PRACE NAUKOWE POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ z. 120 Transport 2018 Marek Fertsch Politechnika Poznańska, Wydział Inżynierii Zarządzania MODEL PROCESU WYBORU FORMY ŁAŃCUCHA DOSTAW Z PUNKTU WIDZENIA INTEGRATORA ŁAŃCUCHA DOSTAW Rękopis dostarczono: maj 2018 Streszczenie: Artykuł prezentuje model procesu podejmowania decyzji dotyczącej wyboru formy łańcucha dostaw. Proces ten rozpatrywany jest z punktu widzenia integratora łańcucha. Integrator łańcucha dostaw to przedsiębiorstwo, które podejmuje wysiłek utworzenia łańcucha dostaw. Słowa kluczowe: łańcuch dostaw, forma łańcucha dostaw, integrator łańcucha dostaw 1. WPROWADZENIE Jako łańcuch dostaw rozumiany jest w tym artykule grupa niezależnych przedsiębiorstw realizująca wspólnie działania niezbędne do zaspokojenia popytu na określone produkty. Działaniami tymi mogą być: rozwój, produkcja, sprzedaż, serwis, zaopatrzenie, dystrybucja, zarządzanie zasobami, działania wspierające. Grupa ta obejmuje przynajmniej trzy lub więcej przedsiębiorstw (ograniczenie przyjęte za literaturą amerykańską [2]). Przedsiębiorstwa tworzące rozpatrywaną grupę podzielić można na dwie kategorie: integrator lider grupy, przedsiębiorstwo podejmujące inicjatywę nawiązania współpracy i utworzenia łańcucha dostaw. dostawcy potencjalni a w momencie podjęcia decyzji o udziale w łańcuchu rzeczywiści jego uczestniczy. Jednym z ważniejszych zadań, jakie stoją przed integratorem łańcucha w początkowej fazie jego tworzenia jest wybór formy łańcucha. Przez formę łańcucha dostaw rozumiana jest w tym artykule ogólna logika jego funkcjonowania. Składają się na nią zasady działania łańcucha, które konsekwentnie stosowane przez wszystkich jego uczestników doprowadzą ich do osiągnięcia celów, jakie zamierzają osiągnąć przez podjęcie współpracy. Nadmierną idealizacją wydaje się przyjęcie założenia, że grupa potencjalnych dostawców mieć będzie, jakiś jeden wspólny cel działania i cel ten będzie tożsamy z celem integratora. W związku z czym wybrana przez integratora forma łańcucha musi gwarantować (umożliwiać) osiągnięcie celu (celów)które stawia on sobie do osiągnięcie przez podjęcie wysiłku utworzenia łańcucha. Musi być również przekonywująca dla
88 Marek Fertsch potencjalnych dostawców, by zachęcić ich do podjęcia wysiłku i ryzyka związanych z udziałem w łańcuchu. Rozpatrywać możemy dwie potencjalne formy łańcucha dostaw: konwencjonalny łańcuch dostaw, w którym zasady współpracy określone zostają w formie szczegółowych umów zawieranych przez dostawców z integratorem a w przypadku łańcuchów wieloszczeblowych występowania dostawców I rzędu (współpracujących bezpośrednio z integratorem) i dostawców niższych rzędów współpracujących pomiędzy sobą również szczegółowych umów zawieranych pomiędzy dostawcami. Ciężar realizacji tych umów i obowiązek przestrzegania określonych w nich zasad współpracy leży w przypadku konwencjonalnego łańcucha po stronie umawiających się przedsiębiorstw. zintegrowany łańcuch dostaw, gdzie przestrzeganie zasad współpracy gwarantowane jest przez przyjęcie przez integratora i dostawców (lub tylko dostawców) obowiązku wdrożenia określonych rozwiązań organizacyjnych zabezpieczających realizację określonych działań. Zintegrowany łańcuch dostaw występować może w dwóch głównych odmianach [5]: jako szczupły (funkcjonujący według modelu Just in Time) łańcuch dostaw. jako zwinny (funkcjonujący według modelu zwinnej produkcji i zwinnej logistyki)łańcuch dostaw. W literaturze przedmiotu można znależć przesłanki do wyciągnięcia wniosku, że w praktyce występować mogą zarówno rozwiązania pośrednie pomiędzy wyżej wymienionymi formami zintegrowanego łańcucha dostaw jak i rozwiązania pośrednie pomiędzy łańcuchami zintegrowanymi jak konwencjonalnymi. Autor nie znalazł jednak w literaturze taksonomii tych rozwiązań ani informacji o ich własnościach użytkowych. Problem wymaga dalszych badań. 2. PROCES WYBORU FORMY ŁAŃCUCHA DOSTAW Treść Podejmowanie decyzji o wyborze formy łańcucha dostaw rozpoczyna się u integratora od analizy SWOT. Zidentyfikowane zostają silne strony i słabe strony integratora oraz szanse i zagrożenia w jego działalności (aktualne i potencjalne) bieżące ite, które mogą pojawić się w przyszłości. Przy identyfikacji potencjalnych szans i zagrożeń zwrócić należy szczególną uwagę na te których pojawić się mogą w związku z utworzeniem łańcucha dostaw. Analiza SWOT to bardzo użyteczne ale bardzo trudne narzędzie[6]. Trudność w jego używaniu polega na trudności właściwej identyfikacji poszczególnych elementów. Nie ma obiektywnych, stałych silny stron lub zagrożeń. Obowiązuje podejście sytuacyjne ( ciągłe porównywanie z najważniejszymi konkurentami). Następnie na podstawie wyników analizy SWOT i osiągniętych w poprzednim okresie wyników przystępujemy do formułowania celów do osiągnięcia przez utworzenie łańcucha dostaw. Należy pamiętać o realności przyjmowanych celów.
Model procesu wyboru formy łańcucha dostaw z punktu widzenia integratora łańcucha dostaw 89 Każde przedsiębiorstwo ma dwa cele stałe : utrzymanie płynności finansowej = uniknięcie likwidacji generowanie zysku w ramach obowiązującego rachunku wyników. Lista ta w warunkach konkretnego przedsiębiorstwa może zostać uzupełniona o kolejne cele (nie za dużo). Cele jakie w przypadku integratora łańcucha mogą być brane pod uwagę jako uzupełnienie celów stałych dzielą się na dwie grupy [3]: cele pierwszego rzędu odnoszące się do całości przedsiębiorstwa. Do tej grupy należą: przyspieszenie procesów modernizacyjnych, przyspieszenie wprowadzanie na rynek nowych wyrobów, zwiększenie udziału w rynku, zwiększenie sprzedaży. cele drugiego rzędu odnoszące się do sfery logistyki. Do tej grupy należą: redukcja zapasów, skrócenie cykli produkcyjnych lub cykli dostaw, podnoszenie jakości, obniżenie pracochłonności planowania i sterowania działalnością operacyjną, uproszczenie sterowania przepływem materiałów. Kolejną czynnością w procesie wyboru formy łańcucha dostaw jest opracowanie mapy (sieci) celów do osiągnięcia przez utworzenie łańcucha dostaw. Przy realizacji tej czynności przestrzegać należy następujących zasad: każde zidentyfikowane na mapie powiązanie celów powinno zostać opisane. każdy ze zidentyfikowanych na mapie celów powinien zostać sparametryzowany. Podać należy przedmiot (czego dotyczy), wartość do osiągnięcia w momencie utworzenia łańcucha dostaw. Może być ona podana w jednostkach bezwzględnych (dni, sztuki, zł) lub względnych (jako procent wzrostu lub spadku w porównaniu z wartością bieżącą) oraz termin osiągnięcia planowanej wartości. Opracowana mapa (sieć ) celów musi zostać poddana weryfikacji. Do weryfikacji mapy celów wykorzystać należy metodę NEVEM lub Piramidę Du Ponta. Wnioski z 24ICPR [1] wskazują, że w praktyce dla weryfikacji mapy celów coraz częściej korzysta się z rachunku przepływów pieniężnych (rachunku płynności finansowej). Uzasadnieniem takiego postępowania jest to, że rachunek ten dobrze odzwierciedla ( oddaje ) skutki uruchomienia łańcucha dostaw. Utrzymanie płynności finansowej jest jednym celów stałych przedsiębiorstwa. Porównać należy bieżącą postać tego rachunku z prognozą jego stanu w momencie uruchomienia łańcucha dostaw. Kolejnym etapem podejmowania decyzji o formie łańcucha dostaw jest wybór dostawców i przedmiotów dostaw, które zostają włączone do łańcucha. Wybór ten dokonywany jest w oparciu o wyniki analizy dostawców, przedmiotów dostaw i rekomendacji związanych z organizacją dostaw uzyskane przy wyborze strategii łańcucha dostaw [4]
90 Marek Fertsch Stałe cele Cele I rzędu Cele II rzędu Silne Strony s1 s2 Słabe Strony w1 w2 Szanse o1 o2 Zagrożenia t1 t2 cs1 cs1 c1.1 c1.2 c1.3 B C Rys. 1. Przykład mapy celów (źr. opr. wł.) 3. WYBÓR FORMY ŁAŃCUCHA DOSTAW Treść Wybór formy łańcucha dokonuje się w oparciu o wybór dostawców i przedmiotów dostaw, które zostają włączone do łańcucha i mapę celów. Dostępne są trzy możliwe warianty tego wyboru: Z przypadkiem pierwszym będziemy mieli do czynienia w sytuacji, kiedy wśród dostawców I rzędu przeważają dostawy produktów standardowych lub produkty nieistotne i dostawcy nieistotni (powszechnie dostępne) a rekomendacje mówią, że dostawcy są jedynie wykonawcami zamówień odbiorców, nie są w żaden szczególny sposób dobierani. Na mapie celów integratora występują wtedy zwykle cele stałe. Racjonalny wybór w takiej sytuacji to łańcuch konwencjonalny opierający swoje działanie na negocjowaniu i zawieraniu umów z dostawcami. Integrator może wzmocnić mechanizm działania łańcucha przez systematyczną ocenę i okresową wymianę części dostawców. Działania łańcuchów dostaw tego rodzaju obserwujemy najczęściej w przypadku sieci dystrybucji, z drugim przypadkiem będziemy mieli do czynienia jeżeli w wybranym zbiorze przedmiotów dostaw przeważają produkty dźwigni (powszechnie dostępne, mające istotny wpływ na działanie integratora, których pozyskiwanie nie jest jednak związane z dużym ryzykiem) a rekomendacje co do organizację dostaw od dostawców I rzędu zalecają dostawy Just in Time. Na mapie integratora
Model procesu wyboru formy łańcucha dostaw z punktu widzenia integratora łańcucha dostaw 91 dominują wtedy zwykle cele II rzędu odnoszące się do sfery logistyki. W sytuacji takiej rekomendowana forma łańcucha dostaw to szczupły (działający w oparciu o koncepcję Just in Time) łańcuch dostaw. Działania łańcuchów dostaw tego rodzaju obserwujemy najczęściej w przypadku przemysłu samochodowy lub produkcji popularnego sprzętu gospodarstwa domowego i popularnej elektroniki użytkowej, w przypadku jeżeli w wybranym zbiorze przedmiotów dostaw przeważają produkty o znaczeniu strategicznym o dużej trudności w pozyskiwaniu a zalecenia co do organizacji współpracy z dostawcami I rzędu dostawy produktów strategicznych a rekomendacje mówią, że wyselekcjonowani dostawcy zawierają alianse strategiczne z odbiorcami. Jeżeli dodatkowo na mapie celów integratora dominują cele I rzędu to w takiej sytuacji rekomendowana forma łańcucha dostaw to zwinny łańcuch dostaw. Działania łańcuchów dostaw tego rodzaju obserwujemy najczęściej w przypadku przemysłu hi-tech. Jeżeli sytuacja nie jest jednoznaczna, nie daje się zredukować do żadnego z omówionych wyżej wariantów to wybór ma charakter arbitralny i należy do integratora łańcucha. 4. PODSUMOWANIE Inspiracją do zajęcia się rozważanym w tym artykule problemem był pewien przypadek praktyczny. Przekonał on autora, że wybór formy łańcucha dostaw ma wpływ zarówno na osiągnięcie celów, jakie stawia sobie integrator łańcucha jak i warunki działania dostawców. Forma łańcucha dostaw determinuje efektywność jego działania. Autor poddał analizie mechanizm wyboru formy łańcucha dostaw z punktu widzenia integratora łańcucha. Wynik tej analizy w formie modelu wybory formy łańcucha dostaw przedstawiony został w tym artykule. Bibliografia 1. 24 th International Conference on Production Research. Book of Abstracts. Poznań, 2017. 2. Blanchard, 2004] Blanchard B. S., Logistics Engineering and Management, 4 th edition, Prentice Hall, Inc., Eglewood Cliffs, NJ, 2004. 3. Fertsch M., Miejsce Przedsiębiorstwa Przyszłości w Łańcuchu Dostaw, [w:]pacholski L. M., Trzcieliński S., [red.], Koncepcje Zarządzania Przedsiębiorstwem, Politechnika Poznańska, Instytut Inżynierii Zarządzania, Poznań, 2003.azwisko I.: Tytuł publikacji. Wydawnictwo, Warszawa 2003. 4. Łupicka A., Analiza Strategiczna w Łańcuchu Dostaw, [w:] CIesielski M., Długosz J., [red.] Strategie Łańcuchów Dostaw, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2010. 5. ReVelle J.B. (ed.), Manufacturing Handbook of Best Practices. An Innovation, Productivity and Quality Focus, St. Lucie Press, Washington, DC, 2003. 6. Robins S.,P., DeCenzo D. A., Podstawy Zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 2002.
92 Marek Fertsch MODEL OF THE PROCESS OF SELECTING THE FORM OF THE SUPPLY CHAIN FROM THE PERSPECTIVE OF SUPPLY CHAIN INTEGRATOR Summary: The article presents a model of the decision making process regarding the choice of the form of the supply chain. This process is considered from the point of view of the chain integrator. A supply chain integrator is a company that makes an effort to create a supply chain. Keywords: Supply chain, Supply chain integrator, Supply chain form