PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE "::R:-:O=-=K=-=X::::Vc=:I:: LISTOPAD1972

Transkrypt

1 PSZCZELNCZE ZESZYTY NAUKOWE "::R:-:O=-=K=-=X::::Vc=::: LSTOPAD1972 WYSOKOSC SŁUPKA NEKTARU W KWECE KONCZYNY CZERWONEJ A LOSC NEKTARU CUKRÓW W NM ZAWARTYCH Bolesław Jabłoński Oddział Pszczelnictwa 1S WSTĘP Przy określeniu obfitości nektarowania i wydajności miodowej roślin odczuwa się często potrzebę rozporządzenia metodami możliwie prostymi, choćby nawet mniej dokładnymi. Okoliczność taka zaistniała również przy badaniu nektarowania i zapylania koniczyny czerwonej w kilku punktach Polski (praca w druku), kiedy to dużo kłopotu sprawiało skompletowanie refraktometrów, wag, suszarek, zestawu pipet oraz przygotowanie personelu technicznego. Zdecydowano się wówczas wykonywać tylko proste pomiary wysokości słupka nektaru w rurce kwiatowej. W trakcie badań nasunęła się jednak myśl, że możnaby chociaż w przybliżeniu ocenić wydajność miodową koniczyny na podstawie wysokości słupka nektaru, gdyby istniała ściślejsza zależność między ilością wydzielanego nektaru i cukrów a jego poziomem w rurce kwiatowej. Zbadanie powyższej zależności było właśnie celem niniejszej pracy. METODYKA Badania przeprowadzono w Puławach w latach , na koniczynie czerwonej diploidalnej (odmiany Gloria, Hruszowska i Skrzeszowieka) oraz tetraploidalnej (Tetra Skrzeszowicka). Każdego roku w okresie pełni kwitnienia pierwszego i drugiego pokosu koniczyny, badano przez 10 dni po 3-4 główki dziennie dla poszczególnej odmiany. Z każdej główki brano po 10 kwiatów do pomiarów wysokości słupka nektaru (przy pomocy suwaka - J a b ł o ń s ki 1962) i po 10 kwiatów do określenia ilości nektaru i cukrów (przy pomocy pipet i refraktometru - D e m i a n o w ic z Z. i i n n i 1960). Mierzone kwiaty były izolowane woreczkami z gazy technicznej przez okres 3 dni, począwszy od chwili ich rozkwitnięcia. Dzięki takiemu zaplanowaniu badań wiadomo było 125

2 jaka jest wysokość (w mm) słupka nektaru w trzydniowych kwiatach poszczególnych główek oraz jaka ilość tego nektaru (w ) i o jakiej zawartości cukrów (w %). Dla określenia zależności między wysokością słupka nektaru a ilością nektaru i cukrów oraz koncentracją suchej masy w nektarze, uszeregowano najpierw wszystkie główki (w sumie 500 dla koniczyny diploidalnej i 100 dla koniczyny tetraploidalnej) od naj niższego poziomu nektaru do najwyższego, zapisując obok każdej również ilość nektaru, ilość cukrów oraz procent cukrów. W drugim wariancie uszeregowano główki według wzrastającej procentowej zawartości cukrów w nektarze, zapisując z boku wysokość słupka nektaru, ilość nektaru i ilość cukrów. W przypadku jednego i drugiego zestawienia zarysowały się wyraźne współzależności badanych cech, wobec czego moc tych współzależności postarano się wyrazić współczynnikami korelacji (r) i współczynnikami regresji (b). WYNK Stwierdzono bardzo ścisłą zależność między wysokością słupka nektaru w kwiatach koniczyny czerwonej (zarówno diploidalnej, jak i tetraploidalnej) a ilością tego nektaru oraz ilością cukrów w nim zawartych (tab. l). Natomiast procentowa zawartość cukrów w nektarze nie wykazała związku z wysokością słupka nektaru. W każdym przedziale wysokości poziomu nektaru znajdowały się wyniki świadczące o większym i mniejszym jego rozwodnieniu, z których obliczone wartości średnie okazały się podobne. uszeregowanie wyników według wzrastającej procentowej zawartości cukrów w nektarze wykazało ujemne skorelowanie z tą cechą ilości nektaru, a całkowity brak zależności od niej - wysokości słupka nektaru i ilości cukrów (tab. 2). Wynika stąd, że koncentracja cukrów w nektarze nie ma wpływu na wysokość słupka nektaru w rurce kwiatowej koniczyny czerwonej. Przy danej wysokości słupka nektaru może być zatem różna ilość nektaru w rurce kwiatowej i różna jego gęstość, ale ilość cukrów pozostaje raczej dość stała. Zastanawiające jest dlaczego tak się dzieje? Można to tłumaczyć chyba swoistą budową kwiatu koniczyny. Cienka wydłużona szyjka słupka i dziesiąty wolny pręcik, przylegając do wewnętrznej ścianki brzusznej strony rurki kwiatowej tworzą rodzaj naczynia włoskowatego, powodującego wznoszenie się nektaru do pewnej wysokości (cyt. wg. L i P i ń- s k i e g o 1958). Nektar o wyższej koncentracji cukrów podnosi się prawdopodobnie znacznie wyżej w rurce kwiatowej, dzięki wspomnianemu naczyniu włoskowatemu (ryc. la), natomiast nektar o mniejszej koncentracji cukrów bardziej wypełnia dolną część tej rurki (ryc. 1c). Pierwszy 126

3 Tabela 1 Zależność między wysokością słupka nektaru w rurce kwiatowej koniczyny czerwonej a ilością nektaru oraz ilością cukrów w nim zawartych Correlation between height of nectar column in the corolla tube of red clover and quantity of nectar and its suger eontent Diploidalna (2n) Diploid (2n) Tetraploidalna (4n) Tetraploid (40) Forma koniczyny Form of clover Poziom nektaru mm levelof nectar in mm <1,00 1,01-1,25 1,26-1,50 1,51-2,00 2,01 <1,00 1,01-1,25 1,26-1,50 1,51-2,00 2,01< *** - Współczynniki korelacji istotne przy a = 0,001 Z 10 kwiatów izolowanych Współczynnik korelacji (r) 3 doby ilość: między poziomem nektaru F lm 10 isolated flowers per % cukrów a ilością: 3 days: w nektarze Correlation coefficiant (r) % of sugar between the leve1 of nectar and iektaru cukrów in nectar quantity of: nectar in sugar in nektaru cukrów nectar sugar - 1,56 0,87 55,8 2,39 1,33 55,6 2,95 1,64 55,5 0,788*** 0,731 *** 3,37 1,77 52,6 4,24 2,25 53,1 2,12 0,98 46,1 3,27 1,47 45,0 3,80 1,74 45,8 0,717*** 0,755*** 5,41 2,53 46,8 9,85 3,89 39,5 i ~ t~ -:J

4 ~ t-.: 00 Tabela 2 Zależność między procentową zawartością suchej masy w nektarze a wysokością słupka nektaru oraz ilością nektaru i ilością cukrów w rurce kwiatowej koniczyny czerwonej Correlation between % of dry mass in nectar and height of nectar colurnn and quantity of nectar and sugar in the corolla tube of red clover lość z 10 kwiatów izolowanych Na 1 mm wysoko słupka nekta ru % cukrów w Poziom nektaru 3 doby przypada: Forma koniczyny nektarze wmm Quantity from 10 flower s isolated 1 mm height of nectar ifj.coro la Form of clover % of sugar in lovel of nectar in per 3 days tube contain column nectar mm nektaru w cukrów n nektaru cukrów r nectar in sugars i nectar in sugars in Diploidalna (2n) <50 1,60 3,55 1,53 2,22 0,96 Diploid (2n) 50,1-60 1,62 2,90 1,52 1,79 0,94 60,1< 1,46 1,97 1,29 1,35 0,88 Tetraploidalna (4n) <40 1,42 4,75 1,53 3,35 1,08 Tetraploid (4n) 40,1-50 1,67 3,95 1,80 2,37 1,08 50,1< 1,30 2,53 1,50 1,95 1,15

5 a b c Ryc. 1. Wypełnienie nektarem rurki kwiatowej koniczyny czerwonej w zależności od procentowej zawartości w nim cukrów (a - wysoka koncentracja cukrów, b - średnia, c - niska) Fill up with nectar the corolla tube of red clover in dependence from concentration of sugars (a - hight concentration of sugars, b - a- verage, c - low) wariant rozlokowania nektaru w kwiecie koniczyny czerwonej (a) można rzeczywiście łatwo obserwować przy pogodzie ciepłej i suchej, a wariant drugi (c) - przy pogodzie chłodnej i wilgotnej. Dzięki temu, że mała ilość gęstszego nektaru może się wznosić w rurce kwiatowej koniczyny równie wysoko jak duża ilość nektaru rzadszego, jest ona tak samo osiągalna dla pszczół miodnych (przy tej samej długości rurki kwiatowej), jak większa jego ilość, lecz o mniejszej koncentracji cukrów. Zjawisko powyższe ma duże znaczenie dla zapylania koniczyny przez pszczoły miodne. Zależność ilości cukrów wydzielanych przez 10 kwiatów koniczyny czerwonej od wysokości słupka nektaru wyraża się równaniem prostej regresji y = 1,336 x - 0,605 dla koniczyny diploidalnej i równaniem y = 2,211 x - 1,609 dla badanej koniczyny tetraploidalnej (ryc. 2). Fakt, że proste regresji nie przechodzą przez początek układu współrzędnych nie oznacza, że przy bardzo małych wysokościach słupka nektaru nie zawierał on wcale cukrów, ale że pipetami nie można było pobrać absolutnie wszystkiego, co jest całkowicie zrozumiałe. Ten sam błąd nieunikniony jest zapewne przy pobieraniu nektaru pipetami z kwiatów innych roślin. 9 - Pszczelnicze Zeszyty Naukowe 129

6 3,0 2/J 46 2,4 2,2 2,0 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4!: 0,2 {7,6 qd 1,0 ',2 ~4 1,6 1,1l 2,0 mm X Ryc. 2. Zależność między ilością cukrów w nektarze koniczyny czerwonej (diploidalnej - 2n i teteaploidalnej - 4n) a wysokością słupka nektaru w rurkach kwiatowych Dependance between quantity of sugars n nectar of clover (diploid - 2n and tetraploid - 4n) and height of nec tar column in the corolla tube y - ilość cukrów z 10 kwiatów w - quantity of sugars from 10 flowers x - wysokość słupka nektaru w mm - height of nectar column in mm WNOSK Stwierdzenie ścisłej korelacji między ilością cukrów w nektarze koniczyny czerwonej a wysokością słupka nektaru, niezależnie od koncentracji cukrów w nektarze, pozwala określać w przybliżeniu wartość cukrową (ilość cukrów z 10 kwiatów) tej rośliny na podstawie samych pomiarów wysokości poziomu nektaru w rurce kwiatowej. Przy obliczeniach dla odmian diploidalnych wzór ma postać; y = = 1,336x - 0,605, a dla odmian tetraploidalnych (typu zbliżonego do Tetry Skrzeszowickiej) y = 2,211 x - 1,609, gdzie y - oznacza ilość cukrów z 10 kwiatów, a x - wysokość słupka nektaru w mm. 130

7 LTERATURA D e m i a n o w i c z Z. i i n n i (1960) - Wydajność miodowa ważniejszych roślin miododajnych w warunkach polskich. Pszczelno Zesz. Nauk., 4(2): J a b ł o ń s k i B. (1962) - Próba oceny nektarowania koniczyny czerwonej przy selekcji nowych odmian. Pszczelno Zesz. Nauk. 6(2): L i P i ń s kim. (1958) - Pożytki pszczele, zapylanie i miododajność roślin. PWRiL, Warszawa. BbCOTA CTOJBMKA HEKTAPA B U;BETAX KPACHOrO KJEBEPA A KOJWECTBO CO,n:EP2KAEMbX B HMM HEKTAPA M CAXAPOB B..H6 J o H b CK H Pe3OMe KOHcTaHTHpoBaHo TO'lHyO 3aBHCHMOCTb(KOppeJUqHOHHbWKoe<t>q:mqHeHTr cy- L\eCTBeHHbWpH «=0,001) Me:lK):yKOJH'ecTBeM caxapoa Bb):eJHHHbXqBeTaMH xzreaepa =repea HeKTapHHKH a BbCOTOWcToJ6HKa nexrapa B naerosoa Tpy6Ke. Ha OCHOBeH3MepeHHH BbCOTb yponaa aexrapa B qbetobbx rpyóxax MO:lKHO orrpenemrrs ph6jh3htejbho 06HJHe HeKTapOBb):eJeHHHxpacaoro xrreaepa, PH- MeHHH ):JH):HJOH):HbXCOpTOBoópasea: y= 1,336 x - 0,605 a ):JHCOPTOBrerpa- J~b~HOYKOCbX oópaaen' y= 2,211 x - 1,609, B 'lem y 0603Ha'laeT KOJH'lecT- B6\~~ HbDt 10 qbetamh (B MHJJVrpaMMax),a x - BbCOTy ctoj6vkarrexrapa (B MHJJVMeTpax). HEGHT OF NECTAR COLUMN N COROLLA TUBE OF RED CLOVER AND QUANTTY OF NECTAR AND T SUGERS CONTENT B. J a b ł o ń s k i Summary Strict dependence have been stated (correlation coefficient r essential at = 0.001) between the quantity of sugars and height of nec tar column in the corolla tube. Basing on measurement of nectar level in the corolla tube it is possible approximately determined nectar secretion of red clover by taking the following form ula for diploid varieties y = x and for tertraploid varieties formuła y = x , where y - mean the quantity of dry mass (sugars) from 10 flower s in, and x height of nectar column in mm. 9'