PRZYSZŁOŚĆ DEMOGRAFICZNA POLSKI A MIGRACJE. DEBATA Fundacji Ośrodek Badań nad Migracjami 19 marca 2012

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "PRZYSZŁOŚĆ DEMOGRAFICZNA POLSKI A MIGRACJE. DEBATA Fundacji Ośrodek Badań nad Migracjami 19 marca 2012"

Antoni Łuczak
8 lat temu
Przeglądów:

1 PRZYSZŁOŚĆ DEMOGRAFICZNA POLSKI A MIGRACJE DEBATA Fundacji Ośrodek Badań nad Migracjami 19 marca 2012

2 Przyszłość demograficzna Polski a migracje GŁÓWNE TEZY W świetle prognoz ONZ i Komisji Europejskiej, które są powszechnie uważane za rzetelne, Polskę czeka zapaść demograficzna, która postawi pod znakiem zapytania możliwości rozwoju i konkurowania z innymi społeczeństwami. Na tle innych krajów UE-27 będzie ona nieporównanie dotkliwa. Istotą tej zapaści są drastyczne zmiany zarówno liczby ludności, jak i wzajemnych proporcji liczbowych między trzema segmentami populacji: dziećmi i młodzieżą, ludźmi w wieku produkcyjnym i ludźmi starymi. Wiedza o tych zmianach w polskim społeczeństwie jest na ogół co najwyżej powierzchowna, a najczęściej silnie zdeformowana. Wynika to w dużym stopniu z tego, że jest ona kształtowana głównie przez prognozę GUS, której horyzont sięga zaledwie roku Tymczasem zmiany te uwidocznią się w pełni nieco później. Zagrożenia dla przyszłości polskiego społeczeństwa uwarunkowane demografią przybiorą szczególnie dramatyczny wymiar na poziomie regionalnym i sub-regionalnym, ze względu na zjawiska migracyjne. Zmniejszenie skali zagrożeń może nastąpić przez: po pierwsze, podwyższenie dzietności, która obecnie jest znacznie niższa od poziomu zapewniającego odtwarzanie kolejnych generacji; po drugie, zmniejszenie odpływu młodych Polaków do pracy za granicę i zwiększenie powrotów tych, którzy wyemigrowali w przeszłości lub napływu cudzoziemców; oraz po trzecie, umożliwienie aktywności ekonomicznej tej części populacji, która mimo coraz dłuższego życia jest z niej wykluczona przez anachroniczne regulacje emerytalne. Odpowiedzialna postawa elit politycznych reprezentujących interes społeczeństwa, zmierzająca do ograniczenia skali zapaści demograficznej i tym samym odpowiadająca na wyzwania przyszłości wymaga kompleksowych i jednoczesnych działań w wielu dziedzinach: polityki rodzinnej, systemu emerytalnego, rynku pracy, edukacji i wielu innych. Nie jest możliwe istotne złagodzenie tego problemu za pomocą jednorazowych, technokratycznych aktów; wręcz przeciwnie, ich skutkiem byłoby jedynie wprawdzie nieznacznie odroczone lecz ostatecznie skumulowane nasilenie zagrożeń w przyszłości. 2

Istotą tej zapaści są drastyczne zmiany zarówno liczby ludności, jak i wzajemnych proporcji liczbowych między trzema segmentami populacji: dziećmi i młodzieżą, ludźmi w wieku produkcyjnym i ludźmi

3 Przyszłość demograficzna Polski a migracje CZY RZECZYWIŚCIE WIEDZA JEST POWIERZCHOWNA I ZDEFORMOWANA? Istotnie, najodleglejszy moment czasu w przyszłości, w polskich prognozach demograficznych i dokumentach strategicznych Państwa podejmujących problemy ludnościowe to rok Jednak to nie przedtem, a po tej dacie nastąpi gwałtowne przyśpieszenie niekorzystnych zmian. Prognozy ludności Polski, również opracowane w organizacjach międzynarodowych (i to niezależnie od ich horyzontu), odwołują się do polskich statystyk urzędowych, w których ludność Polski stanowią osoby zameldowane w Polsce na pobyt stały. Prowadzi do znacznego zawyżenia zasobów demograficznym w momencie opracowania prognozy a także w przyszłości. Dlaczego? Ponieważ w rzeczywistości znaczna część tej populacji mieszka i będzie mieszkać za granicą, tam przebywa z rodzinami lub zakłada rodziny i ma potomstwo. Wiedza o demografii Polski w przyszłości cierpi również na skutek ignorancji dotyczącej mechanizmów tworzenia i rozwoju rodziny. Wywołuje to trywializację założeń dotyczących przyszłej dzietności (rozrodczości). Na przykład, w podstawowym wariancie aktualnej prognozy GUS przyjęto, że współczynnik dzietności w latach będzie niezmienny, na poziomie 1,45, w prognozie ONZ że wzrośnie z 1,3 do 1,45, a w prognozie Komisji Europejskiej że wzrośnie z 1,32 do 1,38. W żadnym z tych przypadków nie znalazło się uzasadnienie założenia stabilności (lub podwyższonego poziomu) dzietności, a przecież z tego wyprowadzono ostatecznie przyszłe liczby urodzeń w Polsce. 3

Jednak to nie przedtem, a po tej dacie nastąpi gwałtowne przyśpieszenie niekorzystnych zmian.

4 Przyszłość demograficzna Polski - prognozy i ich ograniczenia 4

5 Ludność Polski i Europy według wybranych prognoz demograficznych, Źródło: Opracowanie własne OBMF 5

6 Struktura wieku w Polsce i Europie, Polska UE-27 Źródło: AWG Źródło: EUROPOP2008 6

7 Współczynniki obciążenia demograficznego osobami starszymi w Europie, Źródło: Opracowanie własne OBMF na podstawie EUROPOP2010 7

8 Ekonomia starzenia się: przykład Szwecji (stałe ceny z 2003 r., na 1 osobę) Źródło: Opracowanie własne OBMF 8

9 Czego nie wiemy? Migracje a przyszłość demograficzna Polski 9

10 Liczba ludności Polski wg prognozy GUS oraz scenariuszy uwzględniających poakcesyjne migracje Polaków UWAGI Scenariusz I: Punkt wyjścia populacja rezydująca wg szacunku GUS; stopniowy powrót 75% osób przebywających obecnie za granicą do roku 2020; brak dodatkowego odpływu za granicę Scenariusz II: Punkt wyjścia populacja rezydująca wg szacunku GUS; stopniowy powrót 50% osób przebywających obecnie za granicą do roku 2020; brak dodatkowego odpływu za granicę Scenariusz III: Punkt wyjścia populacja rezydująca wg szacunku GUS; stopniowy powrót 25% osób przebywających obecnie za granicą do roku 2020; brak dodatkowego odpływu za granicę Źródło: Opracowanie własne OBMF 10

szacunku GUS; stopniowy powrót 50% osób przebywających obecnie za granicą do roku 2020; brak dodatkowego odpływu za granicę Scenariusz III: Punkt wyjścia populacja

11 Straty migracyjne na poziomie polskich regionów Źródło: Opracowanie własne OBMF 11

12 Migracje a demografia współczynniki obciążenia demograficznego osobami starszymi , 2035 i 2060 Sweden France United Kingdom Denmark Belgium Romania Poland Slovakia Bulgaria Kraje z wysokimi wskaźnikami emigracji i niskim napływem imigrantów Germany Hungary Kraje o ekstremalnie niskim poziomie dzietności (lowest low) Finland Portugal Netherlands Austria Czech Republic Spain Italy Greece EU ,4 42,3 53,5 Źródło: Opracowanie własne OBMF 12

niskim napływem imigrantów Germany Hungary Kraje o ekstremalnie niskim poziomie dzietności (lowest low) Finland Portugal

13 Jak odpowiedzieć na demograficzne wyzwania przyszłości? 13

14 Miliony Scenariusze dzietności a podaż pracy Scenariusz bazowy Podniesienie TFR o 0.1 Podniesienie TFR do poziomu 1.8 do 2030 roku Natychmiastowe podniesienie TFR do poziomu Natychmiastowe podniesienie TFR do poziomu 10 zastepowalności pokoleń Źródło: Strzelecki

8 do 2030 roku Natychmiastowe podniesienie TFR do poziomu 1.

15 Saldo migracji niezbędne do zrównoważenia ubytku zasobów pracy Tysiące Źródło: Strzelecki

16 Zasób imigrantów (netto) przybyłych po 2010 potrzebny do utrzymania zasobu ludności w wieku lata na niezmienionym poziomie Polska i Wielka Brytania, w tys Zasób imigrantów jako odsetek ludności w wieku lat (2050): - PL (1): 43,6% - PL (2): 45,7% - Wielka Brytania: 12,3% UWAGI PL (1): w oparciu o prognozę przygotowaną przez EUROSTAT PL (2): w oparciu o prognozę przygotowaną przez ONZ Wielka Brytania: w oparciu o prognozę przygotowaną przez EUROSTAT PL (1) PL (2) UK Źródło: Opracowanie własne OBMF 16

9000 8000 7000 Zasób imigrantów jako odsetek ludności w wieku 20-64 lat (2050): - PL (1): 43,6% - PL (2): 45,7% - Wielka Brytania: 12,3% 6000 5000

17 UE-27: liczebność głównych grup ludności w 2050 (na tle 2010) bez migracji i z migracjami; w mln Zmiana procentowa Grupa wiekowa Bez migracji Z migracjami scenariusz nie uwzględniający migracji scenariusz uwzględniający kontynuację obecnych trendów migracyjnych Źródło: Opracowanie własne OBMF na podstawie Fargues

200 150 100 50 0 0-20 20-65 65+ 2010 2050 - scenariusz nie uwzględniający migracji 2050 - scenariusz

18 Wiek emerytalny a podaż pracy w Polsce Miliony Scenariusz bazowy 12 Zrównanie wieku do 65 lat podniesienie wieku do 67 lat 11 Podniesienie wieku do 70 lat Źródło: Strzelecki

podniesienie wieku do 67 lat 11 Podniesienie wieku do 70

19 Wiek emerytalny niezbędny do utrzymania stałego współczynnika obciążenia demograficznego kraje UE-27, Źródło: Fargues

20 Wiek emerytalny niezbędny do utrzymania stałego współczynnika obciążenia demograficznego z 2010 roku - Polska, lata lat Wiek emerytalny kobiet 55 Wiek emerytalny mężczyzn Źródło: P. Strzelecki obliczenia własne 20

75 70 65 60 Wiek emerytalny kobiet 55 Wiek emerytalny mężczyzn 50 2010 2015

Podobne dokumenty

Współczesność i przyszłość demograficzna a usługi opiekuńcze: przypadek Polski Dr Paweł Kaczmarczyk Fundacja Ośrodek Badań nad Migracjami

Współczesność i przyszłość demograficzna a usługi opiekuńcze: przypadek Polski Dr Paweł Kaczmarczyk Fundacja Ośrodek Badań nad Migracjami Konferencja Rynek usług opiekuńczych w Polsce i w Europie szanse