Zadanie 11.................................... 139 Zadanie 12.................................... 140 Zadanie 13.................................... 141 Zadanie 14.................................... 142 Zadanie 15.................................... 142 Odpowiedzi.................................... 143 Literatura...................................... 145 Spis rysunków................................... 153 Indeks nazwisk.................................... 155 SPIS TREŚCI 9
WSTĘP Publikacja niniejsza ma charakter interdyscyplinarny przeznaczona jest dla osób interesujących się zagadnieniami komunikacji społecznej. W szczególności kierowana jest do nauczycieli różnych typów szkół zreformowanego systemu edukacji (podstawowych, gimnazjów, liceów profilowanych i szkół zawodowych). Będzie także przydatna dla nauczycieli akademickich oraz studentów różnych specjalności, interesujących się zagadnieniami komunikacji edukacyjnej na różnych szczeblach kształcenia. Materiał zawarty w tej pracy z powodzeniem można wykorzystać w procesie efektywnego przygotowania się do zajęć dydaktycznych między innymi z takich przedmiotów nauczania, jak Komunikacja społeczna, Edukacyjna komunikacja interpersonalna, Dydaktyka ogólna, Język w procesie komunikacji. W niniejszej publikacji, wykorzystując najnowszą literaturę naukową, przedstawiono różnorodne zagadnienia dotyczące komunikacji społecznej, ze szczególnym uwzględnieniem problemów komunikacji edukacyjnej. Rozpatrzono między innymi: istotę komunikacji społecznej oraz dokonano charakterystyki jej różnych modeli; metodę programowania neurolingwistycznego (NLP) i oparty na niej model komunikacji; systemy reprezentacji wykorzystywane przez ludzi w procesie komunikowania się; WSTĘP 11
różne style komunikacyjne nauczycieli; komunikacje werbalną i niewerbalną nauczycieli i uczniów w klasie szkolnej; efektywne wykorzystanie w edukacji podstawowych rodzajów działalności komunikacyjnej, tj. mówienia, słuchania, czytania i pisania. Ponadto zaprezentowano pedagogiczne teksty źródłowe dotyczące problemów komunikacji w języku mówionym i języku pisanym pochodzące z różnych okresów historycznych. Brak na polskim rynku księgarskim publikacji prezentującej dorobek badawczy w zakresie komunikacji społecznej w edukacji skłonił autora niniejszej pracy do wypełnienia tej luki. W rozdziale pierwszym dokonano charakterystyki komunikacji społecznej jako przedmiotu interdyscyplinarnego. Wyjaśniono znaczenie terminu komunikacja społeczna. Komunikację masową rozpatrzono jako rodzaj zorganizowanej i nieosobowej komunikacji społecznej. Omówiono ewolucję środków technologii informacyjnej. W dalszej części rozdziału zaprezentowano aksjomaty komunikacji społecznej. Każde z podanych twierdzeń ma istotne znaczenie dla rozumienia istoty komunikacji społecznej. Ponadto przedstawiono informacje dotyczące komunikacji werbalnej i niewerbalnej w wybranych okresach historycznych. Rozpatrzono problem werbalnej i niewerbalnej komunikacji interpersonalnej. W końcowej części rozdziału omówiono językowe formy działalności komunikacyjnej. W rozdziale drugim wykazano istotne różnice pomiędzy dwiema wiodącymi szkołami w nauce o komunikacji społecznej (szkołą procesu komunikacyjnego i szkołą semiotyczną). W dalszej części rozdziału zaakcentowano problem różnych oznaczeń kluczowych pozycji w modelach komunikacji. Wśród zaprezentowanych w pracy modeli komunikacyjnych szczególną uwagę zwrócono na modele transmisyjne. Dokonano szczegółowej charakterystyki jedenastu modeli: a) Shannona, b) Laswella, c) trzech modeli Schramma (liniowego, kołowego i pola doświadczeń), d) czteroelementowego modelu Berlo, e) podwójnego modelu Jakobsona, f) modelu komunikacji Levý ego, g) modelu komunikacji międzykulturowej Gudykunsta i Kima, h) dwóch modeli komunikacji Bowmana (transmisyjnego i systemowo-procesowego). W rozdziale trzecim wskazano na możliwości wykorzystania metody programowania neurolingwistycznego (NeuroLinguistic Programming NLP) dla podniesienia efektywności bezpośredniej komunikacji międzyludzkiej. Scharakteryzowano następujące założenia NLP: a) Nie można się nie komunikować, b) Mapa nie jest terytorium i c) Znaczeniem komu- 12 WSTĘP
nikacji jest odpowiedź, jaką otrzymujesz. W dalszej części rozdziału omówiono wpływ preferencji sensorycznej ludzi (wzrokowej, słuchowej i kinestetycznej) na efektywność komunikacji międzyludzkiej. Wskazano na techniki rozpoznawania preferencji sensorycznych. Dokonano prezentacji pytań kwestionariusza VARK. Następnie omówiono możliwości wykorzystania NLP w komunikacji między nauczycielem i uczniami w procesie edukacyjnym. Wyodrębniono także kluczowe umiejętności ucznia współczesnej, zreformowanej polskiej szkoły. W końcowej części rozdziału omówiono problematykę indywidualizacji kształcenia w myśli pedagogicznej w ciągu kilku wieków historii rozwoju ludzkości. W rozdziale czwartym rozpatrzono problem komunikacji w klasie szkolnej. Na początku rozdziału dokonano analizy kompetencji komunikacyjnych nauczyciela. Następnie porównano proces komunikacji w organizacji z komunikacją edukacyjną (między nauczycielem a uczniem) w klasie szkolnej. Rozpatrzono wpływ komunikacji edukacyjnej na tworzenie właściwego klimatu klasy szkolnej. W dalszej części rozdziału rozpatrzono wpływ zachowań niewerbalnych nauczyciela na jego relacje z uczniami. Dalej przedstawiono charakterystyczne sieci komunikacji nauczyciela z uczniami w określonej sytuacji dydaktycznej. Dokonano charakterystyki języka jako narzędzia komunikacji. Zaprezentowano pedagogiczne teksty źródłowe omawiające problematykę komunikacji w języku mówionym i języku pisanym w trzech wybranych epokach historycznych. W końcowej części rozdziału wskazano na jedną z technik organizowania tekstowego materiału nauczania technikę sporządzania map poznawczych. Omówiono także podstawowe formy działalności komunikacyjnej w klasie szkolnej (mówienie, słuchanie, czytanie i pisanie). Rozdział piąty prezentuje trzy zbiory zadań testowych wyboru wielokrotnego (WW). Można je z powodzeniem wykorzystać w procesie ewaluacji wiedzy w zakresie węzłowych problemów komunikacji społecznej. W rozdziale szóstym przedstawiono zadania testowe na dobieranie (typu przyporządkowania), których celem jest sprawdzenie wiedzy w zakresie znajomości terminów komunikacji społecznej. Autor niniejszej pracy żywi nadzieję, iż spotka się ona z zainteresowaniem czytelników. Jest także przekonany, iż dostarczy im wiedzy niezbędnej do realizacji skutecznej i efektywnej komunikacji edukacyjnej. Wpłynie ponadto na podniesienie jakości nauczania w każdej klasie nowoczesnej, zreformowanej polskiej szkoły. WSTĘP 13