dr Adam Salomon Ekonomika w Przedsiębiorstwach Transportu Morskiego wykład 07 MSTiL (II stopień)

dr Adam Salomon Ekonomika w Przedsiębiorstwach Transportu Morskiego wykład 07 MSTiL (II stopień)

EiLwPTM program wykładu 07. 1. Inwestycje w przeds. transportu morskiego. 2. Wybrane metody oceny opłacalności projektów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach TM (metody statyczne rachunek porównawczy kosztów, rachunek porównawczy zysków, rachunek stóp zwrotu). 2

Cechy procesu działalności w TM (1/14) 1. Jednoczesność produkcji i konsumpcji (nie ma produktu poza procesem transportowym), produkt (efekt działalności gospodarczej) ma charakter nierzeczowy. 3

Cechy procesu działalności w TM (2/14) 2. Ma charakter wtórny, pochodny do działalności produkcyjnej i do sfery działalności handlowej. Charakter popytu indukowanego (ten popyt zostaje pobudzony popytem na rynkach towarowych). Rynki frachtowe są pod silną presją rynków towarowych. 4

Cechy procesu działalności w TM (3/14) 3. Elastyczność cenowa popytu i podaży na usługę transportu jest pochodna elastyczności cenowej popytu i podaży produktu. 5

Cechy procesu działalności w TM (4/14) 4. Duża nierytmiczność i nierównomierność tego procesu produkcji widoczna w okresach czasu (wiąże się to z sezonowością). 6

Cechy procesu działalności w TM (5/14) 5. Ograniczona substytucyjność (zastępowanie) w porównaniu do innych działalności. 90% handlu światowego realizowana jest drogą morską. Zastępowanie tzw. mostami transportowymi (albo drogą morską albo kolejową). 7

Cechy procesu działalności w TM (6/14) 6. Komplementarność (zastępowanie, współpraca) w tej działalności transportowej jest relatywnie wysoka w porównaniu do innych. 8

Cechy procesu działalności w TM (7/14) 7. Wysoka kapitałochłonność W K = delta K (przyrost kapitału) / delta p (przyrost produkcji) Efektywność = delta p / delta K Działalność ta jest bardzo kapitałochłonna w porównaniu do innych działalności transportowych kolejnym pod względem kapitałochłonności jest transport kolejowy. 9

Cechy procesu działalności w TM (8/14) 8. Krótki okres eksploatacji podstawowego składnika produkcyjnego jakim jest statek: 11,5-12,5 średnia wieku statków (średni cykl życia jednostki to 20 lat). 10

Cechy procesu działalności w TM (9/14) 9. W strukturze kapitału przedsiębiorstw armatorskich niski jest udział kapitału obrotowego do stałego. 11

Cechy procesu działalności w TM (10/14) 10. Istnieje w segmencie transportu morskiego możliwość odnowy statków (1-1,5 roku). Czarter jest możliwością czasowego pozyskania środka transportu. Slot prawo do korzystania z określonych przedziałów czasowych. W odniesieniu do statku to wynajęcie od armatora przestrzeni ładunkowej na statku na każdy rejs. 12

Cechy procesu działalności w TM (11/14) 11. Wysoki stopień umiędzynarodowienia poza tym rynkiem działalność ta jest regulowana przez organizacje międzynarodowe (konwencje), a nie tylko krajowe. Działalność odbywa się w warunkach pewnych standardów międzynarodowych. 13

Cechy procesu działalności w TM (12/14) 12. Zależność tej działalności od innych działalności (łańcuchy dostaw), integralny komponent łańcuchów dostaw. 14

Cechy procesu działalności w TM (13/14) 13. Środek transportu jest dającym się wyodrębnić w sensie prawnym, ekonomicznym, produkcyjnym, zakładem produkcyjnym. Można go rozliczać. 15

Cechy procesu działalności w TM (14/14) 14. Niska skala ryzyk inwestycyjnych i eksploatacyjnych w porównaniu z innymi działalnościami (mamy do czynienia z reasekuracją towarzystwa asekuracyjne korzystają z reasekuracyjnych). Jeśli przewoźnik jest dobrze ubezpieczony to nic nie straci. 16

Metody oceny opłacalności projektów inwestycyjnych w TM główne rodzaje statyczne (niedyskontowe, proste) dynamiczne (dyskontowe, złożone) 17

Statyczne metody oceny opłacalności projektów inwestycyjnych w TM cechy Podstawową cechą charakteryzującą statyczne metody oceny opłacalności projektów gospodarczych jest nieuwzględnienie zmieniającej się wartości pieniądza w czasie. Formuły statyczne stosowane są najczęściej do wstępnej oceny projektów inwestycyjnych oraz do inwestycji niewielkich lub inwestycji o krótkim czasie realizacji i eksploatacji. Zaletą metod statycznych jest ich prostota i niska czasochłonność wyliczeń. 18

Kiedy należy stosować statyczne metody oceny opłacalności 1. we wstępnych fazach procesu przygotowania przedsięwzięć inwestycyjnych, gdy nie ma jeszcze szczegółowej i rozbudowanej informacji dotyczącej danego przedsięwzięcia; 2. w przypadku przedsięwzięć o stosunkowo krótkim ekonomicznym cyklu życia, gdy różne rozłożenie w czasie nakładów i efektów nie wpływa w decydujący sposób na ocenę opłacalności przedsięwzięcia; 3. w przypadku przedsięwzięć o niewielkiej skali, gdy zarówno nakłady, jak i efekty są niewielkie i nie naruszają pozycji rynkowej oraz sytuacji ekonomiczno-finansowej firmy. 19

Cechy metod statycznych przy wybranych kryteriach kryterium podstawy matematyczne czynnik czasu elementy finansowe uwzględniane w szacunkach kryterium decyzyjne cechy metod statycznych w zasadzie brak (nie występuje matematyka finansowa) ewentualna zmiana wartości pieniądza w czasie nie jest uwzględniana koszty, przychody, nakłady zysk (podejście memoriałowe, nominalne) najczęściej subiektywne 20

Statyczne metody oceny opłacalności projektów gospodarczych dziś do omówienia 1. rachunek porównawczy kosztów; 2. rachunek porównawczy zysku; 3. rachunek porównawczy rentowności (stóp zwrotu). 21

Rachunek porównawczy kosztów (metoda statyczna) Rachunek ten stosowany jest stosunkowo często, zwłaszcza w procesie podejmowania decyzji inwestycyjnych odtworzeniowomodernizacyjnych. Zwykle stanowi narzędzie wyboru najlepszego wariantu spośród analizowanych wariantów realnych, charakteryzujących się identycznością przychodów (korzyści), lecz zróżnicowanych pod względem kosztów ponoszonych do ich uzyskania. 22

Rachunek porównawczy kosztów (metoda statyczna) M R M + R K c = Kk + Kop = + n 2 ( A + Zk ) + Kop = + i Kop gdzie: K c koszty całkowite; K k koszty inwestycyjne; K op koszty operacyjne; A amortyzacja; Z k koszty alternatywne z kapitału (koszty utraconych korzyści); M nakłady inwestycyjne; R wartość końcowa (rezydualna) po wycofaniu obiektu z eksploatacji; n przyjęty okres eksploatacji; i oczekiwana stopa zwrotu kapitału. 23

Rachunek porównawczy kosztów (metoda statyczna) kryterium decyzyjne W tych warunkach decyzyjnych kryterium wyboru wariantu najlepszego jest minimalizacja ponoszonych kosztów w jednostce czasu, najczęściej 1 roku. 24

Przykład 1. na rachunek porównawczy kosztów Firma analizuje opłacalność przejęcia (a następnie modernizacji) statku. Opracowany raport wykazał, że możliwe są cztery alternatywne rozwiązania, które cechują się parametrami podanymi w tabeli. Zdecydować, który z wariantów należy wybrać do realizacji (przy kryterium minimalizacji kosztów). Wyszczególnienie war.1 war.2 war.3 war.4 Koszty przejęcia i modern. statku M (tys. PLN) Roczne koszty operacyjne statku K op (tys. PLN) 150 170 200 190 330 330 320 340 Wartość rezydualna R (tys. PLN) 20 50 50 60 Czas eksploatacji statku n (lata) 9 10 11 10 Zakładana stopa zwrotu z kapitału i (%) 10 11 13 9 25

Rozwiązanie przykładu 1. na rachunek porównawczy kosztów Wyszczególnienie wariant 1 war.2 war.3 war.4 Koszty przejęcia i modern. statku M (tys. PLN) 150 170 200 190 Roczne koszty operacyjne statku K op (tys. PLN) 330 330 320 340 Wartość rezydualna statku R (tys. PLN) 20 50 50 60 Czas eksploatacji statku n (lata) 9 10 11 10 Zakładana stopa zwrotu z kapitału i (%) 10 11 13 9 150 20 150 + 20 ( 1) K c + 0,10 + 330 353tys. 9 2 170 50 170 + 50 ( 2) K c = + 0,11 + 330 354tys. 10 2 200 50 200 + 50 ( 3) K c = + 0,13 + 320 350tys. 11 2 190 60 190 + 60 ( 4) K c = + 0,09 + 340 364tys. 10 2 M R M + R K = + i + n 2 c K op minimum!!! 26

Rachunek porównawczy kosztów (metoda statyczna) krytyczny poziom produkcji (1) W praktyce może wystąpić sytuacja, w której trudno jest precyzyjnie ustalić rozmiary produkcji, a koszty stałe i koszty zmienne porównywalnych wariantów są wyraźnie zróżnicowane. Wówczas konieczne jest ustalenie krytycznego poziomu produkcji, który jest określony przez punkt zrównania się kosztów alternatywnych obu rozwiązań. 27

Rachunek porównawczy kosztów (metoda statyczna) krytyczny poziom produkcji (2) W tym celu można zastosować następujące funkcje kosztów wariantu 1. i 2.: K = K k x K = K k x c s1 + 1 z1 c s2 + 2 z2 gdzie: K c1 całkowite koszty produkcji w wariancie 1; K c2 całkowite koszty produkcji w wariancie 2; K s1 koszty stałe w wariancie 1; K s2 koszty stałe w wariancie 2; k z1 koszty zmienne jednostkowe w wariancie 1; k z2 koszty zmienne jednostkowe w wariancie 2; x wielkość produkcji. 28

Rachunek porównawczy kosztów (metoda statyczna) krytyczny poziom produkcji (3) Ustalenie wartości krytycznej wymaga spełnienia warunku: K + k x = K + 1 z1 s2 k s z2 x lub: x kr = K k s2 z1 K k s1 z2 29

Przykład 2. na rachunek porównawczy kosztów (statku) Firma analizuje opłacalność modernizacji statku. Opracowany raport wykazał, że możliwe są dwa alternatywne rozwiązania, które cechują się parametrami podanymi w tabeli. Zdecydować, który z wariantów należy wybrać do realizacji (przy kryterium minimalizacji kosztów). Wyszczególnienie war.1 war.2 Koszty stałe ogółem K s (tys. PLN) Koszty zmienne jednostkowe k z (tys. PLN / 1 TEU) 100000 79000 15 18 30

Rozwiązanie przykładu 2. na rachunek porównawczy kosztów sposób 1.: x sposób 2.: kr = K k s2 z1 K + k x = K + 1 z1 s2 k s z2 100000 + 15x = 79000 + 18x x k kr K s1 z2 x 3 x = 21000 x = = = K k s2 z1 K k s1 z2 79000 100000 15 18 = 21000 3 7000 = 7000 Odp.: Z obliczeń wynika, że wielkość krytyczna produkcji wynosi 7000 TEU. Przy wielkości produkcji poniżej wielkości krytycznej (np. 6000 TEU) lepszy jest wariant 2, natomiast przy wielkości produkcji powyżej wielkości krytycznej lepszy jest wariant 1. 31

Rachunek porównawczy zysku (1) (metoda statyczna) Rachunek porównawczy zysku posiada jedną zasadniczą zaletę wiąże jednocześnie przychody z kosztami ich uzyskania. Rachunek posiada jedną ważną wadę: najczęściej roczny okres rachunku, co powoduje, że jest on stosowany do oceny projektów drobnych, dotyczących zakupu małych statków czy urządzeń o relatywnie niskich nakładach inwestycyjnych. 32

Rachunek porównawczy zysku (2) (metoda statyczna) Uwaga: Ograniczenie się jedynie do rachunku porównawczego kosztów może prowadzić do podjęcia niewłaściwych (błędnych) decyzji inwestycyjnych, szczególnie w sytuacji, gdy inwestycja przy wyższym koszcie daje wyższe przychody. 33

Rachunek porównawczy zysku (metoda statyczna) kryterium decyzyjne (1) W odniesieniu do pojedynczej inwestycji musi być prawdziwa nierówność: Z = P K 0 gdzie: Z przeciętny roczny zysk z określonej działalności gospodarczej, P roczne przychody z określonej działalności gospodarczej, K roczne koszty określonej działalności gospodarczej. 34

Rachunek porównawczy zysku (metoda statyczna) kryterium decyzyjne (2) Porównując alternatywne rozwiązania przy kryterium porównawczym zysk najlepszy jest wariant inwestycyjny, który oprócz powyższego warunku (większy od zera) spełnia jeden dodatkowy: jego zysk jest maksymalny spośród wszystkich innych (możliwych do zaistnienia). 35

Rachunek porównawczy zysku (metoda statyczna) kryterium decyzyjne (3) W praktyce często zdarza się jednak, że rozmiary produkcji zastosowane do wyznaczenia poszczególnych wariantów nie są zbyt precyzyjnie obliczone. Należy w takiej sytuacji określić krytyczny poziom produkcji, przy którym wielkość zysku jest równa dla wszystkich analizowanych wariantów. 36

Rachunek porównawczy zysku (metoda statyczna) kryterium decyzyjne (4) W przypadku oceny dwóch wariantów określenie krytycznego poziomu produkcji (za pomocą tzw. funkcji zysku) dokonuje się na podstawie poniższej zależności: p x k x K = K 1 z1 s1 2 z2 s2 p x k x gdzie: lewa strona równania zysk w wariancie 1 (Z 1 ); prawa strona równania zysk w wariancie 2 (Z 2) ; p 1 cena jednostkowa towaru lub usługi w wariancie 1; p 2 cena jednostkowa towaru lub usługi w wariancie 2; x krytyczna wielkość produkcji towaru lub usługi; k z1 koszty zmienne jednostkowe wyprodukowania towaru lub usługi w wariancie 1; k z2 koszty zmienne jednostkowe wyprodukowania towaru lub usługi w wariancie 2; K s1 koszty stałe związane z wyprodukowaniem towaru lub usługi w wariancie 1; K s2 koszty stałe związane z wyprodukowaniem towaru lub usługi w wariancie 2. 37

Przykład na rachunek porównawczy zysku (statku) Firma analizuje opłacalność zakupu statku kontenerowego. Opracowany raport wykazał, że możliwe są dwa alternatywne rozwiązania, które cechują się parametrami podanymi w tabeli. Zdecydować, który z wariantów należy wybrać do realizacji (przy kryterium maksymalizacji zysku). Wyszczególnienie war.1 war.2 Zdolność produkcyjna (w TEU) 200000 180000 Cena jednostkowa p (tys. PLN/TEU) 5 5 Koszty stałe ogółem K s (tys. PLN) 45000 40000 Koszty zmienne jednostkowe k z (tys. PLN) 1 2 38

Rozwiązanie przykładu na rachunek porównawczy zysku p x k x K = K 1 z1 s1 2 z2 s2 p x k x 5x 1x 45000 = 5x 2x 5x 1x 5x + 2x = 45000 40000 40000 x = 5000 Odp.: Z obliczeń wynika, że wielkość krytyczna wynosi 5000 TEU, co oznacza, że w miarą wzrostu wolumenu produkcji powyżej punktu krytycznego (np. 6000 TEU) bardziej opłacalny jest wariant 1, natomiast do momentu osiągnięcia punktu krytycznego bardziej opłacalny jest wariant 2. 39

Rachunek porównawczy rentowności (stóp zwrotu) (1) Stopy zwrotu nakładów inwestycyjnych stanowią relacje dochodów określanych za pomocą następujących kategorii (liczonych w skali roku): zysk brutto; zysk netto; zysk netto wraz z odsetkami od zaciągniętego kredytu; zysk netto wraz z amortyzacją; zysk netto wraz z odsetkami od zaciągniętego kredytu i amortyzacją; odniesionych do całkowitych nakładów inwestycyjnych. Całkowite nakłady inwestycyjne to skumulowane nakłady poniesione przez inwestora od momentu rozpoczęcia przedsięwzięcia inwestycyjnego do okresu, dla którego są wyznaczane te relacje. 40

Rachunek porównawczy rentowności (stóp zwrotu) (2) Zastosowanie kategorii zysku jest doskonałą metodą wstępnej oceny przedsięwzięć rozwojowych. W zależności od pojemności licznika i mianownika otrzymuje się wiele odmian tego miernika, np.: prostą stopę zwrotu całego kapitału (własnego i obcego) zaangażowanego w finansowanie przedsięwzięcia inwestycyjnego; prostą stopę zwrotu kapitału własnego zaangażowanego w finansowanie przedsięwzięcia inwestycyjnego; przeciętną prostą stopę zwrotu kapitału zaangażowanego (przy założeniu, że kapitał służący finansowaniu początkowych nakładów zostanie w miarę ich ponoszenia odzyskiwany poprzez umarzanie i przy założeniu amortyzacji metodą liniową); przeciętną prostą stopę zwrotu kapitału zaangażowanego (przy założeniu, że cały kapitał służący finansowaniu początkowych nakładów zostanie zaangażowany aż do ostatniego roku eksploatacji inwestycji). 41

Rachunek porównawczy rentowności (stóp zwrotu) (3) Podejście księgowe przy obliczaniu zysku okresowego charakteryzuje się przeciwstawieniem przychodom właściwie dobranych kosztów (łącznie z kosztem amortyzacji i opodatkowania): R k = Z A R k księgowa stopa zwrotu nakładów; delta Z szacunkowy roczny przyrost zysku; delta A szacunkowy średni przyrost aktywów. W rachunku można zastosować każdy rodzaj aktywów, np. przyrost należności i pozostałych środków obrotowych oraz wartość początkową środków trwałych. 42

Rachunek porównawczy rentowności (stóp zwrotu) (4) Obliczony wskaźnik porównuje się z księgową stopą zwrotu ustaloną dla całego przedsiębiorstwa lub branży. Przeciętna księgowa stopa zwrotu (ang. average return on book value) jest w praktyce przedsiębiorstw transportu morskiego uniwersalnym wskaźnikiem, na podstawie którego dokonuje się oceny efektywności inwestycji w fazie projektowania oraz przede wszystkim w fazie realizacji inwestycji transportowej. Należy jednak pamiętać, że wewnętrzna stopa zwrotu (IRR), jako wieloletnia średnia stopa zwrotu, lepiej wyraża tempo pomnażania zainwestowanego kapitału. 43

Rachunek porównawczy rentowności (stóp zwrotu) (5) Przeciętna księgowa stopa zwrotu charakteryzuje się jeszcze kilkoma mankamentami, zwiększającymi ryzyko stosowania tej formuły do oceny efektywności inwestycji: przedmiotem rozważań jest tylko przeciętny zwrot z księgowej wartości inwestycji, a nie jest brany pod uwagę fakt, że bliższe czasowo zwroty są bardziej wartościowe i tym samym księgowa stopa zwrotu nadaje zbyt dużą wagę przepływom pieniężnym, które są oddalone w przyszłość; oparta jest na zysku netto, a nie na przepływach pieniężnych; wybór bazy odniesienia ma charakter arbitralny, co powoduje, że decyzje mogą być odnoszone do rentowności działalności prowadzonej już przez przedsiębiorstwo (np. bieżąca księgowa stopa zwrotu). 44

EwPTM koniec wykładu 07. Dziękuję za uwagę...... i zapraszam na kolejne wykłady 45