ŚLĄSKI PRZEGLĄD STATYSTYCZNY

Transkrypt

1 Polske Towarzystwo Statystyczne Oddzał we Wrocławu ŚLĄSKI Slesan Statstcal Revew Nr 13 (19) Wydawnctwo Unwersytetu Ekonomcznego we Wrocławu Wrocław 2015

2 RADA NAUKOWA Walenty Ostasewcz, Tadeusz Bednarsk, Ivan Belko, Lusa Canal, Stansław Helpern, Stanslava Hronová, Angola Pollastr, Jerzy Śleszyńsk, Renhard Vertl, Halna Woźnak, Mchele Zenga, Emla Zmkova KOMITET REDAKCYJNY Zofa Rusnak (redaktor naczelny) Edyta Mazurek (sekretarz naukowy) Tadusz Borys, Katarzyna Ostasewcz, Grażyna Trzpot RECENZENCI WSPÓŁPRACUJĄCY Z CZASOPISMEM Helena Jasulewcz, Wojcech Kordeck, Dorota Kuchta, Anna Malna, Zofa Melecka-Kubeń, Danuta Merzwa, Stansława Ostasewcz, Barbara Podolec, Katarzyna Sawcz, Julusz Sedleck, Jerzy Wawrzynek, Janusz Wywał Informacje o naborze artykułów zasadach recenzowana znajdują sę na strone nternetowej Wydawnctwa Czasopsmo jest ndeksowane w następujących bazach: BazEkon CEEOL EBSCO Wolny dostęp do wersj elektroncznej: slesanstatrevew.ue.wroc.pl Centrum Otwartej Nauk Dolnośląska Bbloteka Cyfrowa

3 Sps treśc Od Redakcj 5 Muhammad Shafq, Renhard Vertl: Generalzed Kaplan Meer Estmator for Fuzzy Survval Tmes 7 Janusz Łyko, Anton Smoluk: Próba formalnej defncj dobrobytu 15 Teresa Kupczyk, Waldemar Kordeck: Statstcal correlatons between the Knowledge Economy Index and Gender (n)equalty Index 29 Anna Kowalska: Pomoc państwa w zakrese dożywana dzec młodzeży w Polsce 43 Agneszka Tarnowska: Możlwośc edukacyjne wychowawcze na obszarach wejskch województwa dolnośląskego na tle kraju 57 Daman Gąska: Prognozowane bankructwa za pomocą klasyfkatorów rozmytych realzujących deę maksymalnego margnesu 71 Joanna Dębcka, Agneszka Marcnuk: Analza porównawcza hpotecznych rent małżeńskch w krajach Un Europejskej 89 Stansława Ostasewcz: Statystyczna analza ryzykownych sytuacj decyzyjnych 111 Tadeusz Gerstenkorn: Uwag o wzorze na momenty rozkładu prawdopodobeństwa Póly 131 Katarzyna Ostasewcz, Walenty Ostasewcz: Reshapng economcs to encompass qualty of lfe ssues 137 Edyta Mazurek: Konsekwencje zman ulg prorodznnej w polskm systeme podatkowym 161 Walenty Ostasewcz: Professor Zdzsław Henryk Hellwg ( ) 177 Walenty Ostasewcz: O trwałym rozwoju 183 Walenty Ostasewcz: Celebratng the 90 th Brthday of Professor Oscar Sheynn 209 Katarzyna Ostasewcz: Problemy z próbam, dyskrymnacją rasową edukacją: ekonometra zagadnena społeczne w pracy Jamesa J. Heckmana (nagroda mena Nobla, 2000) 221 Wtold Węsław: Perwsza polska rozprawa z rachunku prawdopodobeństwa 251 Agata Grul: Ważnejsze dane społeczno-gospodarcze o województwach 283

4 ŚLĄSKI 4 Sps treśc Summares Muhammad Shafq, Renhard Vertl: Uogólnony estymator Kaplana Meera dla rozmytego czasu przeżyca 14 Janusz Łyko, Anton Smoluk: An attempt of the formal defnton of well-beng 27 Teresa Kupczyk, Waldemar Kordeck: Statystyczne zwązk pomędzy wskaźnkem gospodark opartej na wedzy (Knowledge Economy Index) a stopnem ne/równośc kobet mężczyzn (Gender Equalty Index) 42 Anna Kowalska: State ad for chldren and youth n terms of feedng n Poland 55 Agneszka Tarnowska: Educatonal and chldcare opportuntes n rural areas of Lower Slesa vovodshp compared to the whole country 69 Daman Gąska: Bankruptcy predcton wth Maxmum Margn Fuzzy Classfers 88 Joanna Dębcka, Agneszka Marcnuk: Comparatve analyss of marrage reverse annuty contracts n the countres of the European Unon 110 Stansława Ostasewcz: Statstcal analyss of rsky stuatons 130 Tadeusz Gerstenkorn: Remarks on the formula for the moments of the Pólya probablty dstrbuton 135 Katarzyna Ostasewcz, Walenty Ostasewcz: Przystosowane ekonom do badań nad jakoścą życa 158 Edyta Mazurek: Effects of changes n the Pro-famly Tax Relef n The Polsh Tax System 175 Walenty Ostasewcz: On the sustanable development 208

5 KONSEKWENCJE ZMIAN ULGI PRORODZINNEJ W POLSKIM SYSTEMIE PODATKOWYM ŚLĄSKI Edyta Mazurek Unwersytet Ekonomczny we Wrocławu ISSN e-issn DOI: /sps Streszczene: W polskm systeme podatkowym od 2007 r. obowązuje ulga z tytułu wychowywana dzec, z której korzysta prawe 17% podatnków. Jest to jedna z najwększych fnansowo obowązujących ulg od podatku. Bezdyskusyjne stanow ona dużą pomoc rodznom welodzetnym, co w sytuacj kedy Polska boryka sę z problem demografcznym ma ogromne znaczene. Począwszy od 2012 r. ulga na dzec ulega sukcesywnym modyfkacjom. Głównym celem artykułu jest statystyczna analza konsekwencj wprowadzanych zman na wpływy do budżetu państwa z podatku PIT, progresywność systemu podatkowego, pozom redystrybucj dochodów oraz sprawedlwość podatkową. Słowa kluczowe: ulga na dzec, podatek dochodowy, progresywność podatkowa, sprawedlwość podatkowa. 1. Wstęp Problem demografczny, polegający ne tylko na nekorzystnych zmanach w strukturze ludnośc ze względu na wek, lecz także na malejący współczynnk dzetnośc dotyka współcześne wele krajów, w tym także Polskę. Obserwacje współczynnka dzetnośc w Polsce pokazują, że od 1992 r. ne gwarantuje on prostej zastępowalnośc pokoleń [Rocznk Demografczny 2013]. W kontekśce demografcznych zagrożeń bardzo ważne jest prowadzene odpowednej poltyk prorodznnej, tym bardzej, że demografowe prognozują dalsze pogłębane sę tych tendencj, co w perspektywe czasu może doprowadzć nawet do zjawska depopulacj, ze wszystkm negatywnym skutkam dla społeczeństwa [Kochanowsk 2009; Palley, Shdamah 2011]. Jako jedną z głównych przyczyn newelkego lub ujemnego przyrostu naturalnego podaje sę problemy fnansowe. Obserwacje dzetnośc wśród emgrantów z naszego kraju potwerdzają aspekt ekonomczny jako źródło obnżena współczynnka dzetnośc. W 2007 r.

6 ŚLĄSKI 162 Edyta Mazurek w ramach dzałalnośc Rzecznka Praw Obywatelskch powołany został zespół eksperck do opracowana projektu strateg poltyk rodznnej w Polsce. Powołany zespół jako cel pośredn poprawy warunków powstawana funkcjonowana rodzn oraz podnoszena pozomu urodzn wymena mędzy nnym wsperane rodzn w ponoszenu kosztów utrzymana wychowywana dzec. Państwo może wsperać aktywne dzałana rodzny poprzez odpowedn system podatkowy. Obecne w krajach Un Europejskej stosowanych jest wele prorodznnych rozwązań systemu podatkowego: uzależnene kwoty wolnej od podatku od weku, stanu cywlnego podatnka oraz lczby dzec pozostających na utrzymanu (np. Irlanda, Estona), różna kwota dochodu opodatkowanego najnższą stopą podatkową w określonych typach rodzn (np. Irlanda), możlwość wspólnego rozlczana małżonków (wele krajów), stosowane lorazu rodznnego (Francja). Stosowane lorazu rodznnego polega na wyznaczanu wskaźnka rodzny zależnego od jej welkośc składu, a następne wykorzystanu tego wskaźnka do pomnejszena dochodu podlegającego opodatkowanu. stosowane ulg podatkowych, często zróżncowanych ze względu na lczbę dzec pozostających na utrzymanu podatnka (np. Grecja, Włochy), możlwość odlczena różnego rodzaju wydatków zwązanych z wychowywanem wykształcenem dzecka (np. Francja, Włochy, Grecja), odlczene kwot wolnych od podatku na dzec pozostające na utrzymanu podatnka (np. Nemcy), całkowte zwolnene z podatku dochodowego rodzn welodzetnych (np. Estona), prawo do otrzymana różncy w przypadku, kedy należny podatek jest nższy od kwoty odlczena podatkowego (np. Republka Czeska). Są równeż kraje, w których system podatkowy jest neutralny wobec sytuacj rodznnej podatnka (np. Fnlanda, Szwecja) ne obowązują żadne ulg na dzec. Ważne jest, aby stosowane rozwązana systemu podatkowego pomagały podatnkom o nskch dochodach, czy też rodznom welodzetnym, ale jednocześne zapobegały uzależnenu od śwadczeń pomocowych wsperały aktywność zawodową rodzn. Połączene

7 Konsekwencje zman ulg prorodznnej w polskm systeme podatkowym 163 tych dwóch celów ne jest łatwe wymaga przeprowadzana systematycznego montorngu skutków wprowadzanych rozwązań. W Polsce wele rodzn welodzetnych jest zagrożonych ubóstwem [Ambrozak 2014]. Prezydent RP próbuje rozwązać problem demografczny, rozważając lkwdację możlwośc wspólnego rozlczana sę małżonków na rzecz wprowadzena kwoty wolnej od podatku zależnej od lczby dzec wychowywanych w rodzne [ mozna_zlkwdowac_ulge_podatkowa_malzenstw.html; rado.opole.pl/2013/wrzesen/wadomosc/bronslaw-komorowsk-owsparcu-rodzny-wywad-dla-radaopole.html]. Jednak na chwlę obecną problem demografczny w Polsce polegający na obnżającym sę współczynnku dzetnośc rozwązywany jest przez ulgę od podatku z tytułu wychowywana dzec. Ulga ta począwszy od jej wprowadzena ulega cągłej modyfkacj. Celem artykułu jest statyczna analza wpływu wprowadzanych zman ulg prorodznnej na podstawowe charakterystyk systemu oraz jego sprawedlwość. Analza zostane przeprowadzona w oparcu o rzeczywste dane dotyczące przychodu podatnków wspólne rozlczających sę w wybranym wrocławskm urzędze skarbowym. ŚLĄSKI 2. Charakterystyka ulg na dzec w polskm systeme podatkowym Problem demografczny w Polsce sprawł, że w roku 2008 rząd wprowadzł nową ulgę podatkową ulgę prorodznną, która obowązuje począwszy od rozlczeń podatkowych za rok Jest to najczęścej wykorzystywana ulga. W Polsce w roku ,52% ogółu podatnków było uprawnonych do ulg z tytułu wychowywana dzec. W latach ulga ta polegała na odlczenu odpowednej kwoty na każde dzecko od podatku dochodowego po dokonanu wcześnej odlczeń z tytułu składek na ubezpeczene zdrowotne. Wysokość ulg dla poszczególnych typów rodzn w latach została zaprezentowana w tabel 1. W ramach ulg prorodznnej w latach podatnk mał prawo odlczyć ustaloną jednakową kwotę na każde dzecko, własne lub przysposobone, które wychowywał w cągu roku podatkowego. Ulga dotyczy dzec: małoletnch; dzec, bez względu na ch wek, które zgodne z odrębnym przepsam otrzymywały zasłek pelęgnacyjny; dzec do ukończena 25 lat uczące sę w szkołach. Jest to ulga

8 ŚLĄSKI 164 Edyta Mazurek Tabela 1. Wysokość ulg prorodznnej ze względu na lczbę dzec w rodzne Rok podatkowy Wysokość ulg dla rodzn posadających 1 dzecko 2 dzec 3 dzec 4 dzec ,54 = 1145, , , , ,16 3,3435,24 4,580, ,85 = 1173, , , , , , , , 02 = 1112, , , , , , , , 02 = 1112, , , , , , , , ,28 Ulga przysługuje: rodznom z 1 dzeckem jeśl dochód współmałżonków jest ne wyższy nż zł. rodznom z 2 lub wększą lczbą dzec dochód jest bez znaczena , 02 = 1112, , , , , , , ,12 Ulga przysługuje: rodznom z 1 dzeckem jeśl dochód współmałżonków jest ne wyższy nż zł. rodznom z 2 lub wększą lczbą dzec dochód jest bez znaczena. Prawo do ubegana sę o zwrot newykorzystanej ulg. Źródło: opracowane własne. rodzcelska, tzn. w przypadku, gdy dzecko wychowują oboje rodzce, mają do odlczena jedną ulgę w wysokośc kwoty wyżej wymenonej. Kwotę ulg prorodznnej odlcza sę od nalczonego podatku, zatem jest to rozwązane bardzo korzystne dla podatnka. Końcowa kwota odlczena zależna jest od lczby dzec pozostających na utrzymanu podatnka. Podatnk musał meć jednak odpowedne dochody, aby z udogodnena skorzystać. Rok 2013 zapoczątkował zmany w uldze prorodznnej. W wynku nowelzacj przepsów ustawy o podatku dochodowym od osób fzycznych od 2013 r. zasady korzystana z ulg rodznnej uległy stotnym zmanom. Rodzce, którzy wychowywal troje węcej dzec, uzyskal prawo do wyższej ulg, natomast dla rodzców, którzy wychowywal jedno dzecko, prawo do ulg zostało ogranczone, poprzez wprowadzene lmtu dochodów. Rodzce z jednym dzeckem mogl skorzystać z ulg prorodznnej pod warunkem, że ch łączne dochody ne przekroczyły w skal roku kwoty zł. Take samo ogranczene dotyczyło równeż rodzca samotne wychowującego dzecko. W przypadku osoby, która ne pozostawała w zwązku małżeńskm ne wychowywała dzecka samotne lmt dochodów w roku podatko-

9 Konsekwencje zman ulg prorodznnej w polskm systeme podatkowym 165 wym wynosł zł. Wysokość ulg dla poszczególnych rodzn w roku 2013 została zawarta w tabel 1. W roku 2014 ponowne została podwyższona kwota ulg przysługująca na trzece oraz kolejne wychowywane dzec w rodzne. Ponadto wprowadzono możlwość ubegana sę o zwrot newykorzystanej ulg w przypadku, kedy należny podatek jest nższy od kwoty ulg. W latach wcześnejszych newykorzystana ulga w danym roku an ne przechodzła na kolejny rok, an ne było możlwośc jej wykorzystana w przypadku, kedy podatek należny był nższy od przysługującej ulg. Zmany wprowadzone w systeme podatkowym obowązujące od 2014 roku są bardzo korzystne dla rodzn wychowujących dzec, zwłaszcza rodzn welodzetnych ŚLĄSKI 3. Ops danych Głównym celem artykułu jest analza wpływu zman w ustawe podatkowej dotyczących ulg na dzec na dochody budżetu państwa z podatku PIT oraz podstawowe charakterystyk systemu podatkowego. Badana zostały przeprowadzone na rzeczywstych danych dotyczących wynagrodzena brutto podatnków rozlczających sę wspólne poprzez formularz PIT 37 w jednym z wrocławskch urzędów skarbowych. Do rzeczywstych danych zostały zastosowane 3 scenarusze podatku dochodowego. Każdy scenarusz oparty był na progach składkach na ubezpeczene społeczne obowązujących w rozlczenach podatkowych za rok Różnce pomędzy scenaruszam polegały na zastosowanu trzech różnących sę ulg na dzec obowązujących w latach: 2012, 2013 oraz Badana populacja obejmowała zeznań wspólne rozlczających sę małżonków, czyl podatnków. Struktura małżonków rozlczających sę wspólne ze względu na lczbę dzec uwzględnonych w uldze podatkowej została zaprezentowana w tabel 2. W prowadzonych badanach lczba dzec oznacza lczbę dzec, na które przysługuje podatnkom ulga z tytułu ch wychowywana. Tak zdefnowaną rodznę będzemy nazywać rodzną podatkową. Ne oznacza to, że analzowane małżeństwa ne posadają wększej lczby dzec, ale nformacja ta jest bez znaczena dla wynków prowadzonej analzy. W badanej próbe prawe 46% badanych podatnków przysługwała ulga z tytułu wychowywana dzec. Domnują jednak rodzny wy-

10 ŚLĄSKI 166 Edyta Mazurek Tabela 2. Struktura podatnków wspólne rozlczających sę ze względu na lczbę dzec Lczba dzec Lczba małżeństw Odsetek , (z prawem do ulg w r.) 28, , , , , ,01 Razem % Źródło: opracowane własne na podstawe danych z urzędu skarbowego. chowujące tylko 1 dzecko. Stanową one ponad 28% badanej próby. 15,13% badanych rodzn wychowuje 2 dzec zaledwe 2,23% to podatkowe rodzny welodzetne, wychowujące troje lub węcej dzec. W Polsce w 2013 r. z możlwośc łącznego opodatkowana dochodów małżonków skorzystało podatnków. Badana próba stanow zatem 0,36% populacj generalnej. Struktura korzystających z ulg w populacj jest podobna do struktury w naszej próbe. W 2013 r. w Polsce podatnków skorzystało z ulg z tytułu wychowana dzec, co stanowło 42% ogółu podatnków rozlczających sę wspólne. Na początek porównane ulg na dzec dokonane zostało poprzez ocenę ustalonych scenaruszy pod względem wpływów do budżetu państwa z podatku PIT. Tabela 3 prezentuje straty budżetu z podatku analzowanej próby z tytułu zastosowana ulg prorodznnej. Tabela 3. Struktura podatnków wspólne rozlczających sę ze względu na lczbę dzec Wybrane charakterystyk Rok podatkowy Efektywna stopa podatkowa bez ulg prorodznnej (%) 12,85 12,85 12,85 Efektywna stopa podatkowa z ulgą prorodznnej (%) 11,68 11,65 11,64 Strat w podatku na skutek wykorzystana ulg na dzec (%) 7,22 7,01 7,26 Źródło: opracowane własne na podstawe danych z Urzędu Skarbowego W roku 2013 po raz perwszy został wprowadzony lmt przychodów, po przekroczenu którego rodzny podatkowe wychowujące jedno dzecko tracą prawo do ulg z tytułu wychowywana dzecka. Stąd do ulg na dzec w roku 2012 było uprawnonych podatnków,

11 Konsekwencje zman ulg prorodznnej w polskm systeme podatkowym 167 natomast w roku podatnków. Mmo zmnejszena lczby uprawnonych, zmana w uldze na dzec powodowała obnżene efektywnej stopy podatkowej o 0,03 punktu procentowego w porównanu z rokem poprzednm. Kolejne zmany podwyższające kwotę ulg na trzece kolejnego dzecko w roku 2014 ponowne obnżyły efektywną stopę podatkową o kolejną 0,01 punktu procentowego. Są to znaczne kwoty, borąc pod uwagę, że całkowte wpływy budżetowe w roku 2014 z podatku dochodowego od osób fzycznych wynosły zł [ Strata w podatku na skutek wykorzystana ulg na dzec zaprezentowana w tabel 3 merzona jest jako procent podatku wylczonego bez wykorzystywana ulg prorodznnej. Najwększe obnżene podatku o 7,26% ulga prorodznna spowodowała w 2014 r., kedy to została wprowadzona możlwość wykorzystana całej kwoty ulg. W kolejnym punkce zostane dokonana analza konsekwencj zman w uldze prorodznnej w odnesenu do podstawowych charakterystyk systemu podatkowego. ŚLĄSKI 4. Metodologa pomaru oceny ulg podatkowej Wprowadzane w uldze na wychowywane dzec zmany mają wpływ równeż na progresywność sytemu podatkowego, pozom redystrybucj dochodów dokonywany poprzez system podatkowy oraz sprawedlwość podatkową. W tym celu do porównana ulg prorodznnych wykorzystano: wskaźnk progresywnośc Kakwanego, współczynnk redystrybucj oraz wskaźnk Atknsona-Plotncka, a także sprawedlwość podatkową defnowaną poprzez postulaty dla sprawedlwego podatku wprowadzone przez Kakwnaego Lamberta [Kakwan, Lambert 1998]. Analza została przeprowadzona dla całej próby oraz w podzale na jednorodne grupy ze względu na lczbę pozostających na utrzymanu dzec. Nech x 1, x2,, xn oznaczają dochody przed opodatkowanem (X) dla n podatnków płacących podatek w wysokośc odpowedno t 1, t 2,, t n, przy czym płacony podatek (T) jest funkcją dochodu, co ogólne można zapsać jako t ( x), tzn. t = t 1 ( x 1 ), t = t( x ),, 2 2 tn = t( xn). Wówczas przez y = x t oznaczać będzemy dochody po opodatkowanu (Y) oraz przez a t = stopę podatku dla x -tego podatnka (A). Współczynnk Gnego dla dochodu przed opo-

12 ŚLĄSKI 168 Edyta Mazurek datkowanem, po opodatkowanu, oraz podatku stopy podatku oznaczać będzemy G, G, G, G odpowedno, natomast współczynnk X Y T A koncentracj oparte na krzywej Lorenza przez: D, D, D. Y T A 4.1. Wskaźnk progresywnośc Kakwanego Wskaźnk progresywnośc Kakwanego [1977] defnowany jest jako różnca współczynnka koncentracj dla podatku współczynnka Gnego dla dochodu brutto: K Π = D G. (1) Wartość tego współczynnka należą do przedzału K K Π [ 1 GX,1 GX]. Dodatne wartośc współczynnka Π > 0 oznaczają progresywny system podatkowy. Dla systemu proporcjonalnego otrzymujemy: Π = 0. Natomast ujemne wartośc współ- K czynnka opsują regresywny system podatkowy Π K < 0. Wartośc K współczynnka Π można nterpretować jako procent całkowtych obcążeń podatkowych, jake zostały przenesone z gorzej zarabających na lepej zarabających na skutek progresj systemu podatkowego Współczynnk redystrybucj Współczynnk redystrybucj RE defnowany jest w następujący sposób: T X RE = G G, (2) X gdze G X jest współczynnkem Gnego dla rozkładu dochodów przed opodatkowanem, natomast G Y oznacza współczynnk Gnego dla rozkładu dochodów po opodatkowanu. Współczynnk Gnego jest redukowany poprzez newelke transfery dochodów od jednostek najbogatszych do najbednejszych. Ponadto współczynnk Gnego ne jest wrażlwy na welkość dochodów jednostek, pomędzy którym następuje transfer, natomast jest czuły na różncę rang jednostek, pomędzy którym następuje transfer. Własność ta pozwala wykorzystać współczynnk Gnego jako marę wyrównywana nerównośc w społeczeństwe na skutek progresywnego opodatkowana dochodów. Zważywszy na wspomnany fakt, że współczynnk Gnego merzy nerówność dochodów na skutek progresywnego opodatkowana w odnesenu do proporcjonalnego opodatkowana tych samych dochodów, współczynnk RE jest marą Y

13 Konsekwencje zman ulg prorodznnej w polskm systeme podatkowym 169 efektu redystrybucj progresywnego opodatkowana przecwko proporcjonalnemu opodatkowanu. Ocena, w jakm stopnu relatywne równy dochód po proporcjonalnym opodatkowanu jest redystrybuowany od bogatych do bednych na skutek progresywnego opodatkowana. ŚLĄSKI 4.3. Wskaźnk Atknsona-Plotncka Skutkem zbyt dużej progresj systemu podatkowego może być wystąpene nesprawedlwośc opodatkowana polegającej na zmane pozycj podatnków ze względu na zamożność przed po opodatkowanu. Do pomaru zmany uporządkowana podatnków można zastosować następującą marę Atknsona Plotncka [Atknson 1980; Plotnck 1981]: AP R = G D. (3) Współczynnk Atknsona Plotncka przyjmuje wartośc z przedzału [0, 2 G Y ]. Jeżel każdy podatnk zajmujący pozycję r w rankngu ze względu na dochód przed opodatkowanem zachowa tę pozycję po AP opodatkowanu, to wówczas współczynnk R przyjme wartość zero. Im progresywność systemu powoduje węcej przeszeregowań w rankngu podatnków ze względu na dochód przed po opodatkowanu, tym wększą wartość przyjmuje współczynnk R AP Sprawedlwość podatkowa Wpływ zman dotyczących ulg prorodznnej w polskm systeme podatkowym na sprawedlwość opodatkowana zostane ocenony w kontekśce trzech postulatów sprawedlwośc sformułowanych przez Kakwanego Lamberta [Kakwan, Lambert 1998]. Naruszene przez system podatkowy chocaż jednego z postulatów sprawedlwośc czyn system nesprawedlwym. System sprawedlwy pownen spełnać wszystke trzy ponżej sformułowane zasady sprawedlwośc. Postulat 1 zasada mnmalnej progresj [Kakwan, Lambert 1998] postuluje, aby płacony podatek wzrastał monotonczne względem możlwośc płatnczej. Oznacza to, że osoby osągające wększy dochód ne pownny płacć nższego podatku, co formalne można zapsać w następujący sposób: jeżel x xj to t tj. (4) Y Y

14 ŚLĄSKI 170 Edyta Mazurek Występujące w powyższej mplkacj słabe nerównośc pozawalają sprawedlwość pozomą traktować jako szczególny przypadek zasady mnmalnej progresj. Postulat 2 zasada progresj postuluje, aby bogats podatncy płacl ne tylko wyższy podatek, lecz aby oddawal wększą część swoch dochodów, defnuje sę ją w następujący sposób: jeżel x x j oraz t t to a a. (5) Naruszene zasady mnmalnej progresj automatyczne narusza drugą zasadę progresj. Ponadto słabe nerównośc w powyższej mplkacj oznaczają, że podatek proporcjonalny jest sprawedlwy według prezentowanych zasad sprawedlwośc. Jeśl system podatkowy narusza zasady perwszą drugą, to znaczy, że system jest regresywny, czyl m wyższy dochód osąga podatnk, tym nższy podatek dochodowy płac. Postulat 3 zasada zachowana kolejnośc postuluje, aby system spełnający zasadę perwszą drugą dodatkowo ne powodował zmany pozycj w rankngu podatnków ze względu na osągane dochody brutto. Oznacza to, że jeśl dany podatnk był w lepszej sytuacj (to znaczy osągnął wększy dochód brutto) względem nnego podatnka przed opodatkowanem, to pozostaje on równeż w lepszej sytuacj po opodatkowanu, czyl równeż wyższe są jego dochody netto. Zasadę trzecą można zapsać w następujący sposób: jeżel x x j j j ; t t oraz a a to x t x t. (6) Postulat trzec dentyfkowany jest ze sprawedlwoścą polegającą na zachowanu pozycj podatnków ze względu na dochód przed po opodatkowanu. Podatek jest sprawedlwy, jeśl spełna wszystke trzy postulaty sprawedlwośc. Naruszene chocaż jednego postulatu klasyfkuje system podatkowy jako nesprawedlwy. Operając sę na 3 postulatach sprawedlwego systemu podatkowego PIT zdefnowanych relacjam (4) (6), można ocenć sprawedlwość systemu podatkowego oraz oszacować, jaką stratę w redystrybucj dochodu powoduje naruszene poszczególnych postulatów sprawedlwośc. W tym celu należy skorzystać z następującej dekompozycj wskaźnka redystrybucj: j RE = V S1 S2 S3, (7) j j j

15 Konsekwencje zman ulg prorodznnej w polskm systeme podatkowym 171 gdze S 1, S 2 oraz S 3 szacują stratę w redystrybucj na skutek naruszena odpowedno postulatu 1, 2 oraz 3 sprawedlwego opodatkowana, V szacuje potencjalny pozom redystrybucj, który byłyby możlwy do osągnęca, gdyby system podatkowy ne naruszał postulatów sprawedlwego opodatkowana. S 1, S 2 oraz S 3 oblcza sę z ponższych wzorów: ŚLĄSKI 1 n = 1 n t S = G D ( x t ) = 1 ( T T) ( x t ) = 1 S2 = Ε G D G D n = 1 n (( A A) ( T T) ), (8) t 1, (9) S3 = GY DY, (10) gdze 1 Ε jest funkcją charakterystyczną zboru Ε skupającego wszystkch podatnków, dla których postulat 1 jest spełnony. 5. Wynk przeprowadzonej analzy Kolejne zmany w ustawe podatkowej zwązane z ulgą przysługującą z tytułu wychowywana dzec korzystne zmenały charakterystyk systemu podatkowego. Z roku na rok w coraz wększym stopnu następowało nwelowane rozwarstwena społeczeństwa (por. tabela 4). Tabela 4. Wybrane charakterystyk systemu podatkowego w zależnośc od obwązującej ulg na dzec Rok obowązującej ulg na dzec K Π RE AP R (%) ,99 1,49 1, ,06 1,53 1, ,19 1,59 1,62 Źródło: opracowane własne na podstawe przyjętych scenaruszy obowązującej ulg na dzec.

16 ŚLĄSKI 172 Edyta Mazurek Nerównośc w rozkładze dochodów zostały obnżone o 1,49% przy uldze na dzec obowązującej w 2012 r. natomast zmany ulg wprowadzone w 2014 r. zredukowały nerównośc dochodowe w społeczeństwe o 1,59%. Wskaźnk progresywnośc Kakwanego równeż śwadczy o korzystnym wpływe modyfkacj ulg na progresję systemu podatkowego. Wartość wskaźnka Π oznacza, że na skutek mo- K dyfkacj ulg coraz wększy procent całkowtych obcążeń podatkowych został przenesony z gorzej zarabających podatnków na tych lepej zarabających. Jednak wzrost progresj spowodował wzrost wskaźnka Atknsona Plotncka nformującego o pozome nesprawedlwośc podatkowej spowodowanej przeszeregowanem kolejnośc podatnków ze względu na dochód przed po opodatkowanu. Straty w redystrybucj dochodów na skutek nezachowana postulatów sprawedlwośc opsanych wzoram (4)-(6) prezentuje tabela 5. Tabela 5. Straty w redystrybucj na skutek naruszena postulatów sprawedlwośc systemu podatkowego Rok podatkowy Strata z powodu naruszena postulatu 1 postulatu 2 postulatu 3 suma , , , , , , , , , , , ,0045 Źródło: opracowane własne na podstawe przyjętych scenaruszy obowązującej ulg na dzec. Z roku na rok wprowadzane zmany w uldze prorodznnej zwększały pozom nesprawedlwośc podatku dochodowego PIT. Najwększe straty w redystrybucj z powodu naruszena postulatów sprawedlwego opodatkowana obserwujemy w roku Oznacza to, że bez zmany systemu podatkowego, elmnując z nego nesprawedlwośc spowodowane naruszenem postulatów: mnmalnej progresj, progresj oraz zachowana kolejnośc, można zwększyć pozom redystrybucj od 0,42 punktu procentowego w roku 2012 do 0,45 w roku Obowązująca ulga prorodznna w każdym roku powodowała straty w wyrównywanu rozwarstwena społeczeństwa przede wszystkm na skutek nezachowana postulatu 2. Tabela 6 zawera podstawowe charakterystyk podatku dla podzboru badanej próby obejmującego tylko rodzny wykorzystujące ulgę rodznną z tytułu wychowywana troje lub węcej dzec. System podatkowy z obowązującą ulgą prorodznną w latach jest system sprawedlwym dla rodzn welodzetnych.

17 Konsekwencje zman ulg prorodznnej w polskm systeme podatkowym 173 Tabela 6. Straty w redystrybucj na skutek naruszena postulatów sprawedlwośc systemu podatkowego wśród rodzn welodzetnych. Rok podatkowy Strata z powodu naruszena RE suma postulatu 1 postulatu 2 postulatu 3 (%) , , , ,0001 2, , , , ,0001 2, , , , ,0001 3,59 Źródło: opracowane własne na podstawe przyjętych scenaruszy obowązującej ulg na dzec. ŚLĄSKI Zaobserwowano, że straty w pozome lkwdacj rozwarstwena społeczeństwa dla rodzn welodzetnych z tytułu naruszana postulatów sprawedlwośc są bardzo newelke, sęgają 0,01 punktu procentowego. Natomast sam pozom redystrybucj, lkwdacj rozwarstwena dla rodzn welodzetnych jest prawe dwukrotne wększy w porównanu z pozomem redystrybucj osąganym dla całej próby. W 2012 r. na skutek obowązującego systemu podatkowego ulg prorodznnej obnżony został pozom nerównośc w rozkładze dochodów o 2,67%. W kolejnych latach następowało jeszcze wększe wyrównane, które w roku 2014 osągnęło pozom 5,39%. 6. Podsumowane Wprowadzone w 2013 r. ogranczene przychodu, powyżej którego podatncy wychowujący jedno dzecko tracą prawo do ulg, pozbawło prawa do ulg na dzec 15,7% badanych małżeństw wychowujących jedno dzecko. Zmany te w porównanu z rokem poprzednm neznaczne zmnejszały wpływy do budżetu państwa, mmo zwększena kwoty ulg na wychowywane trzece kolejne dzecko. Po zmanach w 2013 r. wpływy do budżetu spadły z pozomu 7,22% podatku nalczonego bez ulg w roku 2012 do 7,01%. Przy uldze obowązującej w roku 2014, kedy to oprócz możlwośc zwrotu newykorzystanej ulg z powodu nskego nalczonego podatku jednocześne uległa zwększenu kwota ulg przysługująca na trzece kolejne dzecko, wpływy do budżetu państwa są nższe o 7,26% podatku nalczonego bez ulg. Modyfkacje ulg podatkowej na dzec korzystne wpływały na lkwdacje rozwarstwena dochodowego społeczeństwa oraz progresję systemu podatkowego. Wprowadzone zmany w 2014 r. obnżyły nerównośc dochodowe o 1,59%. Jednak zwększene progresj spowodowało wystąpene wększego pozomu nesprawedlwośc opodatkowana polegającej na zmane rankngu podatnków ze

18 ŚLĄSKI 174 Edyta Mazurek względu na zamożność przed po opodatkowanu. Wprowadzane zmany nekorzystne jednak wpływały na sprawedlwość podatku PIT. Z roku na rok zmany w uldze prorodznnej zwększały pozom nesprawedlwośc podatku dochodowego. Najwększe straty w redystrybucj z powodu naruszena postulatów sprawedlwego opodatkowana można zaobserwować w roku Obowązująca ulga prorodznna w każdym roku powodowała straty w wyrównywanu rozwarstwena społeczeństwa przede wszystkm na skutek nezachowana zasady progresj, czyl płacena wyższego ne tylko kwotowo, lecz także procentowo podatku przez lepej sytuowanych podatnków. Obowązujący obecne system podatkowy wraz z ulgą prorodznną z każdego rozpatrywanego okresu okazał sę sprawedlwy dla rodzn welodzetnych. Dla tej podgrupy podatnków następowało też znaczne wększe wyrównane rozwarstwena dochodowego. Lteratura Ambrozak A.. Nasz Dzennk 2014, 4 czerwca, nr 128, pl/wp/79232,welodzetn-za-burta.html (4 czerwca 2014). Atknson A.B., Horzontal Equty and the Dstrbuton of the Tax Burden, [w:] Aaron H.J. and Boskns M.J (red.), The Economcs of Taxaton, Washngton D.C., Brookngs 1980, s [dostęp: ] _zlkwdowac_ulge_podatkowa_malzenstw.html, [dostęp: ]. [dostęp: ]. Informacja dotycząca rozlczena podatku dochodowego od osób fzycznych za rok , Mnsterstwo Fnansów, Department Podatków Dochodowych, Warszawa Kakwan N.C., Measurement of Tax Progressvty: an Internatonal Comparson, Economc Journal of Poltcal Economy 1977, Vol. 87, s Kakwan N.C. Measurement of Tax Progressvty and Redstrbuton Effect a Comment, Publc Fnances 1978, Vol. 42, s Kakwan N.C., Lambert P.J., On measurng nequty n taxaton: a new approach, European Journal of Poltcal Economy 1998, Vol. 14, s Kochanowsk J., Przesłank Tworzena strateg poltyk rodznnej, [w:] B. Balcerzak- -Paradowska, J. Szymborsk (red.), Poltyka rodznna w krajach Un Europejskej wnosk dla Polsk, Buletyn RPO- MAT. Nr 67 Zeszyty Naukowe, Buro Rzecznka Praw Obywatelskch, Warszawa Palley E., Shdamah C., Chld care polcy: A need for greater advocacy, Chldren and Youth Servces Revew 2011, Vol. 33, s Plotnck R., A measure of horzontal of nequty, Revew of Economcs and Statstcs 1981, Vol. 63, s Rocznk Demografczny 2013, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa Ustawa z dna 26 lpca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fzycznych tekst jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn. zm.

19 Konsekwencje zman ulg prorodznnej w polskm systeme podatkowym 175 EFFECTS OF CHANGES IN THE PRO-FAMILY TAX RELIEF IN THE POLISH TAX SYSTEM Summary: Snce 2007 a chld tax credt, used by almost 17% of taxpayers, has been n effect n the Polsh tax system. It s one of the applcable tax relefs wth the greatest fnancal mpact. It unquestonably represents a consderable ad to famles wth several chldren, whch s of great mportance takng account of the demographc problem faced by Poland. Startng from 2012 the chld tax credt has been successvely modfed. The man purpose of the artcle s the statstcal analyss of the consequences of changes ntroduced to the chld tax credt such as the state budget revenue from personal ncome tax and the progressvty of the tax system, the level of ncome redstrbuton, and the tax farness. Keywords: personal ncome tax, statutory tax rate, chld tax credt, the progressvty ndex, tax farness. ŚLĄSKI