Ocena dostawców sektora TSL w ramach CSR w warunkach niepewności

Transkrypt

1 Dorota GAWRŃSKA Poltechnka Śląska cena dostawców sektora TSL w ramach CSR w warunkach nepewnośc WSTĘP Proces wyboru dostawcy jest jednym z najważnejszych aspektów prawdłowego sprawnego dzałana przedsęborstwa jego współpracy z potencjalnym dostawcam w łańcuchu dostaw. Istotnym elementem współpracy medzy przedsęborstwem dostawcą jest społeczna odpowedzalność bznesu (CSR Corporate Socal Responsblty). W lteraturze przedmotu można spotkać sę z weloma defncjam społecznej odpowedzalnośc bznesu ze względu na szeroko obejmowane przez ną zagadnena zwązane z zarządzanem przedsęborstwem. Prekursorem defncj CSR jest H. Bowen wskazujący na obowązek realzacj poltyk społecznej obok dzałań fnansowych [3]. Kolejne pojawające sę defncje (McGure 963 Johnson 97 Davs 973 Seth 975 Frederck 978 Carroll 979 Wood 99 Mangnann Ferrell Hult 999 n.) zmenały sę ze względu na różne aspekty zarządzana przedsęborstwem. Społeczna odpowedzalność jest podejścem do zarządzana przedsęborstwem zorentowanym na pomnażane zysku z uwzględnenem aspektów społecznych zwązanych z partneram bznesowym klentam pracownkam jak też z uwzględnenem aspektów ekologcznych. Ma ona stotny wpływ na tak ważne kweste jak [6 8 9]: welkość sprzedaży maksymalzacja zysku lojalność partnerów bznesowych klentów pracownków nwestorów pozyskwane utrzymywane specjalstów nowe kanały sprzedaży nowe źródła zysku przewaga konkurencyjna utrzymane wydajnośc przychylność lokalnej społecznośc lokalnych władz ze względu na zaangażowane w dzałana ekologczne mnejsze ryzyko ewentualnego kryzysu.. METDY CENY DSTAWCÓW Do oceny dostawców wykorzystuje sę różne metody jak: metoda herarchcznej analzy AHP [2 s. 9 26] analtyczny proces secowy ANP [3] metoda obwedn danych DEA [2 s ] metody z wykorzystanem sztucznych sec neuronowych ANN welocechowej teor użytecznośc MAUT regresj welokrotnej MR analzy skupeń CA [5] analzy dyskrymnacyjnej DMA metody punktowej punktowo-wagowej grafcznej czy wskaźnkowej [4]. Proces oceny dostawców pownen obejmować szeroką analzę welu szczegółowych kryterów (czynnków jakoścowych loścowych) z możlwoścą uwzględnena ważnośc poszczególnych kryterów. Krytera oceny oraz ch wag kryterów pownny być określone na podstawe ndywdualnych oczekwań przedsęborstwa. W nnejszej pracy przedstawono propozycję oceny dostawców na podstawe struktury herarchcznej. Uwzględna ona równeż wartoścowane poszczególnych kryterów poprzez nadane Dr Dorota Gawrońska - Poltechnka Śląska Wydzał rganzacj Zarzadzana Instytut Ekonom Informatyk e-mal: dorota.gawronska@polsl.pl Artykuł recenzowany. Logstyka 5/

2 m wag. Ze względu na fakt że ocena dostawców nejednokrotne może budzć wątplwośc co do wartośc zaproponowano wykorzystane teor zborów rozmytych w celu reprezentacj nepewnośc. 2. PRZEDSTAWIENIE HIERARCHICZNEJ STRUKTURY KRYTERIÓW W przedstawanej metodze zakłada sę że dokonuje sę oceny potencjalnych dostawców ze skończonego zboru P: D D D... D... D }... () { 2 P P Przystępując do oceny dostawców określa sę strukturę kryterów. Przedsęborstwo z odpowedzalnoścą społeczną to przedsęborstwo dzałające korzystne w aspekce społecznym ekologcznym ekonomcznym. Ze względu na fakt oceny dostawców pod kątem CSR określono trzy grupy kryterów Kj (j=...j gdze j określa numer kryterum Pozomu I): kryterum ekologczne społeczne ekonomczne. Tworzyć one będą krytera struktury na Pozome I. W ramach przyjętych grup kryterów wyodrębnone są krytera szczegółowe nepodzelne Pozomu II struktury kryterów Kjl (l=...l gdze l określa numer kryterum Pozomu II dla określonego kryterum wyższego pozomu j). Grupy kryterów agregowane są w globalne kryterum (Pozom 0 struktury) oceny dostawców. Ponżej przedstawono zbór kryterów reprezentujących poszczególne aspekty ([6] [9][0][5][7]):. Krytera ekologczne:.. przestrzegane norm środowskowych.2. pozom emsj zaneczyszczeń gazów ceplarnanych.3. wykorzystywane energ ze źródeł odnawalnych.4. wykorzystywane substancj toksycznych.5. mejsce sposób pozyskwane surowców w sposób nezagrażający środowsku.6. posadane certyfkatów norm środowskowych.7. poszanowane boróżnorodnośc.8. energochłonność.9. materałochłonność.0. ekowydajność.. rodzaj transportu.2. wykorzystane ekonnowacj. 2. Krytera społeczne 2.. przestrzegane praw człoweka 2.2. nezatrudnane neletnch 2.3. godzwe wynagrodzene 2.4. bezpeczeństwo w mejscu pracy (BHP) 2.5. przestrzegane prawa pracy 2.6. nedopuszczane do pracy w nadgodznach 2.7. dopuszczane wolnośc stowarzyszeń 2.8. dobre relacje ze społecznoścą lokalną 2.9. współpraca z partnerem społecznym 2.0. nne (przecwdzałane alkoholzmow wrusow HIV tp.) 3. Krytera ekonomczne 3.. uczcwa konkurencja 3.2. reputacja dostawcy 3.3. dzałalność w krajach rozwjających sę 3.4. wysok pozom obrotu frmy z danym dostawcą 3.5. nezawodność dostawcy 3.6. wypłacalność 3.7. termnowość w wywązywanu sę z kontraktów 823 Logstyka 5/204

3 3.8. komunkacja w łańcuchu dostaw 3.9. cena za dostawy 3.0. warunk dostawy 3.. ocena technczna dostaw 3.2. ocena jakośc dzałana dostawcy. Zbór tych kryterów obejmuje wększość podejmowanych aspektów CSR każde jednak przedsęborstwo może uwzględnć nne krytera bardzej wymerne adekwatne do ch subektywnych oczekwań. 3. LICZBY RZMYTE Do reprezentacj nepewnośc ocen względem poszczególnych kryterów zastosowano lczby rozmyte typu LR [4]. Pozwalają one określć "ne tylko w pełn możlwe wartośc danej wartośc całkem nemożlwe ale także wartośc możlwe w różnych stopnach [7]. Lczby te opsywane są przez trzy parametry m otrzymując postać lczby rozmytej A następującej postac A ( m ). Parametr m jest lczbą rzeczywstą określaną jako wartość najbardzej prawdopodobna (µa(m)=) a α β są odpowedno rozrzutem lewostronnym prawostronny. Parametr α określa o le lewa granca opsujaca nepewność jest mnejsza od wartośc najbardzej prawdopodobnej m natomast β o le prawa granca nepewnośc jest wększa od wartośc m. peracje na lczbach rozmytych typu LR są operacjam na tych trzech parametrach ( ). Ponżej przedstawone są wzory nezbędne do m wykonana podstawowych oblczeń na lczbach rozmytych typu LR [8]:. Jeżel lczby rozmyte A przedstawmy w postac trójek A ( m A A A ) A ) to ch sumę w forme trójk: 2 ( m A 2 ( A ) ( m A m A 2 A A ) Mędzy parametram sumy (A+ ) jej składnków A zachodzą następujące zależnośc: m m 2 (3) A A A A (4) A A (5) 2. Różncę dwóch lczb rozmytych A przedstawmy w postac trójk: ( A ) ( m A m A 2 A A ) 3. Iloczyn lczby rozmytej A : (A ) przedstawmy następująco: ( A ) ( m m A A m A A ) 4. Iloraz dwóch lczb rozmytych A przedstawmy następująco: gdze: m A m A m A ( A / ) ( m. ) /( ) 2 2 ( 2 2) 2 ( 2 2) A A A A A A A m A / (9) m (2) (6) (7) (8) Logstyka 5/

4 m m A A A/ m m m m A A A/ m m m 0 (0) m 0 m 0 () Funkcje L R to funkcje odnesena natomast funkcja przynależnośc lczby typu LR określona jest następującym wzorem: m x L A( x) dla x m R dla x m dla x m. x m Ze względu na fakt określana ocen dostawców względem kryterów jako pozom spełnena w przedzale możlwych wartośc wyrażających nepewność ([m-αm]oraz [mm+ β]) w nnejszym artykule przyjęto następującą postać funkcj L oraz R []: 0 dla L( x) R( x) x 0 dla x m dla m x m x m Dzęk takej postac funkcj L oraz R otrzymujemy trójkątną funkcję gdze dla parametru funkcja przynależnośc wynos ona dla wartośc m-α oraz m+β przyjmuje sę wartość 0. Dla wartośc z przedzału [m-αm+β] funkcja przynależnośc wyraża wspomnany stopeń spełnena należy do przedzału (0). Ze względu na różne preferencje przedsęborstw sektora TSL metoda zakłada wprowadzene ocen ważonych kryterów uwzględnające kładzene wększego nacsku na pewne krytera względem nnych. 4. MDELWANIE CEN DSTAWCÓW ZA PMCĄ LICZB RZMYTYCH LR Ze względu na fakt uwzględnana ważnośc kryterów poszczególnych pozomów przyjmuje sę następujące opsy zmennych:. Ważność kryterów Pozomu I opsana jest za pomocą zmennej W j (j-kryterum Pozomu I). Zakłada sę że ważnośc kryterów są określone na przedzale [0] co zwązane jest z warunkem że suma wag kryterów mus wynosć. J j. W. (4) j 2. Ważność kryterów Pozomu II określana jest za pomocą zmennej W jl (j-kryterum Pozomu I l-kryterum Pozomu II). Ważnośc kryterów są określone na przedzale [0] suma wag kryterów wynos. L l V. (5) jl ceny dostawców względem poszczególnych kryterów modelowane są za pomocą zmennych rozmytych LR. W przypadku kryterów jakoścowych ocena dostawcy jest oceną punktową gdze decydent określa maksymalną lczbę punktów w ramach danego kryterum oraz przypsuje wartość (2) (3) 825 Logstyka 5/204

5 punktową najbardzej prawdopodobną lub przedzał wartośc w przypadku nepewnośc. W przypadku kryterów loścowych oceny mogą być rzeczywstym wartoścam danego kryterum bądź równeż mogą być określane punktowo. ceny dostawców względem przyjętych kryterów określane są następująco:. cena to ocena dostawcy względem kryterum Pozomu II określona charakterystyczną trójką m ) gdze 0 to ustalone rozrzuty lewo- prawostronne (przedzał ( określony przez decydenta [ mn o o ]wyrażający nepewność co do precyzj tego określena) to ustalona wartość najbardzej prawdopodobna bądź średna lczona zgodne ze wzorem: o mod mn o o (6) 2 Funkcje L R to ustalone funkcje bazowe opsane wzorem (7). 0 dla o m L( o ) R( o ) o dla m 0 dla o m j Poneważ wartośc ocen dostawców o o m m (7) traktowane są jako stopeń spełnena przez -tego dostawcę pewnego stanu dealnego w śwetle danego kryterum należy dokonać normowana wartośc tych ocen. ˆ (8) ( o ) mˆ m (9) ( o ) ˆ (20) ( o ) gdze ( o ) to najwększa wartość spośród prawych granc wartośc ocen dostawców w ramach danego kryterum m ). Jeśl wartość oceny względem rozpatrywanego kryterum pownna ( być mnmalzowana wtedy normowane należy przeprowadzć zgodne z następującym wzoram: ˆ (2) ( o ) mˆ ˆ m (22) ( o ) (23) ( o ) Logstyka 5/

6 m Po dokonanu normowana zmenne ˆ mˆ ˆ stają nowym obowązującym zmennym.funkcja przynależnośc oceny dostawcy względem danego kryterum przedstawa sę następująco (24): m o L dla ( o ) dla o m o m j R dla k o o m m. 2. Kedy określone zostaną unormowane wartośc ocen względem kryterów Pozomu II można w dalszej kolejnośc wyznaczyć oceny dostawców względem kryterum wyższego pozomu (Pozom I). Wyznaczamy ją jako sumę ważoną ocen z poszczególnych kryterów w ramach danej grupy: j L W jl l j L. (25) W l jl Następne dokonujemy normowana tych ocen zgodne z ponższym wzoram: j ˆ (26) j ( o ) mˆ j m j (27) j ( o ) j j ˆ (28) j ( o ) j gdze ( o ) to najwększa wartość spośród prawych granc wartośc ocen dostawców w ramach j ( j j danego kryterum m ). 3. Po unormowanu ocen kryterum Pozomu I określamy ocenę globalną dostawcy ważoną sumę ocen zgodne ze wzorem: J j W. (29) J W j j j j Na podstawe tak przeprowadzonego algorytmu każdy dostawca zostaje opsany za pomocą lczby rozmytej względem kryterum globalnego. W celu określena rzeczywstej wartośc oceny dostawcy należy przeprowadzć defuzyfkację. Proponowaną metodą jest metoda środka cężkośc przypsująca funkcj przynależnośc lczbę rzeczywstą: 3 m x sc (30) 3 (24) jako 827 Logstyka 5/204

7 Kedy zostaną określone rzeczywste oceny poszczególnych dostawców należy dokonać analzy porównawczej otrzymanych wynków ocen wartośc rzeczywstych. Kerując sę maksymalzacją ocen dostawców poszukujemy wartośc najwększej. Im wększa wartość oceny tym wyższą pozytywną opnę otrzymuje dany dostawca. 5. PRZYKŁAD W celu zobrazowana przedstawonego algorytmu wybrane zostaną nektóre krytera poszczególnych grup kryterów Pozomu I. Przyjmuje sę następujące założena:. ceny względem kryterów loścowych jak jakoścowych są ocenam punktowym z przedzału [00] (oczywśce w ramach kryterum loścowych w mejsce wartośc punktowych można wprowadzć rzeczywste wartośc lczbowe poszczególnych kryterów). 2. soba ocenająca podaje albo przedzał punktowy wyrażający nepewność [mn] albo dokładną wartość wyrażającą pewność co do oceny. 3. cene podlega 4-ech dostawców: A B C D. W ponższej tabel (por. tabela ) przedstawone są oceny punktowe poszczególnych dostawców. Do oceny wybrano po pęć kryterów (numeracja odpowada numeracj z lsty kryterów pkt. 2 pracy) z każdej grupy kryterów (kryterum ekologczne społeczne ekonomczne). Tab.. ceny punktowe wybranych kryterów Krytera dokładna dokładna dokładna dokładna mn mn mn mn wartość wartość wartość wartość Ekologczne Społeczne Na podstawe przedstawonych rzeczywstych ocen punktowych oceny dostawców opsane zostają jako lczby rozmyte LR za pomocą trzech parametrów ( m ) (tabela 2). Tab. 2. ceny dostawców jako lczby LR Krytera m α β m α β m Α β m α β Ekologczne Społeczne Ekonomczne Logstyka 5/

8 W dalszej kolejnośc następuje normowane ocen zgodne ze wzoram (8) (9) (20). Wynk przedstawa tabela (tabela 3). Tab. 3. Unormowane oceny dostawców względem kryterów Pozomu II Krytera m α Β m α β m α β m α β Ekologczne Społeczne Ekonomczne W dalszej kolejnośc następuje określene ocen łącznych względem kryterów Pozomu II (tabela 4). W perwszej kolumne przedstawono przyjęte ważnośc poszczególnych kryterów Pozomu II. Tab. 4. Poszczególne czynnk oceny łącznej Ważnośc kryterów Krytera Ekologczne Społeczne Ekonomczne Logstyka 5/204

9 Na podstawe przedstawonych powyżej składnków oceny łącznej następuje określene ostatecznej oceny łącznej (25). Tab. 5. ceny łączne Pozomu I Krytera Ekologczne Społeczne Ekonomczne Zgodne z algorytmem w dalszej kolejnośc następuje normowane tych ocen zgodne ze wzoram (26) (27) (28). Tab. 6. Unormowane oceny łączne Pozomu I Krytera Ekologczne Społeczne Ekonomczne Uwzględnając ważnośc kryterów Pozomu I (perwsza kolumna) określone zostają oceny łączne względem kryterum globalnego (tabela 7). Tab. 7. Poszczególne czynnk oceny łącznej kryterum globalnego Ważnośc kryterów Krytera 03 Ekologczne Społeczne Ekonomczne Ponżej przedstawone są oceny łączne kryterum globalnego (tabela 8). Tab. 8. ceny łączne względem kryterum globalnego cena łączna W dalszej kolejnośc następuje unormowane ocen łącznych oraz określene wartośc rzeczywstych ocen (30). Wynk przedstawone są w tabel ponżej (tabela 9). Tab. 9. Unormowane rzeczywste oceny łączne względem kryterum globalnego Unormowana ocena łączna Wartość rzeczywsta Logstyka 5/

10 Analzując otrzymane wynk w celu określena dostawcy który w najwyższym stopnu spełnł oczekwana maksymalzujemy wartość rzeczywstą oceny. Na podstawe otrzymanych wynków można wysunąć wnosk że dostawcą w najwyższym stopnu spełnającym warunk określone przez wybrane krytera jest dostawca D. Najnższą ocenę otrzymał dostawca A. WNISKI W nnejszym artykule przedstawono algorytm oceny dostawców sektora TSL ze względu na krytera określone w CSR. Przedstawono strukturę herarchczną kryterów oraz propozycję reprezentacj ocen względem poszczególnych kryterów z uwzględnenem nepewnośc. Zaprezentowany przykład przedstawający praktyczne zastosowane opsanego modelu umożlwa ocenę oraz określene rankngu potencjalnych dostawców. Algorytm ten może wspomagać podejmowane decyzj w kwest wyboru dostawców będących potencjalnym partneram. Streszczene W nnejszej pracy zaproponowano metodę oceny dostawców sektora TSL ze względu na pozom spełnena kryterów w ramach CSR. Przedstawona metoda zakłada ocenę ze względu na krytera loścowe oraz jakoścowe z możlwoścą uwzględnena nepewnośc co wystawanych ocen oraz ważnośc poszczególnych kryterów. Metoda ta oparta jest na metodze AHP w połączenu z teorą zborów rozmytych. Metoda AHP wykorzystywana jest w celu reprezentacj herarchcznej struktury kryterów spełnena aspektów CSR natomast lczby rozmyte zastosowano w celu reprezentacj nepewnośc ocen kryterów loścowych jakoścowych. Na podstawe procesu oceny dostawców można w dalszej kolejnośc dokonać wyboru właścwych dostawców spełnających w najwyższym stopnu oczekwana według określonych kryterów doboru. W celu prezentacj algorytmu przedstawono przykład oceny potencjalnych dostawców w ramach wybranych kryterów. Evaluaton of supplers TSL sector as part of CSR under uncertanty Abstract In ths paper proposes a method for evaluatng supplers TSL sector due to the level of fulfllment of the crtera n the context of CSR. The presented method nvolves assessment due to the quanttatve and qualtatve crtera wth the ablty to take nto account the uncertanty of assessments ssued and the valdty of the crtera. Ths method s based on the method of AHP n conjuncton wth the theory of fuzzy sets. AHP method s used to represent the herarchcal structure of crtera fulfllment aspects of CSR and the fuzzy numbers used to represent the uncertanty ratngs quanttatve and qualtatve crtera. n the bass of the evaluaton of supplers can subsequently choose the rght supplers that provde the hghest degree of expectatons accordng to specfc selecton crtera. In order to present the algorthm shows an example of the evaluaton of potental supplers wthn the selected crtera. BIBLIGRAFIA. Bartkowak A. Bartkowak B. (red.) Społeczne ekologczne uwarunkowana funkcjonowana organzacj. Wyd. Uczeln Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Kalszu Kalsz Basso A. Funar S. A data envelopment analyss approach to measure the mutual fund performance European Journal of peratonal Research Bowen H. Socal Resposbltes of the Busnessman. Harper&Row New York Dubos D. Prade H. Fuzzy set and systems theory and applcatons Academc Press New York Evertt B. S. Landau S. Leese M. Cluster Analyss London: Arnold New York: xford Unversty Press Kawalec P. Błachut A. (red.) dpowedzalność społeczna w nnowacyjnej gospodarce. KUL Lubln Logstyka 5/204

11 7. Łachwa A. Rozmyty śwat zborów lczb relacj faktów reguł decyzj AW Ext Warszawa Pegat A. Modelowane sterowane rozmyte. Ext Warszawa Rudncka A. CSR - doskonalene relacj społecznych w frme. Wolters Kluwer Warszawa Rudncka A. dpowedzalność społeczna w globalnym łańcuchu dostaw na przykładze certyfkacj Fartrade. Acta Unverstats Lodzens Fola economca 256 Wyd. Unwersytetu Łódzkego Łódź 20.. Rutkowsk L. Metody technk sztucznej ntelgencj PWN Warszawa Saaty T. L. How to make a decson. The analytc herarchy process. European Journal of peratonal Research Volume Saaty T. L. The Analytc Network Process: Decson makng wth dependence and feedback 2 nd ed.. RWS Publcatons Ptsburg Skowronek C. Sarjusz-Wolsk Z. Logstyka w przedsęborstwe. Wydane III zmenone Polske Wydawnctwo Ekonomczne Warszawa Szota - Gabryś T. Koncepcja rachunku kosztów korzyśc w rachunkowośc odpowedzalnośc społecznej przedsębortstwa. Dfn Warszawa Urbanek G. Pomar kaptału ntelektualnego aktywów nemateralnych przedsęborstwa. Unwersytet Łódzk Łódź www. logstyka.net.pl 8. www. po.pl/publc_relatons/artykuly/zysk_z_csr_ Logstyka 5/