OCENA WARTOŚCI PSZCZELARSKIEJ NOWEJ ODMIANY FACELII BŁĘKITNEJ WSTĘP

Transkrypt

1 s PSZCZELNICZE ROK XXVI ZESZYTY NAUKOWE 1982 OCENA WARTOŚCI PSZCZELARSKIEJ NOWEJ ODMIANY FACELII BŁĘKITNEJ Bolesław Jabłoński i Jadwiga Skowronek WSTĘP Facelia błękitna (Phacelia tanacaetifolia Benth.) jest najlepszą jednoroczną rośliną miododajną. Może ona być również użytkowana na paszę i na zielony nawóz, zwłaszcza jako roślina poplonowa, w czystym siewiej różnego rodzaju mieszankach (V e s e l y 1956, K o P i el k i e v- s k i 1958, J a b ł o ń k i 1960, 1964, J e l i n o w s k a i inni 1966, B 0- chniarz.1977, Lewandowski 1978,1980), ponieważ charakteryzuje się krótkim okresem wegetacji oraz stosunkowo szybkim wzrostem i małymi wymaganiami glebowymi. Dlatego interesują się nią nie tylko pszczelarze ale i rolnicy. Prowadzone są nawet prace selekcyjne, zmierzającę do zwiększenia wartości użytkowej tej niedawno wziętej do u- prawy rośliny. Przed kilkoma laty, w Stacji Selekcji Roślin w Antoninach, S. i A. Ramendowie wyhodowali nową odmianę facelii błękitnej pod nazwą "Stala", która od 1978 r.znajduje się w rejestrze odmian oryginalnych: Z powodu głosów niektórych pszczelarzy o rzekomo słabszym nektarowaniu tej odmiany, w porównaniu z powszechnie uprawianą facelią nie selekcjonowaną, zdecydowano się przeprowadzić ocenę jej wartości pszczelarskiej, zwracając jednocześnie uwagę na niektóre rolnicze cechy użytkowe. METODYKA Doświadczenie przeprowadzono w Pszczelniczym Zakładzie Doświadczalnym ISK w Puławach, w latach , na glebie bielicowej lekkiej klasy IV. Porównywana facelię odmiany Stala z nie selekcjonowaną populacją z Teratyna woj. rzeszowskie oraz Z populuacją od lat uprawianą w okolicach Puław. Nasiona Stali i populacji Teratyńskiej otrzymane z Okręgowego Przedsiębiorstwa Hodowli i Nasiennictwa Ogrodniczego w Ożarowie Mazowieckim, które właśnie zwróciło się do Oddziału. o wykonanie badań. 115

2 Doświadczenia zakładano według metody bloków losowych w 4 powtórzeniach. Dla zwiększenia powtórzeń w czasie stosowano każdego roku dwa terminy siewu facelii, w miesięcznym odstępie - pierwszy w kwietniu, drugi w maju. Przedplonem dla facelii była w obu latach uprawiana na nasiona gorczyca biała, która następowała po wykarczowanym starym sadzie jabłoniowym. Przed siewem facelii stosowano nawożeme mineralne w ilości na l ha okola 20.kg N, 30 kg P i 40 kg K 2 0. Siew wykonywano jednorzędowym siewnikiem ogrodniczym, w ilości około 8 kg dobrze kiełkujących nasion na l ha, zachowując 40 cm rozstawę rzędów. Wymiary podstawowe poletka wynosiły 10 m X 4 m. Ścieżek między poletkami nie zostawiano. Około 2 tygodnie po wschodach stosowano w międzyrzędach pielenie planetem i usuwano ręcznie chwasty z samych rzędów. Na początku kwitnienia wycinano na każdym poletku po jednym skrajnym rządku, by utworzyć ścieżki dla przejść podczas obserwacji owadów odwiedzających kwiaty facelii. Ścięte rośliny ważono w celu określenia plonu zielonej masy. Obserwacje owadów interesujących się nektarem i pyłkiem facelii prowadzono przez cały okres' kwitnienia. Polegały one na trzykrotnym przechodzeniu w ciągu dnia (około godz. 10, 12 i 14) wzdłuż poletek i liczeniu na pasie szerokości 80 cm (2 rzędy) wszystkich pszczół miodnych oraz innych owadów pszczołowatych. Nektarowanie facelii badano w ciągu 10 dni okresu pełni kwitnienia, stosując znaną metodę pipetową (D e m i a n o w i c z i inni 1960). Dla większej dokładności wyników określano całkowitą ilość cukrów, jaką badane kwiaty wydzielały w ciągu swego życia (J a b ł o ń s k i i S z k l a no w s ka 1979), a nie tak zwaną wartość cukrową, stanowiącą ilość cukrów z 10 kwiatów w ciągu doby. W celu porównania tempa wzrostu roślin badanych populacji facelii mierzono w czasie wegetacji co 10 dni, począwszy od ID-go dnia po wschodach, wysokość 30 losowo branych na każdym poletku egzemplarzy, Pod koniec kwitnienia brano z 1 m 2 każdego poletka próbę roślin, które najpierw liczono. Następnie obrywano z nich wszystkie kwiatostany, segregowano na 4 grupy według wielkości, po czym w trzydziestu losowo branych skrętach każdej grupy liczono kwiaty. Pozwoliło to ustalić liczbę kwiatów na l m", która jest niezbędna do obliczenia wydajności miodowej. Z chwilą gdy nasiona w większości owocostanów zaczęły brunatnieć, pomimo kwitnienia jeszcze wielu kwiatów, facelię koszono, ustawiano luźno w małe kopki, a po wyschnięciu młócono cepami na płachcie, po czym nasiona czyszczono i ważono. Wyniki opracowano statystycznie metodą analizy wariancji. Ponieważ dla żadnej z badanych cech nie udowodniono istotności różnic między badanymi obiektami, nawet przy niższym poziomie wiarygodności (0,05), przeto nie bylo potrzeby zaznaczania jej w tabeli wyników. 116

3 WYNIKI Przebieg pogody w czasie wegetacji facelii. Rok 1980 można ogólnie scharakteryzować jako chłodny i pochmurny oraz dość deszczowy. Na przykład średnia temperatura w maju, czerwcu i lipcu była około 2 C niższa od średniej z wielu lat, natomiast liczba godzin słonecznych w lipcu nie osiągnęła nawet połowy wartości średniej wieloletniej (tab. 1). Letnie miesiące (maj, czerwiec, lipiec) 1981 roku były raczej ciepłe, średn'io wilgotne i dość słoneczne. Facelia miała znacznie lepsze warunki do nektarowania, niż w roku poprzednim, ale dla dojrzewania i zbioru nasion nie wiele lepsze. Niektóre' dane meteorologiczne ze Stacji Meteorologicznej IUNG w Puławach Some meteorological data from Meteorological Station in Puławy Rok Miesiące - Months Tabela 1 Year IV V VI I VII I VIII I IX Średnia temperatura powietrza w "C Temperaturę ofair in "C ,6 10,0 15,6 16,8 16,3,12, ,0 14,3 17,5 18,8 16,9 14,0 X 7,7 13,6 17,1 18,7 17,5 13,6 Sumy opadów w mm Rainffallin mm X Suma godzin nasłonecznienia Time ofinsolation in hours X x - Średnie wieloletnie - Averagę of manytyears Przebieg ważniejszych faz rozwojowych facelii, tempo wzrostu i pokrój roślin. Nie zauważono różnic w datach wschodów i pojawiania się pierwszych liści li roślin badanych populacji facelii (tab. 2). Stwierdzono natomiast, że odmiana Stala, w porównaniu z populacją Puławską, o 2-3 dni później 'ukazywała pąki kwiatowe i o tyle też później zakwitała. Populacja z Teratyna nie różniła się pod tym względem od odmiany Stala. Poza tym obie te facelie miały jednakowo drobnosieczne liście i według tej cechy można je było odróżniać na poletkach od populacji Puławskiej, która charakteryzowała się bardziej grubosiecznymi liśćmi. W fazach przekwitania trudno było dostrzec różnice. Również w 9 - Pszczelarskie Zeszyty Naukowe 117

4 Tabela 2 Data pojawu ważniejszych faz rozwojowych roślin badanych populacji facelii błękitnej Dates of more important developing stages of plants of observed populations of phacelia Faza rozwoju roślin Developing stage Termin siewu w roku: Populacja Term of sowing Population I II I II Siew PST 29.IV 29.V 15.IV 18.V Sowing Wschody PST 10.V 4.VI 2.V 25.V Rise Pojaw pierwszych liści PST 22.V 10.V l3.v l.vi Appear offirstleafs Ukazanie się pąków kwiat. P 15.V 6.VII 30.V 20.VI Appear offlower buds S 17.V 8.VII LVI 22.VI T 17.V 8.Y1I l.vi 22.VI Pojaw pierwszych kwiatów P 30.VI 2l.VII 6.VI 5.VII Appear offirstflowers S 3.VII 24.VII 9.VI 8.VII T 3.VII 24.VII 9.VI 8.VII Początck pełni kwitnienia P 8.VII 26.VII 12.VI 14.VII Beginning of full- S 10.VII 28.VII 16.VI 17.VII blooming T IO.VII 28.VII 16.VI 16.VII Koniec pełni kwitnienia PST 3l. VII 12.VIII 15.VII 16.VIII End offull-blooming Koniec kwitnienia PST Il.VIII 4.IX 27.VII 28.VIII End of blooming Zbiór nasion PST 15.VIII 4.IX 30.VII 2.IX ł!arvcsting of seeds p - populacja z Puław - populatlon from Puławy S - o.lmiana "Stala" - cultivar "Stała" T - populacja z Teratyna - populatlon from T'eratyn Tabe1a3 Tempo wzrostu roślin badanych populacji facelii błękitnej w cm (średnie z dwu lat badań , i dwóch terminów siewu w każdym roku) Rate of growth of observed -population of phacclia plants (average of two years of obserwations , 1981and two terms of sowing each ycar) in cm Liczba dni od daty wschodów Populacja Numberof days from rise Population Puławska 2,0 9,7 31,3 56,1 78,9 88,1 Stal a 2,0 7,9 30,6' 54,5 77,2 86,7 Teratyriska 2,0 7,8 30,6 55,4 78,4 88,0 118

5 Tabela 4 Wyniki badań rolniczo-pszczelarskie] wartości trzech populacji facelii błękitnej Investigation resul ts of agrieultural and apicultural value of three populations of phacelia Cecha badana Tested feature Popu- Termin siewu w latach: Iacja Term ofsowing (in the years) Średnio Popu- 1980, 1981 Averagę lation I I II I l I II Liczba roślin na l m1 p* Number of plants per l m 2 S* T* Wysokość roślin w cm P 99,7 88,5 78,9 99,3 91,6 Hightofplants in cm,s 98,3 88,3 80,0 99,9 91,6 T 99,8 88,8 80,6 97,8 91,8 Liczba kwiatów na l m 1 w tys. P 46,0 38,2 43,5 45,9 43,4 Number cff'lowers in S 45,9 36,6 44,2 41,9 42,2 thousjha T 44,3 35,6 45,7 43,S 42,3 Plon zielonej masy w q/ha P Green forage yieid in q/ha S T Plon siana w q/ha P 24,4 23,1 33,2 23,2 26,0 ' Hay yield in q/ha S 25,8 22,7 34,3 22,2 26,3 T 24,8 22,4 32,5 23,9 25,9 Plon nasion w kg/ha P Seed yield in kg/ha S T % cukrów w nektarze P 37,2 39,0 31,7 40,1 37,0 % <!fsugars in nectar S 37,5 35,6 31,5 40,7 36,3 T 37,2 35,0 31,5 39,1 35,7 Ilość cukrów z 10 kwiatów P 6,32,3,48 6,77 4,96 5,38 wmg S 6,02 4,26 7,25 5,17 5,66 Quantity of sugar from 10 T 6,14 3,89 7,26 5,32 5,65 fiowers in mg Wydajność miodowa w kg/ha P Honey yield in kg/ha S T Zagęszczenie pszczół na 1 m' P 9;7 6,0 12,8 5,7 8,55 Density of honey bees per 1 m 2 S 10,5 6,8 12,7 5,1 8,78 T 9,6 6,7 12,7 5,7 8,68 * - Objaśnienia w tabeli 2 - Explanation in table 2 tempie wzrostu roślin wszystkich trzech badanych populacji facelii roznic nie stwierdzono, zarówno w obrębie lat, jak i terminów siewu. Dlatego w tabeli 3 podano tylko wartości średnie dla populacji. Plonowanie i nektarowanie facelii. Przeprowadzona analiza statystyczna dziesięciu cech (przy poziomie wiarygodności a = 0,05) przedstawionych w tabeli 4 nie wykazała istotności różnic między porównywa- 9" 119

6 nymi populacjami facelii. Zaznaczyły się jednak pewne tendencje do nieco wyższych plonów zielonej masy i obfitego nektarowania, a odrobinę niższych plonów nasion odmiany Stala i populacji Teratyńskiej, w porównaniu z populacją Puławską. Możliwe, że owe nie znaczne różnice w plonowaniu nasion na korzyść populacji Puławskiej wiązały się z nieco mniejszą liczbą jej roślin na jednostce powierzchni. Nie wiadomo, co wpływało na mniejszą liczbę wyrastających na jednostce powierzchni roślin populacji Puławskiej, ponieważ starano się wysiewać jednakową ilość dobrze kiełkujących nasion na poletkach. Duże podobieństwo między odmianą Stala a niby naturalną populacją z Teratyna nasuwa przypuszczenie, że ta ostatnia mogła być w jakimś stopniu poprzedniczką Stali, która przecież znajdowała się już w uprawie. WNIOSKI Nowa odmiana facelii błękitnej "Stala", nie jest gorsza od uprawianej przez pszczelarzy facelii nie selekcjonowanej, lecz przeciwnie - może ona nieco obficiej od tamtej nektarować i wydawać wyższe plony zielonej masy. W dalszych pracach hodowlanych należałoby zwracać u- wagę również na możliwości podnoszenia wydajności miodowej tej rośliny. LITERATURA B o c h n i a r z J. (1977) - Warunki i możliwości uprawy poplonów ścierniskowych w Polsce. Pracownia Wydawnictw Naukowych JUNG w Puławach, R (125) : D e m i a n o w i c z Z. i inni (1960) - Wydajność miodowa ważniejszych roślin miododajnych w warunkach Polski. Cz. I. Pszczelno Zesz. Nauk.. 4(2): J a b ł o ń s k i B. (1960) - Wpływ terminów i gęstości siewu na zmianę wartości cech użytkowych facelii błękitnej (Płuicelia tanacaetiioiia Eenth.). Pszczelno Zesz. Nauk., 4(1) : J a b ł o ń s k i B.. (1964) - Badania nad pszczelarską i rolniczą wartośca mieszanek roślin strączkowych z facelią błękitną uprawianych na zieloną masę jako plon główny. Pszczelno Zesz. Nauk., 7(2) : J a b ł o ń s k i B., S z k l a n o w s k a K. (1979) - Propozycje zmiany metody badań nektarowanią roślin. Pszczelno Zesz. Nauk., 23: J e l i n o w s k a A., J e l i n o w s k i S., S y P n i e w s kij. (1966) - Uprawa i użytkowanie poplonów. 'PWRiL, Warszawa. K o p i e l k i e v s k i G. W. (1958) - Prijomy povyszenia produktivnosti pczełovodstva. Gos. Izd. Sielskochoz, Lit., Moskwa L e w a n d o w s k i A. (1978) - Rośliny oleiste i facelia w uprawie na zielonkę. COBORU - Słupia Wielka, Zesz. 373: L e w a n d o w s k i A. (1980) - Rzodkiew oleista, gorczyca.rzepak, rzepik, facelia i prawoślaz na zielonkę. COBORU - Słupia Wielka, Zesz. 488: Ve s e l y V. (1956) - Svazenka je vhodnou primiesipicninarskych smesek. Vcelarstvi, 9(10) :

7 OlJ;EHKA rrliejiobo)j,hoh CT011MOCH1 HOBOrO COPTA <t>ail;ejil1l1 B. H 6 JI OH b CK 11, H. C K o B P OH e K Pe3lOMe B pc'3yjibtate nponenenasrx viccjie.llobahi1ho611apy:ikeho, QTO HOBOBbIBe.lleHHbil1 COpT rrj1:ikmojji1cthoh<jjal\ejij1j1 "Stala" MO:IKeT.llaBaTb nexnoro fiom.me nexrapa II m,icillj1e ypoxcarr 3eJJeHOH MaCCbl, <lem nonynaurrx He nonaepraroutaaca CeJIeKl\J1I1. B 5Y,Llyi:.l\l1xCeJIeKl\110HHbIX paóorax CJIe,!:\yeT 06paTl1Tb Blll1Mam1e Ha B03MO:IKHOCTb ;:ja:.rhliej1il1ero yjiy<!llleiu1h Me.llOrrpO.llyKTY1BHOCTY1 aro ro pactehi1h. ESTIMATION OF APICULTURAL VALUE OF VARIETY OF PHACELIA B. J a b ł o ń s ki, J. S k o w r o n e k Summary As a result an investigation was stated that new selected variety of phacelia "Stala" can produce more nectar and give big er crop of green mass than not selecte d 'population. In a breeding work witch will be dane in a future more attention should be given on an improvement of honey productivity of this plant. I