Zastosowanie dynamicznej metody kohortowej do prognozowania liczby pracujących w rolnictwie w Polsce

Transkrypt

1 Zasosowanie dynamicznej meody kohorowej do prognozowania liczby pracujących w rolnicwie w Polsce The applicaion of he dynamic cohor approach o long-erm projecion of agriculure employmen in Poland Mgr Paweł Srzelecki, Zakład Demografii, Insyu Saysyki i Demografii, Szkoła Główna Handlowa Insyu Ekonomiczny, Narodowy Bank Polski STRESZCZENIE Celem opracowania jes zasosowanie dynamicznej meody kohorowej do projekcji zmian liczby i srukury wieku pracujących w rolnicwie w okresie Meoda a zosała spopularyzowana w prognozowaniu podaży pracy poprzez opracowania OECD oraz Komisji Europejskiej. W zasosowaniu do projekcji liczby osób pracujących w rolnicwie umożliwia uwaglednienie isoonych w przeszłości efeków kohorowych. Projekcja dokonana ą meodą zosała dokonanana przy założeniu sabilizacji napływów i odpływów do pracy w rolnicwie w kolejnych generacjach na poziomie obserwowanycm w laach oraz wykorzysaniu projekcji ludności Polski przygoowanej przez Eurosa (EUROPOP2011). Wyniki projekcji wskazują, że do 2060 roku liczba pracujących w rolnicwie indywidualnym może zmniejszyć się z prawie 2 mln w 2010 roku do około 640 ys., co pociągnie akże spadek odseka pracujących w rolnicwie z ok. 13% do około 6% ogółu pracujących w gospodarce. Około 2020 roku Polska powinna osiągnąć odseek pracujących w rolnicwie poniżej obserwowanego w 2008 roku w Grecji i Porugalii, krajach o najwyższym udziale rolnicwa wśród pracujących w grupie krajów UE15. JEL: Q10, J21 Słowa kluczowe: pracujący w rolnicwie, projekcja podaży pracy, dynamiczna meoda kohorowa, różnice pomiędzy kohorami ABSTRACT The purpose of his paper is o apply a dynamic cohor mehod for projecion of he number and age srucure of working in agriculure in he period This mehod has been popularized in forecasing labor supply in publicaions of he OECD and he European Commission. The applicvaion of ha mehod o he projecion of he number of people working in agriculure allows aking ino consideraion imporan cohor effecs observed in he pas. The projecion performed wih his mehod have been prepared assuming a sabilizaion of inflows and ouflows o work in agriculure in subsequen generaions a he level observed in and using he Polish populaion of projecion prepared by Eurosa (EUROPOP2011). Resuls of projecion indicae ha by 2060 he number of individuals working in agriculure may decrease from nearly 2 million in 2010 o abou 640 housands. I will also mean a decrease in he percenage employed in agriculure from abou 13% o abou 6% of he oal workforce in he economy. Around 2020 Poland should achieve he percenage working in agriculure less han ha observed in 2008 in Greece and Porugal, he counries wih he highes share of agriculure among he group of EU15 counries. JEL: Q10, J21 Keywords: agriculure employmen, labour force projecion, dynamic cohor approach, cohor differences 1

2 1.Wprowadzenie Polska należy do krajów UE 27 o największym odseku osób pracujących w rolnicwie indywidualnym w sosunku do ludności i do liczby pracujących ogółem. Przemiany srukuralne w polskim rolnicwie powodują jednak, że od począku la 1990-ych liczba osób pracujących w rolnicwie znajduje się w rendzie spadkowym. Ważnym powodem zmian jes relaywnie niższa wydajność pracy w rolnicwie w porównaniu z innymi sekcjami gospodarki i wynikające sąd przecięnie niższe dochody osób zarudnionych w ym sekorze. Zmiany w rolnicwie zachodzą jednak powoli i można zakładać, że są związane w dużym sopniu ze zmianami generacyjnymi, zn. głównym powodem zmniejszania się liczby osób pracujących w rolnicwie nie jes ich odpływ do pracy w innych sekorach gospodarki, ale coraz mniejszy napływ do rolnicwa osób względnie młodych, kóre dziedziczą rodzinne gospodarswa rolne. Praca w indywidualnym gospodarswie rolnym jes najczęściej powiązana z długookresowymi decyzjami zwianymi z zarządzaniem mająkiem rodzinnym oraz przynależnością do odrębnego sysemu zabezpieczania społecznego. Wymienione cechy pracy w gospodarswach rolnych zachęcają do prognozowania dalszych zmian za pomocą meody, kóra powala uwzględnić urzymujące się w długim okresie różnice pomiędzy generacjami. Celem niniejszego arykułu jes prezenacja możliwości zasosowania dynamicznej meody kohorowej (DMK) do modelowania wpływu zmian demograficznych oraz rendów udziału pracujących w rolnicwie w poszczególnych generacjach do przewidywania przyszłej wielkości i srukury liczby pracujących w ym sekorze. W arykule przedsawiona zosała bliżej dynamiczna meoda kohorowa, oraz jako przykład jej zasosowania przygoowana na jej podsawie projekcja na laa przy założeniu sałych paramerów z la oraz analiza wrażliwości na zmiany założeń. Dynamiczna meoda kohorowa ma wiele zale w sosunku do prosych meod używanych do prognoz zarudnienia w rolnicwie. Po pierwsze, w przeciwieńswie do eksrapolacji rendów zagregowanej liczby pracujących w rolnicwie, DMK pozwala na uzyskanie spójnej projekcji liczby pracujących w rolnicwie według wieku i płci, co ma duże znacznie z punku widzenia zasosowań doyczących przyszłości sekora rolniczego (akich jak np.: przyszłe zmiany liczby ubezpieczonych i świadczeniobiorców KRUS, sanu zdrowia osób pracujących w rolnicwie, czy procesu worzenia gospodarsw domowych użykujących gospodarswa rolne) wymaga informacji doyczących srukury wieku i płci osób pracujących w rolnicwie. Po drugie, zaproponowana meoda w większym sopniu pozwala odzwierciedlić 2

3 zjawiska w rolnicwie indywidulanym (napływy i odpływy pomiędzy pracą w rolnicwie i poza rolnicwem), co przyczynia się do poencjalnie większej wiarygodności prognoz. Meoda DMK ma naomias ograniczone możliwości bezpośredniego uwzględnienia w modelu zmiennych ekonomicznych. Arykuł składa się poza wsępem z pięciu części. W rozdziale drugim przedsawione zosały kwesie definicyjne oraz źródła danych do projekcji. W rozdziale rzecim omówiona zosała meoda projekcji. W rozdziale czwarym zaprezenowane zosały endencje zmian zarudnienia w Polskim rolnicwie w ciągu osanich 15 la, naomias w rozdziale piąym przedsawione zosały założenia i wyniki projekcji. Szósy rozdział zawiera podsumowanie wyników i wnioski. 2.Dane i definicja osoby pracującej w rolnicwie Precyzyjne określenie liczby osób pracujących w rolnicwie zależy od przyjęej definicji. W przeciwieńswie do zarudnienia najemnego większość pracy w polskim rolnicwie świadczona jes bez formalnych umów, a ponado duża cześć osób rakuje zarudnienie w rolnicwie jako pracę sezonową lub dodakową formę zarobku. Dodakowo charaker pracy w gospodarswie rolnym powoduje, że obciążenie czasowe pracą w rolnicwie nie jes sałe (jak w przypadku zarudnienia na umowę o pracę), ale zmienia się zależnie od pory roku i rodzaju prowadzonej działalności. W niniejszej projekcji przyjęo liczbę pracujących w rolnicwie definiowaną na podsawie informacji z Badania Akywności Ekonomicznej Ludności (BAEL). Na podsawie ych danych osobą pracującą w rolnicwie, była osoba, kóra przepracowała w ygodniu poprzedzającym badanie przynajmniej jedną godzinę w sekorze rolniczym i rakowała o zajęcie, jako pracę podsawową. Główną zaleą akiego wyboru definicji jes sała i spójna z innymi danymi o rynku pracy definicja. Dane BAEL pozwalają na spójną analizę pracujących w rolnicwie na le całej populacji oraz osób pracujących ogółem, bezrobonych i nieakywnych zawodowo. Ponado dane kwaralne dane BAEL dosępne są dla Polski od połowy 1992 roku, co pozwala na dokąłdną analizę zmian zachodzących w kolejnych laach w przeszłości. Ważnym argumenem przemawiającym za używaniem danych BAEL jes akże fak wykorzysywania ich wielu innych publikacjach doyczących zmian wykorzysania zasobów pracy w rolnicwie ja na przykład (Baranowska e al. 2006), czy (Frenkiel 2003). 3

4 W długookresowej projekcji liczby osób pracujących w rolnicwie indywidualnym prezenowanej w ym arykule wykorzysana zosała prognoza demograficzna EUROSTAT, kóra obejmuje całą populację. W porównaniu z całkowią populacją Polski zakres populacji badanej w BAEL nie obejmuje zw. zbiorowych gospodarsw domowych (akich jak szpiale, koszary, więzienia ip.), sąd dla celów projekcji liczby osób pracujących w rolnicwie dane z prognozy demograficznej Eurosa zosały przeskalowane w oparciu o dane z 2010 roku ak, aby orzymać populację obejmowaną przez BAEL. 3.Meoda projekcji Projekcja liczby osób pracujących w rolnicwie w niniejszym arykule w każdym z okresów zosała opracowana w oparciu o prognozę liczby ludności według płci i pięciolenich grup wieku oraz odpowiadających ym grupom prognozowanych odseków osób pracujących w rolnicwie. Prognozowaną liczbę osób pracujących w rolnicwie można, zaem zdefiniować, jako: (1) Meodą zasosowaną w nieniejszym arykule do prognozowania odseków osób pracujących w rolnicwie w poszczególnych grupach wieku jes Dynamiczna Meoda Kohorowa. DMK zasosowana do prognozowania odseków pracujących w rolnicwie według wieku i płci w przyszłości opiera się na założeniu, że prognozowana cecha w populacji jes w dużym sopniu zróżnicowana pomiędzy generacjami osób niezależnie od jej zróżnicowania według wieku. Innymi słowy, kolejne kohory urodzeniowe różnią się między sobą ze względu na możliwe do uzyskania w ym samym wieku warości rozparywanej cechy. Zasosowane uaj podejście było w przeszłości wykorzysywane do modelowania długookresowych skuków rwałego wzrosu akywności zawodowej w kolejnych kohorach kobie, kóre wyraźnie różniły się ze względu na sosunek do pracy zarobkowej i udział w rynku pracy, a akże w projekcjach podaży pracy w krajach OECD i UE (Burniau e al. 2004), (European Commission 2006). Obliczenia przy użyciu DMK polegają na wyznaczaniu wieku, w kórym odseek pracujących w rolnicwie osiąga maksimum, a nasępnie wyznaczeniu uniwersalnego dla każdej kohory: napływów neo do rolnicwa w grupach wieku poniżej maksimum akywności w rolnicwie oraz odpływów neo poza pracę w rolnicwie w grupach wieku 4

5 powyżej wieku maksymalnej akywności. Główną zaleą omawianej meody jes możliwość oddzielenia w analizie efeków rwale wysokich odseków osób pracujących w rolnicwie w niekórych kohorach (np.: osób sarszych, kóre prawdopodobnie odejdą z rolnicwa dopiero w wieku emeryalnym) od zmian będących wynikiem nauralnych napływów lub odpływów osób z rolnicwa w cyklu życia ( związanych z dziedziczeniem gospodarsw). Zapis procedury opary na (Burniau e al. 2004) i dososowany do projekcji rolników podany jes poniżej. Częsości wyjścia z rolnicwa obliczane są zgodnie z przedsawioną poniżej procedurą. Na począku obliczana jes liczba osób, kóre wycofują się z rolnicwa w czasie od do +d dla grup wieku dla kórych zaangażowanie w rolnicwie spada: OAE,, d AE AE d (2) gdzie oznacza liczbę osób, kóre odejdą z rolnicwa po ukończeniu wieku i czasie pomiędzy okresem i +d, oznacza liczbę osób w rolnicwie w wieku i czasie naomias d AE d pracujących w rolnicwie w czasie +d. AE pracujących oznacza liczbę osób z ej samej kohory Obliczenia na liczbach osób akywnych zawodowo zakłada się, że liczebność kohory w dwóch okresach odległych o d jes aka sama. Wymieranie generacji s i migracje sprawiają, że ak nie jes. Przejście na odseki zarudnienia w rolnicwie oznacza, że założenie o zasępuje się założeniem o braku różnic we współczynnikach akywności zawodowej populacji, kóra wymiera i kóra przeżywa.) populacji w wieku i czasie, o kórej zakłada się, że pozosaje bez zmian, orzymuje się:,, d APR APR Pop OAE * d gdzie wyrażenia APR oznaczają udziały pracujących w rolnicwie w populacji, a Pop populację w wieku w okresie. Warunkowe częsości wyjścia z rolnicwa Pr(ei) orzymujemy przez podzielenie liczby osób, kóre wychodzą poza rolnicwo w czasie do +d (ou of agriculure OAE) przez liczbę osób pozosających w rolnicwie w wieku : ( ) ( ), (3) (3) co można również zapisać, jako: 5

6 Pr( ei ),, d, OAE, d 1 AE APR APR d. (4) Warości ( ) mogą być użye do prognozowania współczynników akywności zawodowej w danej kohorcie w przyszłości na podsawie rekurencyjnego wzoru, kóry pozwala na obliczenie odseka osób pracujących w rolnicwie w danej grupie wieku na podsawie znajomości odseka rolników w ej samej generacji w okresie wcześniejszym oraz częsości odchodzenia z rolnicwa w danym wieku: APR (1 Pr( ei ) ) * APR d,, d (5) Warunkowe prawdopodobieńswa wejścia do rolnicwa obliczane są według zasad przedsawionych powyżej z ą jednak różnicą, iż ym razem zakłada się, że do osiągnięcia wieku maksymalnego zaangażowania w rolnicwie coraz większy odseek osób do ej pory niepracujących w rolnicwie w danej kohorcie zaczyna pracować w rolnicwie, zn. biorąc pod uwagę górny limi udziału w rolnicwie, liczba osób nowo-wchodzących do rolnicwa NAE pomiędzy okresem i +d w przypadku grupy wieku [; +d] może być przedsawiona nasępująco: NAE,, d ( AE ma AE ) ( AE ma AE d ), (6) gdzie z definicji każda z liczb osób pracujących w rolnicwie w kohorcie jes mniejszy od pewnej zdefiniowanej maksymalnej warości : AE, NAE, d AE ma. (7) Wyrażenie AE oznacza ponownie liczbę osób pracujących w rolnicwie w wieku w roku oraz w wieku +1 i roku +1. Po wyciągnięciu przed nawias liczby osób w kohorcie w wieku i roku (przy założeniu, że w wieku +1 i +1 populacja pozosaje aka sama orzymujemy:,, d APR APR ) ( APR APR ) Pop NAE * ( ma ma d (8) gdzie jes górnym limiem udziałów w rolnicwie. Warunkowe prawdopodobieńswo wejścia do rolnicwa Pr(enry) może być obliczone, jako iloraz liczby osób, kóre wejdą w czasie do +d przez liczbę osób nie pracujących w rolnicwie w wieku i czasie : Pr( enry ) NAE,,, d, d AE ma AE * ( APR ma APR ) ( APR ma APR d ) AE Pop ma AE (9) 6

7 Biorąc pod uwagę, że AE APR Pop AE oraz ma APR ma Pop, formułę (9) możemy przedsawić jako:, 1 Pr( enry ), d ( APR ma APR ) ( APR ma APR d ) * ( APR ma APR ) (10), ( APR ma APR d ) ( APR d APR ) Pr( enry ), d 1 0 lub ( APR ma APR ) ( APR ma APR ) (11) Po przekszałceniach udział osób pracujących w rolnicwie obliczony na podsawie znajomości prawdopodobieńswa wejścia do rolnicwa oraz udziału pracujących w rolnicwie w kohorcie w okresie wcześniejszym będzie miał posać: APR d APR ma, ( 1 Pr( enry ), d ) *( APR ma APR ) (12) Projekcje udziałów pracujących w rolnicwie dla każdej kohory mogą być sporządzane poprzez zasosowanie formuł (5) i (13), kóre wykorzysują prawdopodobieńswa wejścia na rynek pracy zaobserwowane w zadanym okresie. Zakładając w przyszłości sałe prawdopodobieńswa wchodzenia i wychodzenia z rolnicwa oraz określając prawdopodobieńswo wejścia do rolnicwa w pierwszej (najmłodszej) grupy wieku, można orzyma docelowy rozkład odseka osób pracujących w rolnicwie, do kórego dążyć będzie populacja w dalekiej przyszłości. 4.Tendencje zmian zarudnienia w polskim rolnicwie rolnicwie Według Badań Akywności Ekonomicznej Ludności w okresie od liczba osób pracujących w rolnicwie indywidualnym zmniejszyła się z ok. 3,0 mln do 1,9 mln (średnie roczne). Udział pracujących w rolnicwie zmniejszył się naomias z ok. 20% do ok. 12% ogółu osób pracujących (Rysunek 1). Z wyjąkiem roku la liczba pracujących w rolnicwie spadała w całym okresie. Zarudnienie w polskim rolnicwie miało w przeszłości nie miało charakeru pro-cyklicznego i dlaego zmiana odseka pracujących w rolnicwie w sosunku do pracujących ogółem były głownie uwarunkowane dużymi wahaniami zarudnienia poza rolnicwem. Rysunek 1. 7

8 W okresie nasąpiły znaczące zmiany srukury wieku i płci osób zarudnionych w rolnicwie. Na począku ego okresu wśród pracujących w rolnicwie dominowały osoby (Rysunki 2 i 3) w grupach wieku powyżej 50 la, w ym szczególnie w wieku la. Zmiany w czasie srukury wieku osób pracujących w rolnicwie wynikały w dużym sopniu z przechodzenia osób w ym wieku na emeryury oraz po 2004 roku wycofywania się z rolnicwa osób w wieku przedemeryalnym na reny srukuralne. W rezulacie w 2010 roku grupą dominującą w rolnicwie zarówno pod względem liczby pracujących jak i odseka pracujących byli mężczyźni w wieku la i kobiey w wieku laa. W porównaniu ze srukurą całej populacji nasąpił naomias wyraźny ubyek zarówno sarszych rolników, związany ze wspomnianymi już bodźcami do zaprzesawania pracy w gospodarswach, jak również ubyek osób młodych, związany głownie z coraz mniejszym zaineresowaniem pracą w rolnicwie wśród kolejnych generacji. Obniżający się udział osób młodych (15-24 laa) w zarudnieniu w rolnicwie nasilał się w dwóch eapach. Pierwsza fala spadku nasąpiła w drugiej połowie la 1990-ych wraz z kreowaniem nowych miejsc pracy poza rolnicwem w sekorze prywanym. W laach nasąpiło wyhamowanie ej endencji, kóre było prawdopodobnie związane ze skokowym wzrosem bezrobocia poza rolnicwem. Wzros bezrobocia doknął szczególnie osoby młode, co zarzymało ich odpływ do pracy poza rolnicwem. Od 2004 roku obserwować można dalszy wyraźny spadek odseka osób w wieku oraz pracujących w rolnicwie. Należy przy ym zauważyć, że od wielu la wśród osób w wieku laa pracujących w rolnicwie przeważają mężczyźni, gdyż kobiey częściej w ym wieku emigrują i konynuują kszałcenie. Udział kobie pracujących w rolnicwie w poszczególnych grupach wieku osiąga warości zbliżone do udziału mężczyzn dopiero w grupie wieku laa, co może wynikać z dwóch czynników. Po pierwsze z niskiego współczynnika feminizacji na erenach wiejskich (Srzelecki (red.), 2006) oraz nadwyżki kawalerów, kóra wyraźnie zosała uwidoczniona w danych ze spisu powszechnego 2002 (GUS, 2003). Niski współczynnik feminizacji, zwłaszcza w młodszych grupach wieku, jes związany z większa emigracją młodych kobie do mias w poszukiwaniu wykszałcenia i arakcyjniejszej pracy (Holzer 2003) oraz częsszym przejmowaniem po rodzicach gospodarsw rolnych przez mężczyzn. Drugim czynnikiem może by fak, że kobiey mieszkające na wsi mogą częściej podejmować pracę poza rolnicwem akże ze względu na urzymujące się korzysne dla kobie różnice wykszałcenia. 8

9 Rysunki 2 i 3 Grunowne zmianami doyczące ścieżek kszałcenia, jakie dokonały się w osanich 10 laach wpływały na liczbę pracujących w rolnicwie osób młodych ogółem. Gwałowny wzros współczynników skolaryzacji na poziomie średnim i wyższym był szczelnie widoczny w przypadku kobie, jednak akże w przypadku mężczyzn odseek osób zdobywających średnie i wyższe wykszałcenie wyraźnie wzrósł, urzymuje się na wysokim poziomie i przyczynił się do szybkiego wzrosu wśród osób w wieku produkcyjnym odseka z wyższym wykszałceniem (Srzelecki 2009). Przemiany e wiążące się w dużym sopniu z emigracją do ośrodków akademickich mogły przyczynić się do coraz mniejszego zaangażowania osób młodych w pracy w rolnicwie. Wśród kierunków sudiów wybieranych przez osoby kszałcące się na poziomie wyższym, kierunki związane z rolnicwem są wybierane przez ok. 3,2% mężczyzn i 1,3% kobie w wieku laa (Koowska & Srzelecki 2009), przy czym odseek wśród mężczyzn urzymuje się na dość sabilnym poziomie a wśród kobie zmniejsza się. Oznacza o, że poprawa kapiału ludzkiego rolników poprzez kszałcenie wyższe jes sosunkowo ograniczona. Zauważyć przy ym należy, że duża cześć środków UE przeznaczonych na wzmocnienie kapiału ludzkiego w polskim rolnicwie przeznaczona zosała na program ren srukuralnych, mających na celu wspomaganie przekazywania gospodarsw młodszym właścicielom (Dudek e al. 2009). Zmiany liczby osób pracujących w rolnicwie w rożnych okresach wiązały się z odmiennym nasileniem zmian według wieku. Niemal w całym badanym okresie nasępował spadek liczby ludności w wieku emeryalnym (65+) oraz osanich grupach wieku produkcyjnego (55-64 laa). Okresy lepszej koniunkury i większej skali generowania miejsc pracy poza rolnicwem oraz sprzyjały ograniczaniu pracy w rolnicwie przez osoby wchodzące dopiero na rynek pracy (pierwsze doświadczenia zawodowe) oraz częściowo akże osoby w wieku produkcyjnym ( zmiana głównego źródła urzymania z pracy w rolnicwie na pracę w innym sekorze). Waro jednak zauważyć, że w laach rolnicwo sanowiło bufor dla osób w wieku produkcyjnym i młodych roczników wchodzących na rynek pracy, gdyż o głownie wzrosy w ych grupach wieku przyczyniły się do okresowego wzrosu liczby pracujących w rolnicwie. Waro zauważyć, że przeanalizowanie zmian akywności na rynku pracy kolejnych kohor prowadzi do wniosku, że z wyjąkiem okresu wśród mężczyzn odseki pracujących w rolnicwie w 9

10 poszczególnych kohorach do 40 roku życia były sabilne, ale poziomy były różne ze względu na inne punky począkowe (Rysunki 4 i 5). Rysunki 4 i 5 Zmiany udziału pracujących w rolnicwie w ujęciu kohorowym wskazują, że w okresie osoby najmłodsze z kolejnych kohory miały warości niższe od obserwowanych w poprzednich generacjach. Odseek osób w wieku la, kóre najczęściej zaczynają pracę pomagając w gospodarswie swojej rodziny i konynuują jeszcze kszałcenie, był w obserwowanym okresie niski i zmniejszył się w relaywnie niewielki sopniu w porównaniu z innymi grupami wieku. Bardzo wyraźny spadek doyczył w przeszłości osób w wieku la, przy czym wydaje się, że w osanim okresie w ej grupie nasąpiła sabilizacja napływu do rolnicwa na niskim poziomie. Obserwacje z przeszłości wskazują na sopniowe zasępowanie sarszych generacji, w kórych udział zarudnienia w rolnicwie był relaywnie wysoki, przez młodsze generacje, w kórych udział pracujących w rolnicwie sukcesywnie się obniża. Można, zaem przypuszczać, że powyższe przemiany będą jednym z głównych czynników oddziałujących na liczbę pracujących w rolnicwie w przyszłości. Wyraźnie malejące odseki osób młodych rozpoczynających pracę w rolnicwie łumaczą akże, dlaczego projekcje zmian liczby pracujących w polskim rolnicwie zakładające jednakowe udziały pracujących w poszczególnych grupach wieku (Frenkiel 2003) okazały się dalekie od późniejszych obserwacji, a nawe rendów zmian. Obserwacje zmian odseków pracujących w rolnicwie prowadzą do jeszcze jednego ważnego z perspekywy prognozowania wniosku: endencja sabilizacji odseka pracujących w rolnicwie doycząca osób najmłodszych (15-24 laa) w kolejnych generacjach pozwala jednak przypuszczać, że w przyszłości wchodząc na rynek pracy kolejne generacje mogą mieć zaangażowanie w rolnicwie podobne do obecnie obserwowanego wśród osób w ej grupie wieku. 5. Założenia i wyniki projekcji 5.1. Założenia i wyniki projekcji oparej na akualnych danych 10

11 Projekcji liczby pracujących w rolnicwie składa się z dwóch komponenów: projekcji liczby ludności Polski według wieku i płci, na podsawie, kórej obliczana jes prognoza liczby osób w BAEL oraz projekcji udziałów osób pracujących w rolnicwie według wieku i płci. Projekcja przygoowana zosała dla la , co pozwala na ocenę sanu seadysae pracujących w rolnicwie po opuszczeniu rynku pracy przez generacje o wysokim udziale osób pracujących w ym sekorze oraz pozwala akże na określenie na ile zmiany związane ze sarzeniem się społeczeńswa wpłynął na zasoby pracy zaangażowane w rolnicwie. Według założeń projekcja demograficzna współczynniki płodności będą wzrasać, ale nawe pod koniec projekcji pozosaną znacznie poniżej warości gwaranującej zasępowalność pokoleń, ponado wzrasać będzie również oczekiwane rwanie życia, choć paramer en ma relaywnie mniejsze znaczenie dla projekcji osób pracujących w rolnicwie, gdyż doyczy głownie osób w wieku emeryalnym. Według założeń projekcji demograficznej TFR (całkowiy współczynnik płodności) zmieni się od 1,27 w 2008 roku do 1,40 w 2035 roku. Długość rwania życia wzrasa naomias w laach z 71,4 do 78,3 la dla mężczyzn i z 79,9 do 85,0 la w przypadku kobie. Kluczowymi paramerami pozwalającymi na wyznaczenie projekcji za pomocą dynamicznej meody kohorowej są odseki osób pracujących w rolnicwie w pierwszej grupie wieku (15-19 la), odseki populacji poza rolnicwem w danym wieku napływające neo do rolnicwa oraz odseki populacji w rolnicwie odpływające neo z rolnicwa. Projekcja liczby pracujących w rolnicwie opracowana zosała przy założeniu, że częsości odpływów z i napływów do rolnicwa w poszczególnych kohorach urzymają się na sałym poziomie obserwowanym w laach Usalenia doyczące udziału pracujących w rolnicwie wśród osób młodych są ważne z punku widzenia sosowanej meody projekcji - przyszłe liczby i srukury według wieku pracujących w rolnicwie są w dużym sopniu uzależnione od obecnych zmian udziału pracujących w wieku laa, czyli napływu osób młodych do rolnicwa. Rysunki 6 i 7 Oszacowania przyszłych warości częsości wejścia i wyjścia z pracy w rolnicwie zosały wyznaczone na podsawie danych z przeszłości przy użyciu procedury opisanej rozdziale czwarym (Rysunki 6 i 7). Do obliczeń wykorzysano dosępne dane dla 5-lenich grup 11

12 wieku w kohorach, na podsawie kórych zosały wyznaczone częsości według płci w okresie Zauważalne są wyraźne różnice pomiędzy częsościami wyznaczonymi dla kobie i mężczyzn. Napływ mężczyzn do pracy w rolnicwie jes sosunkowo wysoki w grupach najmłodszych (15-24 laa) naomias poem słabnie i od wieku 40 la zaczyna się sopniowy odpływ, kóry przybiera na sile od wieku 55 la. W przypadku kobie napływ do pracy w rolnicwie jes sabilny aż do 40 roku życia, a znaczący odpływ doyczy osób po 55 roku życia, co wiąże się z przechodzeniem na emeryurę. Na podsawie oszacowanych paramerów modelu napływu/odpływu z poszczególnych kohor wyznaczona zosała projekcji odseków osób pracujących w rolnicwie w kolejnych kohorach (Rysunki 8 i 9) aż do roku Rysunki 8 i 9 Przyszłe zmiany w największym sopniu są efekem przesuwania się kohor ku wiekowi emeryalnemu i przechodzeniu na emeryurę. Kohory e są zasępowane przez młode generacje, kórych udział, w kórych udział pracujących w rolnicwie jes znacznie niższy, ale z założenia sabilny. Około roku 2060 profil udziałów w pracy w rolnicwie sabilizuje się, gdyż na rynku pracy pozosają już jedynie generacje, kórych zachowanie określone jes od począku do końca przez założenia. Obliczone odseki osób pracujących w rolnicwie są nasępnie wykorzysane wraz z prognozą demograficzną do obliczenia projekcji liczby osób pracujących w rolnicwie według wzoru (1). Zgodnie z wynikami projekcji (Tabela 1) liczba pracujących w rolnicwie zmniejszy się w ciągu najbliższych 10 la o ok. 0,5 mln, w kolejnych dziesięcioleciach spadek będzie mniejszy i można się spodziewać, że do roku 2060 spadnie do 640 ys. Tabela Ocena jakości e pos i analiza wrażliwości na zmiany założeń Akualne dane doyczące paramenów modelu opare zosały na okresie i odzwierciedlają najnowsze obserwowane endencje. Ocena ryzyka realizacji projekcji 12

13 wymaga jednak sprawdzenia na ile przeszłe prognozy uzyskane za pomocą meody DMK odchylały się od obserwowanych poem warości oraz, w jakim sopniu na wyniki wpływa zmiana paramerów modelu. W celu sprawdzenia, jakości prognoz e pos wybrana zosała projekcja, pozwalająca na możliwie najdłuższy okres porównawczy z późniejszymi realizacjami. W ym wariancie paramery modelu do projekcji zosały opare na danych dla la , a projekcja wyznaczona na kolejne 10 la. Wyników projekcji z fakyczną realizacją porównane zosały nasępnie z fakycznymi realizacjami w okresie (Tabela 2). Tabela 2 Wyniki porównania świadczą po pierwsze o ym, że prognoza przygoowana meodą DMK w poprawny sposób odzwierciedliła rendy wynikające ze sarzenia się generacji najbardziej zaangażowanych w pracę w rolnicwie. Ponado zmiany zagregowanej liczby osób pracujących w rolnicwie były zgodne z obserwacjami. Odchylenie od realizacji po pierwszych 5 laach wyniosło jedynie 0,4%, ale w okresie wzrósł do 7,4%, co jednak można łumaczyć wieloma zmianami srukuralnymi, jakie nasąpiły po wejściu Polski do UE. Podobnie udziały w poszczególnych grupach wieku odchylały się od projekcji o nie więcej niż 1,5pp. w okresie do 2005 roku, ale kolejnych pięciu laach sięgały 2,7pp. W celu porównania wpływu założeń na wyniki projekcji waro porównać wyniki prognoza liczby rolników opara na paramerach z la z projekcjami, jakie można byłoby wyznaczyć dla ego samego punku sarowego odzwierciedlającego san z 2010 roku, ale paramerów napływów i odpływów obliczonych dla innych okresów pięciolenich z przeszłości. Porównanie o wskazuje, że choć wyniki wszyskich scenariuszy wyraźnie się różnią, o paramery obliczone dla modeli po 2004 roku prowadzą do zbliżonych wyników projekcji (Tabela 3). Tabela 3 6. Podsumowanie Dynamiczna Meoda Kohorowa jes coraz częściej wykorzysywanym narzędziem służącym do uzupełnienia prognoz demograficznych o informacje o innych cechach osób niż wiek i 13

14 płeć. Meoda a jes użyeczna zwłaszcza w przypadku prognozowania cech, o kórych na podsawie przeszłych obserwacji można powiedzieć, że pozosają przez dłuższy czas na różnym poziomie w różnych kohorach. Analizy przeprowadzone w rozdziale 4 pokazały, że aką cechą jes praca w rolnicwie. W rozdziale 3 przedsawiony zosał opis zasosowania meody prognozowania zaadapowany do porzeb prognozy liczby pracujących w rolnicwie, a w rozdziale 5 projekcja liczby osób pracujących w rolnicwie w Polsce na laa opracowana na podsawie ej meody oraz akualnie dosępnych danych i projekcji demograficznej ludności Polski. Wyniki ej projekcji wskazują, że zasępowanie generacji sosunkowo bardziej zaangażowanych w pracę w rolnicwie przez generacje, w kórych odseek pracujących w rolnicwie jes sosunkowo niższy będą prowadzić do sysemaycznego obniżania się udziału osób urzymujących się z produkcji rolnej w populacji, połączonego ze wzrosem udziału wśród pracujących w ym sekorze osób relaywnie młodych (Tabela 4). Według projekcji udział osób pracujących w rolnicwie w całej populacji zmniejszy się do 2060 roku prawie rzykronie, ale w ym samym czasie zmniejszać się będzie akże udział w populacji osób w wieku produkcyjnym. Według projekcji udział pracujących w rolnicwie wśród osób wieku produkcyjnym zmniejszy się prawie dwukronie do 2040 roku ( z 7,7% w 2010 do 4,2% w 2040) i w kolejnych laach pozosanie na zbliżonym poziomie. Porównanie projekcji liczby osób pracujących w polskim rolnicwie indywidualnym z długoerminową projekcją liczby pracujących przygoowaną przez Komisję Europejską na porzeby grupy roboczej zajmującej się wpływem sarzenia się społeczeńsw na wydaki publiczne (European Commission 2009) prowadzi do wniosku, że przyjęy scenariusz niezakładający dodakowych bodźców resrukuryzacyjnych w rolnicwie doprowadzi do usabilizowania się liczby pracujących w rolnicwie w polskiej gospodarce na poziomie zbliżonym do 6% około roku Tabela 4 Polska jes rzecim w Unii Europejskiej krajem pod względem udziału liczby pracujących w rolnicwie w sosunku do pracujących w całej gospodarce (Rysunek 10). Projekcja wskazuje, że do roku 2020 udział pracujących w rolnicwie powinien zmniejszyć się poniżej warości obserwowanych w Grecji i Porugalii w 2008 roku i docelowo w 2040 osiągnąć poziom zbliżony do średniej dla Unii Europejskiej z 2008 roku. Biorąc pod uwagę, że długookresowe rendy spadkowe zarudnienia w rolnicwie obserwowane są w większości krajów UE 14

15 oznacza o, że akże w przyszłości Polska pozosanie w czołówce, jeśli chodzi o zarudnienie w rolnicwie. Rysunek 10. Analizy wrażliwości wskazują, że modele esymowane na danych po wejściu Polski do UE prowadziłyby do zbliżonych wyników i wyraźnie niższych niż paramery esymowane na danych, w kórych większość sanowiły dane z la przed 2004 rokiem. Może o oznaczać, że na wyniki wyraźny wpływ mogą mieć zmiany srukuralne doyczące rozwoju obszarów wiejskich (reny srukuralne, wsparcie finansowe przekwalifikowywania się rolników), wyższy popy na pracę poza rolnicwem (cykl koniunkuralny), lub srukuralne zmiany na rynku pracy (akie jak większe nasilenie migracji). W kolejnych laach duży wpływ na zmiany liczby pracujących w rolnicwie mogą mieć wahania koniunkury na rynku pracy oraz zapowiadane reformy sysemu ubezpieczenia społecznego rolników. Ponado niewiadomą pozosaje dalszy kszał Wspólnej Poliyki Rolnej w UE po 2013 roku. Projekcja zaprezenowana w arykule uwzględnia jedynie konynuację zmian obserwowanych w ciągu osanich pięciu la i można ją uznać za symulację dalszych zmian, gdyby w kolejnych laach warunki zewnęrzne nie ulegały zmianie. Używane w DMK paramery mają dość inuicyjną inerpreację i dlaego meoda a może być również używana do przygoowywyania prognoz według scenariuszy zmian uwzględniających np.: zmiany przecięnego wieku kończenia akywności zawodowej rolników, dalszy spadek napływów młodych osób do rolnicwa id. Proponowana meoda może, zaem być podsawą dalszych prognoz zarudnienia w ważnej części polskiej gospodarki, jaką jes i prawdopodobnie długo jeszcze pozosanie rolnicwo. Bibliografia Baranowska, A. e al., Zarudnienie w Polsce 2006: Produkywność dla pracy, Universiy Library of Munich, Germany. hp://econpapers.repec.org/repec:pra:mprapa:5524. Rapor pobrano 20 października

16 Burniau, J.-M., Duval, R. & Jaumoe, F., Coping wih Ageing: A Dynamic Approach o Quanify he Impac of Alernaive Policy Opions on Fuure Labour Supply in OECD Counries, OECD, Economics Deparmen. hp://ideas.repec.org/p/oec/ecoaaa/371-en.hml. Rapor pobrano 6 kwienia 2011 Dudek, M., Wrzochalska, A. & Zwolinski, L., Kapiał ludzki polskiej wsi. Nowe Życie Gospodarcze. European Commission, The 2009 ageing repor: Economic and budgeary projecions for he EU-27 Member Saes ( ). European Economy, (2/2009). hp://europa.eu/epc/publicaions/inde_en. Rapor pobrano 10 października 2011 European Commission, The impac of ageing populaion on public epeniure: projecions for EU25 Member Saes on pensions, healh care, long-erm care, educaion and unemploymen ransfers ( ), European Commission. Frenkiel, I., Ludność, zarudnienie i bezrobocie na wsi. Dekada przemian, Warszawa: Insyu Rozwoju Wsi i Rolnicwa Polskiej Akademii Nauk. Holzer, J.Z., Demografia, Warszawa: PWE. Koowska, I. & Srzelecki, P., Rynek Pracy. W Diagnoza Społeczna Warunki i jakość życia Polaków. Rapor. Warszawa: Rada Monioring Społecznego, s Dosępne na sronie: hp:// Rapor pobrano 3 kwienia Srzelecki, P., The muli-sae projecion of Poland s populaion by educaional aainmen for he years Sudia Demograficzne, (2/152), s

17 Tabele i rysunki Rysunek 1. Zmiany liczby pracujących w rolnicwie indywidualnym ogółem oraz odseka pracujących w rolnicwie indywidualnym wśród wszyskich pracujących na podsawie kwaralnych danych BAEL Źródło: Obliczenia własne na podsawie danych GUS 17

18 Rysunek 2 Profil wieku (odseki w grupach wieku)mężczyzn pracujących w rolnicwie w laach Rysunek 3 Profil wieku kobie pracujących w rolnicwie w laach Źródło: Obliczenia własne na podsawie danych GUS 18

19 Rysunek 4. Mężczyźni - zmiany odseka osób pracujących w rolnicwie w kohorach Rysunek 5. Kobiey - zmiany odseka osób pracujących w rolnicwie w kohorach Źródło: Obliczenia własne na podsawie danych GUS 19

20 Rysunek 6. Częsości osób napływających do rolnicwa według wieku i płci, obliczania dla Rysunek 7. Częsości osób odpływających z rolnicwa według wieku i płci, okres obliczeń Źródło: Obliczenia własne 20

21 Rysunek 8. Mężczyźni projekcja profili wieku na podsawie oszacowań napływów i odpływow z la Rysunek 9. Kobiey projekcja profili wieku na podsawie oszacowań napływów i odpływow z la Źródło: Obliczenia własne 21

22 Tabela 1. Projekcja liczby osób pracujących w rolnicwie według grup wieku w ys. w laach Ogółem Źródło: Obliczenia własne na podsawie danych GUS 22

23 Tabela 2. Porównanie projekcji przygoowanej na podsawie zesawu danych znanego w 2000 roku z późniejszymi realizacjami ogółem i srukury osób pracujących w rolnicwie według wieku projekcja realizacja projekcja realizacja ,9% 2,9% 2,5% 3,2% 1,7% ,5% 6,4% 6,9% 6,1% 5,0% ,1% 8,0% 8,0% 7,8% 7,8% ,9% 9,4% 10,1% 8,4% 9,8% ,9% 10,6% 11,2% 10,0% 12,1% ,3% 12,5% 13,2% 11,1% 12,6% ,3% 13,6% 14,0% 13,1% 14,5% ,9% 14,1% 12,6% 14,6% 16,0% ,3% 10,3% 9,0% 13,0% 10,4% ,9% 4,7% 4,3% 7,2% 4,5% ,9% 3,2% 3,9% 2,6% 2,6% ,4% 2,5% 2,6% 1,6% 1,8% ,3% 1,3% 1,4% 0,9% 0,8% 80+ 0,4% 0,5% 0,4% 0,5% 0,3% Liczba pracujących w rolnicwie w ys Źródło: Obliczenia własne na podsawie danych GUS 23

24 Tabela 3. Porównanie projekcji liczby osób pracujących w rolnicwie w ys. oparych na paramerach oszacowanych dla wybranych okresów i punkcie sarowym w roku 2010 Okres, dla kórego oszacowane zosały paramery Źródło: Obliczenia własne 24

25 Tabela 4. Porównanie wyników projekcji liczby osób pracujących w rolnicwie z długookresowymi prognozami ludności i rynku pracy Liczba pracujących w rolnicwie w ys Odseek wśród pracujących w rolnicwie osób w wieku <35 la 23.8% 14.3% 16.2% 20.8% 21.5% 21.8% Odseek pracujących w rolnicwie, jako % populacji % 4.5% 3.4% 2.7% 2.3% 2.2% Odseek pracujących w rolnicwie, jako % populacji w wieku produkcyjnym 7.7% 6.2% 5.0% 4.2% 4.0% 4.0% Odseek pracujących w rolnicwie, jako % pracujących* 12.3% 9.0% 7.3% 6.2% 5.8% 6.0% *Długookresowa projekcja liczby pracujących w polskiej gospodarce uwzględniająca zmiany demograficzne na podsawie (European Commission 2009) Źródło: Obliczenia własne na podsawie danych GUS, Eurosau, Komisji Europejska 25

26 Rysunek 10. Wyniki projekcji na le udziałów pracujących w rolnicwie w całkowiym zarudnieniu w poszczególnych krajach w 2008 roku Źródło: Eurosa, obliczenia własne 26