Adiuwanty w ochronie ziemniaka przed porażeniem PVY i PVM

Transkrypt

1 NR 259 BIULETYN INSTYTUTU HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN 2011 SŁAWOMIR WRÓBEL Instytut Hodowli i Aklimtyzcji Roślin Pństwowy Instytut Bdwczy w Rdzikowie Zkłd Nsiennictw i Ochrony Ziemnik w Boninie Adiuwnty w ochronie ziemnik przed porżeniem PVY i PVM Adjuvnts in seed potto protection ginst PVY nd PVM infection Bdni polowe przeprowdzono w ltch Ocenino dw diuwnty: Ikr 95 EC (95% oleju minerlnego SAE 10/95) orz Olemix 84 EC (84% oleju minerlnego DSA). Stndrd (wzorzec) stnowił olej minerlny Sunspry 850 EC (98,8% oleju minerlnego + 1,2% emulgtor). Wpływ olejów n porżenie PVY i PVM ocenino n dwóch odminch ziemnik: Roslind odmin wczesn (odporność n PVY 5,5; PVM 3,5, w skli 1 9, gdzie 1 ozncz brk odporności, 9 odporność skrjną) orz Clriss odmin średnio wczesn (odporność n PVY 4,5; PVM 3). W celu zwiększeni presji infekcyjnej wirusów wokół poletek wysdzno dodtkowo ziemniki wtórnie porżone PVY i PVM. stosowno w stężeniu 2% i 4%. Rocznie wykonywno od 8 do 9 zbiegów w odstępch 7-dniowych. Njwiększą skutecznością w ogrniczniu porżeni PVY i PVM przy zróżnicownej, często brdzo wysokiej presji infekcyjnej w ltch bdń wykzł się diuwnt Olemix 84 EC (udził bulw porżonych niższy o 65%), nstępnie nieco słbiej olej Sunspry 850 EC (udził bulw porżonych niższy o 56%), orz Ikr 95 EC (udził bulw porżonych niższy o 50%). Korzystniejsze nie tylko ze względów ekonomicznych okzło się zstosownie 2% stężeni oleju, dl którego skuteczność ochrony przed PVY był równ lub nieco lepsz niż przy wyższym stężeniu 4%. Intensywn ochron olejem Olemix 84 EC orz Ikr 95 EC w niektórych ltch i n niektórych odminch powodowł niewielkie objwy fitotoksyczności n roślinch przypominjące wyglądem pierwotne porżenie PVY (tłuste nekrozy n spodniej stronie blszki liściowej) orz nieznczne spdki plonu (mksymlnie do 8%). Słow kluczowe: diuwnty, olej minerlny, PVM, PVY, sdzenik, ziemnik Field experiments were conducted in We evluted two djuvnts: Ikr 95 EC (95% minerl oil SAE 10/95) nd 84 Olemix EC (84% minerl oil DSA). Minerl oil Sunspry EC 850 (98.8% minerl oil + 1.2% emulsifier) ws used s stndrd. Effects of oils on PVY nd PVM infections were evluted on two potto cultivrs: Roslind erly cultivr (resistnce to PVY 5.5; PVM 3.5 on scle 1 9, which 1 mens lck of resistnce nd 9 - extreme resistnce) nd Clriss medium erly vriety (resistnce to PVY 4.5; PVM 3). In order to increse the infection pressure, potto plnts secondrily infected by PVY nd PVM were plnted round the plots. were pplied t concentrtions of 2% nd 4%, with 8 to 9 tretments yerly performed in the 7-dy intervls. The djuvnt Olemix 84 EC hs shown the gretest efficcy in reducing PVY nd PVM infection (proportion of infected tubers lower thn 65%) under diverse nd often very high infection pressure in the yers of reserch. A little lower efficcy ws noticed for the oil Sunspry 850 EC (proportion of infected tubers lower thn 56%) nd Ikr 95 EC (proportion of infected tubers 251

2 252 Słwomir Wróbel lower thn 50%). Appliction of 2% concentrtion of oil hs been beneficil not only for economicl resons but lso becuse the effectiveness of protection ginst PVY ws equl or slightly better thn t the higher concentrtion of 4%. Intensive protection using oil Olemix 84 EC nd Ikr 95 EC in certin yers nd on certin vrieties of potto cused minor symptoms of phytotoxicity on the plnts closely resembling the primry PVY infection (ft necrosis of the underside of the lef) nd slight decreses in yield (up to 8%). Key words: djuvnts, minerl oil, PVM, PVY, seed potto WSTĘP Podstwowym wskźnikiem reprodukcji nsiennej jest zdrowotność produkownych sdzeników w spekcie porżeni chorobmi wirusowymi. Dltego ochron plntcji nsiennych związn jest ściśle z zbiegmi ogrniczjącymi porżenie sdzeników przez wirusy. Stosownie insektycydów zwlczjących mszyce wektory wirusów, skutecznie ogrnicz szerzenie się jedynie wirus liściozwoju (Potto lefrol virus, PLRV). Ntomist w przypdku wirusów przenoszonych przez mszyce w sposób nietrwły, jk wirus Y (Potto virus Y, PVY) orz wirus M (Potto virus M, PVM) insektycydy nie są już tk skuteczne, szczególnie w sytucji obecności n plntcji lub w jej sąsiedztwie źródeł wirusów (Mrtín-López i in. 2006, Rolot i in., 2008). Dltego od wielu lt poszukuje się innych substncji, które ogrniczłyby szerzenie się wirusów, w szczególności PVY. Jedną z nich jest olej minerlny. Jego wykorzystnie w ochronie roślin nbier corz większego znczeni n świecie, szczególnie w spekcie ogrniczni stosowni trdycyjnych środków ochrony roślin. minerlne wykorzystywne są od wielu lt w ochronie między innymi sdów owocowych przed przędziorkmi i mszycmi (Heng i in. 2002). Odgrywją pondto kluczową rolę w integrownych progrmch wlki ze szkodnikmi i chorobmi w USA (Kllinpur i in., 2002), Nowej Zelndii (Beresford i in., 1996), Austrlii (Nicetic i in., 2001, Nicetic i in., 2002, Northover i Timmer, 2002). Już w ltch 80 XX wieku, we Frncji stosownie oleju minerlnego w ochronie plntcji nsiennych ziemnik w czsie wegetcji było zbiegiem stndrdowym (Kerln i in., 1987). Prowdzone w osttnich ltch w Polsce bdni nd wykorzystniem oleju minerlnego w ochronie plntcji nsiennych ziemnik przed porżeniem wirusmi (PVY i PVM) wykzły jego wysoką skuteczność, szczególnie w wypdku odmin trudnych w nsiennictwie (Tursk i Wróbel, 1999; Wróbel, 2005). Są one często jedynymi skutecznymi środkmi stosownymi w okresie wegetcji roślin, które ogrniczją szerzenie się wirusów Y i M (Wróbel, 2006). Obecnie w Polsce prktycznie wszystkie hodowle korzystją z ochrony olejowej szczególnie cennych mteriłów hodowlnych. Również od kilku lt olej minerlny jest stosowny w ochronie prwie wszystkich brdzo podtnych n PVY odmin holenderskich pochodzących z HZPC. W Polsce jedynym zrejestrownym olejem minerlnym jest Sunspry 850 EC. Jest on brdzo skuteczny, jednkże koszt jego plikcji jest brdzo wysoki. Postnowiono poszukć jego tńszej lterntywy, tym brdziej że odmin o niskiej odporności n wirusy, więc potrzebujących skutecznej ochrony z roku n rok przybyw. Szczególną uwgę zwrócono n grupę diuwntów oferownych w hndlu, oprtych n oleju

3 minerlnym. W ochronie roślin mją one zstosownie jedynie jko preprty zwiększjące skuteczność dziłnie środk ochrony roślin. Poniewż brkuje lterntywnych, przy tym tnich i skutecznych substncji olejowych do stosowni w ochronie ziemnik przed infekcją wirusową, postnowiono określić prktyczną możliwość wykorzystni w wrunkch polowych kilku diuwntów zwierjących w swoim skłdzie olej minerlny. MATERIAŁ I METODY Bdni przeprowdzono w wrunkch polowych w ltch n północy Polski w Zkłdzie Nsiennictw i Ochrony Ziemnik IHAR PIB w Boninie. Ocenino dw diuwnty: Ikr 95 EC (95% oleju minerlnego SAE 10/95) orz Olemix 84 EC (84% oleju minerlnego DSA). Stndrd (wzorzec) stnowił olej minerlny Sunspry 850 EC (98,8% oleju minerlnego + 1,2% emulgtor). Doświdczenie złożono w 3 powtórzenich. Wpływ olejów n porżenie wirusmi ocenino n dwóch odminch ziemnik różniących się wczesnością i poziomem odporności n wirusy: Roslind odmin wczesn (odporność n PVY 5,5; PVM 3,5, w skli 1 9, gdzie 1 ozncz brk odporności, 9 odporność skrjną) orz Clriss odmin średnio wczesn (odporność n PVY 4,5; PVM 3). Co roku nowy mterił sdzenikowy w stopniu elitrnym (B/I lub B/II) pochodził z firm hodowlnych. Kżde poletko skłdło się z 2 odmin po 50 roślin, wokół których wysdzno dodtkowo ziemniki wtórnie porżone PVY i PVM w ilości około 100 sztuk, które stnowiły źródł infekcji. Tki ukłd mił n celu zwiększenie presji wirusów. Zbiegi opryskiwni roślin olejmi wykonywno młym opryskiwczem ciągnikowym wykorzystując rozpylcze wirowe (rozmir 1.0) orz ciśnienie około 8 10 br. Stosowno dw stężeni olejów w substncji roboczej (wodzie) 2% i 4%. Ocenine substncje olejowe zwierły w swoim skłdzie emulgtor, dzięki któremu po zmieszniu z wodą tworzyły emulsję, czyli pozornie jednolitą mieszninę. W sezonie wegetcyjnym wykonywno od 8 do 9 zbiegów w odstępch 7-dniowych. Pierwszy zbieg przeprowdzno z chwilą uzyskni około 75 90% wschodów roślin. Osttni, n tydzień przed wykonniem zbiegu niszczeni nci. Nć niszczono metodą mechniczno-chemiczną. W tym celu w pierwszej kolejności rozbijno część ndziemną roślin przy użyciu ciągnikowego rozbijcz łęcin, pozostwijąc około 15 cm odcinki łodyg, które nstępnie opryskno preprtem Reglone 200 SL w obniżonej o 50% dwce, tj. 2,5 l/h. Po około 2 tygodnich od zniszczeni nci pobierno próby bulw. Dl oceny porżeni PVY i PVM po jednej bulwie średniej wielkości z kżdej rośliny, dl oceny struktury plonu plon z 10 kolejnych roślin. Plon cłkowity stnowił zbiór z cłego poletk. Ocenę porżeni PVY i PVM zebrnych bulw przeprowdzono w roku nstępnym w okresie wiosennym (po około 8 9 miesiącch przechowywni) w próbie oczkowej z wykorzystniem testu ELISA. Do nliz sttystycznych porżeni bulw wirusmi brno wrtości trnsformowne, przyjmując trnsformcję dl stłego inokulum (liczby infektorów wokół poletk) według wzoru (Wójcik i in., 1976): 253

4 1 vlue in % y = log 100ln * vlue in % poziom porżeni wirusmi. Nstępnie uzyskne wrtości poddno nlizie wrincji (ANOVA). W celu określeni istotności różnic pomiędzy bdnymi kombincjmi, wrtości średnie testowno testem Tukey przy poziomie istotności α = 0,05. Obliczeni sttystyczne przeprowdzono przy użyciu progrmu Sttistic 9.0. Po wykonniu nliz otrzymne wrtości retrnsformowno n wrtości liczbowe lub procentowe i w tkiej postci przedstwiono je w oprcowniu. WYNIKI Wirusy Presj infekcyjn PVY był brdzo wysok w ltch bdń (rys. 1). 80,0 70,0 60,0 Porżenie (%) Infection (%) 50,0 40,0 30,0 b b Clriss (4,5)* Roslind (5,5)* 20,0 10,0 0, Lt / Yers *odporność n PVY w skli 1-9, gdzie 1 ozncz brk odporności, 9 odporność skrjną; resistnce to PVY in scle 1 9, in which 1 mens no resistnce nd 9 extreme resistnce średnie oznczone tymi smymi litermi nie różnią się między sobą istotnie (p = 0,05); mens mrked with the sme letters do not differ significntly (p = 0.05) Rys. 1. Średnie porżenie bulw ziemnik PVY n obiektch kontrolnych (bez ochrony olejowej) w ltch Fig. 1. Averge infection of potto tubers with PVY on control objects (with no oil protection) in the yers

5 N tym tle obserwowno wyrźne zróżnicownie w poziomie odporności pomiędzy odminmi. Brdziej podtn odmin Clriss (odporność w skli 1 9 4,5) uległ istotnie wyższemu porżeniu PVY niż odmin Roslind (odporność w skli 1 9 5,5), szczególnie w roku 2006 i 2007, w których notowno zdecydownie niższą liczebność mszyc (Kostiw i Robk, 2007). Szerzenie się PVM było zncznie słbsze niż PVY (rys. 2). Jedynie w roku 2005, w którym notowno dużą presję mszyc (Wróbel, 2008), udził porżonych bulw był zdecydownie wyższy niż w ltch nstępnych. Pomimo tego we wszystkich ltch obserwowno istotną różnicę w odporności odmin. 45,0 40,0 Porżenie (%) Infection (%) 35,0 30,0 25,0 20,0 b Clriss (3,0)* Roslind (3,5)* 15,0 10,0 b 5,0 b 0, Lt / Yers *odporność n PVM w skli 1 9, gdzie 1 ozncz brk odporności, 9 odporność skrjną; resistnce to PVM in scle 1 9, in which 1 mens no resistnce nd 9 extreme resistnce średnie oznczone tymi smymi litermi nie różnią się między sobą istotnie (p = 0,05); mens mrked with the sme letters do not differ significntly (p = 0.05) Rys. 2. Średnie porżenie bulw ziemnik PVM n obiektch kontrolnych (bez ochrony olejowej) w ltch Fig. 2. Averge infection of potto tubers with PVM on control objects (with no oil protection) in the yers Zróżnicown odporność odmin nie mił wpływu n skuteczność ochrony poszczególnych kombincji (olejów). Niezleżnie od odminy wszystkie ocenine substncje olejowe wyrźnie ogrniczły porżenie PVY. W przypdku PVM różnice w skuteczności nie były już tk wyrźne jk dl PVY. Spośród oceninych substncji olejowych njsilniej ogrniczł porżenie bulw PVY Olemix 84 EC (tb. 1). Pomimo, że jego skuteczność był różn w ltch, udził sdzeników porżonych n obiektch chronionych tym olejem był 2-6-krotnie niższy niż 255

6 n kontroli (bez ochrony olejowej). Pozostłe oleje (Ikr 95 EC orz Sunspry 850 EC) ogrniczły porżenie wirusem Y 1,5 3-krotnie. W roku 2005, tj. roku silnej presji PVM, ochron olejem był prktycznie nieskuteczn (tb. 2). Niezncznie słbiej, czkolwiek nieistotnie sttystycznie, uległy porżeniu jedynie rośliny chronione olejem Olemix 84 EC. Wyrźne różnice wystąpiły w roku 2007, gdzie wszystkie oleje skutecznie ogrniczły infekcję bulw PVM. W ujęciu wieloletnim njskuteczniejszym okzł się diuwnt Olemix 84 EC, który wyróżnił się istotnie lepszą ochroną niż olej stnowiący wzorzec Sunspry 850 EC. Porżenie bulw ziemnik PVY (%) średni dl odmin Clriss i Roslind PVY infection of potto tubers (%) verge for Clriss nd Roslind cultivrs Lt bdń Yers 2005* Clriss Roslind Clriss Roslind Clriss Roslind Tbel 1 Średni Men Kontrol no tretments 72,6 60,9 72,2 40,7 74,8 44,7 60,7 Sunspry 850 EC 34,5 b 21,1 b 37,1 31,1 26,3 b 15,7 b 26,8 bc Ikr 95 EC 41,3 b 42,1 b 41,8 25,9 26,0 b 14,9 b 30,5 b Olemix 84 EC 31,0 b 30,2 b 42,7 19,1 12,3 b 9,0 b 21,6 c * Grupy w obrębie jednego roku, dl jednej odminy; Within one yer nd one cultivr ** Średnie oznczone tymi smymi litermi nie różnią się między sobą istotnie (p = 0,05); Mens mrked with the sme letters do not differ significntly (p = 0.05) Porżenie bulw ziemnik PVM (%) średni dl odmin Clriss i Roslind PVM infection of potto tubers (%) verge for Clriss nd Roslind cultivrs Lt bdń Yers 2005* Clriss Roslind Clriss Roslind Clriss Roslind Tbel 2 Średni Men Kontrol no tretments 38,3 25,2 12,0 3,8 18,8 9,9 14,9 Sunspry 850 EC 35,8 29,2 4,8 7,6 4,2 b 5,3 10,4 Ikr 95 EC 25,2 23,4 2,9 4,6 5,2 b 3,6 9,3 b Olemix 84 EC 24,0 25,2 5,7 5,9 1,7 b 3,8 7,8 b * Grupy w obrębie jednego roku, dl jednej odminy; Within one yer nd one cultivr ** Średnie oznczone tymi smymi litermi nie różnią się między sobą istotnie (p = 0,05); Mens mrked with the sme letters do not differ significntly (p = 0.05) Nie stwierdzono wpływu zstosownych stężeń substncji olejowych w ogrniczniu porżeni PVY i PVM (tb. 3 i 4). Pomimo tego zobserwowno mniejszy udził bulw porżonych PVY w wyniku stosowni 2% stężeni oleju w substncji roboczej. Njwiększą różnicę (nieistotną sttystycznie) notowno dl oleju Sunspry 850 EC, gdzie pomiędzy plikcją 2% 4% różnic w udzile bulw porżonych wynosił około 7 punktów procentowych n korzyść niższego ze stężeń. W prktyce m to brdzo duże znczenie, poniewż obecnie zlecn dwk tego oleju wynosi 15 l h -1, co dje stężenie około 3,8%. Możliwość obniżeni dwki do 2% (7 8 l h -1 ) bez utrty skuteczności, pozwl istotnie ogrniczyć koszty ochrony. 256

7 Wpływ zstosownego stężeni oleju n porżenie bulw ziemnik PVY (%) Influence of oil concentrtion on PVY infection of potto tubers (%) Tbel 3 Odmin / stężenie oleju Średni Cultivr / oil concentrtion Men Clriss Roslind 2% 4% 2% 4% 2% 4% Kontrol no tretments 73,2 48,5 60,7 Sunspry 850 EC 27,6 b 37,7 b 20,3 b 23,7 b 23,7 b 30,1 b Ikr 95 EC 34,9 b 36,8 b 23,3 b 28,5 b 28,7 b 32,5 b Olemix 84 EC 22,3 b 30,5 b 17,8 b 17,4 b 20,0 b 23,2 b * Grupy w obrębie jednego stężeni; Within one concentrtion ** Średnie oznczone tymi smymi litermi nie różnią się między sobą istotnie (p = 0,05); Mens mrked with the sme letters do not differ significntly (p = 0.05) Wpływ zstosownego stężeni oleju n porżenie bulw ziemnik PVM (%) Influence of oil concentrtion on PVM infection of potto tubers (%) Tbel 4 Odmin / stężenie oleju Średni Cultivr / oil concentrtion Men Clriss Roslind 2% 4% 2% 4% 2% 4% Kontrol no tretments 21,0 10,3 14,9 Sunspry 850 EC 15,4 5,9 b 11,5 10,6 13,3 8,0 b Ikr 95 EC 8,5 7,1 b 9,2 13,2 8,8 9,7 b Olemix 84 EC 10,5 4,4 b 9,5 8,0 10,0 6,0 b * Grupy w obrębie jednego stężeni; Within one concentrtion ** Średnie oznczone tymi smymi litermi nie różnią się między sobą istotnie (p = 0,05); Mens mrked with the sme letters do not differ significntly (p = 0.05) Plon i jego struktur Wielokrotne zbiegi olejem minerlnym wpłynęły w konsekwencji również n wielkość plonu ogólnego (cłkowitego) (tb. 5). Tbel 5 Wpływ cotygodniowych zbiegów ochronnych olejmi n plon ogólny bulw ziemnik (dt h -1 ) (średni z lt ) The impct of weekly tretments with oils on totl potto yield (dt h -1 ) (men from the yers ) cv. Clriss cv. Roslind Kontrol no tretments 227,3 301,6 b Sunspry 850 EC 233,8 319,1 Ikr 95 EC 228,6 277,2 b Olemix 84 EC 208,9 276,2 b * Grupy w obrębie jednej odminy, średnie oznczone tymi smymi litermi nie różnią się między sobą istotnie (p = 0,05) * Groups within one cultivr, mens mrked with the sme letters do not differ significntly (p = 0.05) Anliz trzyletnich bdń wykzł, że bdne diuwnty powodowły obniżkę plonu z tym, że istotnym elementem był odmin orz lt bdń. Silniej oddziływł n ten prmetr Olemix 84 EC, który powodowł spdki plonu do 8%, ntomist Ikr 95 EC 257

8 mksymlnie do 4%. Stosownie oleju wzorcowego (Sunspry 850 EC) nie wpływło n spdki plonu. Nie stwierdzono również istotnego wpływu zstosownych stężeń oceninych olejów n wielkość plonu. Stosownie ochrony olejowej od wczesnej fzy wzrostu roślin orz zróżnicownych stężeń nie wpłynęło istotnie n liczbę bulw potomnych z jednej rośliny, tzw. współczynnik rozmnżni. Obserwowne w niektórych ltch niezncznie mniejsze wrtości w prktyce nie miły większego znczeni brk istotnych różnic (tb. 6). W nsiennictwie njwżniejszym prmetrem plonu jest udził frkcji sdzenikowej, tj. bulw o średnicy mm. Nie stwierdzono, by oleje istotnie wpływły n ten prmetr, przy czym możn było zuwżyć niewielkie różnice w plonowniu zrówno pomiędzy odminmi, jk i stosownymi substncjmi olejowymi (tb. 7). Stwierdzone różnice pomiędzy olejem wzorcowym, diuwntmi mieściły się w grnicch błędu sttystycznego (+/- 3 8%). Tbel 6 Wpływ substncji olejowych n liczbę bulw z jednej rośliny (średni z lt ) Impct of oils substnces on the number of tubers from one plnt (men from the yers ) cv. Clriss cv. Roslind Kontrol no tretments 9,5 11,7 Sunspry 850 EC 9,4 11,5 Ikr 95 EC 8,7 11,6 Olemix 84 EC 8,6 10,6 * Grupy w obrębie jednej odminy, mens mrked with the sme letters do not differ significntly (p = 0,05) * Groups within one cultivr, mens mrked with the sme letters do not differ significntly (p = 0.05) Tbel 7 Wpływ substncji olejowych n plon sdzeników dt h -1 (średni z lt ) Impct of oil substnces on seed-pottoes yield dt h -1 (men from the yers ) cv. Clriss cv. Roslind Kontrol no tretments 106,1 150,8 Sunspry 850 EC 119,9 155,3 Ikr 95 EC 104,0 162,1 Olemix 84 EC 109,8 144,5 * Grupy w obrębie jednej odminy, mens mrked with the sme letters do not differ significntly (p = 0,05) * Groups within one cultivr, mens mrked with the sme letters do not differ significntly (p = 0.05 Chrkterystyczną rekcją fitotoksyczną po zstosowniu Olemixu 84 EC i częściowo Ikrze 95 EC, głównie w stężeniu 4%, były ciemnobrązowe nerwy (podobne do nekroz) n spodniej stronie blszki liściowej przypominjące objwy pierwotnego porżeni PVY, przy czym, przy bliższym poznniu wyróżniły się one tłustym wyglądem, bez uszkodzeń epidermy. Pondto obserwown rekcj zleżł w duże mierze od roku bdń i odminy. Zobserwowno również efekt ogrniczeni wzrostu roślin n poletkch chronionych olejmi minerlnymi w tym również olejem Sunspry 850 EC. 258

9 DYSKUSJA Przebieg wrunków pogodowych w poszczególnych ltch bdń był brdzo zróżnicowny od skrjnie suchego sezonu wegetcyjnego w roku 2006 do pond przeciętnie mokrego w roku 2007, co nie pozostło bez wpływu n presję mszyc w okresie wegetcji ziemnik (Wróbel, 2008) w konsekwencji presję infekcyjną wirusów, szczególnie PVM. N tym tle stwierdzono wyrźne zróżnicownie wpływu odporności odmin n porżenie wirusmi, w szczególności PVY. Średnie porżenie (udził bulw porżonych) tym wirusem u odminy Clriss było o 34% wyższe niż dl odminy Roslind odporniejszej zledwie o 1 stopień w skli 9-stopniowej. W przypdku PVM różnic był jeszcze większ, bo ż 50%, przy podobnej różnicy odporności pomiędzy odminmi. Pomimo tego zstosownie do ochrony olejów minerlnych istotnie hmowło rozprzestrzeninie się wirusów przenoszonych przez mszyce w sposób nietrwły. Ob diuwnty oprte n oleju minerlnym (Olemix 84 EC i Ikr 95 EC) wykzły się wysoką skutecznością w ochronie ziemnik przed PVY, porównywlną, niekiedy nwet lepszą od oleju wzorcowego Sunspry 850 EC. W ocenie trzech brdzo odmiennych sezonów wegetcyjnych stwierdzono, że njkorzystniej wypdł Olemix 84 EC, który stosowny systemtycznie co 7 dni ogrniczł porżenie PVY o prwie 65% w stosunku do obiektów kontrolnych (bez ochrony). Skuteczność pozostłych substncji olejowych był również wysok. W przypdku Ikr 95 EC udził bulw porżonych był niższy o 50%, ntomist po zstosowniu Sunspry 850 EC 56% w stosunku do kontroli (bez ochrony olejowej). N wysoką efektywność obu diuwntów w ochronie pelrgonii przed Puccini pelrgonii-zonlis wskzuje również Wojdył (2005). Ntomist uzyskn skuteczność oleju wzorcowego jest potwierdzeniem wcześniejszych bdń utor (Wróbel, 2006), w których stwierdzono, że ogrniczł on porżenie PVY nwet o około 55%, przy czym zdecydownie silniej w odminie podtniejszej. Podobne wyniki w ogrniczniu PVY w uprwie ziemnik przy wykorzystniu różnych olejów minerlnych w wrunkch polowych uzyskli między innymi Kurpp i Hssi (1989), Milošević (1996), Tursk i Wróbel (1999), Rolot i in. (2008), Boiteu i in. (2009). Według Mrtín-López i in. (2006) orz Rolot i in. (2008) olej minerlny stosowny smodzielnie redukowł liczbę bulw porżonych PVY od 50,3% do 68,5% w zleżności od roku bdń, ntomist w mieszninie z insektycydem od 51,0% do nwet 74,8%. Przy zstosowniu jedynie ochrony insektycydowej, jej skuteczność był brdzo mł 6,6-8,4%, lub żdn. Zdniem Boiteu i in. (2009) jeszcze większą skuteczność ochrony możn uzyskć stosując dodtkowo oprócz oleju minerlnego odpowiednią izolcję wokół uprwy podtnej np. z roślin ziemnik odpornych n PVY. Udło im się w ten sposób ogrniczyć udził bulw porżonych nwet o 97% w roku niskiej presji infekcyjnej i o 59%, gdy presj był brdzo wysok. Wysok skuteczność obu diuwntów przy ich zdecydownie niższej cenie powinn być zchętą do ich prktycznego stosowni w produkcji nsiennej. Przy silnej presji infekcyjnej PVM jk wystąpił w sezonie 2005 ochron olejem minerlnym nie był skuteczn. Podobn sytucj wystąpił w brdzo suchym roku 2006, gdzie również nie stwierdzono wyrźnych różnic pomiędzy ochroną olejem jej brkiem, 259

10 260 Słwomir Wróbel niezleżnie od zstosownego środk. Jedynie w roku 2007 o pondprzeciętnych opdch deszczu w sezonie wegetcyjnym stwierdzono brdzo wyrźną przy tym istotną sttystycznie skuteczność wszystkich zstosownych olejów minerlnych. W dostępnej literturze prktycznie brkuje informcji n temt możliwości i roli oleju minerlnego w ogrniczniu szerzeni się PVM. Z włsnych obserwcji wynik (Wróbel 2006), że w przypdku tego wirus oleje minerlne w wrunkch polowych nie zwsze są tk skuteczne jk dl PVY pomimo, że mechnizm przenoszeni obu wirusów przez mszyce jest brdzo podobny (Kostiw, 1976). Ciekwym jest, że we wcześniejszych bdnich lbortoryjnych stwierdzono brdzo wysoką skuteczność oleju w ogrniczniu zrówno PVM 73 95%, jk i PVY 64 90%, w zleżności od tego czy chronione olejem były rośliny zdrowe czy również rośliny stnowiące źródło infekcji w sąsiedztwie roślin zdrowych (Wróbel, 2007). N możliwość ogrniczeni PVM w wrunkch polowych przy wykorzystniu różnych olejów minerlnych wskzywli również wcześniej Kostiw i Iskrzyck (1976) orz Tursk (1980), któr wyrźnie wskzywł n istotną rolę częstotliwości zbiegów. Brdzo wżnym wynikiem uzysknym w trkcie bdń jest brk różnic w skuteczności ogrniczni wirusów pomiędzy oceninymi stężenimi. Stwierdzon wysok skuteczność niższego ze stężeń (2%) pozwl w prktyce ogrniczyć zlecną dwkę oleju prwie o połowę bez utrty jego skuteczności. Interesujące jest to, że w literturze wielu utorów wskzuje n brdzo wysoką skuteczność (powyżej 40%) oleju minerlnego w ochronie ziemnik przed PVY już w stężeniu 1% (Mrtin-Lopez i in., 2006; Rolot i in., 2008; Boiteu i in., 2009). Podobnie jest w ochronie innych roślin przed wirusmi (Trujillo-Pinto i in., 1989; Mrco, 1993; Migliori i in., 1998). Wzrost stężeni może czsmi wywoływć rekcje fitotoksyczności, które mogą ujemnie wpływć n rozwój roślin w konsekwencji utrudnić wykonnie np. selekcji negtywnej. Z włsnych bdń w wrunkch szklrniowych (Wróbel i Urbnowicz, 2007) wynik, że spośród oceninych olejów zrówno Ikr 95 EC, jk i Olemix 84 EC wywoływły objwy fitotoksyczności n roślinch, przy wyższym 4% stężeniu, przy czym silniejszą rekcją chrkteryzowł się drugi z olejów. Stwierdzono również, że spdek plonu występowł jedynie w przypdku dużego nsileni objwów. Przy słbej rekcji nie obserwowno wpływu n plon bulw. Wielokrotne zbiegi olejmi mogą w niektórych ltch wpływć n spdki plonu ogólnego, przy czym w przypdku oceninych olejów minerlnych spdki nie przekrczły 4% dl Ikr 95 EC i 8% dl Olemix 84 EC. Wżniejszym prmetrem, o brdzo dużym znczeniu w nsiennictwie jest udził frkcji sdzenikowej plonie. W przypdku obu diuwntów nie stwierdzno w ltch bdń niższych plonów sdzeników niż n obiektch kontrolnych (bez ochrony). Częściowym wyjśnieniem zistniłego zjwisk może być zmniejszon produktywność smych roślin ziemnik związn z wrstwą oleju n liścich. Według Goszczyńskiego i in. (2003), którzy bdli wyminę gzową liści róż po zstosowniu oleju Sunspry 850 EC w różnych stężenich, wyższe 1% stężenie wpływło n spdek intensywności fotosyntezy o około 12% już po 24 godzinch od plikcji. Zjwisko to było jeszcze obserwowne po upływie 3 dni od zbiegu. N zniżki plonu z powodu

11 zredukownej intensywności fotosyntezy wskzywli wcześniej również Ayers i Brden (1975) orz Gudin i in. (1976). PODSUMOWANIE I WNIOSKI 1. Njwiększą skutecznością w ogrniczniu porżeni PVY i PVM przy zróżnicownej, często brdzo wysokiej presji infekcyjnej w ltch bdń wykzł się diuwnt Olemix 84 EC, nstępnie nieco słbiej olej Sunspry 850 EC orz Ikr 95 EC. 2. Korzystniejsze nie tylko ze względów ekonomicznych jest zstosownie 2% stężeni oleju (szczególnie u odmin brdzo podtnych), dl którego skuteczność ochrony przed PVY był równ lub nieco lepsz niż przy wyższym stężeniu 4%. 3. Intensywn ochron olejem Olemix 84 EC orz Ikr 95 EC może w niektórych ltch i n niektórych odminch powodowć niewielkie objwy fitotoksyczności n roślinch ziemnik orz nieznczne spdki plonu ogólnego (mksymlnie do 8%). LITERATURA Ayres J. C., Brden J. A Net photosynthesis nd drk respirtion of pple leves s ffected by pesticides. J. Am. Soc. Hort. Sci. 100: Beresford R. M., Wering C. H., Mrshll R. R., Shw P. W., Spink M., Wood P. N Slked lime, bking sod nd minerl oil for blck spot nd powdery mildew control in pples. Proc. 49 th New Zelnd Plnt Prot. Conf.: Boiteu G., Singh M., Lvoie J Crop border nd minerl oil sprys used in combintion s physicl control methods of the phid-trnsmitted potto virus Y in potto. Pest Mng. Sci. 65: Chuvel G. Jumeu N., Grcon P Fungicidl oil contribution to the study on their utiliztion. First trnsntionl workshop on biologicl, integrted nd rtionl control: sttus nd perspectives with regrd to regionl nd Europen experiences, Lille, Frnce Jnury 1998: Goszczyński W., Tomczyk A., Bednrek A Wpływ oleju minerlnego Sunspry 850 EC (Ultr Fine) n wyminę gzową liści róż. Prog. Plnt. Prot. 43 (2): Gudin C., Syrtt W.J., Boize L The mechnisms of phytosynthetic inhibition nd the development of scorch in tomto plnts treted with spry oils. Ann. Appl. Biol. 84: Heng J., Chunshu P., Chunsou Y., Hnjie C Appliction of n nc24 horticulturl minerl oil for control of hwthorn spider mite nd spire phid in pple orchrds in northern Chin. In: Bettie G. A. C., Wtson D. M., Stevens M. L., Re D. J., Spooner-Hrt R. N., eds. Spry Beyond Univ. Western Sydney: Kllinpur A. S., Bettie G. A. C., Wtson D. M Potter spry tower evlutions of two horticulturl minerl oils ginst pple powdery mildew nd pple scb. In: Bettie G. A. C., Wtson D. M., Stevens M. L., Re D. J., Spooner-Hrt R. N., eds. Spry oils beyond Univ. Western Sydney: Kerln C., Robert Y., Perennec P., Guillery E Mise u point sur l incidence du virus Y 0 et méthodes de lutte mises en oeuvre en Frnce pour l production de semences de pomme de terre. Potto Reserch 30: Kostiw M Wpływ czsu trwni żeru nbyci i żeru inokulcyjnego n efektywność przenoszeni wirusów Y i M ziemnik przez dw gtunki mszyc (Myzus persice Sulz. i Aphis nsturtii Klt.). Ziemnik: Kostiw M., Iskrzyck T Możliwość ogrniczeni szerzeni się nietrwłych wirusów ziemnik przy pomocy opryskiwni substncjmi olejowymi. Biul. Inst. Ziemn. 18: Kostiw M., Robk B Presj mszyc wektorów wirusów ziemnik w 2007 roku. Ziem. Pol. 4:

12 Kurpp A., Hssi A Rection of four tble potto cultivrs to primry nd secondry infection by potto viruses Y 0 nd Y N. Ann. Agric. Fennie 28 (4): Mrco S Incidence of nonpersistently trnsmitted viruses in pepper spryed with whitewsh, oil nd insecticide, lone or combined. Plnt Disese 77 (11): Mrtín-López B, Vrel I., Mrnotes S, Cbleiro C Use of oils combined with low doses of insecticide for the control of Myzus persice nd PVY epidemics. Pest Mng Sci. 62(4): Migliori A., Quiot J. B., Lbonne G., Boudon J. P., Luriut F., Freydier M., Renud L.Y L huile minele, moyen de lutte preventive contre l gent de l Shrk, dissemine pr des pucerons en pepiniere. Phytom. 507: Milošević D Efficcy of oil nd insecticides in potto plnt protection ginst infection by potto virus Y nd lef roll virus (PVY nd PLRV). Plnt Prot. 47 (4), No 218: Nicetic O., Wtson D.M., Bettie G. A. C A horticulturl minerl oil-bsed progrm for control of two-spotted mite nd powdery mildew on roses in greenhouses. In: Bettie G. A. C., Wtson D. M., Stevens M.L., Re D.J., Spooner-Hrt R.N., eds. Spry Beyond Univ. Western Sydney: Nicetic O., Wtson D.M., Bettie G. A. C., Mets A., Zheng J Integrted pest mngement of twospotted mite Tetrnychus urtice on greenhouse roses using petroleum spry oil nd predtory mite Phytoseiulus persimilis. Exper. Appl. Acrol. 25, Kluwer Acd. Publ.: Northover J., Timmer L. W Control of plnt diseses with petroleum- nd plnt derived oils. In: Bettie G.A.C., Wtson D.M., Stevens M.L., Re D.J., Spooner-Hrt R.N., eds. Spry Beyond Univ. Western Sydney: Rolot J. L., Seutin H., Deveux L Effectiveness of prffinic minerl oil, insecticides nd vegetl oil to control Potto virus Y (PVY) spred in potto seeds multipliction fields. Abstrcts. 17 th Triennil Conference of the Europen Assocition for Potto Reserch, July 6-10, Brşov, Români: Trujillo-Pinto G., Vegs A., Monteverde E Control del viruse de l mnch nilld y distorsionnte de l lechos (DRSV) medinte spersions con ceite blnco. Revist de l Fcultd de Agronomi, Universidd Centrl de Venezuel 15 (1 2): Tursk E Einschränkung der Ausbreitung der Krtoffelviren Y, M und S durch Minerlölspritzungen. Tgungsber. Probleme Pflnzenvir., Akd. Lndwirtsch.-Wisse. DDR 184: Tursk E., Wróbel S Ogrniczenie szerzeni się wirus Y (PVY) ziemnik przy użyciu oleju Sunspry 11 E. Prog. Plnt Prot. 39 (2): Wójcik A.R., Gbriel W., Woźnic W Metody trnsformowni dnych procentowych porżeni w epidemiologii wirusów ziemnik. Biul. Inst. Ziemn. 17: Wojdył A. T Activity of plnt nd minerl oils in the control of Puccini pelrgonii-zonlis. Commun. Agric. Appl. Biol. Sci. 70 (3): Wróbel S Optymlizcj metod grotechnicznych w ochronie ziemnik przed PVY. Biuletyn IHAR 237/238: Wróbel S Rol oleju minerlnego w ochronie ziemnik przed mszycmi i porżeniem wirusmi. Act Sci. Pol. s. Agricultur 5 (1): Wróbel S Effect of minerl oil on Muzus persice cpbility to spred of PVY nd PVM to successive potto plnts. Journl of Plnt Protection Reserch 47 (4): Wróbel S Dynmik występowni mszyc w wrunkch nturlnych po zstosowniu różnych substncji olejowych. Progress in Plnt Protection 48(4): Wróbel S., Urbnowicz J Rekcj 9 odmin ziemnik n diuwnty minerlne i roślinne. Progress in Plnt Protection 47 (2):