CHARAKTERYSTYKA I MOŻLIWOŚCI STOSOWANIA WIELOKRYTERIALNEJ METODY ANALIZY HIERARCHICZNEJ PROBLEMU

Transkrypt

1 FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS Fol Unv. Agrc. Stetn. 2007, Oeconomc 258 (49), Andrzej JUREK CHARAKTERYSTYKA I MOŻLIWOŚCI STOSOWANIA WIELOKRYTERIALNEJ METODY ANALIZY HIERARCHICZNEJ PROBLEMU DESCRIPTION AND POSSIBILITIES OF THE USAGE MULTICRITERIAL METHODS OF THE ANALYTIC HIERARCHY PROCESS Ktedr Zstosowń Mtemtyk, Akdem Rolncz ul. Monte Cssno 6, Szczecn Abstrct. Ths pper presents of theoretcl ssumptons of the multcrter nlyss for exmple of methods the Anlytc Herrchy Process (AHP). Ths method mkes possble the settlement of the decson problems cross hs performnce n the form of the herrchcl structure nd ssgnng to ech crter of defnte weghts. The m of ths work s lso performnces of the possblty of the prctcl usge of the method of the Anlytc Herrchy Process to the estmton of the economc-fnncl stuton of the compnes. The AHP method hs s the use to solvng of the problems, contnng more thn one crteron decson, wth whch we del n effect of economc. Słow kluczowe: nlz herrchczn problemu (AHP), nlzy welokryterlne, drzewo struktury herrchcznej, rozwązywne problemów decyzyjnych. Key words: the Anlytc Herrchy Process (AHP), Multcrter nlyss, the tree of the herrchcl structure, solvng of decsons problem. WSTĘP Jednym z głównych zdń decydentów jest rcjonlne podejmowne decyzj gospodrczych. Według teor rcjonlnych oczekwń w przedsęborstwe z rcjonlne uwż sę tke dzłn, które są prowdzone w dobrej werze, zgodne ze zdrowym rozsądkem z ktulną wedzą relzujących je osób, bez względu n formę włsnośc. Z punktu wdzen włśccel frmy mnmlnym wymogem rcjonlnego postępown w dzłlnośc gospodrczej jest neszkodzene nteresom włsnej frmy orz włsnym dltego w momence wystąpen trudnośc lub sytucj kryzysowych rcjonlność nkzuje zpobegne nekorzystnym nstępstwom, tk by frm przetrwł beżące problemy, wększość ztrudnonych w nej prcownków ne strcł prcy. Dltego rcjonlność podejmownych w przedsęborstwe dzłń pownn sę operć n tzw. zsdze gospodrnośc, której stotą jest zpewnene tkego gospodrown, by przy posdnych nkłdch osągnąć mksymlny stopeń relzcj celu (zsd njwększego efektu) lbo by przy zdnym stopnu relzcj celu użyć mnmlnych środków (zsd njmnejszego nkłdu). W przedsęborstwe rcjonlne gospodrowne występuje wówczs, gdy jego końcowe cele ne są konkurencyjne wobec sebe gdy relcje mędzy celm końcowym pośrednm orz relcje mędzy poszczególnym celm słm środkm ch relzcj są zgodne z zsdą gospodrnośc. W prktyce mmy do czynen z sytucją występown pewnego zboru celów, jke stw sobe kerownctwo przedsęborstw. W prcy podjęto próbę usystemtyzown

2 68 A. Jurek metodolog welokryterlnych nlz decyzyjnych n podstwe metody nlzy herrchcznej problemu (AHP). Metod AHP jest bowem stosown do rozwązywn problemów decyzyjnych, zwerjących węcej nż jedno kryterum decyzyjne, z jkm mmy do czynen w prktyce ekonomcznej. Metod t umożlw uporządkowne problemu decyzyjnego poprzez jego przedstwene w forme struktury herrchcznej orz przyporządkowne poszczególnym kryterom określonych wg. Celem nnejszej prcy jest równeż przedstwen możlwośc stosown metody nlzy herrchcznej problemu do oceny sytucj ekonomczno-fnnsowej przedsęborstw. ISTOTA I CHARAKTERYSTYKA METODY AHP Metod nlzy herrchcznej problemu AHP (ng. the Anlytc Herrchy Process) jest metodą welokryterlnych nlz decyzyjnych, któr jest stosown do rozwązywn problemów decyzyjnych, zwerjących węcej nż jedno kryterum decyzyjne (Schnederjns Grvn 997). Metod t, łącząc w sobe pewne koncepcje z mtemtyk psycholog, umożlw uporządkowne problemu decyzyjnego poprzez jego przedstwene w forme struktury herrchcznej orz przyporządkowne poszczególnym kryterom określonych wg (Rogowsk 997). Metod AHP zostł oprcown przez Thoms L. Sty ego po rz perwszy przedstwon w prcy A sclng method for prortes n herrchcl structures, zmeszczonej w 977 w Journl of Mthemtcl Psychology. Sty (980) zproponowł wykorzystne jej w welu dzedznch w celu ułtwen optymlnych wyborów w sytucj, gdy decydent m do dyspozycj wększą lość kryterów oceny różnych wrntów decyzyjnych. Metod t dje bowem możlwość redukcj złożonych wyborów do ser prostych porównń czynnków lub wrntów prm, tk wybór jest zwsze brdzej skuteczny efektywny. Owe porównywne prm pozwl w rezultce n przeprowdzene lczbowej mry (herrch) wżnośc bdnych czynnków lub wrntów. Metod AHP skłd sę z dwóch nstępujących etpów: ) z tworzen struktury herrchcznej, 2) z przeprowdzen ocen w rmch struktury herrchcznej. Ponższy ops metody nlzy herrchcznej problemu przedstw wersję opsną w lterturze polskojęzycznej (Rogowsk 998). Etp I. Tworzene struktury herrchcznej Celem perwszego etpu metody AHP jest dokonne strukturyzcj problemu przedstwene go w postc struktury herrchcznej. Poleg to n tym, by wychodząc od ogólnego przedstwen problemu, stopnowo dokonć jego uszczegółowen, rozkłdjąc n mnejsze prostsze częśc skłdowe stnowące elementy oceny problemu. Strukturę herrchczną możn njlepej przedstwć w postc znnego w teor grfów drzew (rys. ). Z pomocą drzew możn przedstwć dowolne zgdnene o njbrdzej nwet złożonej strukturze (Domńsk 997).

3 Chrkterystyk możlwośc stosown Cel główny Cel pomocnczy p Chrkterystyk C Chrkterystyk C 2 Cel pomocnczy p 2 Chrkterystyk C Chrkterystyk C Chrkterystyk C 2 Cel pomocnczy p n Chrkterystyk C Chrkterystyk C Chrkterystyk C 2 Chrkterystyk C Rys.. Drzewo struktury herrchcznej problemu Źródło: oprcowne włsne n podstwe: Rogowsk (998). Po lewej strone drzew znjduje sę element o njmnejszej szczegółowośc (cel główny), poruszjąc sę dlej w prwo przechodzmy do elementów o corz wększej szczegółowośc (cele pomocncze chrkterystyk). Wszystke wymenone elementy drzew stnową podstwowe trzy skłdowe nlzownego problemu. Punktem wyjśc tworzen struktury herrchcznej jest określene celu głównego, który w konstruownym przez ns drzewe jest elementem o njwększym pozome ogólnośc. Cel główny określny jest jko stn, który chcemy osągnąć przez rozwązne dnego zgdnen jest to wrunek zwerjący w sobe cłą stotę problemu. Zdentyfkowne celu głównego stnow punkt wyjśc w tworzenu struktury herrchcznej.

4 70 A. Jurek Cele pomocncze są to nne cele wyróżnone w nlzownym probleme przyczynjące sę do relzcj celu głównego. Są to cele równorzędne, spośród których żden ne mus domnowć nd pozostłym, przy czym są one bezpośredno podporządkowne celow głównemu. Osttn pozom struktury herrchcznej tworzą chrkterystyk (kryter). Chrkterystyk jest to określony spekt problemu stotny z punktu wdzen relzcj postwonego celu. Określene chrkterystyk m znczene unwerslne, gdyż trzeb je rozumeć jko nzwę tego, co pozwl zdentyfkowć nlzowny problem. Chrkterystyk możn przedstwć ztem jko kryter, którym posługujemy sę przy podejmownu decyzj. Z reguły mją one chrkter zgregowny, co ozncz, że możn je rozbć n tzw. podchrkterystyk umożlwjące brdzej szczegółowe określene dnego spektu problemu. Wybór chrkterystyk jest brdzo wżnym elementem cłej metody, gdyż w osttecznośc od trfnośc wybrnych cech zleży jkość podjętych decyzj (Admus Szr 2000). Efektem przeprowdzonej nlzy problemu będze ztem: ) zdefnowne celu głównego, 2) określene lczby celów pomocnczych p, 3) określene n(p) chrkterystyk. Etp perwszy m chrkter nltyczny, gdyż od jkośc wykonnej nlzy orz pozomu jej dokłdnośc zleży uzyskny wynk końcowy. Dltego wżne jest, by osob lub zespół osób dokonujący dekompozycj problemu gruntowne znl nlzowne zgdnen od strony merytorycznej. Pomnęce bowem jkegoś spektu problemu w tym etpe może spowodowć, że rozwązne końcowe ne będze w pełn obrzowć prwdzwego stnu nlzownego problemu. Etp II. Ocen chrkterystyk obektów w strukturze herrchcznej Etp ten poleg n przypsnu wg chrkterystykom określonym w poprzednm etpe orz n przeprowdzenu oceny obektów. Wg chrkterystyk wskzują n wpływ poszczególnych chrkterystyk n relzcję celu głównego. Określene wżnośc kryterów odbyw sę poprzez porównne ch prm mędzy sobą. Ocen jest trybutem wżnośc dnej chrkterystyk X w relzcj celu bezpośredno ndrzędnego, w porównnu z chrkterystyką Y. Oceny tke formułuje sę zgodne z dzewęcostopnową sklą, wprowdzoną przez Sty ego, przedstwoną w tb.. Tbel. Skl preferencj mędzy porównywnym elementm według Sty ego Przewg wżnośc elementów decyzyjnych Równowżność Słb lub umrkown Istotn, zsdncz, mocn Zdecydown lub brdzo mocn Absolutn Ops wżnośc elementów decyzyjnych X m tke smo znczene jk Y (ob elementy przyczynją sę w równym stopnu do osągnęc celu) X m neco wększe znczene jk Y (neprzekonujące znczene lub słb preferencj jednego elementu nd drugm) X m wyrźne wększe znczene nż Y (zsdncze lub duże znczene lub duż preferencj jednego elementu) X m bezwzględne wększe znczene nż Y (zdecydowne znczene lub brdzo duż preferencj jednego elementu) X m bsolutne wększe znczene nż Y (bsolutne znczene lub bsolutn preferencj jednego elementu) Źródło: oprcowne włsne n podstwe: Sty (986). Przyporządkown wrtość

5 Chrkterystyk możlwośc stosown... 7 Ocenę przeprowdz sę poprzez porównne wżnośc dwóch chrkterystyk (elementów decyzyjnych). Wynk porównn jest wyrżony w języku opsowym, któremu przyporządkowno wrtośc lczbowe, obrzujące znczene powązn pomędzy cechm. Wrtośc pośredne: 2, 4, 6 8 przyporządkowuje sę w przypdku trudnośc w klsyfkcj wynku gdy uwżmy, że znjduje sę on mędzy wymenonym w klsyfkcj cechm (Chung 200; Deng n. 2002). Brdzo stotne w metodze AHP jest złożene przechodnośc ocen gdy w wynku porównn chrkterystyk X z chrkterystyką Y otrzymuje sę wrtość, utomtyczne nleży przyjąć, że wynkem porównn chrkterystyk Y z X mus być wrtość (Rogowsk 997). Określne wg dl wybrnych chrkterystyk orz ocen klsyfkcj obektów przebegją n podstwe nstępującej procedury bdń. Perwszych sześć kroków nlzy dotyczy określen wżnośc poszczególnych chrkterystyk, nstępne trzy krok służą do oceny obektów bdwczych. Krok. Dl kżdej chrkterystyk C, przy =, n, nleży wskzć chrkterystyk C j dl j =, n, od których chrkterystyk C jest wżnejsz, orz przyporządkowć m lczby j, określjące, w jkm stopnu jest on wżnejsz. Wynk przedstw sę w mcerzy porównń A : Krok 2. 2 A = M n Nleży uzupełnć mcerz porównń A zgodne z zsdm: gdy = j, przyjmujemy =, j 2 M gdy j =, to j =, gdy brkuje oceny, przyjmujemy =. Krok 3. j = j Nleży znormlzowć wynk w kolumnch mcerzy A według wzoru: j = n = j j 2n K K K n 2n M, gdze =, n.

6 72 A. Jurek Krok 4. Nleży zsumowć w werszch wynk normlzcj: Krok 5. n b = j, gdze j =, n. j= Nleży oblczyć ndywdulne oceny chrkterystyk ze względu n rozptrywny bezpośredno cel ndrzędny według zsdy: b v = n, gdze j =, n. j j= W orygnlnej metodze nlzy herrchcznej problemu (AHP), opsnej przez Sty ego (980), zmst przedstwonych wyżej kroków 3 5 wykonuje sę odpowedne przeksztłcen wektorów włsnych mcerzy porównń A orz wylcz sę współczynnk konsekwencj C. R. (ng. consstency rto). Przykłdy wyznczen ocen chrkterystyk metodą wektorów włsnych mcerzy możn znleźć m.n. w prcch Sty ego Alexndr (989), Stty ego (990) orz Chung (200). Współczynnk C. R. określ, w jkm stopnu wzjemne porównn wżnośc poszczególnych chrkterystyk są konsekwentne. Ozncz to, że jeżel wynkem porównn chrkterystyk X z chrkterystyką Y jest 2, wynkem porównn chrkterystyk Y z chrkterystyką Z jest 3, to jeżel bylbyśmy konsekwentn, wynkem porównn chrkterystyk Z z chrkterystyką X pownno być 6. Ponewż podczs dokonywn wzjemnych porównń chrkterystyk w kroku. orz uzupełnen ch w kroku 2. ne jest wymgn od bdcz konsekwencj w sądch, współczynnk C. R. umożlw przeprowdzene oceny konsekwencj porównń n tym etpe nlzy. Współczynnk konsekwencj C. R. wylczmy, korzystjąc z tzw. Indeksu konsekwencj C. I. (ng. Consstency ndex), który według Sty ego zostł zdefnowny ponższą relcją (Gogus Boucher 998): λmx n C. I. = n gdze: λ mx mksymln lub główn wrtość włsn mcerzy porównń rzędu n, n lczb porównywnych chrkterystyk. Współczynnk konsekwencj C. R. wylczmy jko procentowy lorz ndeksu konsekwencj C. I. orz losowego ndeksu R. I., co przedstw ponższ relcj: C. I. C. R. = 00% R. I. Indeks losowy R. I. jest średnm C. I. dl dużej lczby losowo wygenerownych porównń z mcerzy o wymrch n n, jego wrtośc są wrtoścm stblcownym, co przedstw tb. 2.

7 Chrkterystyk możlwośc stosown Tbel 2. Wrtośc ndeksu losowego R. I. według Sty ego Rząd mcerzy Rozmr próby R.I. 0,00 0,58 0,90,2,24,32,4,45,49,5,48,56,57,59 Źródło: oprcowne włsne n podstwe: Dodd n. (995). W przypdku, gdy wrtość współczynnk konsekwencj C.R. jest mnejsz lub równ 0%, przyjmuje sę, że współczynnk ten jest kceptowny, co ozncz, że porównn chrkterystyk są konsekwentne. W przecwnym wypdku (C.R. > 0%) możemy stwerdzć, że występują znczne nekonsekwencje w porównnch. Dltego nleży wówczs cofnąć sę do kroku. ponowne dokonć porównń tych chrkterystyk, które w njwększym stopnu przyczynły sę do powstłych nekonsekwencj. W przypdku pełnej konsekwencj sądów dokonywnych prm porównń otrzymujemy: λ = n, C. I. = 0 orz C. R. = 0 mx Współczynnk konsekwencj C. R. jest w lterturze nzywny równeż ndeksem zgodnośc (Domńsk 997; Admus Szr 2000) lub nwet, ze względu n sens nterpretcyjny, wskźnkem nezgodnośc (Wysock Łuczk 2002). Nleży zwrócć uwgę, że nezleżne od przyjętej metody oblczenowej efektem końcowym tego etpu bdń są wg uzyskne dl wybrnych chrkterystyk. Krok 6. Nleży przyporządkowć kżdemu nlzownemu obektow ocenę punktową ze względu n kżdą chrkterystykę (zkłdmy, że dysponujemy sklą punktową, w której dokonujemy oceny, np. od do 5). Oceny ( o j ) obektu ze względu n chrkterystykę j zpsujemy w postc mcerzy O o wymrch k n, przy czym =, k ozncz numer obektu, j =, n numer chrkterystyk. Wrtośc o j zwerją sę w przedzle przyjętym do oceny punktowej. Krok 7. Ocenmy jest obekt ze względu n wszystke chrkterystyk, przy uwzględnenu stopn udzłu kżdej chrkterystyk w relzcj celu głównego. Ocenę ostteczną dl kżdego ocennego obektu otrzymujemy według wzoru: S = n j= o j v j dl j =, n Krok 8. Klsyfkujemy obekty według rosnącej wrtośc ocen obektów wybermy tk obekt, który m njwększą wrtość oceny S, tzn. spośród S. =, k

8 74 A. Jurek PRZYKŁADY ZASTOSOWANIA METODY AHP Obszr zstosown metody herrchcznej nlzy problemu (AHP) ne ogrncz sę jedyne do nlzy oceny wybrnych obektów bdwczych. W procese zrządzn przedsęborstwem jednym z wżnejszych elementów, decydującym o jego sukcese rynkowym, jest jkość podejmownych przez włdze frmy decyzj. Rozwój konkurencj n rynku orz postęp technologczny, wrz z towrzyszącym mu wzrostem lczby dostępnych nformcj, sprwją, że proces zrządzn przedsęborstwm jest dzsj corz brdzej złożony. Możn stwerdzć, że zdecydown wększość problemów decyzyjnych, które kerownctwo przedsęborstw zmuszone jest rozwązywć w procese zrządzn, m chrkter welokryterlny. Dodtkowym elementem, utrudnjącym proces podejmown włścwych decyzj gospodrczych, jest sytucj, w której corz częścej nleży przeprowdzć ocenę czynnków jkoścowych, trudnych do zmerzen w ktegorch ekonomcznych. W tkch sytucjch metod nlzy herrchcznej problemu jest brdzo cennym nrzędzem bdwczym, które pomoże usprwnć zobektywzowć trudny proces decyzyjny. Problemtyk nlzy oceny przedsęborstw jest tkm obszrem, w którym nezwykle stotne jest oprce sę n rcjonlnych obektywnych kryterch wyboru. W tej sytucj oprócz elementów loścowych, djących sę wyrzć merzlnym welkoścm ekonomcznym, brdzo wżną rolę odgrywją kryter jkoścowe (np. jkość produktu, zrządzne przedsęborstwem). Wykorzystywn w metodze AHP skl ocen Sty ego jest szczególne przydtn do oceny włśne tkch mękkch (neostrych, rozmytych ng. fuzzy) kryterów. Umożlw bowem łtwe przetłumczene przeprowdznych przez ekspertów ocen znczen kryterów n konkretne wrtośc lczbowe, będące wgm poszczególnych kryterów. Przykłdy wykorzystn metody AHP w przypdku tzw. neostrych kryterów oceny możn znleźć m.n. w prcch Slo (996), Gogus Boucher (998) orz Kuo n. (2002). Zletą przedstwonej metody herrchcznej nlzy problemu jest to, ż wbrew pozorom, ne jest on specjlne skomplkown pod względem oblczenowym. Do przeprowdzen oblczeń mtemtycznych wystrczy bowem dowolny rkusz klkulcyjny. N przykłd wykorzystując rkusz klkulcyjny (np. EXCEL), możn z łtwoścą utworzyć plkcję, któr umożlw nltykow wykorzystne tej metody w celu usprwnen procesu podejmown decyzj w sytucj, gdy o jej podjęcu decyduje klk kryterów. Nleży jednk pmętć, że w przypdku wykorzystn wedzy klku ekspertów nezbędne jest uwzględnene w metodze AHP procedury syntezy ch opn. Problem syntezy opn welu ekspertów możn rozwązć n klk sposobów. Jeden ze sposobów zkłd, że ocen grupow chrkterystyk jest przeprowdzn kżdorzowo w rmch kżdej grupy chrkterystyk rozptrywnych ze względu n pewną chrkterystykę ndrzędną. Procedur tkej syntezy skłd sę z dwóch kroków. Krok. Tworzymy mcerz ocen ndywdulnych dl chrkterystyk z dnej grupy.

9 Chrkterystyk możlwośc stosown O O k C () V K V ( k) B = C 2 () 2 V K V ( k) 2 M M C n V () n K V ( k) n Zkłdmy, że: wykorzystujemy nformcję od k ekspertów: O, K, O, k zdentyfkowne zostło n chrkterystyk: C, K, C. n Krok 2. Przeprowdzmy ocenę grupową dl poszczególnych =, n chrkterystyk według wzoru: w = k n = Syntetyczn ocen grupow wżnośc chrkterystyk jest ustln jko średn rytmetyczn ndywdulnych ocen przeprowdznych przez poszczególnych ekspertów. Podstwową wdą tkego podejśc jest to, że w przypdku sytucj, w której mmy do czynen z dużym rozbeżnoścm w ndywdulnych ocench poszczególnych ekspertów, przyjęce jko oceny grupowej średnej rytmetycznej z ocen ndywdulnych, bez nlzy przyczyny rozbeżnośc wynków nlzy, może być dużym uproszczenem. Dltego nleży brdzo dokłdne doberć ekspertów do nlzy lub odrzucć wynk nlz ekspertów znczne różnących sę od pozostłych. Procedur ocen według metody herrchcznej nlzy problemu ceszy sę corz wększą populrnoścą. Jest stosown w różnych dzedznch, tj. w grch wojennych (Cheng n. 999), edukcj (Huser Tdkmll 996), telekomunkcj (Tm Tumml 200), energetyce (Kbln 997) do rozwązywn problemów decyzyjnych, w których występuje węcej nż jedno kryterum. Problemy decyzyjne są elementem procesu zrządzn z reguły mją chrkter welokryterlny. Wprowdzene metody herrchcznej nlzy problemu w struktury wspomgjące system zrządzn może ztem znczne usprwnć zobektywzowć złożony proces decyzyjny. W lterturze przedmotu możn znleźć tkże nne cekwe przykłdy zstosown metody herrchcznej nlzy problemu. Jednym z obszrów zstosowń metody AHP jest bnkowość, gdze wykorzystywno ją m.n. do nlzy oceny oddzłów bnku (Jurek 2002). Oprócz tego duże korzyśc może dć jej zstosowne do oceny dystrybucj usług bnkowych, w plnownu strtegcznym w bnku (Arbel Orgler 990) czy plnownu loklzcj plcówek bnkowych (Rogowsk 997). Corz częścej metodę nlzy herrchcznej problemu stosuje sę równeż w ekonom w celu np. obnżen kosztów trnsportu (Schnederjns Grvn 997), wyboru odpowednego kontrhent dostwcy wyrobów (Al-Hrb 200), ustlen włścwej loklzcj obektów hndlowych (Chung 200; Kuo n. 2002). v ( j)

10 76 A. Jurek Ze względu n swoją prostotę, elstyczność w przystosownu wysoką efektywność w nlzownu rozwązywnu problemów decyzyjnych metod Sty ego może być równeż brdzo przydtn w określnu prorytetów w zrządznu jednostkm dmnstrcj publcznej (Admus 2002). Przedstwone w tej prcy bdn empryczne z 2002 roku n pozome gmny (Klwr Zebrzydowsk Tomce) pozwolły ne tylko n loścowe określene prorytetów w zrządznu gmną, le równeż n wybór njlepszego modelu zrządzn, który prowdzłby do wzrostu pozomu cywlzcyjnego meszkńców gmny. Metody welokryterlnych nlz decyzyjnych mogą być tkże wykorzystywne w rolnctwe. Zwłszcz w lterturze zchodnej możn znleźć wele przykłdów zstosown tych metod. N przykłd Deng n. (2002) przedstwl wykorzystne metody AHP w turystyce do oceny wlorów nturlnych nrodowych loklnych prków w Austrl, opsu przyrodnczych, geogrfcznych, hstorycznych, kulturowych ekonomcznych spektów trkcyjnośc kompleksu nturlnego. Rezultty ch bdń śwdczą o tym, że n przynleżność pozycję w klsyfkcj poszczególnych prków mją wpływ przede wszystkm bogctwo nturlne kulturowe (60,76%), dostępność komunkcyjn (8,49%) orz udogodnen edukcyjne, rekrecyjne nfrstrukturlne (9,56%). Hysh (998) wskzuje ntomst n możlwość stosown welokryterlnej nlzy decyzyjnej w rolnctwe ze względu n złożoność rozbeżność celów producentów rolnych. Zwrc on uwgę, że znczne zwększ sę rol metod welokryterlnych, gdyż możlwość przyporządkown wg poszczególnym kryterom oceny umożlw ops specyfk produkcj rolnczej. Problem ten Hysh stotne rozwnął w prcy Multcrter nlyss for grculturl resource mngement: A crtcl survey nd future perspectves (2000), w której zmeścł szczegółowy przegląd metod welokryterlnych ch zstosowń w rolnctwe. N uwgę zsługuje zestwene wynków bdń różnych utorów, ze szczególnym uwzględnenem prezentcj kryterów czynnków oceny przedsęborstw rolnczych. Hysh (2000) wskzuje jednk n znczne zróżncowne celów, do których dążą poszczególn bdcze. Wększość uwż, że głównym kryterum oceny rentownośc produkcj rolnczej pownn być mksymlzcj zysku netto, co jednk kłóc sę z poglądm o dbłość o środowsko nturlne. Dltego możlwość wżen celów przy wykorzystnu metod herrchcznych dje sznsę n uwzględnene wszystkch stotnych spektów oceny. W osttnch ltch równeż w lterturze polskej zczęły pojwć sę przykłdy wykorzystn metody herrchcznej nlzy problemu w rolnctwe. Admus Szr (2000) po rz perwszy w nukch ekonomczno-rolnczych metodę AHP zstosowl do rcjonlzcj zrządzn orgnzcj gospodrstw rolnczych. W prcy swojej przedsęborstwo rolncze potrktowl jko złożony system orgnzcyjno-produkcyjny, który relzuje swoje cele w cągle zmenjącym sę otoczenu. Wdomo bowem, że rolnk mus ne tylko dbć o poprwę ekonomczną efektywnośc gospodrstw, le tkże relzowć nne cele dotyczące rozwoju lterntywnych do rolnctw źródeł dochodu przez utrzymne krjobrzu wejskego ochronę środowsk, wns cywlzcyjny kulturowy m.n. poprzez zdecydowną poprwę wyksztłcen dzec tp. Dltego zstosowne procedur metody AHP ułtw ocenę lterntywnych decyzj zrówno merzlnych (cele fnnsowe), jk nemerzlnych (cele jkoścowe).

11 Chrkterystyk możlwośc stosown W lterturze możn równeż znleźć donesen n temt wykorzystn metody Sty ego do wyboru scenruszy rozwoju obszrów wejskch. Przedstwone w prcch Wysockego Łuczk (2002) bdn empryczne pozwolły n określene stopn ntensywnośc dzłń gospodrczych, które nleżłoby podejmowć w celu wsprc rozwoju obszrów wejskch w kżdym subregone Welkopolsk. Zproponown procedur nlzy doprowdzł do wyboru njlepszego (spośród proponownych) progrmu rozwoju, który zkłdł powązne poszczególnych subregonów, wchodzących w skłd województw welkopolskego, w jeden spójny welofunkcyjny regon o wysoko konkurencyjnej gospodrce, optymlne wykorzystujący zsoby ludzke, przyrodncze kulturowe orz potencjł ekonomczny. Ze względu n porównywne stopn wżnośc kżdej pry przyjętych celów strtegcznych rozwoju obszrów wejskch kżdej pry dzłń służących temu rozwojow wykorzystne metody AHP ułtw wybór njwłścwszego scenrusz. Ntomst w klsycznym podejścu do określen kerunku rozwoju posługwno sę njczęścej ntucją osobstym preferencjm utorów przygotowujących scenrusz. PODSUMOWANIE Przytoczone w prcy obszry zstosown metody herrchcznej nlzy problemu (AHP) potwerdzją przydtność tej metody w procese zrządzn przedsęborstwm. W obecnych wrunkch gospodrczych corz wększ lość problemów decyzyjnych, które kerownctwo przedsęborstw zmuszone jest rozwązywć w procese zrządzn, m bowem chrkter welokryterlny. Dodtkowym elementem, wskzującym n przydtność metody AHP, jest możlwość przeprowdzn oceny n podstwe czynnków o chrkterze zrówno loścowym, jk jkoścowym. N uwgę zsługuje równeż fkt, ż wbrew pozorom metod herrchcznej nlzy problemu ne jest specjlne skomplkown pod względem oblczenowym. Wykorzystywne metody herrchcznej nlzy problemu w procese wspomgn zrządzn przedsęborstwem może ztem znczne usprwnć zobektywzowć złożony proces decyzyjny. PIŚMIENNICTWO Admus W Określene prorytetów w zrządznu jednostkm dmnstrcj publcznej. Pr. Nuk. AE Wroc. 94 (), Admus W., Szr K Zstosowne Anltycznego Procesu Herrchcznego AHP do rcjonlzcj zrządzn orgnzcj gospodrstw (przedsęborstw). Zg. Ekon. Rol. 4/5 (279/280), Al-Hrb K.M., Al S Applcton of the AHP n project mngement. Interntonl J. Project Mng. 9, Arbel A., Orgler Y.E An pplcton of the AHP to bnk strtegc plnnng: the mergers nd cqustons process. Europ. J. Oper. Res. 48, Cheng C.-H., Yng K.-L., Hwng C.-L Evlutng ttck helcopters by AHP bsed on lngustc vrble weght. Europ. J. Oper. Res.6,

12 78 A. Jurek Chung P.-T Combnng the Anlytc Herrchy Process nd qulty functon deployment for locton decson from requrement perspectve. Internt. J. Adv. Mn. Technol. 8, Deng J., Kng B., Buer T Evlutng nturl ttrctons for toursm. Ann. Toursm. Res. 29 (2), Dodd F.J., Donegn H.A., Mc Mster T.B.M Theory nd methodology nverse nconsstency n nlytc herrches. Europ. J. Oper. Res. 80, Domńsk C Wprowdzene do nltycznego procesu herrchcznego. Tksonom 4, Gogus O., Boucher T.O Strong trnstvty, rtonlty nd wek monotoncty n fuzzy prwse comprsons. Fuzzy Sets nd Systems 94, Huser D., Tdkmll P Theory nd methodology the Anlytc Herrchy Process n n uncertn envronment: A smulton pproch. Europ. J. Oper. Res. 9, Hysh K Multcrter d for grculturl decsons usng preference reltons: methodology nd pplcton. Agrc. Systems 58 (4), Hysh K Multcrter nlyss for grculturl resource mngement: crtcl survey nd future perspectves. Europ. J. Oper. Res. 22, Jurek A Wykorzystne wybrnych neklsycznych metod nlzy przedsęborstw do oceny sytucj ekonomcznej oddzłów bnku. Fol Unv. Agrc. Stetn., Ser. Oeconomc 230 (4), Kbln M Prortzton of decentrlzed electrcty optons vlble for rurl res n Jordn. Pergmon. Energy Conv. Mng. 38 (4), Kuo R.J., Ch S.C., Ko S.S A decson support system for selectng convenence store locton through ntegrton of fuzzy AHP nd rtfcl neurl network. Comp. Industry 47, Rogowsk G Zstosowne metody herrchcznej nlzy problemu do plnown loklzcj plcówek bnkowych. Bnk Kredyt /2, Rogowsk G Metody nlzy oceny dzłlnośc bnku n potrzeby zrządzn strtegcznego. Wydw. Wyższej Szkoły Bnkowej, Poznń. Sty T.L A sclng method for prortes n herrchcl structures. J. Mthemt. Psychol. 5, Sty T.L The Anlytc Herrchy Process: plnnng. Prorty settng. Resource llocton. McGrw-Hll, New York. Sty T.L Axomtc foundton of the Anlytc Herrchy Process. Mng. Sc. 32 (7), Sty T.L How to mke decson: The Anlytc Herrchy Process. Europ. J. Oper. Res. 48, Sty T.L., Alexnder J.M Group decson mkng nd the AHP [n: The Anlytc Herrchy Process, plctons nd studes]. Eds. B.L. Golden, E.A. Wsl, P.T. Hrker. Sprnger-Verlg, Wesbden. Slo A.A On fuzzy rto comprsons n herrchcl decson models. Fuzzy Sets nd Systems 84, Schnederjns M.J., Grvn T Usng the Anlytc Herrchy Process nd mult-objectve progrmmng for selectons of cost drvers n ctvty-bsed costng. Europ. J. Oper. Res. 00, Tm M.C.Y., Tumml R.V.M An pplcton of the AHP n vendor selecton of telecommunctons system. Internt. J. Mng. Sc. 29, Wysock F., Łuczk A Wykorzystne metod tksonometrycznych Anltycznego Procesu Herrchcznego do wyboru scenruszy rozwoju obszrów wejskch. Zg. Ekon. Rol. 4/5 (29/292), 3 23.