Grażyna Rochowak- Kweceń ZSO w Grzegorzowcach OCENANE WSPERAJĄCE PROCES WYCHOWANA FZYCZNEGO' Autorka podejmuje problem ocenana osągnęć ucznów na lekcjach wychowana fzycznego. Analzuje cztery ntegralne elementy systemu kształcena: kontekst, wejśca, dzałana, wyjśca. Proponuje, ze względu na specyfkę przedmotu, uwzględnać w kryterach ocenana tzw. wek morfologczny uczna, pozwalający na wyrównane szans w osągnęcu sukcesu- dobrej oceny. Ważne jest przeceż me to, jakm ludźm są, lecz to. jakm sę mogą stać B. Suchodolsk Najtrudnejszym pytanem, na które mus znaleźć odpowedź każdy nauczycel jest, jak ocenać pracę, postępy- ne stan, (...), wskazując ucznow, co zrob ł dobrze, le potrafne, czego ne ume? 2 Trudno wyznaczyć jedną wspólną drogę do dobrego ocenana, jest to problem, z którym wzmagają sę chyba wszyscy nauczycele pedagodzy na całym śwece. Ponższa praca jest swostym raportem z przeprowadzonej autoewaluacj nauczycelskego systemu kształcena z wychowana fzycznego, której głównym celem by ło wprowadzene jak najlepszego systemu ocenana z tego przedmotu. Szczegółową analzę w obrębe powyższego celu (aktywzacja ucznów w procese ocenana) przeprowadzłam zgodne z modelem prof. B. Nemerko, przedstawającym cztery ntegralne składnk programów rozwojowych podlegających ewaluacj - kontekst, wejśca, dzałana wyjśca przy zastosowanu metod ewaluacj wewnętrznej, zalecanych do użytku dla nauczycel w trakce poszczególnych jej etapów 1. 1. KONTEKST SYSTEMU, CZYL OKOLCZNOŚC, KTÓRE NE PODLEGAJ Ą ZMANE W TOKU DZAŁAŃ. Ewaluacja została przeprowadzona w newelkej szkole wejskej położonej ok. 12 km od Racborza. Wszyscy ucznowe, to nespełna 200 osób. Każdy rocznk reprezentowany jest przez jeden oddzał klasowy, składający sę z ok. 22 ucznów. Wychowane fzyczne prowadzone jest przez jednego nauczycela wychowana fzycznego w sal gmnastycznej oddalonej od szkoły o ok. 600m. Sala gmnastyczna jest pełnowymarowa, lecz słabo wyposażona w 1 St. Strzyżewsk, Proces kształcena wychowana r kulturze fzycznej. Wychowane w kulturze fzycznej - wychowane fzyczne; zamerzona śwadoma dza łalność ukerunkowana na wytworzene właścwego zespoł u postaw nastaweń, (...). oraz zdobyce umejętnośc sprawnośc, które łączne wyznaczają zachowane człoweka w stosunku do jego fzycznej (celesnej) postac. 2 Reforma Systemu Edukacj. Projekt, WSP 1998. 1 B. Nemerko, Pomar wynków kształcena, s. 21. 200
sprzęt sportowy. Szkoła boryka sę z dużym problemam zwązanym z pozyskwane funduszy na doposażene swoch obektów. Sukcesem ostatnch lat było wyposażene szkolnej słown w profesjonalny sprzęt z Gmnnego Funduszu Komsj ds. Przecwdzałana problemom alkoholowym. Dużym problemem organzacyjnym w pracy nauczycel wychowana fzycznego są wyjazdy ucznów na zawody. Do najblższej szkoły w gmne jest 25 km, stanow to duży problem przy organzacj wszelkego rodzaju rozgrywek sportowych. Rodzce ucznów, to w dużej merze osoby z podwójnym obywatelstwem utrzymujący sę z pracy poza grancam Polsk, co znaczne utrudna kontakt szkoły z rodzcam. Wele dzec, przez wększą część roku szkolnego znajduje sę pod opeką jednego z rodzców, a nerzadko tylko dzadków. Koneczność przyjęca przez rodzców takego modelu życa determnuje ch oczekwana wobec ośwaty, które sprowadzają sę u welu z nch do chęc zdobyca odpowednego zawodu przez ch dzec, dającego m możlwośc pracy ne rzadko życa za grancą. W celu zbadana aspracj zdana rodzców dotyczących wychowana fzycznego, przeprowadz łam wśród wszystkch (70 osób) anketę, która stała sę równeż elementem dagnozy środowskowej w zakrese oczekwań rodzców wobec kultury fzycznej, w zwązku z planowanym wprowadzenem w klasach V-V gmnazjum, programu autorskego. Anketa składała sę z 10 pytań. Ponżej podaję ch treść oraz wynk w procentach: 1. Czy lata spędzone w szkole przygotowały Pana/Paną do przyjmowana odpowedzalnośc za zdrowe własne nnych w tym także własnej rodzny? Zdecydowane ne 0%; ne 4,3%; an tak, an ne 23,6%; tak 54,3%; zdecydowane tak 12,9% 2. Czy nteresuje sę Pan/ Pan sportem węcej nż nn? Zdecydowane ne 1,4%; ne 44,3%; an tak, an ne 30,0%; tak 17,1%; zdecydowane tak 7,1% 3. Czy uważa sę Pan/Pan za osobę sprawną Fzyczne? Zdecydowane ne 1,4%); ne 12, 9?6; an tak, an ne 18,6%; tak 60,0%)', zdecydowane tak 7,1% 4. Czy uważa Pan/Pan swoje dzecko za sprawne fzyczne? Zdecydowane ne 0 ( %; ne 0%; an tak, an ne 5,7%; tak 65,7%; zdecydowane tak 28,6% 5. Czy wed ług Pana/Pan wychowane fzyczne jest przedmotem równe ważnym jak nne? Zdecydowane ne 1,4%; ne 1,4%; an tak, an ne 2,9%; tak 61,4%; zdecydowane tak 32.9% 6. Czy lekcje wychowana fzycznego są wg Pana/Pan mejscem zdobywana przez dzecko podstawowych wadomośc z zakresu hartowana organzmu dbałośc o hgenę zdrowe? Zdecydowane ne 0%; ne 2,9%; an tak, an ne 5,7%; tak 60,0%; zdecydowane tak 31,4% 7. Czy lekcje wychowana fzycznego są wg Pana/Pan mejscem zdobywana przez dzecko podstawowych wadomośc z zakresu dba łośc o prawd łową postawę cała? Zdecydowane ne 0%; ne 1,4%; an tak, an ne 2,9%; tak 65,7; zdecydowane tak 30,0% 201
8. Czy lekcje wychowana fzycznego są wg Pana/Pan mejscem zdobywana przez dzecko podstawowych wadomośc z zakresu samooceny rozwoju własnej sprawnośc fzycznej jak umejętnośc ruchowej? Zdecydowane neo%; ne 4,3%; an tak, an ne 8,6%; tak 67, J %; zdecydowane tak 20,0% 9. Czy lekcje wychowana fzycznego są wg Pana/Pan mejscem zdobywana przez dzecko podstawowych wadomośc z zakresu organzowana uczestnctwa w rekreacj, turystyce zawodach sportowych? Zdecydowane ne 1,4%; ne 4,3%; an tak, an łe 22,9%; tak 54,3%; zdecydowane tak 17,1% 10. Czy Pan/Pan wąże przyszłość dzecka z zawodową karerą sportową? Zdecydowane ne 5,7%; ne 45,7%; an tak, an ne 35,7%; tak 10,0%; zdecydowane tak 2,9% 2. WEJŚCA SYSTEMU Równolegle z anketą dla rodzców przeprowadzłam podobne badane wśród wszystkch ucznów szkoły, począwszy od klasy V (80 ucznów). Zadałam m sedem pytań, z których dwa były otwarte dotyczyły wprowadzanego w szkole programu autorskego. Ponżej podaję ch treść: 1. Jak sport nteresuje Cę najbardzej? 2. Co chcałbyś robć na lekcjach wychowana fzycznego? Pozostałe pęć pytań, to dokładne te same, które mędzy nnym zadałam w ankece rodzcom. Zestawene tych dwóch badań w obrębe każdego z pytań przedstawam na ponższych wykresach: 100,00% 50,00% 0,00% rodzce dzec Wykres 1 Da k ' A B C D E 0.00% 4,30% 28,60% 54,30% 12,90% 1,25% 2,50% 22,50% 65,00% 8,75% A- zdecydowane ne B- ne C- an tak, an ne D- tak E- zdecydowane tak - (pytane 1 ) Czy lata spędzone w szkole przygotowały Pana/Paną do przyjmowana odpowedzalnośc za zdrowe własne nnych w tym także własnej rodzny? 1 - ( pytane 1) Czy na lekcjach wychowana fzycznego uczysz sę podejmowana odpowedzalnośc za zdrowe własne nnych? 202
50.00% Wykres 2 0,00% 1 [Tl rfl r-tl A B O D E rodzce 1,40% 44,30% 30.00% 17,10% 7,10% dzec 0,00%. 22,50% 25,00% 30,00% 22.50% A -zdecydowane ne B -ne C -an tak, an ne D -tak E - zdecydowane tak l - (pytane 2) Czy nteresuje sę Pan/Pan sportem węcej nż nn? " 1 " - (pytane 2) Czy nteresujesz sę sportem węcej nż nn? 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% JZX A 0.00% Wykres 3 B 0.00% r T ~ c D 5,70%! 65,70%, 28,60% rodzce u,wu /u u,uu /u sj.ru /o ; UJ,U / O U,uu/o dzec 0,00% 5.00% 12,50% 147.50 % 35,00%J ' A -zdecydowane ne B -ne C -an tak, an ne D -tak E - zdecydowane tak l - (pytane 4) Czy uważa sę Pan/Pan za osobę sprawną fzyczne? [ 1 - (pytane 3) Czy uważasz sę za osobę sprawną fzyczne? 100,00% 50,00% 0,00% rodzce dzec Wykres 4 tl Ł m. ABC 1,40% 1,40% 2,90% 2,50% 2,50% 8,75% t m E 61,40%, 32,90% : 55,00% * 31,25% A -zdecydowane ne B -ne C -an tak, an ne D -tak E - zdecydowane tak 1 - (pytane 5) Czy według Pana/Pan wychowane fzyczne jest przedmotem równe ważnym jak nne? - (pytane 4) Czy według Cebe wychowane fzyczne jest przedmotem równe ważnym jak nne? 203
, 60,00%, 40,00% {! 20,00% 0 00% -EZfca - A rodzce 5,70% dzec 3,75% Wykres 5 2 r - n B c D E 45.70% 35,70% 10,00% 2,90% 3,75% 36, 25% 16,25% 6,25% A -zdecydowane ne B -ne C -an tak, an ne D -tak E - zdecydowane 1 1 - (pytane 10) Czy Pan/Pan wąże przyszłość dzecka z zawodową karerą sportową? 1 - (pytane 5) Czy wążesz swoją przyszłość z karerą sportową? Ogólne wnosk z przeprowadzonych anket Wśród rodzców panuje głęboke przekonane, że szkoła przygotowała ch do przyjmowana odpowedzalnośc za zdrowe własne nnych. Nestety, ne wpływa to na podwyższene ch aktywnośc ruchowej. Przeprowadzone badana w ramach Narodowego Programu Zdrowa 4 wykazały bardzo nską aktywność fzyczną naszego spo łeczeństwa. Może to śwadczyć o tym, że w śwadomośc naszych rodaków dbane o zdrowe ne kojarzy sę z aktywnoścą fzyczną. Bardzo ceszy mne fakt, ż dzec uważają lekcje wychowana fzycznego za mejsce, gdze uczą sę podejmowana odpowedzalnośc za zdrowe własne nnych, deklarując równocześne, wększe nż u rodzców, zanteresowane rodzców sportem. Najważnejszym wnoskem z przeprowadzonych anket jest fakt, ż rodzce uważają wychowane fzyczne za przedmot równe ważny jak nne zgadzają sę z tym, że te lekcje są mejscem zdobywana przez ch dzec ne tylko umejętnośc, ale równeż wadomośc ( anketa- pytane-6, 7, 8, 9). Wejśca systemu są równeż mejscem omówena właścwośc wcześnejszych systemów dydaktycznych odmennych od właścwośc danego systemu, co pokrótce czynę. Początk mojej pracy w szkole to na pewno okres wpływu przyjmujący charakter autorytarny systemów kształcena, w których akcentowana jest pozycja nauczycela, a od ucznów oczekwało sę bezwzględnego podporządkowana. Uzyskwane najwyższych ocen z wychowana fzycznego uzależnone było główne od sprawnośc motorycznej oraz udzał u ucznów w zawodach sportowych. Funkcjonujący wówczas program nauczana narzucał sposób ocenana poprzez wyznaczane tzw. osągnęć mnmalnych. Zamast wszechstronnej pracy z całą grupą, preferowano prace z ucznam uzdolnonym ruchowo. Powszechne lansowano hasła uzasadnające korzystny wp ływ wyczynu sportowego na rozwój powszechnej kultury fzycznej. Sport coraz rzadzej był traktowany jako cenny środek wychowawczy, a stawa ł sę celem samym w sobe. grzyska m łodzeży ' szkolnej najmnej służy ły ogółow m łodzeży, by ły natomast welowarstwowym stem selekcyjnym sł użącym do wy łonena najlepszych. Taka poltyka prowadzona na obszarze szkolnej kultury fzycznej powodowała utwerdzane sę w welu ucznach przekonana, że ne mają żadnego wpływu na proces nauczana a przede wszystkm ocenana ch z tego przedmotu. Próbą przecwstawena sę tej sytuacj by ło wprowadzene do szkolnych systemów ocenana Rozporządzene Mnstra Ośwaty Wychowana 5, które nakazywało nauczycelom przy ustalanu oceny z wychowana fzycznego brać pod uwagę w szczególnośc wys łek wk ładany przez uczna w wywązywanu sę z obowązków szkolnych. 1 Mnsterstwo Edukacj Narodowej- Bbloteczka Reformy Nr 26. ' Rozporządzene MEN zdn. 15 lutego 1999 w sprawe zasad ocenana, klasyfkowana promowana ucznów słuchaczy oraz przeprowadzana egzamnów r szkołach publcznych ( Dz.U. nr 41, poz. 413 ). 204
nterpretacja tych zman skłonła do welu dyskusj w środowsku nauczycel wychowana fzycznego, ale ne wywołała faktycznych zman w ch podejścu do ocenana. Wększość nauczycel ne docen ła ogromnych możlwośc, jake dał m ten zaps, wręcz przecwne, dla welu, stał sę w wększym stopnu utrudnenem, anżel mpulsem do gruntownych zman. Wprowadzone zmany do programów stały sę dla mne potwerdzenem przyjętej już dawno, w pracy nauczycela wychowana fzycznego drog, której najważnejszym celem było zawsze wyposażene ucznów w wedzę umejętnośc, nezbędne do kształtowana zachowań afrmujących aktywność ruchową systematyczne jej praktykowane. 3. DZAŁANA SYSTEMOWE- CZYNNOŚC UCZNÓW NAUCZYCELA, KTÓRE ZMERZAJ Ą DO OS ĄGNĘCA PRZYJĘTEGO CELU KSZTAŁCENA W toku swojej weloletnej pracy, przy opracowywanu kryterów ocen z wychowana fzycznego, starałam sę uwzględnć ne tylko zdobyte w jej trakce dośwadczena, ale równeż wnosk wynkające z welu rozmów dyskusj na ten temat z ucznam. Zawsze starałam sę bardzo szczegółowo omawać krytera ocen ze swom ucznam, o których nformacja znalazła swoje stałe mejsce na jednej z gazetek szkolnych. Szczególną uwagę zwracałam na wyt łumaczene różncy mędzy ocenanem sprawnośc motorycznej, której pozom jest w znacznym stopnu uwarunkowany genetyczne, a umejętnoścam, których opanowane zależy przede wszystkm od zaangażowana ucznów. Przedstawony ponżej system ocenana jest podsumowanem weloletnch dośwadczeń zwązanych z pracą nad doskonalenem wewnątrzszkolnego systemu ocenana z wychowana fzycznego, który właścwe co roku ulegał zmane. Najwększy wpływ na ten proces mało znajdowane, poprzez analzę systemową, punktów krytycznych. Najstotnejszy z nch zwązany był z kontrowersjam, jake powstały przy wystawanu ocen z motoryk, gdze ucznowe (zresztą bardzo słuszne, bo sła jest w dużym stopnu zdetermnowana genetyczne zależy od wag wzrostu) zauważyl, że ch koledzy koleżank, słabs fzyczne, ne mel równych szans. Szukając dróg korzystnych zman, w tym punkce systemu, dotarłam do nauczycela - doradcy metodycznego wychowana fzycznego, który skerował moją uwagę na nomogramy z 1996r. prof. Rzepk. Zawerają one wynk badań nad dużą grupą młodzeży śląska, na podstawe których zostały oblczone średne wartośc wag wzrostu w poszczególnych grupach wekowych. Na podstawe tabel odpowednego wzoru można określć tzw. średn wek morfologczny ucznów. Oto ten wzór oraz przykład takch oblczeń: ś redn wek morfologczny wek wag + wek w z r o s t u W weku 15 lat uczennca zgodne z tabelam pownna osągnąć wzrost w przedzale od 161-163cm wagę 52,2kg- 54,7kg Przeanalzujmy sytuacje uczenncy, która w weku kalendarzowym 15 lat osągnęła wagę 39kg 157cm wzrostu. Po podstawenu odpowednch wynków z tabel otrzymujemy następujący wynk: 39kg (1llat) + 157 (131at) 11 + 13 24 #w.,. 52 ^ = = - = 12 (średn wek morfologczny) Zgodne z oblczenam, przyk ładowa uczennca pownna być ocenana wg wynków na pozome dwunastu, a ne pętnastu lat. Ma to szczególne znaczene w sprawdzanach słowych. Ne wszystke reakcje dzec zwązane z oblczanem średnego weku morfologcznego były zgodne z mom oczekwanam. Dzec, u których analza wykazała zwększony o dwa lata 205
wek morfologczny, czuły sę z tego tytułu bezpodstawne nobltowane w stosunku do dzec, których średn wek morfologczny okazał sę nższy od kalendarzowego. Wszystke te zachowana zweryfkował perwszy sprawdzan przeprowadzony z rzutu płką lekarską, gdze okazało sę, że d łuższy rzut wcale ne gwarantował lepszej oceny. Przyk ładowo przedstawę ten problem na podstawe wynków uzyskanych przez ucznów klasy gmnazjum (wek kalendarzowy 15 lat ) przy założenu, że wszystke dzewczęta rzucły 8 metrów, a chłopcy 10 metrów. Uszeregowane uczennc wg weku morfologcznego Ocena za rzut 8 metrów wg tabel 6 sprawnośc fzycznej 13 lat- 2 uczennce celujący 14 lat- 1 uczennca celujący 15 lat- 1 uczennca Bardzo dobry 16 lat- 2 uczennce Dobry 17 lat - 2 uczennce dostateczny Jak wynka z tabel, tylko u jednej z uczennc ustalene średnego weku morfologcznego ne zmenło oceny, natomast 3 uczennce uzyskały ocenę wyższą, a 4 nższą, nż wynkałoby to z ch weku kalendarzowego. Uszeregowane ucznów wg weku morfologcznego 13 lat-2 ucznów 14 l a t-3 ucznów 15 lat-3 ucznów 16 lat- 2 ucznów 17 lat - 1 uczeń Ocena za rzut 10 metrów wg tasprawnośc fzycznej bel 5 celujący Bardzo dobry Bardzo dobry Dobry dostateczny 18 lat- 1 uczeń merny Wśród chłopców 5 z nch uzyskało oceny wyższe nż wynkałoby to z weku kalendarzowego, a 4 uzyskało oceny nższe, za wykonane rzutu na tą samą odległość. Ważnym elementem ocenana z wychowana fzycznego, obok wyznaczena kryterów zwązanych z umejętnoścam sprawnoścam, są krytera przyjęte na ocenę celującą. Oto najważnejsze z nch: ==> udzał w szkolnych zawodach sportowych, =s> udzał w zajęcach mejscowych klubów sportowych ( płka nożna, zapasy), => systematyczne prowadzene zeszytu rozwoju. Każdy uczeń posada jeden tak zeszyt na cały okres nauk w szkole. Notuje w nm wszystke swoje wynk uzyskane w poszczególnych latach ze sprawdzanów, prowadz w nm oblczena zwązane ze średnm wekem morfologcznym. Prowadz tabelę własnego rozwoju fzycznego wg wskaźnków wag wzrostu. Notuje wszystke dodatkowe dzałana podejmowane poza lekcjam np. wyceczk rowerowe, ops turnejów podwórkowych, dodatkowe ćwczena, wzyty w słown szkolnej, na basene lodowsku. => Wykonane plansz gazetek o tematyce sportowej =* Udza ł w konkursach organzowanych przez nauczycela wychowana fzycznego Przykładem nech będą dwa ostatne, gdze ucznowe mel za zadane wykonać prace planszowe lub albumowe będące swostą kronką wydarzeń z Zmowych grzyskach Olmpjskch oraz Mstrzostwach Śwata w Płce Nożnej => Udza ł w pracach sekcj promocj zdrowa, której zadanem mn. jest przygotowane pomoc w organzacj na terene szkoły, zawodów rozgrywek sportowych. Ostatne za- 6 J. Barankewcz, ABC sprawnośc fzycznej. 206
dane wykonane przez grupę polegało na weryfkacj bosk podwórkowych do tworzena, których namawam ucznów, przed wakacjam. => Przedstawene sprawozdana z wakacj. 4. WYJŚCA SYSTEMU. W wynku wdrożena nowego systemu ocenana ucznowe zdobyl nowe umejętnośc, dotyczące dagnozowana własnego rozwoju fzycznego oraz samokontrol samooceny. Dzęk znajomośc kryterów ocen na początku roku szkolnego ucznowe wykazywal wększą aktywność w doskonalenu własnej sprawnośc ruchowej. Wprowadzene pojęca średn wek morfologczny spowodowało, że ucznowe słabs fzyczne odzyskal warę w swoje możlwośc w uzyskanu lepszych wynków. W celu zmerzena wpływu podjętych dzałań na podstawy ucznów wobec ocenana, przeprowadzłam anketę składającą sę z 4 pytań: /. Czy lubsz lekcje wychowana fzycznego? 2. Czy uważasz sę za osobę sprawną fzyczne? 3. Jeżel byłaby laka możlwość, wolałbyś/abyś otrzymać ocenę z wychowana fzycznego, tak jak to do tej pory jest, czy też ne? Uzasadnj swoją odpowedź. 4.Czy uważasz, że zostałeś sprawedlwe ocenony z w-f na konec 1 gmnazjum? Klasa ytanc Pytane 2 Pytane 3 NE - T A K. N E N E T A K N E TAK N E W E M W EM NE W E M L c z b a 21 0 2 1 6 7 0 20 1 2 % 91,30% 0% 8,70% 6 9,6 0% 30,40% 0% 8 7,00% 4,30% 8, 70% Powyższa tabela przedstawa zestawene uzyskanych wynków. W anonmowej ankece wzęl udzał wszyscy ucznowe gmnazjum (czas badana- 5 wrzeseń 2002r.). W tabel ne uwzględn łam odpowedz na punkt 4, gdyż wszyscy ucznowe jednogłośne stwerdzl, że zostal ocenen sprawedlwe, nektórzy dodal nawet, że zostal ocenen na tyle, na le zasł u żyl. Dotyczy to równeż ucznów, którzy wypowedzel sę przecwko wystawanu ocen z wychowana fzycznego (pkt. 3) Zestawene najczęścej powtarzających sę wypowedz (dotyczące uzasadneń podawanych w pkt.3), wśród tych ucznów, którzy opowedzel sę za oceną z wychowana fzycznego. - Chcę otrzymać ocenę, bo chcę wedzeć, na co mne stać, - Chcę otrzymać ocenę, bo to mne moblzuje do pracy, - Chcę otrzymać ocenę, bo lubę wychowane fzyczne, jest to równe ważny przedmot, - Chcę otrzymać ocenę, bo lubę jak mne chwal nauczycel, - Gdyby ne było ocen, nkt by ne ćwczył na lekcj. Na podstawe ankety można stwerdzć z całą pewnoścą, że dzec chcą otrzymywać oceny z przedmotu wychowane fzyczne. Jest ona dla nch elementem moblzującym do pracy, nformującym o aktualnym stane ch sprawnośc fzycznej. Dla nektórych ucznów wychowane fzyczne jest być może jedynym polem sukcesu szkolnego. Grażyna Rochowak- Kweceń 207