PROGRAM PROFILAKTYKI DLA SZKOŁY PODSTAWOWEJ ZESPOŁU SZKÓŁ W OTOCZNEJ

PROGRAM PROFILAKTYKI DLA SZKOŁY PODSTAWOWEJ ZESPOŁU SZKÓŁ W OTOCZNEJ I. PODSTAWY PRAWNE ZWIĄZANE Z ZAGADNIENIAMI PROFILAKTYKI Profilaktyka to proces wspomagania człowieka w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu, a także ograniczanie i likwidowanie czynników, które blokują prawidłowy rozwój i zaburzają zdrowy styl życia. (za prof. Zbigniewem Gasiem) Profilaktyka pierwszorzędowa to działania skierowane do ludzi zdrowych mające na celu wzmacnianie czynników chroniących przed patologią i kreujących zdrowie, wspomaganie prawidłowego rozwoju fizycznego i psychospołecznego, zapobieganie pojawieniu się zachowań dysfunkcjonalnych i zwiększenie odporności na różnego rodzaju zagrożenia. Obejmuje się nią zarówno społeczności lub populacje zdiagnozowane jak i nie zdiagnozowane. Profilaktyka drugorzędowa adresowana jest do osób, u których pojawiają się pierwsze objawy zaburzeń (różne w formie i nasileniu), do tzw. grup podwyższonego ryzyka. Celem jej jest stworzenie warunków, w których przy wykorzystaniu aktywności własnej osób dotkniętych zaburzeniem, możliwe jest zahamowanie rozwoju, trudności i powrót do optymalnego poziomu funkcjonowania. W przypadku profilaktyki drugorzędowej konieczna jest diagnoza, na podstawie której można podjąć działania interwencyjne. Profilaktyka trzeciorzędowa to interwencja stosowana w przypadkach zdiagnozowanej dysfunkcji. Ma na celu przeciwdziałanie pogłębianiu się jej oraz umożliwienie osobie objętej leczeniem, terapią lub rehabilitacją powrotu do społecznie akceptowanego i osobiście satysfakcjonującego trybu życia. 2

Wychowanie to proces wspomagania rozwoju dziecka ukierunkowany na osiągnięcie pełni dojrzałości w czterech obszarach: fizycznym, psychicznym, społecznym i duchowym. (za prof. Zbigiewem Gasiem) Podstawy prawne działań profilaktycznych Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 roku ratyfikowana przez Polskę 30 września 1991r. (Dz. U. Nr 120, poz. 526) W preambule Konwencji podkreśla się, że rodzina będąca naturalnym środowiskiem dzieci powinna być otoczona niezbędną ochroną oraz wsparciem, a dziecko wymaga szczególnej opieki, troski i ochrony prawnej zarówno przed jak i po urodzeniu. Wśród całego katalogu praw dziecka, można wskazać te, które ściślej odnoszą się do profilaktyki. Konwencja (Art. 5, Art. 27), zgodnie z zasadą pomocniczości, podkreśla, że odpowiedzialność za wychowanie dziecka i kierowanie nim w sposób odpowiadający rozwijającym się zdolnościom dziecka spoczywa głównie na rodzinie oraz akcentuje poszanowanie państwa dla tego prawa. Dalej mówi się o ochronie dziecka przed bezprawną ingerencją w sferę życia rodzinnego lub domowego (Art. 16), o pomocy rodzinie w wykonywaniu obowiązków wychowawczych poprzez zapewnienie odpowiednich instytucji i usług (18), oświaty zdrowotnej i poradnictwa (Art. 24), programów socjalnych (At19). Konwencja zwraca uwagę na zapewnienie w możliwie maksymalnym zakresie warunków życia i rozwoju dziecka (Art. 6). Wiąże się z tym prawo dziecka do kontaktu i więzi z obojgiem rodziców (Art. 9), a także ochrona dziecka przed krzywdzeniem: przemocą fizyczną, psychiczną, wykorzystywaniem seksualnym, zaniedbaniem, wyzyskiem (Art. 19). Podkreśla się uznanie prawa każdego dziecka do poziomu życia odpowiadającego jego rozwojowi fizycznemu, psychicznemu, duchowemu, moralnemu i społecznemu. Przy istotnym dla profilaktyki budowaniu samorządności i demokracji szkolnej warto pamiętać o artykułach: 12, 13, 14 i 16 zobowiązujących państwo do zapewnienia dziecku swobodnego wyrażania własnych poglądów we wszystkich sprawach dotyczących dziecka stosownie do jego wieku oraz dojrzałości, do swobodnego wypowiadania się oraz swobody myśli, sumienia, wyznania, a także ochrony przed bezprawną ingerencja w sferę życia prywatnego oraz przed godzeniem w jego honor. Do artykułów od 12 do 16 Polska złożyła deklaracje, że wykonanie określonych w nich praw dziecka dokonuje się z poszanowaniem władzy rodzicielskiej, zgodnie z polskimi zwyczajami i tradycjami dotyczącymi miejsca dziecka w rodzinie i poza rodziną 3

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r. (Dz. U. nr 78 poz. 483). Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia, do decydowania o swoim życiu osobistym. (Art. 47) Rodzice mają prawo do wychowywania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania. (Art. 48) Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. (Art. 55 ust. 3) Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom... (Art. 68) Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonania obowiązku szkolnego określa ustawa. Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. (Art. 70, ust., 1, 2) Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia. W tym celu tworzą i wspierają systemy indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów. Warunki udzielania pomocy określa ustawa. (Art. 70 ust. 4) Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją. (Art. 72, ust. 1) Zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej są wykonywane przez jednostkę samorządu terytorialnego jako zadanie własne. (Art. 166) Przepisy oświatowe Ustawa z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty (Dz. U. z 1996r. Nr 67, poz. 329 z późniejszymi zmianami) Zapis w preambule ustawy określa Szkoła winna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju.... Dla działań profilaktycznych duże znaczenie mogą mieć niektóre z tych warunków sprecyzowanych w Art. 1: wychowanie i opieka powinny być odpowiednie do wieku i osiągniętego rozwoju, szkoła powinna wspomagać wychowawczą rolę rodziny, 4

treści, metody i organizacja nauczania powinny być dostosowane do możliwości psychofizycznych uczniów, należy zapewnić uczniom możliwość korzystania z pomocy psychologicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej, warunki nauki, wychowania i opieki powinny być w szkole bezpieczne i higieniczne, system oświaty zapewnia możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną i niedostosowaną społecznie, zapewnia opiekę nad uczniami ze znacznymi lub sprężonymi dysfunkcjami poprzez umożliwianie realizowania indywidualnych form i programów nauczania, opiekę uczniom pozostającym w trudnej sytuacji materialnej i życiowej (Art. 1 pkt. 12) Art. 5a ust. 2 precyzuje, że zapewnienie kształcenia, wychowania i opieki jest zadaniem oświatowym gmin i powiatów. Ustawa określa też profilaktyczno-wychowawcze zadania nadzoru pedagogicznego. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół, w którym podaje się, że statut określa zadania szkół, z uwzględnieniem: programu wychowawczego szkoły i programu profilaktyki, optymalnych warunków rozwoju ucznia, zasad bezpieczeństwa oraz zasad promocji i ochrony zdrowia, zajęć dodatkowych dla uczniów odpowiadających ich potrzebom rozwojowym, form opieki i pomocy uczniom, którym potrzebna jest pomoc i wsparcie, współdziałania z instytucjami świadczącymi specjalistyczną pomoc, współdziałania szkoły z rodzicami w zakresie nauczania, wychowania i profilaktyki. W par. 17 jest zapis, z którego wynika, że wskazane jest, aby wychowawca opiekował się oddziałem w ciągu całego etapu edukacyjnego. Zmiana rozporządzenia z dnia 31 stycznia 2002r. wprowadziła obowiązek uchwalenia przez radę pedagogiczną programu profilaktyki spójnego z programem wychowawczym szkoły, zaopiniowanego przez rodziców i samorząd uczniowski. Zapis taki nie jest zobowiązaniem do prowadzenia wyłącznie programów profilaktycznych, ale różnorodnych działań profilaktycznych. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17) 5

Dla profilaktyki szkolnej rozporządzenie to jest jednym z najważniejszych przepisów. W Art. 3 pkt 13 ustawy o systemie definiuje się znaczenie podstawy programowej należy przez to rozumieć obowiązkowe na danym etapie kształcenia zestawy celów i treści nauczania oraz umiejętności, a także zadania wychowawcze szkoły, które są uwzględniane (...) w programach nauczania oraz umożliwiają ustalanie kryteriów ocen szkolnych. W omawianym rozporządzeniu określa się nowy cel pracy edukacyjnej wszechstronny rozwój ucznia. Zakłada się, że nauczanie, wychowanie i kształcenie umiejętności mają tworzyć harmonijne i wzajemnie uzupełniające się wymiary pracy edukacyjnej. Mówi się tam, że szkolny zestaw programów nauczania, program wychowawczy szkoły i program profilaktyki stanowią spójną całość. W rozporządzeniu znajdują się ścieżki edukacyjne związane treściowo z profilaktyką. Głównie chodzi tu o prozdrowotną oraz wychowania do życia w społeczeństwie. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 15, poz. 142 i Nr 137, poz. 1155, z 2003 r. Nr 39, poz. 337 i Nr 116, poz. 1093, z 2004 r. Nr 43, poz. 393, z 2005 r. Nr 30, poz. 252, z 2008 r. Nr 72, poz. 420 oraz z 2009 r. Nr 54, poz. 442) Ramowy plan nauczania określa tygodniowy, obowiązujący wymiar godzin zajęć edukacyjnych włączając w to godziny do dyspozycji dyrektora szkoły, które mogą być przeznaczone na zorganizowanie zajęć edukacyjnych dla grupy uczniów z uwzględnieniem ich potrzeb i zainteresowań. Zapis ten należy rozumieć w ten sposób, że mogą to być również zajęcia o charakterze opiekuńczo-wychowawczym. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 września 2008r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych. (Dz. U. Nr 178, poz. 1097) Ocenianie zewnętrzne musi być zgodne z jednakowymi dla całego kraju standardami wymagań. Ocenianie wewnątrzszkolne jest systemem przyjętym w danej szkole, a jego zasady powinny być określone w statucie szkoły. Ocenianie to powinno spełniać dla ucznia funkcje informacyjne, diagnostyczne, wspierające i motywacyjne. Polega ono na: informowaniu uczniów i rodziców o wymaganiach i sposobach sprawdzania osiągnięć oraz jawności stawianych ocen, rozpoznaniu zarówno poziomu, jak i postępu w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności, dostarczaniu informacji o trudnościach i szczególnych uzdolnieniach ucznia, 6

pomocy uczniowi w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju, motywowaniu do dalszej pracy. 1. Nauczyciel jest zobowiązany obniżyć wymagania edukacyjne w stosunku do ucznia, u którego stwierdzono specyficzne trudności w uczeniu się lub deficyty rozwojowe, uniemożliwiające sprostanie wymaganiom edukacyjnym wynikającym z programu nauczania. Na możliwości pomocy uczniowi zagrożonemu wskazuje też zapis o tym, że szkoła powinna w miarę możliwości stworzyć uczniowi szansę uzupełnienia braków w wiedzy. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 07 października 2009r.. w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego, (Dz. U. Nr 168, poz. 1324) W 1 tego rozporządzenia określa się, że celem nadzoru pedagogicznego, jest doskonalenie systemu oświaty, a w szczególności jakościowy rozwój szkół i placówek z ukierunkowaniem na rozwój ucznia i rozwój zawodowy nauczyciela. Główne zadania wizytatorów i dyrektorów szkół związane z nadzorem pedagogicznym, to tzw. mierzenie jakości pracy szkoły oraz wspomaganie nauczycieli (...) w spełnianiu przez szkołę wymagań w zakresie jakości (...) Mierzenie jakości pracy szkoły polega na zorganizowanym i systematycznym analizowaniu i ocenianiu stopnia spełniania przez szkołę (...) wymagań wynikających z jej zadań, z uwzględnieniem opinii uczniów, rodziców i nauczycieli Mierząc pracę szkoły nie możemy pominąć jej funkcji profilaktyczno - wychowawczych. Owo mierzenie powinno mieć cechy diagnozy potrzeb, występujących zagrożeń i problemów oraz efektów podejmowanych działań, w tym diagnozy przygotowania i umiejętności nauczycieli do zadań profilaktyczno - wychowawczych. Należy przyjąć, że badając jakość pracy szkoły analizuje się także atmosferę wychowawczą szkoły oraz to, w jakim stopniu spełniane są oczekiwania i zaspakajane potrzeby wszystkich grup szkolnej społeczności. Także na ile realizowane są wspólnie z rodzicami zadania profilaktyczne, związane z ochroną dzieci i młodzieży przed zagrożeniami, wyrównywaniem szans edukacyjnych i wspieraniem rozwoju. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach Pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana uczniowi w przedszkolu, szkole i placówce polega na rozpoznawaniu i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych 7

i edukacyjnych ucznia oraz rozpoznawaniu indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia, wynikających w szczególności: 1) z niepełnosprawności; 2) z niedostosowania społecznego; 3) z zagrożenia niedostosowaniem społecznym; 4) ze szczególnych uzdolnień; 5) ze specyficznych trudności w uczeniu się; 6) z zaburzeń komunikacji językowej; 7) z choroby przewlekłej; 8) z sytuacji kryzysowych lub traumatycznych; 9) z niepowodzeń edukacyjnych; 10) z zaniedbań środowiskowych związanych z sytuacją bytową ucznia i jego rodziny, sposobem spędzania czasu wolnego, kontaktami środowiskowymi; 11) z trudności adaptacyjnych związanych z różnicami kulturowymi lub ze zmianą środowiska edukacyjnego, w tym związanych z wcześniejszym kształceniem za granicą. W szkole pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest udzielana uczniom w formie: 1) klas terapeutycznych; 2) zajęć rozwijających uzdolnienia; 3) zajęć dydaktyczno-wyrównawczych; 4) zajęć specjalistycznych: korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych, socjoterapeutycznych oraz innych zajęć o charakterze terapeutycznym; 5) zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu oraz planowaniem kształcenia i kariery zawodowej w przypadku uczniów gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych; 6) porad i konsultacji. Organizatorem pomocy pedagogicznej i psychologicznej w szkole jest pedagog i psycholog. Przepisy pozaoświatowe Należy wskazać również na najważniejsze przepisy pozaoświatowe, odnoszące się do profilaktyki. We wszystkich tych dokumentach podstawowe działania wobec dzieci 8

i młodzieży wynikają z zasad promocji zdrowia i promocji zdrowego stylu życia. Dopiero na ich tle przekazuje się wiedzę o szkodliwości różnych zachowań i czynników oraz wskazuje na konkretne formy pomocy. Dostrzega się potrzebę współpracy w tych działaniach instytucji rządowych, samorządów terytorialnych i organizacji pozarządowych. Akcentowana jest tu zawsze rola doskonalenia nauczycieli oraz konieczność przygotowania dobrych programów profilaktycznych w szkołach. Finansowanie tych działań w szkole należy do organów prowadzących. Ustawa z 6 lutego 1997r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz. U. z 1997r. nr 28 poz. 153, z późniejszymi zmianami) Dzieci i uczniowie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego (Art. 8 pkt. 11) Obowiązek ubezpieczenia uczniów powstaje z dniem przyjęcia do szkoły (Art. 15 pkt. 1) Uczniów zgłaszają do ubezpieczenia społecznego szkoły (Art. 16 pkt. 4) Należy zwrócić uwagę, że w Art. 3 ustawy uwzględnione są świadczenia profilaktyczne i związane z promocją zdrowia Ubezpieczonym przysługują świadczenia określone w przepisach ustawy, służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu i poprawie zdrowia, udzielane w przypadku choroby, urazu... oraz w celu zapobiegania chorobom i promocji zdrowia. Zgodnie z Art. 31 b.1 Kasa Chorych realizuje uprawnienia ubezpieczonego do świadczeń na rzecz zachowania zdrowia, zapobiegania chorobom i wczesnego wykrywania chorób poprzez: 1. propagowanie zachowań prozdrowotnych, zachęcanie do indywidualnej odpowiedzialności za własne zdrowie, 2. zapewnianie ubezpieczonym profilaktycznych badań lekarskich w celu wczesnego rozpoznawania chorób (...), 3. prowadzenie profilaktyki stomatologicznej u dzieci do lat 18, 4. wykonywanie szczepień ochronnych. Kasa Chorych realizuje te świadczenia w ramach profilaktycznych programów zdrowotnych lub programów polityki zdrowotnej Narodowy Program Zdrowia 1966 2005 Narodowy Program Zdrowia uwzględnia także promocję zdrowia i profilaktykę oraz przewiduje współpracę wszystkich resortów, samorządów terytorialnych i lokalnych społeczności. Przyjmuje się za Światową Organizacją Zdrowia, że zdrowie to stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby lub niepełnosprawności. Program przyjmuje strategię promocji zdrowia, zgodnie z którą jest 9

ono jednocześnie wartością, zasobem społeczeństwa i środkiem do osiągania lepszej jakości życia. Zdrowie osiąga się poza zapewnieniem dostępu do świadczeń zdrowotnych, zdrowym stylem życia (który wpływa na zdrowie w ok. 60%) oraz kształtowaniem środowiska sprzyjającego zdrowiu (ok. 20%). Program akcentuje też promocję zdrowia psychicznego. Stwierdza się w nim, że 15-20% dzieci i młodzieży w wieku szkolnym wymaga opieki psychologicznopsychiatrycznej, głównie z powodu stresogennych sytuacji oraz wadliwego stylu życia. W przypadku dzieci i młodzieży promocja zdrowia polega przede wszystkim (porównaj cel 7) na : stwarzaniu im warunków harmonijnego rozwoju psychicznego i uczeniu umiejętności zaspakajania potrzeb rozwojowych, w tym potrzeb związanych z aspiracjami, oczekiwaniem twórczego życia i prawidłowymi relacjami międzyludzkimi. Niezbędne jest także zapewnianie im wsparcia w sytuacjach trudnych. W konstytucji NPZ z celu strategicznego, jakim jest Poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia ludności, wprowadza się 18 celów operacyjnych. Tu warto wskazać na te cele operacyjne, z których wynikają zadania dla resortu oświaty. Cel operacyjny 1 Zwiększenie aktywności fizycznej wyznacza głównie zadania związane z zapewnieniem warunków wychowania fizycznego w szkołach (5 godzin zajęć WF, sale gimnastyczne w 75% szkół, atrakcyjny program tych zajęć, przygotowanie nauczycieli wychowania fizycznego do roli animatorów zdrowego stylu życia. Cel operacyjny 2 Poprawa sposobu żywienia ludności i jakości zdrowotnej żywności wskazuje związek dożywiania uczniów z profilaktyką szkolną. Wyznacza zadania związane z zapewnieniem posiłków w szkole dla uczniów przy udziale samorządów lokalnych i rodziców (powinno objąć docelowo 50% populacji uczniów). Cel operacyjny 3 Zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu wyznacza zadania związane z ograniczeniem palenia papierosów wśród nauczycieli oraz oceną rozpowszechnienia palenia wśród uczniów i przeciwdziałanie temu zjawisku. Cel operacyjny 4 Zmniejszenie i zmiana struktury spożycia alkoholu oraz zmniejszenie szkód przezeń powodowanych wyznacza zadania związane z realizacja profilaktycznych programów edukacyjnych dla młodzieży i zmniejszenie spożycia alkoholu przez młodzież o 20%. 10

Cel operacyjny 5 Ograniczenie używania substancji psychoaktywnych i związanych z tym szkód zdrowotnych wyznacza zadania dla szkół związane z prowadzeniem w szkołach edukacji zdrowotnej dającej uczniom wiedzę i umiejętności chroniące przed sięganiem po narkotyki i przygotowaniem nauczycieli do prowadzenia związanej z tym działalności. Cel operacyjny 6 Zwiększenie skuteczności edukacji zdrowotnej społeczeństwa oraz działań w zakresie promocji zdrowia wyznacza zadania dla szkół związane z realizowaniem programów wszechstronnej edukacji zdrowotnej, w tym programów opartych na siedliskowym podejściu typu zdrowa Szkoła oraz przygotowaniem kształcenia i doskonalenia nauczycieli oraz doradztwa metodycznego w tym zakresie. Cel operacyjny 7 Promocja zdrowia psychicznego oraz zapobieganie występowaniu zaburzeń psychicznych wyznacza zadania dla szkół związane z kształtowaniem u uczniów: odpowiedzialności za swoje zdrowie, umiejętności komunikowania się z innymi, rozwiązywania własnych problemów oraz radzenia sobie z konfliktami i stresem. Stawia też przed resortem edukacji zadania związane ze wspieraniem szkół promujących zdrowie, edukacją rodziców i doskonaleniem nauczycieli w tym zakresie, a także zapewnieniem dzieciom i młodzieży poradnictwa psychologicznego. Cel operacyjny 16 Stworzenie warunków umożliwiających osobom niepełnosprawnym włączanie się lub całkowity powrót do czynnego życia dotyczy on ok. 300 tysięcy dzieci i młodzieży. Stawia przed resortem edukacji zadania związane z likwidacją barier architektonicznych w szkołach oraz edukacji niepełnosprawnych, w tym upowszechnienia klas integracyjnych w szkołach masowych. Ustawa z dnia 26 października 1982r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr 35 poz. 230, z późniejszymi zmianami). Organy administracji rządowej i samorządowej mają obowiązek współdziałać w wychowaniu w trzeźwości. Zgodnie z Art. 4.1 prowadzenie działań związanych z profilaktyką, w tym działalności informacyjnej i edukacyjnej w szkołach należy do zadań własnych gmin. Corocznie rada gminy uchwala gminny program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Dyrekcje szkół powinny zabiegać, aby w ramach tego programu dodatkowo finansowano nie tylko pracę z uczniami z grup podwyższonego ryzyka wymagającymi ze względów rodzinnych i wychowawczych pomocy w tym zakresie, ale również rozwijać działania obejmujące wszystkich uczniów. Warto nadmienić, że jedynie ta ustawa zapewnia gminom odrębne, dodatkowe środki 11

finansowe (Art. 11) na profilaktykę i przeciwdziałanie alkoholizmowi, przeznaczając na ten cel 1% podatku akcyzowego od wyrobów alkoholowych. Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111 poz. 535, z późniejszymi zmianami). Zobowiązuje do ochrony zdrowia psychicznego administrację rządową i samorządową, umożliwiając włącznie do tych działań także organizacji pozarządowych i kościołów. Art. 2 precyzuje, że ochrona zdrowia psychicznego polega na: 1. promocji zdrowia psychicznego i zapobieganiu zaburzeniom psychicznym, 2. zapewnieniu osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym, 3. kształtowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi właściwych postaw społecznych, a zwłaszcza tolerancji, życzliwości, a także przeciwdziałaniu ich dyskryminacji. W Art. 4. Wskazuje się, że Działania zapobiegawcze w zakresie ochrony zdrowia psychicznego są podejmowane przede wszystkim wobec dzieci, młodzieży (...) i obejmują stosowanie zasad ochrony zdrowia psychicznego w pracy szkół, placówek oświatowych (...). W tych działaniach akcentuje się również rolę poradnictwa psychologicznego i specjalistycznego oraz wczesnego rozpoznawania potrzeb rozwojowych, doskonalenia nauczycieli. Ustawa z dnia 9 listopada 1995r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz. U. z 1996r. Nr 10 poz. 55) Ustawa ta zobowiązuje do ochrony instytucje rządowe i samorządowe, które mogą współpracować w tym zakresie z organizacjami pozarządowymi, kościołami i innymi związkami wyznaniowymi. Istotne dla profilaktyki szkolnej są zapisy w Art. 3, zgodnie z którym do ochrony zdrowia przed następstwami używania tytoniu należy między innymi promocja zdrowia, propagowanie zdrowego stylu życia, informowanie o szkodliwości używania wyrobów tytoniowych oraz ochrona prawa osób niepalących do życia w środowisku wolnym od dymu tytoniowego. Zapis Art. 5.2 brzmi Zabrania się palenia wyrobów tytoniowych poza wyraźnie wyodrębnionymi miejscami w szkołach i placówkach oświatowo-wychowawczych. Kolejny artykuł 6 dotyczy: zakazu sprzedaży wyrobów tytoniowych młodzieży do lat 18, zakazu sprzedaży tych wyrobów w szkołach i na terenie obiektów sportowo-rekreacyjnych, a automatach, w opakowaniach mniejszych niż 10 sztuk. 12

Z doświadczenia wiadomo, że zakazy te są często lekceważone przez akcje promocyjne przemysłu tytoniowego. Ustawa z dnia 24 kwietnia 1997r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 1997 Nr 75 poz. 468 z późniejszymi zmianami). W słowniczku ustawy podanym w Art. 6 przez osobę zagrożoną uzależnieniem rozumie się osobę, u której zespół zjawisk psychicznych i oddziaływań środowiskowych stwarza wysokie prawdopodobieństwo powstania zależności od środków odurzających lub substancji psychotropowych, albo osobę sporadycznie używającą środki odurzające lub substancje psychotropowe albo środki zastępcze. Ustawa ta już w początkowym Art. 1.2 precyzuje, że przeciwdziałanie narkomanii obejmuje działalność wychowawczą i zapobiegawczą, która obejmuje zgodnie z Art. 7.1: 1. promocję zdrowia psychicznego, 2. promocję zdrowego stylu życia, 3. informowanie o szkodliwości środków i substancji,których używanie może prowadzić do narkomanii oraz o narkomanii i jej skutkach. Zadania związane z przeciwdziałaniem narkomanii powinny być realizowane zarówno przez administrację rządową, jak i samorządową. Zgodnie z Art. 7.2 zadania związane z przeciwdziałaniem narkomanii realizowane są również przez szkoły i placówki oświatowe. Realizując zapis Art. 8.1. Minister Edukacji Narodowej uwzględnił w podstawie programowej problematykę promocji zdrowia psychicznego, zdrowego stylu życia i zagadnienia profilaktyki narkomanii. Ustawa z dnia 29 listopada 1990r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 1998r. Nr 64, poz. 414 z późniejszymi zmianami). Zapisy w tej ustawie odzwierciedlają zasady zreformowanego systemu opieki nad dzieckiem i pomocy jego rodzinie. Stąd duże znaczenie wymienionej ustawy dla profilaktyki szkolnej, zwłaszcza profilaktyki drugiego rządu obejmującej dzieci z grup ryzyka. Po przejęciu przez resort pomocy społecznej niektórych zadań resortu edukacji, jak np. prowadzenia placówek oświatowo-wychowawczych (domy dziecka, rodzinne domy dziecka, pogotowia opiekuńcze, młodzieżowe ośrodki socjoterapii, młodzieżowe ośrodki wychowawcze, ogniska wychowawcze oraz świetlice i kluby środowiskowe) należy zwrócić uwagę na zadania opiekuńczo-wychowawcze realizowane przez powiat. Z tego powodu niezbędne też będzie nawiązanie współpracy szkól z powiatowym centrum pomocy rodzinie. 13

Do zadań powiatu z zakresu pomocy społecznej, zgodnie z Art. 10a, należy między innymi: organizowanie specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego dla rodzin naturalnych i zastępczych, prowadzenie ośrodka interwencji kryzysowej, zapewnienie opieki i wychowania dzieciom całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki rodziców oraz dzieciom niedostosowanym społecznie, w szczególności poprzez prowadzenie i organizowanie ośrodków adopcyjnoopiekuńczych, placówek opiekuńczo-wychowawczych, w tym ognisk wychowawczych, świetlic i klubów środowiskowych o zasięgu ponadgminnym dla dzieci i młodzieży, a także tworzenie i wdrażanie programów pomocy dziecku i rodzinie (Art. 10 pkt 7), organizowanie opieki w rodzinach zastępczych. W Art. 33a.1, 2 są ważne zapisy dotyczące pracy profilaktycznej z rodziną ucznia: Rodzinie mającej trudności w wypełnianiu swoich zadań udziela się pomocy w formie: 1) poradnictwa rodzinnego, 2) terapii rodzinnej, 3) pracy socjalnej. Rodzina taka otrzymuje w szczególności pomoc poprzez działania: specjalisty przygotowanego do pracy z rodziną lub w środowisku lokalnym, (...) placówek opiekuńczo-wychowawczych dziennego pobytu, (...) innych podmiotów, których działanie daje potrzebne wsparcie dziecku i rodzinie. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z dnia 26 października 1982 r. (Dz. U. z 2000r. Nr 91, poz. 1010 z późniejszymi zmianami) określająca przepisy w dążeniu do przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich, stwarzania warunków powrotu do normalnego życia nieletnim, którzy popadli w konflikt z prawem bądź z zasadami współżycia społecznego, oraz w dążeniu do umacniania funkcji opiekuńczo wychowawczej i poczucia odpowiedzialności rodzin za wychowanie nieletnich na świadomych swych obowiązków członków społeczeństwa. 14

II. PROFILAKTYKA SZKOLNA W trosce o dobro, bezpieczeństwo, prawidłowy rozwój konieczne jest podjęcie oddziaływań zapobiegających pojawieniu się specyficznych zjawisk społecznych (uzależnienia, patologia i przestępczość, zachowania ryzykowne). Przy wszystkich zachowaniach obciążonych ryzykiem powinno kłaść się nacisk na promocję pozytywnego nastawienia do życia, życia wolnego od negatywnych uwarunkowań, zdrowego i autonomicznego, na podtrzymywanie pozytywnych relacji międzyludzkich i jednostkowego dobrego samopoczucia. Termin zapobieganie mieści w sobie wszystkie te działania, których celem jest zwalczenie pojawiania się i rozwoju określonego zjawiska w danej społeczności. Działalność zapobialnocza może polegać na promowaniu zachowań alternatywnych w stosunku do tych, jakim chce się zapobiegać. W Zespole Szkól w Otocznej realizowana jest profilaktyka pierwszorzędowa, skierowana do uczniów zdrowych, mająca na celu wzmacnianie czynników chroniących przed patologią i kreujących zdrowie, wspomaganie prawidłowego rozwoju fizycznego i psychospołecznego, zapobieganie pojawieniu się zachowań dysfunkcjonalnych i zwiększenie odporności na różnego rodzaju zagrożenia. Program profilaktyki opiera się na wzmocnieniu czynników chroniących, czyli: silnej więzi z rodzicami, zainteresowania nauką szkolną i pozytywnego stosunku do szkoły, podejmowania różnych aktywności (sportu, turystyki, twórczości różnego rodzaju), zakorzeniania w ogólnie przyjętych wartościach i tradycjach, braku akceptacji dla zachowań łamiących ogólnie przyjęte normy społeczne, konstruktywnej grupy rówieśniczej chronienie przed patologią i zapobieganie pojawianiu się zachowań negatywnych Zapewnienie zdrowia i prawidłowego rozwoju dzieciom i młodzieży stanowi podstawowe zadanie, przed którym stają rodzice i nauczyciele. Proponowany program profilaktyki 15

wychodzi naprzeciw temu zadaniu. W programie tym uwzględniono wiele działań, kładąc szczególny nacisk na kształtowanie osobowości dziecka i wspieranie jego rozwoju. Takie podejście wynika z przekonania, że jednym z podstawowych źródeł problemów wychowawczych oraz nieprzystosowania społecznego dziecka są deficyty rozwoju emocjonalnego i nieprawidłowa adaptacja do ról, a także warunków życiowych. Rozwój dziecka i jego samodzielność niesie ze sobą wiele zagrożeń. Konieczne jest więc wyposażenie dziecka w umiejętności przewidywania zagrożeń i unikania ich oraz radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Są to zadania niezwykle istotne w tym okresie życia dziecka, w którym cechuje go niewielka sprawność w przewidywaniu skutków podejmowanych działań, koncentracja na zachowaniach tu i teraz, słaba kontrola emocji i stosunkowo duży wpływ grupy rówieśniczej. Głównym celem tego programu jest przygotowanie wychowanka do tego, by lepiej sobie radził z rozwiązywaniem problemów, rozumiał siebie, potrafił współżyć z innymi oraz poznał podstawowe zasady dbania o własne zdrowie i bezpieczeństwo w różnych sytuacjach. Treści zawarte w tym programie profilaktyki są zgodne z Podstawami programowymi w części dotyczącej ścieżki edukacyjnej Edukacja prozdrowotna (Dz. U. MEN nr 14 z dn. 15 lutego 1999r.). W programie uwzględniono również problematykę, która nie znalazła się we wspomnianym dokumencie. Takie poszerzenie tematyki było konieczne i uzasadnione merytorycznie ze względu na przyjętą koncepcję całości opracowania. Prawidłowe funkcjonowanie, dobre samopoczucie, jego bezpieczeństwo, często zależą od poczucia zdrowej więzi z grupą społeczną. Pierwszą i najważniejszą dla normalnego rozwoju dziecka grupą społeczną jest rodzina, a następnie rówieśnicy w przedszkolu, szkole podstawowej oraz gimnazjum. W rodzinie dziecko przyswaja sobie reguły i zasady prezentowane przez najbliższe i najważniejsze dla niego osoby. W rodzinie dokonuje się też przyjęcie ról przynależnych danej płci. Później, w przedszkolu, dziecko uczy się współdziałania, zdobywa doświadczenia społeczne, uczy się nowych ról społecznych, doświadcza pozytywnych lub negatywnych emocji. Dom rodzinny, szkoła, grupa rówieśnicza są miejscami, w których dziecko doświadcza kontaktów z innymi ludźmi, zdobywa umiejętności obcowania z nimi oraz zaspokaja swoje potrzeby psychiczne (miłości, przynależności, akceptacji, sukcesu itp.). Dowiaduje się też, w jaki sposób jego zachowanie wpływa na innych ludzi i w jaki sposób jest odbierane przez otoczenie. Poprzez pryzmat ocen wydawanych przez osoby dorosłe i rówieśników dziecko buduje swój wizerunek, kształtowana jest jego samoocena. Dziecko uczy się też tego, że inne osoby mogą mu wiele dać, podobnie jak i ono samo ma dużo do zaoferowania otoczeniu. Zajęcia poświęcone 16

uczestnictwu w grupie dostarczają wielu możliwości dostrzegania i szanowania odmienności innych ludzi, uczą tolerancji. Służy temu rozwijanie zdolności emocjonalnego wczuwania się w odczucia innych osób, rozumienia i uznawania ich prawa do odmienności. Podstawą dbałości o własne bezpieczeństwo jest koncentracja uwagi dziecka na własnym organizmie. Stąd też w prezentowanym programie profilaktyki znajduje się problematyka z zakresu wiedzy o człowieku i higienie osobistej. Dzieci zdobywają wiedzę na temat zdrowia, w mniej lub bardziej świadomy sposób, od najmłodszych lat. Wiedza ta kształtuje, w późniejszym okresie, styl życia człowieka dorosłego. Rozwijanie świadomości własnego ciała może pomóc w wyborze zdrowego stylu życia. W czasie zajęć proponowanych w programie uczniowie mają możliwość budowania własnych postaw i systemów wartości wobec zachowań prozdrowotnych lub antyzdrowotnych. Oprócz powszechnie omawianych tematów, takich jak poznanie własnego ciała, higiena osobista czy zdrowe żywienie, podejmowana jest też problematyka organizacji pracy umysłowej i wypoczynku oraz higiena najbliższego otoczenia człowieka. Obszary działań wychowawczo profilaktycznych Przed dokonaniem wyboru obszarów działań wychowawczo profilaktycznych konieczne jest przeprowadzenie diagnozy potrzeb problemów szkoły i środowiska lokalnego. Elementy diagnozy to: 1. Rozmowy z nauczycielami i wychowawcami klas, ich intensywne i systematyczne kontakty z uczniami oraz obserwacje, które pozwolą wskazać obszary oddziaływań wychowawczo - profilaktycznych. 2. Wnioski z pracy pedagoga szkolnego, dokonane na podstawie indywidualnych rozmów z uczniami, rodzicami oraz nauczycielami na temat bieżących trudności. 3. Wnioski z pracy higienistki szkoły. 4. Rozmowy z pracownikami administracji - uwzględnienie ich uwag i wniosków (na podstawie obserwacji uczniów). 5. Uwzględnienie opinii psychologiczno - pedagogicznych (na podstawie przeprowadzonych badań w PPP). 6. Uwzględnienie uwag i wniosków funkcjonariuszy KPP we Wrześni. 17

CELE GŁÓWNE I OPERACYJNE OBSZARÓW: ZDROWIE, ŻYCIE SPOŁECZNE, PROFILAKTYKA UZALEŻNIEŃ, WPŁYW MEDIÓW OBSZAR CEL GŁÓWNY CELE OPERACYJNE ZDROWIE Promocja wśród uczniów zdrowego stylu życia - uczeń zna i stosuje zasady zdrowego odżywiania - uczeń dba o higienę ciała i umysłu - uczeń rozwija sprawność fizyczną - uczeń zna zagrożenia dla zdrowia - uczeń dba o bezpieczeństwo swoje i innych - rodzice i uczniowie mają dostarczaną wiedzę na temat różnych aspektów zdrowia - uczeń aktywnie spędza czas wolny - nauczyciel wspomaga ucznia przejawiającego trudności dydaktyczno wychowawcze - nauczyciel wspomaga rozwój ucznia niepełnosprawnego ŻYCIE SPOŁECZNE Kształtowanie wśród uczniów umiejętności społecznych oraz przeciwdziałanie przestępczości nieletnich - uczeń rozwija swoje zainteresowania - uczeń postrzega siebie i rozumie swoje uczucia - uczeń potrafi dokonać samooceny i samokrytyki - uczeń uczestniczy i współdziała w grupie - uczeń potrafi nazwać swoje emocje, prawidłowo je interpretować i wyrażać 18

- uczeń potrafi rozwiązywać problemy - uczeń potrafi aktywnie spędzać czas wolny - uczeń zna postawę asertywną i próbuje ją stosować - uczeń rozpoznaje pozytywne wzorce zachowań, naśladuje je - uczeń obserwuje zmiany zachodzące w najbliższym środowisku i otaczającym świecie - ograniczenie zjawiska wagarowania wśród uczniów - poznawanie środowisk rodzinnych uczniów - pomoc rodzinom dysfunkcyjnym i niewydolnym wychowawczo PROFILAKTYKA UZALEŻNIEŃ Ochrona przed negatywnymi wpływami zagrożeń cywilizacyjnych - uczeń zna rodzaje uzależnień - uczeń poznaje skutki uzależnień - uczeń podejmuje decyzje i potrafi dokonać wyboru (powiedzieć NIE) - uczeń wie u kogo na terenie szkoły szukać pomocy w sytuacji zagrożenia - uczeń przyjmuje postawę asertywną i próbuje ją stosować w kontaktach z innymi - uczeń aktywnie i bezpiecznie spędza czas wolny - rodzice i nauczyciele mają podstawowe wiadomości dotyczące uzależnień - zwrócenie rodzicom i nauczycielom uwagi na pierwsze sygnały wpływu środków uzależniających u dziecka - współpraca z instytucjami i miejscami pomocy dla dzieci zagrożonych i ich rodzin - uczeń posiada niezbędną wiedzę nt. środków zmieniających świadomość - uczeń jest świadomy zagrożeń płynących ze stosowania 19

środków psychoaktywnych tzw. dopalaczy - uczeń uczestniczy w zajęciach wychowawczych i psychoedukacyjnych nt. zagrożenia środkami zmieniającymi świadomość - nauczyciele posiadają niezbędną wiedzę nt. środków zmieniających świadomość - nauczyciele znają zasady postępowania i reagowania w sytuacjach kryzysowych - rodzic jest świadomy zagrożeń płynących ze stosowania dopalaczy - rodzic wie jak pomóc dziecku, zna miejsca wsparcia poza szkołą (telefony zaufania, punkty konsultacyjne, poradnie uzależnień) WPŁYW MEDIÓW Ochrona przed negatywnym wpływem mediów - uczeń poznaje system powszechnie uznawanych ogólnoludzkich wartości - uczeń podejmuje decyzje i dokonuje wyboru - uczeń potrafi dobierać, segregować i krytycznie odbierać informacje oraz wytwory kultury masowej - uczeń potrafi oddzielać własne poglądy, postawy oraz potrzeby od presji, sugestii i wpływów zewnętrznych - nauczyciele i rodzice przeciwdziałają ujemnym wpływom masowego przekazu audiowizualnego (bierny odbiór, telegapiostwo, narzucanie poglądów i gustów estetycznych, deprywacją moralna) - uczeń ma podstawową wiedzę na temat subkultur i sekt - rodzice i nauczyciele rozpoznają pierwsze oznaki wpływu subkultur i sekt na młodego człowieka 20

- współpraca z instytucjami i miejscami pomocy dla dzieci zagrożonych i ich rodzin OBSZAR: ZDROWIE REALIZOWANE ZADANIA ZADANIA DZIAŁANIA REALIZATORZY ADRESACI - wyposażenie ucznia w wiedzę dotyczącą zasad zdrowego odżywiania, stosowanie ich w życiu codziennym - informowanie rodziców o konieczności prawidłowego odżywiania dziecka - pozyskanie środków na dofinansowanie - wyposażenie ucznia w wiedzę dotyczącą zasad higieny osobistej, higieny nauki i pracy - lekcje wychowawcze - lekcje przedmiotowe - kształcenie zintegrowane - wychowanie do życia w rodzinie - prelekcje higienistki - uczestnictwo w ogólnopolskich oraz ogólnoświatowych akcjach - turnieje, konkursy, zawody szkolne oraz - wychowawcy - nauczyciele - pedagog szkolny - nauczyciel wychowania do życia w rodzinie - uczniowie klas - rodzice - nauczyciele - wychowawcy 21

- informowanie nauczycieli i rodziców o stosowaniu wobec dziecka zasad BHP - uświadomienie rodzicom konieczności harmonijnego rozwoju dziecka (umysłowego, fizycznego i psychicznego) - informowanie ucznia o zmianach w jego rozwoju fizycznym i psychicznym - stwarzanie warunków do prawidłowego rozwoju psychofizycznego ucznia - organizowanie pomocy psychologiczno pedagogicznej - zapoznanie rodziców z głównymi problemami zdrowotnymi dzieci - wyposażenie ucznia w wiedzę dotyczącą zagrożeń typu: alkoholizm, narkomania, nikotynizm, lekomania, przemoc, zanieczyszczenie środowiska międzyszkolne - zajęcia pedagoga - szkolne koło PCK - SKS - kółka zainteresowań - Wiejska Świetlica Środowiskowa - wycieczki, rajdy itp. - zalecanie uczniom i ich rodzicom przeprowadzenia badań psychologiczno - pedagogicznych w PPP - Festyn Rodzinny - spotkania z rodzicami - spotkania z przedstawicielami Komendy Policji, Straży Miejskiej, Straży Pożarnej, Sanepidu, Sądu Wydziału Rodzinnego i Nieletnich - wyposażenie uczniów w wiedzę dotyczącą ochrony przyrody - uczeń potrafi dokonać segregacji i zbiórki surowców wtórnych - uczestnictwo w akcjach ekologicznych - informujemy ucznia o sytuacjach zagrażających bezpieczeństwu i sposobach radzenia sobie w sytuacjach zagrożenia - uwrażliwienie dzieci na możliwość pojawienia się zagrożeń w drodze do i ze szkoły, w czasie zabawy i przebywania w domu - przedstawienie uczniom zakresu ich odpowiedzialności za bezpieczeństwo swoje 22

i innych - wykształcenie umiejętności zwracania się o pomoc w przypadkach wystąpienia zagrożeń - wyposażenie ucznia w wiedzę dotyczącą zdrowego stylu życia - wskazywanie i stwarzanie uczniom możliwości aktywnego spędzania czasu wolnego OBSZAR: ŻYCIE SPOŁECZNE REALIZOWANE ZADANIA ZADANIA DZIAŁANIA REALIZATORZY ADRESACI - stwarzanie możliwości rozwijania oraz prezentowania swoich zainteresowań i mocnych stron - uczenie sposobów radzenia sobie w sytuacjach trudnych - wyposażenie w wiedzę dotyczącą rozpoznawania, nazywania, interpretowania i wyrażania swoich emocji - uczenie sposobów radzenia sobie z wszelkimi - lekcje wychowawcze - lekcje przedmiotowe - kształcenie zintegrowane - zajęcia wyrównawcze - zajęcia rewalidacyjne - organizowanie imprez szkolnych - wychowanie do życia w rodzinie - zajęcia profilaktyczno wychowawcze - kółka i organizacje szkolne - dyrektor - wychowawcy - pedagog szkolny - nauczyciel wychowania do życia w rodzinie - higienistka szkolna - przedstawiciele instytucji - uczniowie klas - rodzice - nauczyciele - wychowawcy 23

niepokojami - wyrabianie u ucznia samooceny i samokrytycyzmu - uczenie zasad współdziałania w grupie - zapoznanie uczniów z zasadami właściwego zachowania w miejscach publicznych oraz w szkole - zwracanie uwagi na wulgaryzmy i poprawność wypowiedzi - organizowanie przez uczniów imprez szkolnych - przygotowanie do życia w rodzinie i społeczeństwie - wskazywanie i stwarzanie możliwości aktywnego spędzania czasu wolnego - zapoznawanie z pojęciem asertywność - stwarzanie możliwości zachowania asertywnego ucznia - przedstawianie pozytywnych wzorców zachowań i zachęcanie do naśladowania - stwarzanie możliwości obserwowania oraz interpretowania zmian zachodzących w najbliższym środowisku i otaczającym świecie - kontrolowanie obecności uczniów na zajęciach - rozpoznanie środowiska rodzinnego ucznia - współpraca i kontakt z rodzicami, szczególnie z rodzin dysfunkcyjnych i niewydolnych wychowawczo - organizowanie pomocy materialnej w ramach współpracy z instytucjami - przekazywanie informacji o instytucjach, miejscach pomocy dla rodziców borykających się z problemami i trudnościami - turnieje, konkursy, zawody szkolne oraz międzyszkolne - Wiejska Świetlica Środowiskowa - wycieczki, rajdy itp. - kontakt i współpraca z instytucjami i placówkami (KPP, OPS, PCPR, Straż Pożarna, Straż Miejska, Pełnomocnik ds. Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych UMiG we Wrześni, Sanepid, Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna itd.) 24

- współpraca z instytucjami i organizacjami współdziałającymi na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa i pomocy dzieciom - dostarczenie uczniowi informacji o właściwym postępowaniu i zachowaniu, które pozwoli uchronić się przed staniem się ofiarą przestępstwa ze strony dorosłych lub nieletnich sprawców - wprowadzenie jednolitego algorytmu postępowania rodziców i nauczycieli w przypadku ujawnienia ucznia ofiary przestępstwa lub ucznia sprawcy czynu zabronionego - przekazanie wiedzy dotyczącej praw dzieci ofiar przestępstw i odpowiedzialności prawnej ucznia sprawcy czynu zabronionego OBSZAR: PROFILAKTYKA UZALEŻNIEŃ - REALIZOWANE ZADANIA ZADANIA DZIAŁANIA REALIZATORZY ADRESACI - dostarczenie uczniom, rodzicom oraz nauczycielom wiedzy dotyczącej rodzajów uzależnień - dostarczenie uczniom, rodzicom oraz nauczycielom informacji o skutkach uzależnień - kształtowanie umiejętności stosowania zachowań asertywnych w sytuacjach trudnych - lekcje wychowawcze - zajęcia pedagoga - prelekcje higienistki - spotkania z policją - szkoleniowe rady pedagogiczne - spotkania z rodzicami - Wiejska Świetlica Środowiskowa - dyrektor - wychowawcy - pedagog szkolny - nauczyciel wychowania do życia w rodzinie - higienistka szkolna - uczniowie klas - rodzice - nauczyciele - wychowawcy 25

- kształtowanie umiejętności oddzielania własnych poglądów, postaw i potrzeb od presji, sugestii i wpływów zewnętrznych - dostarczenie rodzicom i nauczycielom informacji na temat pierwszych sygnałów i objawów wpływu środków uzależniających - dostarczenie rodzicom, nauczycielom informacji o instytucjach, miejscach pomocy w sytuacji zagrożenia - otoczenie opieką uczniów u których występują zachowania ryzykowne - wyrabianie właściwych nawyków spędzania czasu wolnego - organizowanie różnych form spędzania przez uczniów czasu wolnego - szkolne koło PCK - turnieje, konkursy, zawody szkolne oraz międzyszkolne - wychowanie do życia w rodzinie - Festyn Rodzinny - kontakt i współpraca z instytucjami i placówkami (KPP, OPS, PCPR, Straż Pożarna, Straż Miejska, Pełnomocnik ds. Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych UMiG we Wrześni, Sanepid, Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna itd.) - przedstawiciele instytucji OBSZAR: WPŁYW MEDIÓW- REALIZOWANE ZADANIA ZADANIA DZIAŁANIA REALIZATORZY ADRESACI - prezentowanie dorobku polskiej i światowej literatury i kultury - popularyzacja filmów, programów telewizyjnych, przedstawień teatralnych, programów radiowych prezentujących pozytywne wartości - zapoznanie ucznia z powszechnie uznawanymi wartościami moralnymi - lekcje wychowawcze - lekcje przedmiotowe - kształcenie zintegrowane - zajęcia wyrównawcze - zajęcia rewalidacyjne - wychowanie do życia w rodzinie - zajęcia profilaktyczno wychowawcze - turnieje, konkursy, zawody szkolne oraz - dyrektor - wychowawcy - pedagog szkolny - nauczyciel wychowania do życia w rodzinie - higienistka szkolna - przedstawiciele - uczniowie klas - rodzice - nauczyciele - wychowawcy 26

i estetycznymi - wspomaganie w budowaniu własnego systemu wartości - kształtowanie umiejętności podejmowania decyzji i dokonywania świadomego wyboru programów telewizyjnych, radiowych, komputerowych, filmów i czasopism - stosowanie na zajęciach lekcyjnych aktywizujących metod i form realizacji celów kształcenia, rozwijających u uczniów twórcze postawy (przeżywanie, samodzielne myślenie, motywację działania, kreatywność) - informowanie rodziców, nauczycieli i uczniów o zagrożeniach ze strony subkultur i sekt międzyszkolne - kółka i organizacje szkolne - Wiejska Świetlica Środowiskowa - wycieczki, rajdy itp. - kontakt i współpraca z instytucjami i placówkami (KPP, OPS, PCPR, Straż Pożarna, Straż Miejska, Pełnomocnik ds. Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych UMiG we Wrześni, Sanepid, Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna itd.) instytucji - uczenie rodziców oraz nauczycieli rozpoznawania symptomów wpływu subkultur i sekt na młodego człowieka - przekazywanie informacji o instytucjach i organizacjach niosących pomoc dzieciom zagrożonym i ich rodzicom 27