Wpływ narzędzi Lean Management na logistykę wewnętrzną zakładu produkcyjnego

Transkrypt

1 Marcin Migza 1, Sylwia Lorenc 2 AGH w Krakowie Wpływ narzędzi Lean Management na logistykę wewnętrzną zakładu produkcyjnego Wprowadzenie Jedną z najpopularniejszych metod zarządzania produkcją jest Lean Management. Lean opiera się na obniżce kosztów, podnoszeniu poziomu jakości, skracaniu cyklu dostaw oraz likwidacji wszelkich przejawów marnotrawstwa. Zastosowanie Lean Management pozwala na zwiększenie efektywności działania całej organizacji. Praktyczna implementacja Lean jest możliwa dzięki zastosowaniu odpowiednich narzędzi. Do najważniejszych można zaliczyć m.in.: Just in Time, Kanban, Total Productive Maintenace, Visual Management, 5S i Kaizen. Wdrażanie wyżej wymienionych narzędzi determinuje i kształtuje cały system organizacji procesu produkcyjnego i logistycznego firmy. W artykule opisano metodę Lean Management i przedstawiono jej główne zasady. Następnie w skrócie opisano najważniejsze narzędzia i techniki Lean. W najważniejszej części pracy opisano wpływ jaki wywiera wdrożenie zasad Lean na funkcjonowanie logistyki wewnętrznej przedsiębiorstwa produkcyjnego. Największa zmiana w funkcjonowaniu procesów logistycznych ma miejsce w trakcie przejścia z systemu pchającego na system ssący w procesach wytwarzania. W podsumowaniu opisano szczupły system wytwórczy oraz wykazano jakimi cechami powinna charakteryzować się szczupła logistyka funkcjonująca w ramach procesu produkcyjnego, zarządzanego według metody Lean Management. Podstawy Lean Management Lean Management jest obecnie najpopularniejszą metodą zarządzania i doskonalenia produkcji. Z angielskiego, lean oznacza dosłownie wyszczuplenie, odchudzenie. Zastosowanie Lean w praktyce pozwala osiągnąć krótszy czas realizacji produkcji, zredukować poziom zapasów do minimum, uzyskać lepszą jakość oraz niższe koszty [8]. Wdrożenie koncepcji Lean determinuje sytuację, w której właściwe elementy znajdują się we właściwym czasie na właściwym miejscu. Wszelkie nieefektywne działania w organizacji określane są jako model 3M [11]: Muda, czyli marnotrawstwo, Muri przeciążenie, Mura nieregularność. 1 Mgr inż., M. Migza, doktorant, AGH w Krakowie, Wydział Górnictwa i Geoinżynierii, Katedra Ekonomiki i Zarządzania w Przemyśle 2 Mgr inż., S. Lorenc, doktorant, AGH w Krakowie, Wydział Górnictwa i Geoinżynierii, Katedra Ekonomiki i Zarządzania w Przemyśle 9496

2 Najlepsze efekty w przedsiębiorstwie uzyskuje się, gdy każde z tych zjawisk jest sukcesywnie eliminowane. Metoda Lean uwarunkowana jest pewnymi zasadami. Do najważniejszych zalicza się [7]: Zasada określenia wartości określić kreowaną dla klienta wartość w celu zdefiniowania produktu oraz jego kosztu. Zasada identyfikacji strumienia wartości wskazać czynności dodające i niedodające wartości. Zasada przepływu dążyć do zapewnienia ciągłego przepływu strumienia wartości, dostosowywać maszyny i ich rozmieszczenie oraz wykorzystywać metody szczupłej produkcji. Zasada ssania- oprzeć produkcję o wytwarzanie wyrobów dokładnie na czas i we właściwej ilości. Produkcja w systemie ssącym, w małych partiach, ściśle pod zapotrzebowanie klienta. Zasada doskonałości doskonalić procesy w przedsiębiorstwie, łańcuch wartości i jego elementy. Efektywne wdrożenie i funkcjonowanie metody Lean jest możliwe dzięki zastosowaniu powyższych kroków szczupłej produkcji na każdym szczeblu zarządzania przedsiębiorstwem. Najbardziej pożądanym rozwiązaniem jest jednak rozszerzenie przedstawionych zasad na dostawców i klientów w ramach kształtowania zintegrowanego łańcucha dostaw. Wybrane narzędzia Lean Management Usprawnienie produkcji zgodnie z metodą Lean Management niesie ze sobą konieczność wykorzystania określonych narzędzi i technik doskonalenia. Ich dobór zdeterminowany jest prawidłową identyfikacją zewnętrznych i wewnętrznych warunków funkcjonowania firmy. Do najważniejszych narzędzi wspierających system Lean zalicza się m.in. [5]: - Just in Time, - Kanban, - One Piece Flow, - Total Productive Maintenace, - Visual Management, - 5S, - Kaizen. System Just in Time (JIT) warunkuje określony przepływ materiałów oparty na minimalizacji poziomu zapasów i eliminacji marnotrawstwa. Metoda zakłada skrócenie cyklu rotacji zapasów, dostawy w małych partiach, poprawę jakości i zmniejszenie kosztów produkcji. Podstawowym elementem Just in Time jest produkcja w systemie ssącym (pull system). Zakłada ona zamówienie tylko tych zasobów, które zostały wcześniej spożytkowane [9]. Kanban to narzędzie harmonogramowania produkcji używające pojemników, kart i elektronicznych sygnałów, umożliwiające minimalizację prac w toku i wizualizację procesu [5]. System Kanban jest mechanizmem utrzymującym system produkcji w systemie ssącym, wykorzystywanym dla usprawnienia procesów produkcyjnych. Kanban jest techniką wspomagającą narzędzie JIT we właściwym prowadzeniu procesów produkcyjnych i logistycznych, zgodnie z zasadami pull system. Total Productive Maintenace (TPM) koncentruje się na utrzymaniu parku maszynowego w pełnej sprawności technicznej. Dążenie do uzyskania maksymalnej dostępności maszyn i urządzeń realizowane jest dzięki włączeniu operatorów maszyn i personelu utrzymania ruchu w konserwację parku maszynowego wewnątrz przedsiębiorstwa. Celem TPM jest przede wszystkim redukcja kosztów napraw urządzeń oraz poprawa ich efektywności [5]. Visual Management (VM) ma za zadanie pokazanie w możliwie krótkim czasie informacji dotyczących danego obszaru. Tę metodę można w skrócie scharakteryzować jako dobrze / źle na pierwszy rzut oka. Jest to widzenie problemów, marnotrawstwa, ale również efektów działań optymalizacyjnych [10]. 5S to narzędzie ciągłego doskonalenia, które koncentruje się na stworzeniu dobrze zorganizowanego miejsca pracy. 5S to [7]: 9497

3 Selekcja usunięcie ze stanowiska pracy zbędnych przedmiotów, Systematyka każda rzecz ma swoje miejsce, Sprzątanie utrzymanie w czystości obszaru pracy, Standaryzacja stosowanie zrozumiałych standardów, Samodoskonalenie doskonalenie osiągniętego poziomu. Stosowanie zasad 5S przyczynia się do redukcji poziomu kosztów, zwiększenia jakości, poprawy bezpieczeństwa i wydajności pracy. Kaizen koncentruje się na dążeniu do ciągłego usprawniania organizacji przy pomocy posiadanej wiedzy. Opiera się na zaangażowaniu wszystkich pracowników w poszukiwanie nowatorskich ulepszeń. Filozofia Kaizen wdrażana na poziomie przedsiębiorstwa ma na celu zredukowanie poziomu kosztów, wzrost jakości we wszystkich obszarach oraz ulepszenie techniczne linii produkcyjnych [8]. Bardzo istotne jest to, że w metodzie Lean poszczególne narzędzia i elementy są ze sobą wzajemnie sprzężone. Pełne wdrożenie narzędzie wspierających Lean, pozwala na osiągnięcie wysokiej efektywności w obszarze wytwarzania. Wpływ metody Lean na logistykę przedsiębiorstwa Wdrożenie zasad szczupłego wytwarzania niesie za sobą szereg zmian w pracy całego przedsiębiorstwa produkcyjnego. Zmiany te najmocniej odczuwalne są po pierwsze w procesie głównym produkcji, po drugie w procesach pomocniczych logistyce, zaopatrzeniu i magazynowaniu. Metody takie jak 5S, TPM, VM czy Kaizen mogą, ale nie muszą wywierać silnego wpływu na sferę logistyki. Wpływ ten najbardziej uwidacznia się przy wdrażaniu zasad Just In Time, a w szczególności przy przejściu z systemu pchającego (push system) na system ssący (pull system), często z wykorzystaniem narzędzia Kanban. System pchający polega na wytwarzaniu produktów, a następnie na ich sprzedaży, czyli wypychaniu ich do następnego procesu, do klienta, bądź do magazynu. W systemach push gromadzi się duże zapasy, co z kolei wpływa na wyższe koszty firmy. Produkcja opiera się na prognozowaniu, a nie na realnym zapotrzebowaniu. W sytuacji, gdy szacowany poziom produkcji nie jest trafiony, firma zostaje z większą ilością towarów [9]. Na rysunku 1 przedstawiono schemat funkcjonowania zasady push w procesie produkcyjnym. Rys. 1. System pchający w logistyce produkcyjnej. Źródło: [4]. W systemie pchającym zamówienie od klienta (bądź częściej z działu planowania produkcji) trafia na początek procesu i produkt wypychany jest do kolejnych etapów produkcji zgodnie z zasadą FIFO (ang. first in first out). Cechą charakterystyczną systemów produkcyjnych opartych na metodologii Lean Management jest przejście z systemu pchającego na system ssący. System pull odpowiada za zarządzanie przepływem informacji i materiałów i polega na uzupełnianiu ich tylko w sytuacji, gdy dane zasoby zostaną wykorzystane w procesie [9]. 9498

4 Na rysunku 2 przedstawiono schemat funkcjonowania zasady pull w procesie produkcyjnym. Rys. 2. System ssący w logistyce produkcyjnej. Źródło: [4]. Systemy ssące najczęściej wykorzystują technikę Kanban. Kanban stosuje się nie tylko wewnątrz przedsiębiorstw, ale także w kontaktach przedsiębiorstwa z jego dostawcami [1], [6]. W systemach logistycznych działających w ramach szczupłego systemu wytwarzania funkcja planowania znacznie traci na znaczeniu. Sterowanie zapasami odbywa się na podstawie realnego zużycia materiałów w procesie, a nie na podstawie planu produkcji, zbudowanego zazwyczaj w oparciu o plan sprzedaży. Logistyka w Lean jest bardziej elastyczna i niezawodna, musi bowiem nadążać za możliwością procesu produkcyjnego do szybkiego zaspokajania potrzeb klienta. Charakterystyczne dla Lean Management jest również to, że systemy logistyczne przedsiębiorstw łatwo integrują się z systemami swoich dostawców poprzez wciągnięcie tych drugich do systemu Kanban. Ułatwia to dostawcom spełnienie wymogów Just in Time, zwiększając jednocześnie zadowolenie klienta. Jest to kolejna cecha zmniejszająca znaczenie planowania, a konkretnie planowania zapotrzebowania materiałowego zamówienie generuje się samo jako zgłoszenie uzupełnienia zapasu przez kartę Kanban. Podsumowanie Przedsiębiorstwo produkcyjne prowadzące swoją działalność w oparciu w narzędzia Lean Management posiada kilka cech kluczowych. Szczupłą produkcję charakteryzuje m.in. [2]: ograniczona różnorodność produktów (rodziny wyrobów), względnie stabilny (mało zróżnicowany) popyt, produkcja ciągniona typu pull (ilość zgodna z zapotrzebowaniem), filozofia ciągłego przepływu materiałów (flow), główny nacisk na jakość produktów i procesów (negacja przeróbek, min. zbędnych działań), ograniczony poziom zapasów robót w toku (bufor zapasów). Szczupłej produkcji powinna odpowiadać szczupła sfera logistyki i zaopatrzenia. W zakresie charakterystyki zasileń materiałowych można postulować o [3]: redukcję poziomu zapasów po stronie dostawców, większą niezależność od prognoz (bazowanie na rzeczywistych danych), gwarantowanie wysokiej dostępności asortymentowej, elastyczne kształtowanie potencjału dostawcy, zdolność do szybkiej reakcji (czas realizacji zamówienia), niezawodność dostaw (pewność realizacji) Wdrożenie narzędzi Lean Management metody powszechnie kojarzonej z zarządzaniem produkcją i redukcją kosztów wytwarzania oddziałuje także na procesy pomocnicze, głównie na logistykę zakładu. Szczególnie silny wpływ na wewnętrzny przepływ materiałów, wyrobów i informacji w przedsiębiorstwie ma przejście z produkcji w systemie pchającym na produkcję w systemie ssącym, zgodnie z zasadą Just in Time. 9499

5 Just in Time jest jednym z filarów metody Lean i trudno wyobrazić sobie przedsiębiorstwo funkcjonujące według zasad szczupłego wytwarzania, które nie wykorzystuje u siebie elementów tego narzędzia. Bez silnego zaangażowania służb logistycznych wdrożenie narzędzi metody Lean byłoby nie tylko nieefektywne, ale wręcz niemożliwe, gdyż Lean Management całkowicie zmienia zasady funkcjonowania logistyki w przedsiębiorstwie. Streszczenie Jedną z najpopularniejszych metod zarządzania produkcją jest Lean Management. Lean korzysta z wielu narzędzi i technik, takich jak np.: JIT, Kanban, TPM, 5S,VM, Kaizen. W pracy opisano metodę Lean Management i przedstawiono podstawowe zasady tej metody. Następnie scharakteryzowano najważniejsze narzędzia i techniki Lean. Opisano wpływ jaki wywiera metoda Lean Management na logistykę wewnętrzną przedsiębiorstwa produkcyjnego. Najważniejsze zmiany w funkcjonowaniu procesów logistycznych mają miejsce w trakcie przejścia z systemu pchającego na system ssący w procesach wytwarzania. W podsumowaniu opisano cechy szczupłej logistyki w szczupłym procesie produkcyjnym. THE USE OF VISUAL MANAGEMENT TOOLS ON THE EXAMPLE OF MANUFACTURING COMPANY Abstract One of the most popular method of production management is Lean Management. Lean uses multiple tools and techniques, such as, for example: JIT, Kanban, TPM, 5S,VM, Kaizen. The paper describes Lean Management method, and shows basic principles of this method. Next, characterizes the most important tools and techniques of Lean. The influence of Lean Management on internal logistics of production company was described. The most important changes in the functioning of logistics processes take place during transition from the push system into pull system in the production processes. In summary, characteristics of lean logistics in a lean production process were described. Literatura [1] Ciesielski M.: Logistyka w biznesie, PWE, Warszawa [2] Domański R: Model integracji produkcji i zaopatrzenia w przemyśle według koncepcji Lean Manufacturing, rozprawa doktorska, Politechnika Poznańska, Wydział Inżynierii Zarządzania, Poznań [3] Domański R., Pawlak N.: Powody zainteresowania przedsiębiorstw koncepcją lean manufacturing [w:]. Zarządzanie produkcją i logistyka koncepcje, metody i rozwiązania praktyczne, red. Fertsch M., Grzybowska K., Stachowiak A., Instytut Inżynierii Zarządzania Politechniki Poznańskiej, Poznań [4] Fanselow, C.: Lean Manufacturing. Prezentacja multimedialna. TQM Soft. Kraków [5] Kubis N.: Narzędzia Lean Management, Zagadnienia techniczno-ekonomiczne, nr 2-3/2005. [6] Pałęga M., Staniewska E.: Zastosowanie kart Kanban w przedsiębiorstwie przemysłowym, Logistyka, nr 6/2012. [7] Pawłowski E., Pawłowski K., Trzcieliński S.: Metody i narzędzia Lean Manufacturing, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań

6 [8] [9] [10] [11]