Nośk postępu bologczego dr hab. Bogda Kulg, prof. UR Wskaźk postępu bologczego (hodowlaego/odmaowego) Odmaa jako ośk postępu hodowlaego Pojęce postęp odmaowy jest pewym skrótem myślowym, moŝe myle sugerować stee jakegoś mechazmu autoomczego tkwącego w odmae. Tymczasem odmaa jako gotowy produkt procesu hodowlaego jest tylko ośkem tego postępu, a jego wykorzystae zaleŝy od welu czyków m.. orgazacyjych ekoomczych. groomcze uŝytkowe określaa odmay: Odmaa bezerukowa Odmaa delkatesowa Odmaa wcześe/śrdowcześe/poźo kwtąca lub dojrzewająca Odmaa jesea Odmaa krótko- długosłoma Odmaa łatwo- trudowymłacala Odmaa mrozoodpora/zmotrwała Odmaa techologcza Odmaa przydata do zboru maszyowego/ bezpośredego spoŝyca tp. Odmaa sko-, średo-, wysoko gluteowa, łodygowa, bałkowa, skrobowa, Odmaa odpora/podata/wraŝlwa a... Odmaa pastewa/jadala/ogólouzytkowa Odmaa gorzka/ słodka/kwaśa e. Określea geetycze hodowlae populacyja, meszańcowa, samopyla, samobezpłoda, wele ych. Wartość gospodarcza odma rośl zboŝowych Pleość z uwzględeem stablośc ploowaa Jakoścowe cechy zara (grupy techologcze pszec, wartość browara jęczmea) Mrozoodporość u zbóŝ ozmych Ie cechy (wysokość rośl, podatość a choroby szkodk, wylegae, porastae tp.) 1
Kukurudza Uprawa a zaro dośwadczea zlokalzowae w połudowej częśc kraju: duŝa pleość, wczesość kwtea dojrzewaa, mała podatość a choroby, wylegae, wytwarzae paserbów (krzewee). Cechy decydujące o rejestracj: plo zara, zawartość suchej masy, wraŝlwość a fuzarozę, wylegae. Uprawa a kszokę: w całym kraju duŝy plo suchej masy, duŝy udzał kolb w ploe, dobra strawość, długość okresu wegetacj do rejou, a CCM mały udzał rdze w mase kolby. Cechy decydujące o rejestracj: plo s.m. plo kolb, struktura plou, zawartość s.m. w kolbach całej rośle Zemak Krytera loścowe: welkość plou bulw, struktura plou, zawartość plo skrob, zawartość solay. Krytera jakoścowe: cechy morfologcze - głębokość osadzea oczek, kształt, cemee mąŝszu po ugotowau, smak, typ kulary, u odma przezaczoych do przetwórstwa kolor po wysmaŝeu, smak, teksturę frytek/chpsów oraz zawartość cukrów redukujących Krytera odporoścowe: rak zemaka, wrus Y, lścozwoju, M, zaraza zemaka, parch zwykły, czara óŝka, mątwk zemaczay. Burak cukrowy Ocea odma: plo korze, zawartość cukru, zawartość azotu alfa-amowego, potasu sodu, plo techologczy cukru, zawartość cukru oczyszczoego, pozom strat cukru w melase. Główe merk wartośc gospodarczej odma to plo cukru jakość techologcza korze (zawartość cukru składków szkodlwych), abera zaczea odporość rośl a rzomaę chwoścka burakowego Rzepak Pleość cechy ją warukujące (wylegae, zmotrwałość, MTN, odporość a choroby (zglzę twardzkową, suchą zglzę kapustych, czerń krzyŝowych) Cechy jakoścowe: zawartość tłuszczu, bałka, włóka oraz glukozyolaów kwasu erukowego Wskaźk postępu hodowlaego/odmaowego Charakterystyka tzw. ruchu odmaowego (Lczba zgłoszoych/zarejestrowaych/skreśloych odma) Lczba/udzał pochodzee odma zagraczych Rachuek regresj ploów, zawartośc cukru, skrob tp. Wskaźk aktywośc rejestracyjej Wek odmay Śred wek odmay Wskaźk stałośc udzału odma Wskaźk postępu odmaowego Wskaźk postępu odmaowego geetyczego Wskaźk zaopatrzea w asoa Wskaźk ruchu odmaowego (Wr) Gdze: Op + Os Wr (%) Or L Op lczba odma (rodów) przyjętych do badań Os - lczba odma skreśloych z rejestru Or średa lczba odma w rejestrze w badaym okrese (L) L lczba lat 2
Ruch odmaowy pszecy ozmej w badaach rejestrowych COBORU w latach 1996 2005 (Styrc 2007) Lata badań Lczba odma w przyjętych skreśloych wpsaych rejestrze do badań z rejestru do rejestru 1996 23 11 3 2 1997 26 8 0 3 1988 27 21 1 3 1999 29 16 4 4 2000 31 17 1 3 2001 37 16 2 7 2002 38 14 1 3 2003 45 16 2 8 2004 52 18 4 9 2005 50 11 3 2 Razem - 148 21 44 Postęp hodowlay - Wskaźk aktywośc rejestracyjej Jedym z merków postępu hodowlaego jest lczba owo wprowadzoych odma, charakteryzujących sę lepszym cecham Ŝ pozostające aktuale w doborze. Wskaźk aktywośc rejestracyjej oblczoo jako średą roczą lczbę wpsywaych owych odma w latach ze wzoru: W ar Σ Lo/, gdze: Lo lczba owo wpsywaych odma, lczba lat. Np. w latach 1971 2006 wpsao do krajowego rejestru 35 odma bobku, 69 odma grochu jadalego 42 grochu pastewego. Łatwo zauwaŝyć, Ŝe ajwększą aktywość prac hodowlaych w tym okrese stwerdzoo w grochu jadalym, a ajmejszą w bobku, co ozacza, Ŝe średo rejestrowao po odpowedo 1,92 0,97 ch odma rocze (tab. 1) Ile wyos wskaźk aktywośc rejestracyjej w poŝszym przykładze w latach 1996-2005? Lata badań Lczba odma w przyjętych skreśloych wpsaych rejestrze do badań z rejestru do rejestru 1996 23 11 3 2 1997 26 8 0 3 1988 27 21 1 3 1999 29 16 4 4 2000 31 17 1 3 2001 37 16 2 7 2002 38 14 1 3 2003 45 16 2 8 2004 52 18 4 9 2005 50 11 3 2 Razem - 148 21 44 Śred wek odmay Dla określea szybkośc wymay odma wykorzystao śred wek odmay Wo m wyŝsza jego wartość tym, wolejsza była wymaa odma w daym gatuku. Wo oblczoo dla odma zarejestrowaych w daym roku wg wzoru: Wo Σ W r /N r, gdze: Wr wek odmay w roku r, Nr lczba odma w roku r. Np. śred wek w latach 1971-2006 odmay grochu jadalego e przekraczał 8 lat, podczas gdy grochu pastewego bobku wyosł poad 9 lat. 3
Wskaźk postępu odmaowego (W PO ) W PO s X Y 1 j 1 s j gdze: X średe ploy owych odma Y j średe ploy starych odma lczba owych odma s lczba starych odma Wskaźk stałośc udzału odma w repartycj, reprodukcj lub produkcj charakteryzuje corocze zmay w relacjach ch powerzch L Lo m( Pw% L, L + 1) Ws(%) L Gdze: Pw% - procetowe udzały tych samych odma w dwóch kolejych latach (L), Lo lczba odma Potecjał doboru odma (Pd r ) (metoda Slvey, 1986) Pd ( 1 r P Y P 1 % C r ) gdze: P procetowy udzał -tej odmay w powerzch uprawy gatuku Y r %C plo -tej odmay w % wzorca w roku r lczba odma Potecjał plootwórczy odmay /dfferetal yeldg ablty DY metoda Feyerherma (1984) DY Nc ( Yr Ycr ) r 1 Nc Potecjala zdolość plootwórcza gatuku (DY r ) DY 1 r ( P DY ) 1 P Gdze: Y r plo -tej odmay w r-tym roku Y cr plo wzorca w r-tym roku N c - lość mejscowośc (lat) gdze testowao odmay Gdze: P procetowy udzał -tej odmay w powerzch uprawy gatuku - lczba odma 4
Plaowaa efektywość doboru odma (EF p ) Realzowaa efektywość doboru odma (EF r ) EF p x x + x 2 100 x ( y y ) ( 1) ( 1) ( 2) ( 2) + s + w k k k k 1 k ( k 1) EF r ( x xk ) ( y y ) + s + w 1 k k ( k 1) 100 gdze:, s, w - odpowedo lczba owych, starych wycofaych odma, y procetowy udzał odmay w roku k rozpatryway rok - śred plo dla gatuku w roku x gdze:, s, w - odpowedo lczba owych, starych wycofaych odma, y procetowy udzał odmay w roku x średe ploy odmay w roku k x - śred plo dla gatuku w roku k rozpatryway rok PG Postęp odmaowy ( postep geetyczy ) r % ( Y 1 r Pr ) P 1 r % ( Y r P 1 ( r 1) P 1 ( r 1) ) Yr Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Wskaźk postępu odmaowego w dt/ha odma pszecy ozmej rejestrowaej w latach 1996-2005 (Styrc 2007) Odmaa Wydma Legeda Zawsza Smuga Olv Muza Fregata Rok zare jestr owa a 2005 2005 2004 2004 2004 2004 2004 Plo odmay w okrase badań przedrąjestrowyeh dt/ha Pszeca jakoścowa - grupa, K 77,2 77,6 70,2 71,5 71,3 66,8 66,0 Plo odma wzorcowych dt/ha 76,5 76,5 70,7 70,7 70,7 67,9 67,9 Postęp odmaowy dt/ha 0,7 1,1-0,5 0,8 0,6-1,1-1,9 % 0,9 1,4-0,7 1,1 0,8-1,6-2,8 8. Dorota 2004 72,3 70,7 1,6 2,3 9. Tred 2003 76,8 70,1 6,7 9,6 Y % r - plo -tej odmay w % wzorca P r, P (r-1) - udzał -tej odmay w roku badaym poprzedzającym Y r plo gatuku w roku r Oszacowae w te sposób wartośc PG r moŝemy uogólć za pomocą rówaa regresj lowej. Okres badań mmum 5 lat. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16, 17. 18. 19. Slade Rywalka Rubes Pko Fezja Sukces Pegasoss Tura śyta Korweta K 2003 2003 2003 2002 2002 2001 2001 2001 1999 1997 78,4 169,1 73,4 71,9 68,9 70,7 71,6 66,9 67,0 66,5 70,3 70,3 70,3 66,1 70,3 67,9 66,1 66,1 66,7 67,3 8,1-1,2,3,1 5,8-1,4 2.8 5,5 0,8 0,3-0,8 11,5-1,7 4,4 8,8-2 4,1 8,3 1,2 0,4-1,2 Razem 72,4 72,2 0,1 1,4 Tred relatywy (b rel ) b rel b g + b b g o gdze: b g tred roczy postępu odmaowego dla gatuku b o - tred roczy relatywych ploów dla odmay Źródło: Wck 2008 5
Iterpretacja (Krzymusk 1991) b rel > 0,5 dla odma poprawających pozom ploowaa gatuku. Stała a potecjał ploowaa w 1 roku badań(duŝy >110%) b rel < - 0,5 dla odma szybko obŝających pozom ploowaa gatuku. Odpowadają oe welkoścom ujemym b o, o połowę mejszym lub wększym od dodatego b g Wskaźk zaopatrzea w asoa (W) Wskaźk Florece a (do określaa pozomu kocetracj zuŝyca materału sewego) W ( kg / ha) Zb ( kg) Pwg ( ha) Gdze: Zb całkowta produkcja materału sewego Pwg powerzcha gatuku w ha w określoym roku Wskaźk Florece a terpretacja S U to odpowedo powerzcha produkcj daego gatuku lość zuŝywaego materału kwalfkowaego według województw Wartośc < 0,25 mała kocetracja 0,25-0,49 średa kocetracja >0,5 wysoka kocetracja (wskazuje a duŝe zróŝcowae pomędzy województwam) Źródło: Wck 2007 6
Postęp bologczy hodowlay Według Swamtahaa sztuka hodowaa rośl jest tak stara jak rolctwo, czyl sęga 10.000 lat p..e. W wyku postępu bologczego wyraŝającego sę zmaam właścwośc geetyczych rośl, modyfkacjam agrotechczym, jak zwększeem powerzch zmaą rodzaju upraw, astępowało podesee welkośc, jakośc stablośc ploów rośl. Część postępu bologczego zaleŝą od modyfkacj właścwośc geetyczych rośl moŝemy azwać postępem hodowlaym. Postęp hodowlay Postęp hodowlay odgrywał zróŝcowaą rolę a róŝych etapach rozwoju cywlzacyjego ludzkośc. MoŜa wyróŝć 3 etapy jego kształtowaa: od okresu eoltu do początków aukowej hodowl rośl, czyl mej węcej do połowy XIX w., od połowy XIX w. do połowy lat 90-tych XX w., czyl do pojawea sę w uprawe perwszych rośl trasgeczych, rewolucja geowa zwązaa z pojaweem sę rozprzestrzeaem rośl trasgeczych. I okres W okrese eoltu astąpło udomowee rośl. Słą sprawczą udomowea była selekcja aturala sztucza. Selekcja aturala dzałająca w łae rośl spowodowała: wyelmowae lub skrócee spoczyku aso, przyspeszee wzrostu rośl, wyrówae kwtea dojrzewaa oraz zmejszee lub wyelmowae osypywaa sę aso. I okres Cechy rośl zmeoe w wyku udomowea były w welu przypadkach determowae sle dzałającym geam główym. Dzedzczee tych cech było względe proste. W zwązku z tym selekcja aturala sztucza dość szybko zmeały cechy rośl. W późejszym okrese, w średoweczu, postęp hodowlay wyraŝał sę w zmaach gatukowych uprawaych rośl pojawau sę owych gatuków po odkrycu Nowego Śwata. Obece hodowlą zajmują sę stacje: spółk hodowl rośl dzałające w ramach gecj Neruchomośc Rolych, braŝowe stytuty aukowe: Istytut Hodowl, klmatyzacj Rośl, Istytut Uprawy NawoŜea Glebozawstwa, Istytut Włóke Naturalych, Istytut Rośl Przetworów Zelarskch, Cetrale Laboratorum Przemysłu Tytoowego, Istytut Warzywctwa, Istytut Sadowctwa Kwacarstwa oraz wyŝsze uczele rolcze hodowle prywate. Efektem ch pracy jest poad 1100 odma wpsaych tylko w ostatch 15 latach do krajowego rejestru odma rośl uprawych, który prowadzoy jest przez Cetraly Ośrodek Badaa Odma Rośl Uprawych (COBORU). WaŜejsze osągęca polskej hodowl twórczej w latach 1986-1995 rejestrowao w Polsce średo około 30 odma, a w ostatch 15 latach - poad 50 rocze. W krajowym rejestrze rośl rolczych fguruje obece poad 1100 odma (domują odmay zbóŝ zemaka). ktuale dzała espeła 100 jedostek hodowlaych, ale poad połowa zarejestrowaych odma jest własoścą 10 z ch. Charakterystycze jest pojawee sę w rejestrze a szeroką skalę odma zagraczych, wśród których ajwęcej jest odma kukurydzy jęczmea, a takŝe buraka cukrowego, lucery rzepaku. Newątplwe ajwększy postęp bologczy polska hodowla rośl odotowała w zboŝach. W latach 1980-2004 śred roczy przyrost plou zara wykający z hodowl owych odma wyos od około 80 kg w pszecy jęczmeu do 94 kg w Ŝyce aŝ 137 kg a ha w pszeŝyce. 7
WaŜejsze osągęca polskej hodowl twórczej Do krajowego rejestru wpsywae są odmay jakoścowe pszecy jęczmea, heterozyje odmay Ŝyta, odmay owsa jęczmea agego. 3000 2500 2000 1500 KRJOWY REJESTR ODMIN (KR) LICZB ODMIN W KRJOWYM REJESTRZE Jedak ajwększym osągęcem polskej hodowl w tej grupe rośl jest wyhodowae szeregu odma pszeŝyta ozmego jarego, które uprawae są emal a całym śwece. 1000 500 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 OGÓŁEM 1788 1906 2071 2094 1795 1967 2103 2252 2390 2708 2761 2589 2648 2499 Rośly rolcze 532 565 620 657 701 775 801 854 908 985 1060 1082 1179 1212 Rośly warzywe 506 578 660 687 792 922 1048 1102 1214 1439 1393 1206 1156 967 Rośly sadowcze 234 248 244 166 214 236 244 272 267 284 308 301 313 320 Rośly ozdobe 516 515 547 584 88 34 10 24 - - - - - - Badaa porejestrowe rekomedacja odma brak regulacj prawych w tym zakrese a pozome UE wększość krajów człokowskch UE z uwag a specyfkę rodzmych waruków przyrodczych wdroŝyła systemy regulacj dopływu odma do praktyk rolczej polegają oe a prowadzeu porejestrowych dośwadczeń odmaowych rekomedacj odma w podstawowych grupach rośl rolczych Polska od 1998 roku wdraŝa własy system PDO rekomedacj odma, uwzględając fukcjoujące rozwązaa w tym zakrese w krajach UE, Charakterystyka krajowego systemu PDO (3) badaom podlegają odmay z krajowego rejestr (KR), a od edawa róweŝ odmay ze wspólotowego katalogu (CC) badaa odma z KR staową podstawę systemu PDO są ztegrowae merytorycze z badaam urzędowym odma przed ch rejestracją rocze prowadz sę ok. 700 dośwadczeń PDO w poad 100 mejscowoścach a terytorum kraju wyk badań odmaowych są przekazywae do praktyk rolczej w forme publkacj regoalych cetralych od 2004 roku publkowae są Lsty Odma zalecaych do uprawy Podmoty prowadzące dośwadczea w ramach programu PDO w sezoe 2006/2007 - Stacje Dośwadczale Ocey Odma ch pukty dośwadczale (48) - Jedostk hodowl rośl (26) - Ośrodk doradztwa rolczego (11) - Pozostałe jedostk dośwadczale (15) Lsty zalecaych do uprawy odma a obszarze województw. Pszeca ozma. 2007 Odmaa Dolośląske Lubelske Lubuske Łódzke Małopolske Mazowecke To a c ja + + + + + + + + + + + + + + + + 1 6 Bo g a t k a B + + + + + + + + + + + + 1 2 F e zja + + + + + + + + + + + + 1 2 Me w a (oś) B + + + + + + + 7 Nut k a B + + + + + + + 7 Zyt a + + + + + + + 7 Nado b a B + + + + + + 6 Tu r a + + + + + + 6 Sa t ya C + + + + + 5 Sm u g a + + + + + 5 K r s B + + + + 4 Tr e d + + + + 4 K o b e r a B + + + 3 Pegassos CC + + + 3 Ryw alka + + + 3 Sakw a B + + + 3 Sukc es + + + 3 Do r o t a B + + 2 Fla r B + + 2 Kobra Plus B + + 2 Mk ula C + + 2 Ra p soda C + + 2 Sym fo a C + + 2 K a ja C + 1 Mu za + 1 Olv + 1 Sław a B + 1 So r a ja B + 1 Zaw sza + 1 R a ze m Opolske 8 9 8 1 2 8 6 7 7 8 5 7 8 5 8 8 1 0 Podkarpacke Podlaske Pomorske Śląske Śwętokrzyske Kujawskopomorske Warmńskomazurske Welkopolske Zachodo- pomorske RZEM pszeca jakoścowa, B pszeca chlebowa, C pszeca pozostała (w tym paszowa); (oś) odmaa oścsta 8
Potecjala lczba odma, które mogą być w obroce aseym a teree aszego kraju. 2007 śyto ozme Jęczmeń jary Pszeca jara Owes jary Rzepak ozmy Kukurydza Burak cukrowy Zemak Gatuek Jęczmeń ozmy Pszeca ozma PszeŜyto ozme Groch sewy CC (06.2007 r.) 478 1246 229 105 534 236 217 665 3870 1315 1115 398 KR (06.2007) 18 56 28 34 50 31 34 57 162 75 136 42 W badaach PDO 2007 (+CC) 14 42 (+5) 22 (+1) 23 31 (+1) 26 25 41 (+1) 54(+11) 31 65 35 LZO 2007 5-6 5-12 5-8 5-9 3-9 5-9 4-8 4-13 - - 9-11 - Badae odma pod kątem agrotechczym Występowae obok sebe w rejestrze odma populacyjych meszańcowych powoduje ezbędość uwzględea szerszego zakresu badaa szczególe pod kątem wymagań agrotechczych. Szczególe cee powo być badae reakcj poszczególych odma a: wymagaa klmatycze, wymagaa glebowe, przedplo, uprawę rol, awoŝee merale, term gęstość sewu, oraz pelęgacje zasewów. Nektóre z tych czyków są juŝ uwzględae w dośwadczeach PDO. Odmay meszańcowe Obece jesteśmy u progu kolejego przełomu jakm jest wprowadzae a coraz szerszą skalę do produkcj odma meszańcowych. Ne borąc pod uwagę kukurydzy to w dośwadczeach PDO coraz częścej spotykamy sę z odmaam meszańcowym rzepaku Ŝyta, a po odkrycu juŝ efektywego systemu CMS u pszeŝyta aleŝy sę spodzewać w edługm czase takch odma u tego gatuku. Ujawee reakcj odma a badae czyk jest moŝlwe w dośwadczeach PDO bowem spełają oe ezbęde trzy waruk: -badae lczego zestawu odma powoduje, Ŝe reakcja odmay a baday czyk jest zauwaŝala dopero a tle ych odma, -prowadzee lczych dośwadczeń uwzględających mejscowośc (środowska) przy zachowau ortogoalośc badaych odma co ajmej w jedym sezoe, -zachowae cągłośc badań w latach. W ektórych latach mogą wystąpć ekstremale ekorzyste waruk, jak wymarzae, epftoza tp., które czyą reakcję odma mej wyraźą lub ją uemoŝlwają. Waraty w PDO a oczekwae rezultaty! W twórczej hodowl wkłada sę ogromy wysłek w celu wyhodowaa odma odporych a choroby, szkodk toleracyjych a stresy środowskowe typu botyczego abotyczego. Odmay róŝą sę mędzy sobą stopem odporośc toleracyjośc a ekorzyste czyk środowskowe. Z tego teŝ względu w dośwadczeach PDO w warace tesywym prowadz sę pełą chemczą ochroę rośl. Chemcza ochroa rośl prawdłowo stosowaa e staow wększego zagroŝea dla środowska aturalego. Dośwadczea w latach mejscowoścach, duŝa lczba odma z czykem pełej epełej chemczej ochroy stwarza doskoały warsztat badawczy dla ftopatologów etomologów. Wartość techologcza odma a przykładze pszecy E - pszece eltare - pszece jakoścowe B pszece chlebowe K pszece a castka C pszece paszowe 9
Iterakcje geotypowośrodowskowe Obece zróŝcowae geetycze moŝe być zacze wększe, gdyŝ obok populacyjych odma pojawają sę geotypy meszańcowe pochodzące z krajowych zagraczych hodowl, wykorzystujące efekt heterozj. Pod pojęcem środowska moŝemy rozumeć zespół czyków, które wywołują zmay w cechach odma w wyku specyfczej terakcj z zespołam geów. Z puktu wdzea dośwadczalctwa czyk te mogą meć stały losowy charakter. Czyk stałe to te, a które rolk ma bezpośred wpływ e zmeają sę co ajmej w klku sezoach wegetacyjych. NaleŜą do ch te same lokalzacje dośwadczeń (mejscowośc), rodzaj gleby, sposoby uprawy, awoŝea, ochroy pelęgacj rośl. Do losowych czyków środowska, a które człowek e ma wpływu zalczyć moŝa waruk klmatycze oraz zmeość glebową pól dośwadczalych. Stablość ploowaa W tych okolczoścach ezmere waŝe staje sę dopasowae odma pod względem stablośc ploowaa do makro- mkrorejozacj. Jedak stablość ploowaa mus być tu róweŝ rozumaa dwojako, jako rolcza bologcza. Przy rolczej stablośc będzemy oczekwać od odma, pozytywej reakcj w ploe a poprawę agrotechk czy teŝ tesywą techologę uprawy. Ta pozytywa reakcja moŝe być podstawą ekoomczej opłacalośc tesywej uprawy, ale tylko tych odma które stote podwyŝszają swój pozom ploowaa. ZróŜcowaa reakcja odma a stałe czyk środowska stała sę powodem wprowadzea do dośwadczeń PDO dwóch pozomów tesywośc uprawy. Drug rodzaj tzw. bologczej stablośc ploowaa odma posada róweŝ duŝe zaczee praktycze. Stablość ploowaa Dla przykładu jęczmeń browary powe charakteryzować sę celym zarem. Od odmay stablej wymagać będzemy jedakowego pozomu celośc zara zarówo w korzystych jak ekorzystych latach uprawy. Badae bologczej stablośc ploowaa w stosuku do losowych czyków środowska jest w zasadze fudametem porejestrowego dośwadczalctwa odmaowego. Te właśe badaa zlokalzowae w welu mejscowoścach latach pozwalają scharakteryzować terakcję geotypowośrodowskową a tej podstawe oceć bologczą stablość ploowaa dopasować odmay do mkro- makrośrodowska. Stablość ploowaa - opracowaa statystycze Do ocey stablośc geotypów stosuje sę róŝe metody statystycze, zarówo stosukowo proste, oparte a zaych parametrach statystyczych, jak skomplkowae, oparte a metodach welowymarowych. W tabelach poŝej przedstawoo rakg odma pszecy ozmej Ŝyta oraz prostą metodę, polegającą a wylczeu sumy z poszczególych pozycj rakgowych jake osągały odmay w poszczególych mejscowoścach. Odmay z ajŝszym sumam oceae są za ajbardzej stable. 10
Stablość ploowaa - opracowaa statystycze Do badaa stablośc ploowaa opracowao bardzo wele aalz statystyczych, jedak do ajbardzej skomplkowaych aleŝą metody welowymarowe. Są to teresujące przydate metody, które przy rozwoju komputerowych techk oblczeowych mogą być stosowae przez mej dośwadczoych eksperymetatorów. NaleŜą do ch welowymarowe testy dla wartośc średej, welowymarowa aalza waracj, aalza dyskrymacyja, skupeń, addytywy pomar łączy, aalza korelacj kaoczej czy teŝ skalowae welowymarowe. Dośwadczea PDO staową dobry materał do rozwaŝaa w ramach geetyk loścowej zagadea zmeośc odmaowej, zmeośc przydatośc do dośwadczeń lokacj oraz terakcj geotypowośrodowskowej. 11
% 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 90 Daa Udzał aso kwalfkowaych w zasewach pszecy (Oleksak 2003) 80 Irlada 75 Holada 70 W.Brytaa 65 Belga 60 Nemcy 50 50 Węgry Fracja 40 Włochy 35 Słowacja 30 28 Czechy Ukraa 18 Ltwa 15 Polska 10 10 Hszpaa Grecja 12