SZKOLNY PROGRAM WYCHOWAWCZY na lata 2015-2018 "Trzeba jasn zdać sbie sprawę z teg, c t jest WYCHOWANIE i jak należy je przeprwadzać, b becnie panuje pd tym względem rzbieżnść pglądów"- Arystteles Szkła Pdstawwa nr 2 im. Stanisława Mniuszki w Orzeszu
Struktura prgramu: 1. Wstęp. 2. Prawne pdstawy prgramu. 3. Cele prgramu. 4. Mdel abslwenta. 5. Załżenia prgramu i frmy realizacji. 5. Plan działań wychwawczych: 6. Zasady ewaluacji prgramu. 7. Uwagi kńcwe. 1. Wstęp Aktualny prgram wychwawczy naszej szkły pwstał p mdyfikacji istniejąceg wcześniej prgramu. Zmiany zstały wprwadzne ze względu na zmiany w światwym systemie prawnym dtyczącym wychwania, a w szczególnści ze względu na wprwadzenie nwej pdstawy prgramwej, która t zmiana bjęła pczątkw tj. w rku 2009/2010 klasy pierwsze szkły pdstawwej, a w klejnych latach następne. Cele prgramu wychwawczeg pierają się na pdstawie prgramwej, statucie szkły, birą pd uwagę misję i wizję szkły zawartą w kncepcji pracy Szkły Pdstawwej nr 2 w Orzeszu. Prgram wychwawczy zakłada pdmitwe traktwanie ucznia, pszanwanie gdnści sbistej, stwarzanie sytuacji sprzyjającej rzwjwi umiejętnści dzieci i młdzieży. Zstał pracwany w parciu diagnzę sytuacji wychwawczej w Szkle raz wyniki ewaluacji wewnętrznej w rku szklnym 2013/2014 raz 2014/2015. Prgram wychwawczy stanwi wytyczne d pracy wychwawczej dla Dyrektra Szkły, wychwawców klas, nauczycieli przedmitów, pedagga i psychlga szklneg, samrządu uczniwskieg, pracwników niepedaggicznych raz rganizacji i instytucji wspmagających pracę Szkły. Realizacja załżeń prgramwych wpłynie na spójnść i wielkierunkwść ddziaływań wychwawczych skierwanych d uczniów Szkły. Treści wychwawcze są realizwane na każdym etapie edukacyjnym, prgram zawiera spójny układ treści.
2. Prawne pdstawy prgramu. Knstytucja Rzeczpsplitej Plskiej z dnia 2 kwietnia 1997r. (Dz. U. Nr 78, pz. 483 ze zm.) Art.48, ust.1. Rdzice mają praw d wychwania dzieci zgdnie z własnymi przeknaniami. Wychwanie t pwinn uwzględniać stpień djrzałści dziecka, a także wlnść jeg sumienia i wyznania raz jeg przeknania. Art.53, ust.3. Rdzice mają praw d zapewnienia dziecim wychwania i nauczania mralneg i religijneg zgdnie ze swimi przeknaniami. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. systemie światy (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, pz. 2572, ze zm.) Art.54,ust.2 D kmpetencji rady rdziców, z zastrzeżeniem ust. 3 i 4, należy uchwalanie w przumieniu z radą pedaggiczną prgramu wychwawczeg szkły bejmująceg wszystkie treści i działania charakterze wychwawczym skierwane d uczniów, realizwaneg przez nauczycieli. Rzprządzenie Ministra Edukacji Nardwej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie pdstawy prgramwej wychwania przedszklneg raz kształcenia gólneg w pszczególnych typach szkół (Dz. U. Z 2012r. pz.977 ze zmianami). Rzprządzenie MEN z dnia 07 października 2009r. w sprawie nadzru pedaggiczneg ( Dz. U. z 2009r. Nr 168, pz. 1324 ze zmianami) Knwencja Prawach Dziecka przyjęta przez Zgrmadzenie Ogólne Nardów Zjedncznych dnia 20 listpada 1989 r. [Dz.U. z 1991 r. Nr 120, pz. 526] (Plska ratyfikwała knwencję 30 września 1991 r. z zastrzeżeniami raz deklaracjami interpretacyjnymi, Knwencja weszła w życie w stsunku d Plski 7 lipca 1991 r.) Rzprządzenie Ministra Edukacji Nardwej z dnia 21 maja 2001r. w sprawie ramwych statutów publiczneg przedszkla raz publicznych szkół (Dz. U. Z 2002r. Nr 61, pz. 624 ze zmianami) Ustawa z dnia 26 stycznia 1982r. Karta nauczyciela (t.j. DZ. U. Z 2014 r. pz.191) Knwencja chrnie praw człwieka i pdstawwych wlnści (Dz. U. Z 1993r. Nr 61, pz.284 ze zmianami) Statut Szkły.
3. Cele prgramu Najważniejszym celem wychwawczym Szkły jest wspmaganie wszechstrnneg rzwju sbwści dziecka w wymiarze intelektualnym, etycznym, emcjnalnym, spłecznym i zdrwtnym. Cele w dziedzinie wychwania: Nauczyciele w pracy wychwawczej, wspierając w tym zakresie bwiązki rdziców, zmierzają d teg, aby uczniwie w szczególnści: 1) znajdwali w szkle śrdwisk wszechstrnneg rzwju sbweg (w wymiarze intelektualnym, psychicznym, spłecznym, zdrwtnym, estetycznym, mralnym, duchwym), 2) rzwijali w sbie dciekliwść pznawczą, ukierunkwaną na pszukiwanie prawdy, dbra i piękna w świecie, 3) mieli świadmść życiwej użytecznści zarówn pszczególnych przedmitów nauczania, jak i całej edukacji na danym etapie, 4) stawali się craz bardziej samdzielni w dążeniu d dbra w jeg wymiarze indywidualnym i spłecznym, gdząc dążenie d dbra własneg z dbrem innych, dpwiedzialnść za siebie z dpwiedzialnścią za innych, wlnść własną z wlnścią innych, 5) pszukiwali, dkrywali i dążyli na drdze rzetelnej pracy d siągnięcia celów życiwych i wartści ważnych dla dnalezienia własneg miejsca w świecie, 6) uczyli się szacunku dla dbra wspólneg jak pdstawy życia spłeczneg raz przygtwywali się d życia w rdzinie, w spłeczeństwie, 7) przygtwywali się d rzpznawania wartści mralnych, dknywania wybrów i hierarchizacji wartści raz mieli mżliwść dsknalenia się, 8) kształtwali w sbie pstawę dialgu, umiejętnść słuchania innych i rzumienia ich pglądów; umieli współdziałać i współtwrzyć w szkle wspólntę nauczycieli i uczniów, 9) kształtwali zdrwy styl życia i inspirwali harmnijny rzwój, 10) budzili szacunek d przyrdy, 11) kształtwali pstawy szacunku dla plskieg, reginalneg i lkalneg dziedzictwa spłeczn kulturweg. Realizacja pzstałych zadań wychwawczych wynikających z pdstawy prgramwej dbywa się na pszczególnych zajęciach edukacyjnych. Cele w dziedzinie wychwania wg nwej pdstawy: Kształtwanie u uczniów pstaw warunkujących sprawne i dpwiedzialne funkcjnwanie we współczesnym świecie. W prcesie kształcenia gólneg szkła kształtuje u uczniów pstawy: sprzyjające ich dalszemu rzwjwi indywidualnemu i spłecznemu, takie jak: uczciwść, wiarygdnść, dpwiedzialnść, wytrwałść, pczucie własnej wartści, szacunek dla innych ludzi, ciekawść pznawcza, kreatywnść, przedsiębirczść, kultura sbista, gtwść d uczestnictwa w kulturze, pdejmwania inicjatyw raz d pracy zespłwej. W rzwju spłecznym bardz ważne jest kształtwanie pstawy: bywatelskiej, pstawy pszanwania tradycji i kultury własneg nardu, a także
pstawy pszanwania dla innych kultur i tradycji. Szkła pdejmuje dpwiednie krki w celu zapbiegania wszelkiej dyskryminacji. 4. Mdel abslwenta P ukńczeniu Szkły Pdstawwej uczeń pwinien należycie funkcjnwać w śrdwisku szklnym, respektwać zasady współżycia spłeczneg i gólnie przyjęte nrmy etyczne. Funkcjnwanie ucznia w śrdwisku szklnym Abslwent naszej szkły: jest zdyscyplinwany, akceptuje szklne nrmy zachwania i stsuje się d nich, jest systematyczny, zawsze przygtwuje się d zajęć, nie puszcza lekcji bez pwdu, w kreślnym czasie usprawiedliwia niebecnści, jest pilny, sumienny i pracwity, jest dpwiedzialny, dtrzymuje słwa, jest bwiązkwy, wywiązuje się z pwierznych mu zadań, jest punktualny, jest aktywny, rzwija swje zaintereswania jest gtwy d aktywnej pracy, zaangażwany w sprawy klasy i szkły, jest ambitny, dąży d siągania jak najlepszych wyników w nauce i zachwaniu, na miarę swich mżliwści (stawia sbie craz wyższe cele i dąży d ich siągnięcia), jest twarty na uwagi, właściwie przyjmuje krytykę, stara się zmieniać swje zachwanie. Respektwanie zasad współżycia spłeczneg i gólnie przyjętych nrm etycznych Abslwent naszej szkły: jest kulturalny, wypwiada się pprawna plszczyzną bez używania wulgaryzmów (dba kulturę słwa), pprawnie się zachwuje w stsunku d klegów i sób drsłych, pprawnie zachwuje się w różnych miejscach i sytuacjach, kazuje szacunek dla klegów, pracwników szkły i innych ludzi, szanuje mienie szkły i dba nie, dba własne zdrwie i bezpieczeństw swje i innych, nie pali, nie pije, nie używa narktyków i innych śrdków durzających, jest uczciwy i prawdmówny, jest kleżeński i uczynny, umie współżyć w grupie, jest wrażliwy i tlerancyjny, jest twarty na uwagi, właściwie przyjmuje krytykę, stara się zmieniać swje zachwanie. Pstawy pisane w mdelu abslwenta kształtwane są wspólnie przez nauczycieli, pracwników Szkły raz rdziców pprzez: działania wychwawcze, własny przykład nauczyciele i pracwnicy Szkły pwinni stanwić wzór d naśladwania w zakresie realizacji ww. pstaw. 5. Załżenia prgramu i frmy realizacji Najważniejsze załżenia prgramu t: wszyscy nauczyciele wprwadzają d tematyki sweg przedmitu elementy prgramu wychwawczeg Szkły, wszystkie zajęcia szklne uwzględniają załżenia prgramu wychwawczeg,
nauczyciele dstswują przekazywanie wiedzy, kształtwanie umiejętnści i pstaw uczniów d dpwiedniej w tym wieku aktywnści dzieci; umżliwiają pznawanie świata w jeg jednści i złżnści; wspmagają samdzielnść uczenia się; inspirują d wyrażania własnych myśli i przeżyć; rzbudzają ciekawść pznawczą raz mtywację d dalszej edukacji. Dyrektr: dba prawidłwe funkcjnwanie Szkły, pzim pracy wychwawczej i piekuńczej Szkły, krdynuje, rganizuje i nadzruje działania wychwawcze w Szkle, stwarza warunki d realizacji praw dziecka raz zapewnia każdemu uczniwi warunki niezbędne d jeg rzwju w parciu zasady slidarnści, demkracji, tlerancji, sprawiedliwści i wlnści, czuwa nad realizwaniem przez uczniów bwiązku szklneg. Nauczyciele: wspierają swją pstawą i działaniami pedaggicznymi rzwój psychfizyczny uczniów, ich zdlnści i zaintereswania; udzielają pmcy w przezwyciężaniu niepwdzeń szklnych, kształcą i wychwują dzieci zgdnie z zasadami kreślnymi w prgramie wychwawczym, reagują na sygnały zagrżenia niedstswaniem spłecznym dzieci, zapewniają ucznim bezpieczeństw pdczas pbytu w Szkle i pza jej terenem, w czasie wycieczek. Wychwawcy klas: pznają uczniów raz ich śrdwisk, a także utrzymują stały kntakt z rdzicami, rganizują sptkania, wspierają i wspmagają rdziców w działaniach wychwawcz-piekuńczych, integrują zespół klaswy, rzwiązują indywidualne i klaswe prblemy pprzez udzielanie ucznim wszechstrnnej pmcy, interesują się pstępami uczniów w nauce, dbają regularne uczęszczanie uczniów d Szkły, wspólnie z pedaggiem badają przyczyny puszczania przez uczniów zajęć szklnych, wdrażają uczniów d samrządnści i demkracji (wybór i działalnść samrządu klasweg, wypełnianie pszczególnych funkcji klaswych), prpagują zasady kulturalneg zachwania, trszczą się zdrwie uczniów, w szczególnści pprzez wdrażanie ich d dbałści higienę sbistą raz przestrzegania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w życiu szklnym i pza Szkłą, czuwają nad wszechstrnnym rzwjem sbwym ucznia raz przygtwują g d samdzielneg funkcjnwania pprzez wzmacnianie pstawy dpwiedzialnści, utrzymują kntakt z rdzicami wychwanków, systematyczne infrmują pstępach ich dzieci, włączają rdziców w życie Szkły i dążą d uzgdnienia wspólnych zasad wychwania,
wspólnie z pdpiecznymi dknują ewaluacji i ceny rezultatów działań wychwawczych, pmagają pznać mcne i słabe strny ucznia w celu planwaniu rzwju wychwanka. Rdzice: dbają właściwą frmę spędzania czasu wlneg przez dzieci, współdziałają z nauczycielami w sprawach wychwania i kształcenia dzieci. Pedagg i psychlg szklny: rzpznaje indywidualne ptrzeby uczniów raz analizuje przyczyny niepwdzeń szklnych, kreśla frmy i spsby udzielania ucznim, w tym ucznim z wybitnymi uzdlnieniami, pmcy psychlgiczn-pedaggicznej, dpwiedni d rzpznanych ptrzeb, rganizuje i prwadzi różne frmy pmcy psychlgiczn-pedaggicznej dla uczniów, rdziców i nauczycieli, pdejmuje działania wychwawcze wynikające z prgramu wychwawczeg Szkły, wspiera działania wychwawcze i piekuńcze nauczycieli wynikające z prgramu wychwawczeg Szkły, działa na rzecz zrganizwania pieki i pmcy materialnej ucznim znajdującym się w trudnej sytuacji życiwej, dknuje bieżącej analizy sytuacji wychwawczej w Szkle raz systematycznie przekazuje infrmacje na ten temat radzie pedaggicznej, kntrluje spełnianie przez uczniów bwiązku szklneg, utrzymuje stałą współpracę z wychwawcami klas. Pracwnicy niepedaggiczni: reagują na przejawy negatywnych zachwań i infrmują tym wychwawcę klasy, wyrażają swją pinię na temat ceny zachwania uczniów, wspmagają nauczycieli w realizwaniu działań wychwawczych. Rada rdziców: reprezentuje gół rdziców raz pdejmuje działania wspierające prces nauczania i wychwania. Samrząd uczniwski: inspiruje i rganizuje życie kulturalne i intelektualne na terenie Szkły, reprezentuje pstawy i ptrzeby śrdwiska uczniwskieg wbec dyrekcji i grna pedaggiczneg, prpaguje ideę samrządnści raz wychwania w demkracji.
6. Plan działań wychwawczych Szklny prgram wychwawczy dla szkły pdstawwej w klasach I-III i IV-VI składa się z pięciu blków tematycznych: I. Uczestnictw w spłeczeństwie II. Pstrzeganie siebie i rzumienie swich uczuć III. Rzwiązywanie prblemów Dbanie zdrwie psychiczne i fizyczne Życie w rdzinie Szklny prgram wychwawczy jest pdstawą d rzplanwania w spsób szczegółwy działań wychwawczych dla wszystkich klas. Wychwanie uczniów w naszej szkle stawiamy na równi z wiedzą i umiejętnściami ucznia, dbając jeg wszechstrnny rzwój sbwy i kształcenie takieg człwieka, który szanuje siebie, taczających g ludzi i jest twarty na świat zewnętrzny, umie zgdnie żyć z innymi i dla innych. Wychwanie w szkle t: - przygtwanie uczniów d samdzielneg życia a także w dalszej perspektywie pracy - ukierunkwanie rzwju ucznia - rzwijanie indywidualnych zaintereswań ucznia - przygtwanie ucznia d zmieniającej się rzeczywistści - nabycie umiejętnści planwania własneg rzwju Prgram będzie realizwany : - na lekcjach wychwawczych zajęć, na których wychwawca i uczniwie danej klasy sptykają się i dknują analizy prblemów wychwawczych -na lekcjach przedmitwych w czasie których na bazie pdawanych wiadmści pjawiają się zagadnienia wychwawcze - na zajęciach pzalekcyjnych ddatkwych frm pracy w niewielkich grupach, gdzie sptykają się uczniwie kreślnych zaintereswaniach i umiejętnściach, które rzwijają - różnrdnych imprezach i frmach kulturalnych na terenie szkły akademie, rcznice związane ze świętami państwwymi, festyny, itp. - pdczas wycieczek przedmitwych i krajznawczych integrują zespół uczniwski, jak również zawierają w sbie wiele sytuacji wychwawczych - pdczas knkursów i limpiad przedmitwych dających ucznim mżliwść przedstawienia swich siągnięć, zaprezentwania własnej wiedzy - pdczas wyjść d placówek kulturalnych wyjazdy d teatru, bibliteki, na wystawy, kina - pdczas akcji charytatywnych, eklgicznych uczniwie inicjują akcje lub birą czynny udział w lkalnych przedsięwzięciach angażując się w działania pmcwe - pdczas zawdów i imprez sprtwych młdzież reprezentuje szkłę na turniejach i zawdach międzyszklnych - pdczas sampmcy uczniwskiej uczniwie pmagają sbie wzajemnie w drabianiu lekcji i w nauce - pdczas stałeg uaktualniania strny internetwej prmującej naszą szkłę - współpracy z rdzicami, która bejmuje: a. kntakt natychmiastwy w niepkjących wypadkach wychwawczych (telefniczny, sbisty) b. kntakt stały pdczas zebrań, kreswych wywiadówek i knsultacji
c. stały kntakt i współdziałanie z Radą Rdziców d. sptkania indywidualne raz grupwe z pedaggiem, psychlgiem, lgpedą szklnym KLASY I III EDUKACJA WCZESNOSZKOLNA I. UCZESTNICTWO W SPOŁECZEŃSTWIE EFEKTY DZIAŁAŃ WYCHOWAWCZYCH: UCZEŃ :1. MA POCZUCIE PRZYNALEŻNOŚCI DO RODZINY, KLASY, SZKOŁY 2. CHCE I POTRAFI DZIAŁAĆ W GRUPIE RÓWIEŚNICZEJ 3. PRZESTRZEGA KONSEKWENTNIE USTALONYCH ZASAD II. POSTRZEGANIE SIEBIE I ROZUMIENIE SWOICH UCZUĆ EFEKTY DZIAŁAŃ WYCHOWAWCZYCH: UCZEŃ: 1. DOSTRZEGA RÓŻNICE MIĘDZY LUDŹMI I JE AKCEPTUJE 2. POTRAFI I CHCE POZYTYWNIE ZAPREZENTOWAĆ WŁASNĄ TOŻSAMOŚĆ I NIEPOWTARZALNOŚĆ ORAZ DOKONAĆ SAMOOCENY III. ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW EFEKTY DZIAŁAŃ WYCHOWAWCZYCH: UCZEŃ: 1. WIE DO KOGO MOŻE ZWRÓCIĆ SIĘ O POMOC 2. ROZRÓŻNIA DOBRO, ZŁO W SYTUACJACH PROBLEMOWYCH I ODPOWIEDNIO REAGUJE 3. DOSTRZEGA KONIECZNOŚĆ ODMAWIANIA, ZNA FORMUŁĘ ODMOWY 4. ZNA ZAGROŻENIA WYNIKAJĄCE Z KORZYSTANIA Z KOMPUTERA, INTERNETU I MULTIMEDIÓW IV. DBANIE O ZDROWIE FIZYCZNE I PSYCHICZNE EFEKTY DZIAŁAŃ WYCHOWAWCZYCH: UCZEŃ:1. ROZUMIE I PRZESTRZEGA ZASADY ZDROWEGO STYLU ŻYCIA 2. DOSTRZEGA WPŁYW PRAWIDŁOWEGO ODŻYWIANIA SIĘ NA ZDROWIE FIZYCZNE I PSYCHICZNE 3. POZNAJE ZAGROŻENIA DLA ZDROWIA WYNIKAJĄCE Z KORZYSTANIA Z KOMPUTERA V. ŻYCIE W RODZINIE EFEKTY DZIAŁAŃ WYCHOWAWCZYCH: UCZEN: 1. PRAWIDŁOWO KOMUNIKUJE SIĘ W RODZINIE 2. DĄŻY DO ROZWIĄZYWANIA KONFLIKTÓW 3. SZANUJE KAŻDEGO CZŁOWIEKA
KLASY IV VI Prgram wychwawczy zstał pracwany tak, aby dzieck: - umiał współżyć z innymi - rzumiał siebie - lepiej radził sbie z rzwiązywaniem prblemów życiwych - umiał w trudnych sytuacjach szukać pmcy I. UCZESTNICTWO W SPOŁECZEŃSTWIE EFEKTY DZIAŁAŃ WYCHOWAWCZYCH Uczeń: 1. zna rganizacje i instytucje działające w śrdwisku, w którym żyje 2. dstrzega ptrzeby swje i innych 3. dba taczającą g naturę II. POSTRZEGANIE SIEBIE l ROZUMIENIE SWOICH UCZUĆ EFEKTY DZIAŁAŃ WYCHOWAWCZYCH Uczeń: 1.ptrafi rzpznawać i prawidłw wyrażać swje ptrzeby i uczucia 2. dstrzega zalety i wady swje i innych 3. dąży d pzytywnej zmiany siebie sameg III. ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW EFEKTY DZIAŁAŃ WYCHOWAWCZYCH Uczeń: 1. zna różne spsby rzwiązywania prblemów i ptrafi je stswać 2. dstrzega ptrzebę pdejmwania dpwiedzialnych decyzji 3. zna zagrżenia wynikające krzystania z kmputera, Internetu i multimediów IV. TROSKA O ZDROWIE FIZYCZNE I PSYCHICZNE EFEKTY DZIAŁAŃ WYCHOWAWCZYCH Uczeń: 1. dstrzega ptrzebę zachwania równwagi psychfizycznej swjeg rganizmu 2. chce i ptrafi dbać bezpieczeństw i zdrwie swje raz bliskich 3. zna spsby i miejsca atrakcyjneg spędzania wlneg czasu V. ŻYCIE W RODZINIE EFEKTY DZIAŁAŃ WYCHOWAWCZYCH Uczeń: 1. psiada znajmść rganizmu ludzkieg i zachdzących w nim zmian raz akceptuje własną płciwść
2. psiada umiejętnść brny własnej intymnści i nietykalnści seksualnej raz szanuje ciał innej sby 3. ptrafi krzystać ze śrdków przekazu w spsób selektywny umżliwiający brnę życia przed ich destrukcyjnym ddziaływaniem 4. wyraża szacunek dla siebie raz innych ludzi, ich wysiłku i pracy 7. Zasady ewaluacji prgramu. Ewaluacji dknuje zespół złżny z: wychwawców, pedagga, psychlga, przedstawicieli samrządu uczniwskieg, przedstawicieli rady rdziców. Prcedura ewaluacyjna bejmuje: bserwację działań wychwawczych nauczycieli i dyrekcji, rzmwy indywidualne z nauczycielami, rdzicami, analizę prblemów zgłaszanych pedaggwi lub psychlgwi, badania ankietwe skierwane d uczniów i rdziców, analizę sprawzdań półrcznych i rcznych wychwawców, psychlga i pedagga, pielęgniarki, frmułwanie wnisków i rekmendacji, mdyfikację prgramu wychwawczeg. 8. Uwagi kńcwe. Harmngram działań wychwawczych (metdy, frmy i termin realizacji dla wskazanych zadań) przygtwują wszyscy nauczyciele, jest n uszczegółwieniem prgramu. Prgram jest sknsultwany z Radą Pedaggiczną, Radą Rdziców i uwzględnine są w nim spstrzeżenia uczniów. Prgram Wychwawczy szkły zstał pracwany p wcześniejszym rzpznaniu ptrzeb uczniów i czekiwań rdziców. Zstał n party na wizji i misji szkły. Treści prgramu zgdne są ze Statutem Szkły. Prgram zstał pracwany przez zespół nauczycieli d spraw wychwania i prfilaktyki szkły.