolna to osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju psychicznego jaki pozwala mu sprostać obowiązkom szkolnym. Przy określaniu stopnia dojrzałości szkolnej ważne są dwa elementy: właściwości rozwoju dziecka wymagania szkolne. Odpowiedni rozwój umysłowy, emocjonalno-społeczny i fizyczny jest warunkiem osiągnięcia dojrzałości szkolnej, a powodzenie w szkole, czyli możliwość sprostania wymaganiom szkolnym jest jednym z jej wskaźników. Określając stopień dojrzałości szkolnej należy brać pod uwagę następujące aspekty: 1. Rozwój fizyczny, czyli prawidłowe i stosowne do wieku ukształtowanie kości, mięśni, narządów wewnętrznych układu nerwowego, narządów zmysłów, który zapewnia odpowiednią odporność na zmęczenie, wysiłek fizyczny, choroby, a także dobrą sprawność we wszystkich zakresach motoryki. 2. Rozwój uczuciowo-społeczny, którego poziom wyznacza dziecku możliwość pod względem podporządkowania się wymaganiom szkoły, stopień wrażliwości na ocenę, umiejętność panowania nad sobą, dostateczną motywację do wykonywania zadań, umiejętność współpracy i współdziałania z rówieśnikami. Bardzo istotna jest odpowiednia motywacja i zainteresowanie nauką. Bierze się pod uwagę takie cechy jak: obowiązkowość, systematyczność. Przy ocenie rozwoju społecznego zwraca się uwagę, czy dziecko będzie zdolne do współżycia w grupie, czy będzie umiało dostosować się do wymagań życia zbiorowego. 3. Rozwój umysłowy, czyli taki poziom rozwoju funkcji poznawczych, który umożliwi osiąganie dobrych wyników w edukacji szkolnej. Jest to umiejętność spostrzegania, różnicowania spostrzeżeń, dostatecznie wykształcony poziom wyobraźni i uwagi dowolnej, zdolność do intencjonalnego zapamiętywania i odtwarzania podawanych treści. Prawidłowy rozwój mowy zarówno pod względem artykulacji dźwięków jak i zasobów pojęć, słów oraz swoboda poprawnego wypowiadania myśli. Zdolność do myślenia przyczynowo-skutkowego oraz wnioskowania.
Ważną sferą dla bezproblemowego rozpoczynania nauki szkolnej jest prawidłowy rozwój ruchowy dziecka. Jest on uzależniony od prawidłowego rozwoju fizycznego, oraz od właściwego ukształtowania kośćca i mięśni, prawidłowego rozwoju narządów wewnętrznych i układu nerwowego oraz od dobrej sprawności zmysłów /zmysł wzroku i słuchu/. Ruchy dziecka są celowe, koordynowane, dostosowane do rodzaju czynności. Dziecko powinno mieć wykształconą orientację kierunkową i przestrzenną. W zakresie sprawności manualnej ocenia się szybkość, precyzję i dokładność ruchów ręki. Dziecko sześcioletnie trzyma już prawidłowo ołówek i inne przedmioty np. nożyczki oraz wykazuje dobrą koordynację ruchów ręki przy optymalnym napięciu mięśniowym. Dziecko nie ma trudności z utrzymaniem równowagi gdy stoi na jednej nodze, sprawnie skacze na jednej nodze, nie ma trudności z rzucaniem i łapaniem piłki, umie zawiązać buty. Druga sfera to odpowiedni rozwój emocjonalno-społeczny. Decyduje on o umiejętności dziecka panowania nad sobą, podporządkowaniu się przepisom szkolnym, wytrwałości w działaniu oraz harmonijnym współdziałaniu z rówieśnikami w zabawie i nauce. Występują takie reakcje emocjonalne jak: współczucie, wdzięczność, itp. Powodują one rozwój uczuć wyższych. W zakresie rozwoju społecznego dziecko chętnie współdziała w grupie rówieśników, umie podporządkować się regułom zabawy i poleceniom słownym. Kształtuje się u niego zainteresowanie szkołą i poczucie obowiązku. Dziecko w tym wieku jest już lepiej przystosowane do pracy w zespole. Zdolne do dłużej trwającego wysiłku i skupienia uwagi, bez trudu uczestniczy w takich formach podawania wiadomości jak pogadanka lub zajęcia kształtujące elementarne pojęcia matematyczne i przyrodnicze. Rozwój umysłowy związany jest z właściwym rozwojem spostrzegania, myślenia, uwagi, pamięci oraz rozwoju mowy. Spostrzeganie u dziecka sześcioletniego odznacza się fragmentarycznością i niedokładnością spostrzeganych elementów. Spostrzeganie analityczno syntetyczne, świadome i planowe zaczyna się dopiero kształtować w tym wieku. Dominuje myślenie konkretno obrazowe a abstrakcyjne zaczyna się dopiero kształtować. Dziecko ma jeszcze trudności z przeprowadzaniem poszczególnych operacji myślowych /analiza, synteza, klasyfikowanie, uogólnianie, abstrahowanie/. Powinno już jednak umieć wyodrębnić istotne właściwości przedmiotów to znaczy, że powinny u niego wystąpić początki uogólniania i tworzenia pojęć. U wielu dzieci występuje już zdolność do tworzenia definicji nadrzędnych /pies, kot, mysza to zwierzątka, jabłko, gruszka to owoce/. Dzieci w tym wieku powinny już posiąść umiejętność spostrzegania podobieństw.
Dziecko powinno umieć opowiadać, tzn. formułować dłuższe wypowiedzi słowne, oraz łączyć zdania w logiczną całość. W szóstym roku życia dominuje pamięć konkretno obrazowa i rozwija się pamięć słowna. Kształtuje się pamięć dowolna, tzn. świadoma chęć zapamiętania i przypominania, zwiększa się szybkość i trwałość zapamiętywania a także zakres pamięci. Zaczyna się rozwijać pamięć logiczna polegająca na zrozumieniu materiału i umiejętności opowiadania tekstu własnymi słowami. Uwaga ma charakter mimowolny, jest nietrwała, posiada ograniczony zakres, jest chwiejna i łatwo ulega rozproszeniu. Zaczyna kształtować się uwaga dowolna, czyli zdolność koncentracji, trwałości i przerzutności uwagi. Ulubioną formą spędzania czasu jest nadal zabawa. Rozwijają się wydatnie gry i zabawy dydaktyczne: umysłowe i ruchowe z regułami, których dzieci coraz częściej przestrzegają. Całokształt pracy dydaktyczno-wychowawczej z dzieckiem sześcioletnim ma na celu wszechstronny i harmonijny rozwój, umożliwiający mu osiągnięcie dojrzałości szkolnej.
Arkusz obserwacyjny Głównym powodem opracowania Arkusza obserwacyjnego dla sześciolatków jest wstępna selekcja dzieci, u których występują pewne zaburzenia lub opóźnienia rozwojowe i które bez dodatkowej, ukierunkowanej pomocy będą mieć trudności w nauce. Pomoc udzielona w porę może zminimalizować te trudności i stresy. Przy poważnych zaburzeniach i opóźnieniach rozwojowych wskazane jest odroczenie niektórych dzieci od obowiązku szkolnego. Dzieci takie należy skierować do Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej, gdzie po przeprowadzeniu badań przez specjalistów może zostać podjęta taka decyzja. Jeżeli rodzice nie wyrażą zgody na odroczenie dziecka konieczne będzie objęcie go zajęciami dydaktyczno-wyrównawczymi w klasie pierwszej. Arkusz obserwacyjny Dziecka przeznaczony dla dzieci sześcioletnich określa stopień przyswajania wiadomości i umiejętności w aspekcie gotowości dziecka do nauki czytania, pisania i liczenia. Został on opracowany na podstawie Programu pracy wychowawczo-dydaktycznej z dziećmi sześcioletnimi i stosuje się go dla dzieci mających podjąć naukę w szkole. Można go również stosować dla uczniów klasy pierwszej w pierwszym miesiącu nauki wykazujących trudności w przyswajaniu podstawowych wiadomości i umiejętności szkolnych. Arkusz obserwacyjny uzupełnia nauczyciel na podstawie obserwacji dzieci podczas swobodnej zabawy oraz w czasie zajęć indywidualnych z poszczególnymi dziećmi. Przed rozpoczęciem obserwacji należy przygotować: arkusz obserwacyjny dziecka z zadaniami instrukcję do arkusza materiały pomocnicze: ilustrowane próby pedagogiczne (11 załączników) 10 patyczków 4 kredki (czerwoną, żółtą, zieloną, niebieską) kartkę papieru z narysowanym wzorem do przecięcia i nożyczki Odpowiedzi dzieci zapisujemy dosłownie. Jeżeli dziecko nie udzieliło pełnej odpowiedzi zachęcamy je by jeszcze coś opowiedziało. Po zakończeniu obserwacji i zajęć indywidualnych należy dokonać podsumowania. Informacje wynikające z Arkusza obserwacyjnego nauczyciel przekazuje rodzicom
i nauczycielowi klasy pierwszej omawiając wyniki i podając kierunek dalszego postępowania z dzieckiem. Zadania zawarte w Arkuszu obserwacyjnym zostały opracowane w oparciu o Program pracy wychowawczo-dydaktycznej z dziećmi sześcioletnimi.
Arkusz zawiera następujące treści: Nr zadania Treści programowe I Sfera kontaktów społecznych i ze światem: znajomość własnego imienia, nazwiska, wieku, miejsca zamieszkania, członków 1-5 rodziny, zawodu rodziców 6-7 Znajomość pór roku, nazw dni tygodnia II Sfera aktywności językowej Kod werbalny i niewerbalny 8 Umiejętność wypowiadania się zdaniami, tworzenia opowiadań; 9 Poprawność wymowy w izolowanych wyrazach 10 Umiejętność odczytywania wyrazów Umiejętność dokonywania analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej 11 Znajomość liter samogłoski i spółgłoski 12 Umiejętność układania wyrazów z rozsypanki literowej 13 Umiejętność budowania zdań z rozsypanki wyrazowej 14 Umiejętność prawidłowego powtórzenia zdania i analizy wyrazów w zdaniu 15-16 Słuch fonematyczny umiejętność wydzielania głosek w nagłosie i wygłosie Sprawność manualna, graficzna Znajomość kolorów 17 Umiejętność doboru kolorów, mieszczenia się w konturach 18-19 Precyzja ręki płynność ruchów ręki III Edukacja matematyczna Kod relatywny 20 Znajomość podstawowych figur geometrycznych 21 Umiejętność porównywania 22 Klasyfikowanie przedmiotów wg kryteriów dzielenie na podzbiory 23 Umiejętność liczenia w zakresie 1-10 Liczebniki główne i porządkowe 24 Umiejętność porównywania liczebności zbiorów 25 Znajomość liczb 1-5 Umiejętność dobierania liczby do ilości przedmiotów na obrazku 26 Umiejętność dodawania w zakresie 10 27 Umiejętność odejmowania w zakresie 6
Arkusz obserwacji dziecka sześcioletniego Imię i nazwisko dziecka:... Miejsce badania:... Data obserwacji:...
Nr zadania Zadanie Odpowiedź dziecka Uwagi Punktacja 1 Powiedz swoje imię i nazwisko. 2 Ile masz lat? 3 Podaj swój adres zamieszkania. 4 Jak mają na imię twoje siostry i bracia? 5 Gdzie pracują twoi rodzice i co robią w pracy? 6 Jaka jest teraz pora roku? 7 Wymień kolejno dni tygodnia od poniedziałku. 8 Dokończ historyjkę którą Ci opowiem: Zosia poszła na spacer i pod drzewem znalazła małego, smutnego kotka. Wzięła go do domu. Mama i tata zdziwili się gdy zobaczyli Zosię z kotkiem. Co było dalej? 9 Przyjrzyj się obrazkom i nazwij je./załącznik/ 10 Oglądnij obrazki i dobierz do każdego podpis./załącznik/
Nr zadania 11 Nazwij wszystkie litery. /wg załącznika/ Zadanie Odpowiedź dziecka Uwagi Punktacja 12 Z podanych liter ułóż wyraz do obrazka. /załącznik/ 13 Z podanych wyrazów ułóż zdania do obrazka. /załącznik/ 14 Powtórz zdania które Ci powiem: Ola lubi mleko. z ilu wyrazów składa się to zdanie? Jaki wyraz jest pierwszy, drugi, trzeci? 15 Jaką głoskę słyszysz na początku wyrazu: ule, dom, kot, rok? /załącznik-obrazki/ 16 Jaką głoskę słyszysz na końcu wyrazu: ule, kot, dom, rok? /załącznik-obrazki/ 17 Nazwij kolory i pokoloruj płotek wg wzoru: 18 Dokończ szlaczki:
Nr zadania 19 Przetnij papier wg wzoru. /załącznik/ Zadanie Odpowiedź dziecka Uwagi Punktacja 20 Nazwij figury geometryczne. /załącznik/ 21 Ułóż domy od najmniejszego do największego. /załącznik/ 22 Obrysuj w pętlę zbiór kół, zbiór kwadratów i zbiór trójkątów. 23 Policz głośno patyczki. Ułóż je jeden koło drugiego. Odliczaj kolejno: pierwszy, drugi...
Nr zadania Zadanie Odpowiedź dziecka Uwagi Punktacja 24 Połącz w pary i powiedz czy wystarczy kwiatów dla pszczółek: 25 Ułóż kolejno obrazki jeden pod drugim i dobierz do nich liczby. /załącznik/ 26 Policz i odpowiedz ile jest razem kwiatów w wazonach. /załącznik/ 27 Zadanie tekstowe: Tomek miał 6 baloników. /dziecko przelicza/ 2 baloniki pękły. /dziecko odlicza 2/. Ile Tomkowi zostało baloników? /załącznik/
Załącznik do zadań Nr zadania Rodzaj załącznika 9 Plansza przedstawiająca obrazki: kura, rower, żaba, buda, szczotka, worek, czapka, szalik. 10 3 obrazki i 3 podpisy dużym drukiem: DOM, OSA, LALA. 11 Plansza z 23 małymi literami: /6 samogłosek: o, a, i, e, u, y 17 spółgłosek: t, m, d, k, r, l, s, b, n, p, w, c, q, ł, z, j, f / 12 Obrazek i rozsypanka literowa (mały druk): k o t 13 Obrazek i rozsypanka wyrazowa (mały druk): To dom. 15,16 Plansza przedstawiająca obrazkami: ule, dom, kot, rak. 19 Kartka papieru formatu A-5 z narysowaną linią falistą, nożyczki. 20 Sylwety figur geometrycznych: trójkąt, koło, kwadrat. 21 Sylwety 4 domów o różnej wielkości wysokości. 22 3 kredki w różnych kolorach. 23 10 kolorowych patyczków. 24 Ołówek. 25 5 obrazków z różną ilością przedmiotów i 5 kartek z odpowiadającymi im cyframi. 26 Obrazek przedstawiający 2 wazony w jednym 3 kwiaty, w drugim 5 kwiatów. 27 6 obrazków z balonami.
Punktacja do Arkusz obserwacji dziecka sześcioletniego Zadania Interpretacja odpowiedzi Ilość punktów Zad. 1 1 punkt za podania imienia 2 punkty za podanie imienia i nazwiska Zad. 2 1 punkt za podanie wieku 1 Zad. 3 Zad. 4 Zad. 5 1 punkt za podanie miejscowości 2 punkty za podanie miejscowości in numeru domu 1 punkt za podanie imion lub odpowiedź, że nie ma rodzeństwa 1 punkt za informacje o pracy jednego z rodziców 2 punkty za informacje o obojgu rodzicach Zad. 6 1 punkt za podanie aktualnej pory roku 1 Zad. 7 Zad. 8 Zad. 9 1 punkt za wymienienie dni tygodnia bez zachowania kolejności 2 punkty za wymienienie kolejno dni tygodnia 1 punkt za zakończenie opowiadania poprawnie zbudowanym zdaniem prostym 2 punkty zdaniem rozwiniętym /Większą ilość zdań wpisujemy w obserwacjach / 1 punkt za nazwę jednego obrazka Jeżeli występują nieprawidłowości w wymowie notujemy w uwagach rodzaj błędu i ewentualnie wnioskujemy o badaniu specjalistycznym /logopedycznym/ Zad. 10 1 punkt za każdy prawidłowo dobrany podpis do obrazka 1-3 Zad. 11 1 punkt za każdą literę 1-23 Zad. 12 1 punkt za prawidłowe ułożenie wyrazu do obrazka z rozsypanki literowej Zad. 13 1 punkt za prawidłowe ułożenie równoważnika zdania 1 Zad. 14 Zad. 15 Zad. 16 Zad. 17 1 punkt za prawidłowe powtórzenie zdania 1 punkt za prawidłową odpowiedź z ilu wyrazów składa się zdanie Po 1 punkcie za każdy wyraz w zdaniu /pierwszy, drugi, trzeci/ Po jednym punkcie za prawidłowe wyodrębnienie pierwszej głoski w każdym z wyrazów Po jednym punkcie za prawidłowe wyodrębnienie ostatniej głoski w każdym z wyrazów 1 punkt za znajomość nazw kolorów 1 punkt za mieszczenie się w konturach 1-2 1-2 1 1-2 1-2 1-2 1-8 1 1-5 1-4 1-4 1-3
Zadania Interpretacja odpowiedzi Ilość punktów 1 punkt za prawidłowy dobór kolorów Zad. 18 Po 1 punkcie za każdy prawidłowo dokończony szlaczek 1-3 Zad. 19 1 punkt za poprawne przecięcie kartki po śladzie 1 Zad. 20 Zad. 21 Zad. 22 Zad. 23 Zad. 24 Po 1 punkcie za każdą prawidłowo nazwaną figurę /trójkąt, koło, kwadrat/ 1 punkt za prawidłowo ułożone domy od najmniejszego do największego Po 1 punkcie za każdą prawidłowo zakreśloną pętlę dla danego zbioru figur /kół, trójkątów, kwadratów/ 1 punkt za prawidłowo policzone patyczki Po 1 punkcie za każdy kolejny liczebnik porządkowy /drugi, trzeci.../ Po 1 punkcie za każde prawidłowe połączenie pszczoły z kwiatkiem 1 punkt za prawidłową odpowiedź na pytanie Zad. 25 1 punkt za każdy prawidłowo połączony obrazek z cyfrą 1-5 Zad. 26 Zad. 27 1 punkt za prawidłowo policzone kwiaty niezależnie od sposobu liczenia 1 punkt za prawidłowe przeliczenie balonów 1 punkt za prawidłową odpowiedź 1-3 1 1-3 1 1-9 1-5 1 1 1-2
Ocena jakościowa wyników z Arkusza obserwacji Ilość punktów uzyskanych Wskazówki do dalszej pracy 100-80 Dziecko posiada wiadomości i umiejętności określone programem wychowania w przedszkolu w stopniu bardzo dobrym. Posiada duży zasób wiedzy o sobie, rodzinie i przyrodzie. Zna litery, potrafi przeczytać proste wyrazy. Liczy w zakresie 10. Posiada bardzo dobrą sprawność grafomotoryczną. Współdziała z rówieśnikami w grupie. 79-50 Dziecko posiada wiadomości i umiejętności określone programem wychowania w przedszkolu w stopniu dobrym. Posiada duży zasób wiedzy o sobie, rodzinie i przyrodzie. Dobrze radzi sobie z... Ma niewielkie problemy z... Współdziała z rówieśnikami w grupie. 49-20 U dziecka widoczne są problemy z nabywaniem wiadomości określonych programem wychowania w przedszkolu. Dobrze radzi sobie z... Ma trudności z... Należy podjąć z dzieckiem dodatkową pracę mającą na celu stymulowanie jego rozwoju. W klasie pierwszej wskazane będą zajęcia wyrównawcze. 19-0 Dziecko ma problemy z przyswajaniem podstawowych wiadomości i umiejętności. Rodzicom dziecka trzeba zaproponować badania w Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej w celu ustalenia dalszego postępowania z dzieckiem i dalszej z nim pracy.
Zestawienie wyników obserwacji i zajęć indywidualnych Działy programowe Liczba zadań Liczba punktów do uzyskania Liczba punktów uzyskanych przez dziecko SFERA kontaktów społecznych ze światem 7 11 SFERA aktywności językowej Kod werbalny Kod niewerbalny 9 61 Sprawność manualna i graficzna 3 7 Edukacja matematyczna 8 31 Razem 27 100... Podpis osoby prowadzącej obserwacje
Ocena wyników obserwacji i zajęć indywidualnych Imię i nazwisko dziecka:... Ilość uzyskanych punktów Wskazówki do dalszej pracy... Podpis osoby prowadzącej obserwacje