Lęk przed operacją ginekologiczną a przebieg okresu pooperacyjnego

Transkrypt

1 Oncology and Radiotheray 3 (41) 2017: ARTYKUŁ ORYGIALY Lęk rzed oeracją ginekologiczną a rzebieg okresu ooeracyjnego Urszula Sioma-Markowska 1 (ADEFG), Sylwia Kubaszewska 1 (BDEF), Agnieszka owak-brzezińska 2 (C), Mariola Machura 1 (B), Violetta Skrzyulec-Plinta 3 (E) 1 School of Health Sciences in Katowice, Medical University of Silesia, Woman s Health Division, Deartment of ursing in Gynecology and Obstetrics, Katowice, Poland 2 Institute of Comuter Science, Deartment of Information Systems, Faculty of Comuter Science and Materials Science, University of Silesia, Sosnowiec, Poland 3 School of Health Sciences in Katowice, Medical University of Silesia, Woman s Health Division, Katowice, Poland STRESZCZEIE WKŁAD AUTORÓW: (A) Projekt badania (B) Zbieranie Danych (C) Analiza Statystyczna (D) Interretacja Danych (E) Przygotowanie Rękoisu (F) Gromadzenie Piśmiennictwa (G) Gromadzenie Funduszy Wstę. Oeracje ginekologiczne stanowią duże obciążenie dla sychofizycznego zdrowia kobiety. iezależnie od wieku i wykształcenia obserwuje się w okresie rzedoeracyjnym lęk i nieokój. Duże nasilenie lęku może rzyczynić się do komlikacji w rzebiegu zarówno oeracji, jak również okresu ooeracyjnego. Celem racy była ocena stonia nasilenia lęku rzedoeracyjnego i analiza wływu lęku na wystęowanie owikłań w okresie ooeracyjnym. Materiał i metody. Badaniem rosektywnym objęto 184. kobiety w wieku omiędzy 18. a 80 r.ż. leczonych oeracyjnie z owodów schorzeń ginekologicznych, w okresie od grudnia 2015 roku do marca 2016 roku. Badania rowadzono w oarciu o Amsterdamską Skalę Lęku Przedoeracyjnego i Zaotrzebowania na Informacje (APAIS) oraz analizę dokumentacji medycznej acjenta. Oracowanie statystyczne danych wykonano w Zakładzie Systemów Informatycznych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Wyniki. Wysoki oziom lęku rzedoeracyjnego stwierdzono u kobiet ze średnią wartością oziomu lęku wynoszącą 13.26±1.74. Wyższy oziom lęku stwierdzono w gruie kobiet owyżej 60. roku życia (10.86±2,68) kobiet rezentowało średni i wysoki stoień zaotrzebowania na informacje dotyczące znieczulenia i rzebiegu oeracji. Wyższy oziom lęku koreluje dodatnio z wyższym zaotrzebowaniem na informacje (r=.4104). Średnie wartości oziomu lęku i zaotrzebowania na informacje były wyższe u kobiet oddawanych zabiegom małym i średnim, znamiennie niższe u kobiet oddawanych zabiegom dużym (=0,005). Wczesne owikłania o oeracji wystąiły u 3.26, óźne (>3 doby) u 4.35 acjentek z wysokim stoniem lęku rzedoeracyjnego (13.0±2,37 vs ±3.8 skala APAIS). Wnioski. Kobiety z wysokim oziomem lęku ocenionym skalą APAIS istotnie częściej doświadczały owikłanego rzebiegu wczesnego okresu ooeracyjnego. Słowa kluczowe: oeracja ginekologiczna, lęk, ocena, owikłania okresu ooeracyjnego [Praca realizowana w ramach badań statutowych Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach (KW-1-095//5/0)] Adres do koresondencji: dr n. med. Urszula Sioma-Markowska Zakład Pielęgniarstwa w Ginekologii i Położnictwie, Katedra Zdrowia Kobiety Wydział auk o Zdrowiu w Katowicach, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach ul. Medyków 12, Katowice tel.: ; urszulamarkowska@w.l Liczba słów: 2271 Tabele: 8 Ryciny: 2 Piśmiennictwo: 25 Received: Acceted: Published: WSTĘP Ginekologia oeracyjna wykorzystuje zarówno metody chirurgii klasycznej, jak i endoskoowej do leczenia wielu schorzeń narządów łciowych kobiety. Każda oeracja niezależnie od kategorii owoduje uraz tkanek w wyniku ostęowania zabiegowego i jest źródłem zaburzeń dobrostanu somatycznego i sychoemocjonalnego chorej. Zabieg oeracyjny jest stresorodnym doświadczeniem wywołującym stan zagrożenia i lęku. Jak dotąd nie odano wszechstronnej i wyczerującej teorii lęku. Poziom lęku rzedoeracyjnego ma bezośredni związek z rozmiarem interwencji chirurgicznej, który zależny jest od jednostki chorobowej, zaawansowania choroby, lokalizacji zmiany czy też warunków dostęu do oerowanego narządu. Odowiedź organizmu na uraz oeracyjny może być rzyczyną okołooeracyjnych zaburzeń metabolicznych i neuroendokrynnych. Wykazano, że lęk jest silniejszym bodźcem niż ból wzmagającym aktywność wsółczulną, co może owodować wzrost ciśnienia tętniczego krwi czy zwiększone zaotrzebowanie na tlen [1,2]. Zdaniem Cashmann rzedoeracyjny lęk sytuacyjny może owodować większą liczbę owikłań w okresie ooeracyjnym [3]. W literaturze rzedmiotu wielu innych autorów otwierdziło wływ nasilonego lęku na roces znieczulenia i rzebieg wczesnego oraz óźnego okresu ooeracyjnego [4-11]. CEL PRACY Celem racy jest ocena stonia nasilenia lęku sytuacyjnego rzed oeracją ginekologiczną w zależności od rodzaju i rozległości zabiegu oraz analiza wływu lęku na wystęowanie wczesnych i óźnych owikłań w okresie ooeracyjnym. 62

2 U. Sioma-Markowska et al. Lęk rzed oeracją ginekologiczną a rzebieg okresu ooeracyjnego MATERIAŁ I METODY Badaniem rosektywnym objęto oulację 184. acjentek hositalizowanych w dwóch Oddziałach Klinicznych Ginekologii Onkologicznej, Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w okresie od grudnia 2015 roku do marca 2016r. Do badań kwalifikowano kobiety objęte leczeniem oeracyjnym (wszystkie kategorie zabiegów oeracyjnych w ginekologii) w wieku omiędzy 18. a 80. rokiem życia, o wcześniejszym uzyskaniu zgody na udział w badaniu i orawnym wyełnieniu skali lęku rzedoeracyjnego. Z badania wyłączono acjentki, które nie wyraziły zgody na udział w badaniach, nie były zdolne do udzielenia odowiedzi na ytania zadane isemnie lub ustnie oraz chore z zaburzeniami sychicznymi. Badania rowadzono w oarciu o Amsterdamską Skalę Lęku Przedoeracyjnego i Zaotrzebowania na Informacje (Amsterdam Preoerative Anxiety and Information Scale APAIS) oraz analizę dokumentacji medycznej acjenta. W okresie ooeracyjnym do oceny intensywności bólu wykorzystano subiektywną, unktową, wizualną skalę analogową VAS (Visual Analog Scale), która umożliwia srecyzowanie oziomu bólu w skali od 0-10, gdzie 0 oznacza całkowity brak bólu, a 10 maksymalny możliwy do wyobrażenia ból. Dane gromadzono w arkuszach kalkulacyjnych rogramu Microsoft Excel. Amsterdamska Skala Lęku Przedoeracyjnego i Zaotrzebowania na Informacje umożliwia ocenę oziomu lęku, oraz oszacowanie zaotrzebowania acjenta na informacje związane z oeracją. Skala składa się z sześciu ytań, z których trzy dotyczą znieczulenia i trzy zabiegu oeracyjnego. Cztery ytania dotyczą lęku rzed oeracją, a dwa zaotrzebowania na informacje o zabiegu oeracyjnym. Wyniki w rzedziale 2-4 unktów świadczą o niewielkim zaotrzebowaniu na informacje dotyczące oeracji, 5-7 średnim, natomiast 8-10 wysokim. Ocena lęku w skali APAIS może wahać się omiędzy 4. (niski oziom lęku) a 20. unktami (bardzo wysoki oziom lęku). Jedenaście unktów rzyjęto, jako unkt odcięcia acjentów z wysokim lękiem rzed oeracją. Do analizy statystycznej odowiedzi uzyskane w skali APAIS zostały zgruowane w 2 odzbiory: A zawierał odowiedzi na ytania nr 1,2,4,5 i oceniał oziom lęku chorej rzed oeracją. Podzbiór B zawierał odowiedzi na ytania nr 3 i 6 i dotyczył oceny stonia zaotrzebowania chorej na informację dotyczącą oeracji i znieczulenia. AALIZA STATYSTYCZA Oracowanie statystyczne danych wykonano w Zakładzie Systemów Informatycznych: Uniwersytet Śląski, Instytut Informatyki, WIiOM. Uzyskane wyniki oddano analizie statystycznej Tab. 1. Charakterystyka kliniczna badanej gruy z uwzględnieniem oceny lęku wg skali APAIS Rozoznanie kliniczne Ocena lęku/apais ± SD Zmiany łagodne jajników ± 1.38 Podejrzenie lub stwierdzenie nowotworu ± 1.30 złośliwego jajników Zmiany łagodne macicy ± 1.29 Podejrzenie lub stwierdzenie nowotworu ± 0.75 złośliwego macicy Inne ± Rodzaj zabiegu Mały (kategoria I+II)* ± Średni (kategoria III)* ± 1.24 Duży (kategoria IV)* ± 1.47 Rodzaj znieczulenia Ogólne ,20 ± Zewnątrzoonowe (zo) ± 1.33 Czas hositalizacji 4 dni ± dni ± 1.23 > 7 dni ± 1.78 Wiek < ± ± 1.31 * Kategoria zabiegów oeracyjnych wg PTG (Polskie Towarzystwo Ginekologiczne) [12]. Kategoria I niski uraz tkanek. Kategoria II mierny uraz tkanek. Kategoria III znaczny uraz tkanek. Kategoria IV rozległy uraz tkanek 63

3 Oncology and Radiotheray 3 (41) 2017: w celu zobrazowania korelacji omiędzy stoniem nasilenia lęku a wystęowaniem wczesnych i óźnych owikłań ooeracyjnych. Do analizy orównawczej danych ilościowych wykorzystano test T Studenta lub test wariancji Anova. Dla orównania danych jakościowych stosowano test Chi kwadrat. Przyjęto oziom istotności <0.05. WYIKI Dane kliniczne i demograficzne badanych rezentuje tabela 1. Klasyfikację zabiegów oeracyjnych na małe, średnie i duże dokonano w oarciu o oracowaną rzez Polskie Towarzystwo Ginekologiczne kategoryzację zabiegów ginekologicznych uwzględniającą rozległość i stoień uszkodzenia tkanek [12]. Do zabiegów małych wliczono oeracje z niewielkim i miernym urazem tkanek (kategoria I i II wg Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego (PTG)), do zabiegów średnich oeracje ze znacznym urazem tkanek (kategoria III), do zabiegów dużych zakwalifikowano oeracje z rozległym urazem tkanek (kategoria IV wg PTG). Wysoki oziom lęku rzedoeracyjnego oceniony skalą APAIS stwierdzono u 70. (38.04) kobiet ze średnią wartością oziomu lęku wynoszącą ± 1.74 (tabela 2). W ogólnej oulacji badanych 172 (93.47) kobiety rezentowały średni i wysoki stoień zaotrzebowania na informacje dotyczące znieczulenia i rzebiegu oeracji. Średnie wartości stonia zaotrzebowania na informacje niezależnie od rodzaju zabiegu były odowiednio na oziomie 5.97±0.81 i 8.33±0.64 (tabela 3.). Analiza korelacji omiędzy oziomem lęku a stoniem zaotrzebowania na informacje ozwala stwierdzić, że im wyższy oziom lęku tym wyższe zaotrzebowanie na informacje dotyczące znieczulenia i rzebiegu oeracji (r=.4104) (rycina 1.) Średnie wartości oziomu lęku i zaotrzebowania na informacje były wyższe u kobiet oddawanych zabiegom małym i średnim (kategoria I, II, III wg PTG), znamiennie niższe u kobiet oddawanych zabiegom dużym (kategoria IV) (tabela 4). Wyższy oziom lęku stwierdzono w gruie kobiet owyżej 60. roku życia (10,86±2,68). Zaotrzebowanie na informacje dotyczące znieczulenia i rzebiegu oeracji malało wraz z wiekiem chorych kobiet (tabela 5). Czas hositalizacji dla 55 badanych wyniósł 4 dni, dla dni, dla 20 owyżej 7 dni. Stwierdzono istotne statystycznie różni- Tab. 2. Skala APAIS odzbiór A (ocena oziomu lęku) Poziom lęku unktacja ±SD iski oziom (4-10) ± 1.43 Wysoki oziom (11-20) ±1.74 Tab. 3. Skala APAIS odzbiór B (ocena zaotrzebowania na informacje) Stoień zaotrzebowania na informacje unktacja ±SD iewielki (2-4 kt.) ± 0.78 Średni (5-7 kt.) ± 0.81 Wysoki (8-10 kt.) ± 0.64 Ryc. 1. Korelacja omiędzy oziomem lęku a stoniem zaotrzebowania na informacje 64

4 U. Sioma-Markowska et al. Lęk rzed oeracją ginekologiczną a rzebieg okresu ooeracyjnego ce w długości hositalizacji w zależności od wieku acjentki. Czas hositalizacji acjentek < 60 r.ż. był istotnie krótszy od czasu hositalizacji acjentek owyżej 60 r.ż. (4,63±1,27 vs. 8,45±17,70, =0,019274). Stoień natężenia bólu i istotne statystycznie różnice w wartości skali VAS (w ierwszych dobach 1/2/3 o zabiegu) w zależności od wieku acjentek oerowanych rezentuje tabela 6. Wartość średnia bólu ooeracyjnego w dniu oeracji oceniana skalą VAS w gruie acjentek oddanych znieczuleniu ogólnemu była wyższa (7.16±1.60) niż w gruie ze znieczuleniem zewnątrzoonowym (3.86±3.58). Różnice były istotne statystycznie (= ) (rycina 2). Stwierdzono, nieowikłany rzebieg wczesnego okresu ooeracyjnego (72 godziny o zabiegu) u 178 (96,73) hositalizowanych chorych. Wczesne owikłania o oeracji wystąiły u 6 (3,26) acjentek z wysokim stoniem lęku rzedoeracyjnego na oziomie wartości średniej wynoszącej 13,0±2,37 i dotyczyły: wartości ciśnienia tętniczego krwi, zwiększonego zaotrzebowania na tlen, wystęowania ooeracyjnych nudności i wymiotów (tabela 7 i 8). Stwierdzono istotne statystycznie różnice między zaotrzebowaniem na tlen w gruach z różnym rodzajem znieczulenia (=0,04021) (tabela 8). Powikłania óźne (>3 doby) wystąiły u 8 (4.35) oerowanych acjentek ze średnią wartością unktową lęku wynoszącą 11,25±3,8 (wysoki oziom lęku wg APAIS). Wszystkie rzyadki (n=8) dotyczyły zakażenia miejsca oerowanego. Tab. 4. Poziom lęku i stoień zaotrzebowania na informacje w zależności od rozległości zabiegu oeracyjnego (kategorii zabiegu) Skala APAIS Kategoria zabiegu oeracyjnego Skala APAIS Kategoria zabiegu oeracyjnego Poziom lęku unktacja ± SD Mały ±1.90 Średni ±2.72 Duży ±3.75 Stoień zaotrzebowania na informacje unktacja ± SD Mały ±1.17 Średni ±1.24 Duży ± Tab. 5. Poziom lęku i stoień zaotrzebowania na informacje w zależności od wieku Skala APAIS Wiek Skala APAIS Wiek Poziom lęku unktacja ± SD < 60 r.ż ,05±2,81 60 lat ,86±2,68 Stoień zaotrzebowania na informacje unktacja ± SD < 60 r.ż ± lat ±1.31 0, Tab. 6. Skala VAS natężenie bólu w zależności od wieku (Test U Manna-Whitneya) < 60 lat (n=126) ± SD 60 lat (n=58) doba 0 VAS/ocena bólu 6.92± ± doba 1 VAS/ocena bólu 5.24± ± doba 2 VAS/ocena bólu 4.30± ± doba 3 VAS/ocena bólu 3.65± ± doba 4 VAS/ocena bólu 3.32± ± doba 5 VAS/ocena bólu 3.88± ± doba 6 VAS/ocena bólu 4.29± ± doba 7 VAS/ocena bólu 3.60± ±

5 Oncology and Radiotheray 3 (41) 2017: DYSKUSJA Badania nad lękiem umożliwiły rozróżnienie omiędzy lękiem rozumianym jako rzejściowy i uwarunkowany sytuacyjnie stan jednostki, a lękiem rozumianym jako względnie stała cecha osobowości [13]. Lęk rzedoeracyjny jest lękiem sytuacyjnym (roceduralnym), który owstaje w wyniku obaw rzed techniką leczenia. [2]. Wysoki oziom lęku wyzwala stres, który Ryc. 2. Zależność omiędzy rodzajem znieczulenia a stoniem natężenia bólu w dniu oeracji Tab. 7. Charakterystyka owikłań okresu ooeracyjnego w zależności od oziomu lęku Powikłania wczesne (< 3 doby) =6 Powikłania óźne (>3 doby) =8 Tak (=6) ie (=17) Tak (=8) ie (=176) Stoień lęku 13.0± ± 2.77 Anova ± ± 2.74 Anova (skala APAIS) Zaotrzebowanie 6.33± ± 1.29 Anova 6.00 ± ± 1.29 Anova na informację RR skurczowe 108.0± ±13.15 Anova ± ±2.88 Anova RR rozkurczowe 65.33± ± 8.02 Anova ± ± 7.99 Anova AS (tętno) 70.67± ± 7.48 Anova ± ± 7.43 Anova Ból (VAS) 4.67 ± ± 1.79 Anova 4.92 ± ± 1.80 Anova Wymioty 0 (0.00) 20(10.87) Chi kwadrat 2 (1.75) 18 (9.78) Chi kwadrat =,38447 =,18921 udności 0 (0.00) 98(53.26) Chi kwadrat 2 (1.75) 96 (52.17) Chi kwadrat =,00785 =,10140 Tab. 8. Zależność omiędzy rodzajem znieczulenia a zaotrzebowaniem na tlen oraz wystąieniem ooeracyjnych nudności i wymiotów Zaotrzebowanie na tlen Rodzaj znieczulenia Ogólne Zewnątrzoonowe ie 130 (76.47) 14 (100.00) 144 Tak 40 (23.53) 0 (0.00) 40 Wymioty ie 152 (89.41) 12 (85.71) 164 Tak 18 (10.59) 2 (14.29) 20 udności ie 92 (54.12) 6 (42.86) 98 Tak 78 (45.88) 8 (57.14) 86 = = =

6 U. Sioma-Markowska et al. Lęk rzed oeracją ginekologiczną a rzebieg okresu ooeracyjnego może charakteryzować się nieswoistymi zmianami fizjologicznymi. asilony lęk może niekorzystnie wływać na arametry fizjologiczne we wczesnym okresie ooeracyjnym i zaburzać rzebieg ooeracyjny, owodując zwiększoną liczbę owikłań, może także zwiększać natężenie bólu ooeracyjnego i wydłużać czas hositalizacji [7-10,14,15]. Lęk chorych w okresie rzedoeracyjnym nie jest dotychczas wystarczająco rozoznawany, nie ma również standardów ostęowania uwzględniających jego ocenę. Pomimo, że można świadomie zaobiegać owstawaniu nadmiernego lęku i zmniejszać jego objawy rzez właściwą edukację oraz dobrą komunikację z chorym nie stosuje się rutynowo działań rofilaktycznych i teraeutycznych. Symtomatologia lęku jest zróżnicowana i najczęściej obejmuje objawy ze strony układu oddechowego (łytki oddech, bezdech), krążenia (tachykardia, wzrost lub obniżenie wartości ciśnienia krwi), okarmowego (nudności, wymioty), a także immunologicznego (zakażenie miejsca oerowanego) [8,10]. Wsółcześnie w ginekologii referowany jest oszczędzający charakter zabiegów oeracyjnych. Zmniejszenie urazu oeracyjnego wiąże się ze skróceniem czasu trwania oeracji oraz okresu hositalizacji i rekonwalescencji. W materiale własnym zabiegi rozległe stanowiły 14 wszystkich oeracji, natomiast dominowały zabiegi ginekologiczne z niewielkim, miernym i znacznym urazem tkanek (kategoria I, II oraz III wg PTG). Czas hositalizacji dla ołowy badanej oulacji (55) wynosił 4 dni. Ponad ołowa (62) kobiet oerowanych z owodów ginekologicznych uzyskała w ocenie skalą APAIS wartość średnią unktacji wynoszącą 8,49±1,4, co odowiada niskiemu oziomowi lęku. W badaniu Lewickiej i ws. wykazano średni oziom lęku-stanu ocenionego rzy użyciu Inwentarza Stanu i Cechy Lęku STAI (State-Trait Anxiety Inventory) u kobiet w okresie okołooeracyjnym leczonych z owodów ginekologicznych. Kategoria zabiegu oeracyjnego nie warunkowała nasilenia lęku-stanu (>0.05) [16]. Podobne zależności stwierdzono w materiale własnym. Zarówno średnie wartości oziomu lęku, jak również i zaotrzebowania na informacje były wyższe u kobiet oddawanych zabiegom małym i średnim, a znamiennie niższe u kobiet oddawanych rozległej oeracji ginekologicznej (= ). Większość acjentek oddanych zabiegom dużym doświadczyło w rzeszłości leczenia oeracyjnego. Zaobserwowane zależności korelują z wynikami Mavridou P et al. którzy odają, że rzebyta wcześniej oeracja jest czynnikiem zmniejszającym nasilenie lęku rzed onownym zabiegiem oeacyjnym [17]. Wetsch WA et al. dokonując oceny stonia nasilenia lęku u 135. acjentów rzed znieczuleniem do zabiegów chirurgicznych stwierdzili wysoki lęk rzedoeracyjny u 45,3 acjentów hositalizowanych [18]. W badaniach własnych wysoki oziom lęku rzed oeracją ginekologiczną stwierdzono u 38 acjentek. Wielu autorów odkreśla związek omiędzy wiekiem a lękiem [5,9]. W badaniach własnych wykazano korelację zgodną wraz z wiekiem wzrasta oziom odczuwanego lęku jednak siła korelacji jest niewielka. Podobną zależność rezentuje Derewianka-Polak et al. w swoich badaniach, w których wykazano istotnie wyższe nasilenie lęku rzed oeracją w gruie kobiet owyżej 50. r.ż. w odniesieniu do młodszych, ocenionego w skali VAS (=0,04) i APAIS (=0,02) [5]. W ginekologicznej raktyce szitalnej, zwykle nie dokonuje się oceny lęku odczas rutynowego standardu ostęowania rzedoeracyjnego. Odczuwanie lęku jest subiektywne, jednak jego obecność i nasilenie można ocenić za omocą secjalnych kwestionariuszy, których rzydatność wykazano w badaniach wielu autorów wykorzystujących różne skale i kwestionariusze do oceny stonia natężenia lęku okołooeracyjnego w ginekologii [5,9,19,20]. Ocena stanu sychicznego acjentki jest ważnym elementem oieki rzedoeracyjnej i ma duży wływ na rzebieg okresu okołooeracyjnego i ooeracyjnego. Soltner C et al. w badaniach z ojedynczą śleą róbą w gruie 136 kobiet leczonych ginekologicznie otwierdzili, że jakość informacji dostarczanych rzez anestezjologa istotnie wływa na redukcję lęku i satysfakcję z jakości oieki anestezjologicznej (=0,001) [21]. Knifed et al. w badaniach dotyczących rowadzenia edukacji okołooeracyjnej, włączyli także acjentki oddziałów ołożnictwa i ginekologii. Przerowadzone indywidualne wywiady z acjentkami były analizowane rzez trzech niezależnych recenzentów. Badani stwierdzili, że rzadko byli dobrze oinformowani o rzebiegu oeracji i ostęowaniu w okresie ooeracyjnym. W końcowej konkluzji autorzy zwracają uwagę na otrzebę właściwej komunikacji ersonelu medycznego z acjentem oerowanym [22]. Dostarczanie informacji o rzebiegu okresu ooeracyjnego jest korzystnym ostęowaniem, mającym dobrze udokumentowane dowody [23]. Badania własne otwierdzają średnie i wysokie zaotrzebowanie acjentek na informacje o rzebiegu znieczulenia 67

7 Oncology and Radiotheray 3 (41) 2017: i oeracji ( kt wg skali APAIS, kt). Wysoki oziom lęku może zwiększać też natężenie bólu ooeracyjnego i wydłużać czas hositalizacji [24]. U acjentów z nasilonym lękiem częściej wystęują obawy o rzebieg znieczulenia i wystąienie owikłań o zabiegu oeracyjnym [4]. Badania wykazały, że największe nasilenie dolegliwości bólowych o oeracjach ginekologicznych wystęuje w ierwszych dobach o zabiegu (48-72 h) [9]. Dane te korelują z wynikami badań własnych. Carr et al. badali wływ lęku na ercecję bólu we wczesnym i óźnym okresie ooeracyjnym. Badaniem objęto 88 acjentek o oeracjach ginekologicznych, w tym 37 chorych udzieliło wywiadu w 4-6 tygodniu o zabiegu. Wysoki oziom lęku okazał się redykatorem nasilonego bólu ooeracyjnego w drugiej i dalszych dobach o oeracji [7]. Manias E et al. w oarciu o rzerowadzone badania w ośrodku akademickim w Melbourne na gruie 316 acjentów, zaroonowali koncecję ostęowania ielęgniarskiego w eliminacji ostrego bólu w okresie ooeracyjnym [14]. Z kolei Baudarene i Legros wykazali możliwość redukcji bólu o zabiegu chirurgicznym i znamiennego zmniejszenia konieczności stosowania narkotycznych leków rzeciwbólowych o oeracji rzez odowiednio rzerowadzoną rozmowę rzedoeracyjną [23]. Pinto et al. badali wływ redykatorów sychologicznych i klinicznych na rzebieg znieczulenia i natężenie bólu ooeracyjnego u 185. acjentek oddanych histerectomii z owodu łagodnych zmian narządów łciowych w dwóch okresach czasowych: 24 i 48 godzin o zabiegu. Lęk rzedoeracyjny, wsółistnienie wcześniejszych stanów bólowych oraz rodzaj znieczulenia istotnie wływał na natężenie bólu ooeracyjnego [15]. W badaniach własnych istotnie częściej chore oerowane w znieczuleniu ogólnym w orównaniu do zewnątrzoonowego silniej odczuwały ból rany ooeracyjnej (VAS 7.16±1.60 vs. 3.86±3.58). Histerektomia jest najczęściej wykonywaną rocedurą w ginekologii oeracyjnej. Metaanaliza dokonana rzez Darwish et al. sugeruje, że histerektomia wykonana z owodu łagodnych zmian nie jest związana z odczuwaniem nasilonego lęku i deresji w okresie ooeracyjnym [25]. atomiast Peters et al. rzerowadzili rosektywne badania kohortowe (n=625) i stwierdzili, że lęk rzed oeracją determinował wystąienie rzewlekłego bólu o oeracji i obniżenie jakości życia 6 miesięcy o oeracji [6]. Według doniesień innych autorów u acjentek oddawanych oeracji dłużej niż 3 godziny obserwuje się większe odczuwanie bólu ooeracyjnego [4,6] W badaniach własnych okres ooeracyjny analizowano w kierunku wystąienia owikłań w dwóch rzedziałach czasowych: do 72. godzin o zabiegu (wczesne owikłania) i od czwartej doby o zabiegu (óźne owikłania). Stwierdzono różnice istotne statystycznie (=0,015) omiędzy acjentkami z wczesnymi owikłaniami (do 3. doby) a acjentkami bez wczesnych owikłań do 3. doby od względem stonia lęku w skali APAIS. Pacjentki z wczesnymi owikłaniami wykazywały średnio wyższy oziom lęku (13.0 ± 2.37) niż acjentki nie mające w tym czasie owikłań (10,21 ± 2,77). W rzyadku owikłań ojawiających się o 3. dobie nie odnotowano istotnych statystycznie różnic. Stwierdzono owikłany rzebieg gojenia rany ooeracyjnej w 4,35 rzyadków i dotyczył kobiet z wysokim oziomem lęku rzedoeracyjnego (11.25±3.81). Scott w racy odkreśla wływ wysokiego oziomu lęku rzedoeracyjnego na uośledzenie funkcji układu immunologicznego, co w konsekwencji może owodować zwiększone ryzyko zakażenia miejsca oerowanego i dalszy zaburzony roces gojenia się rany ooeracyjnej [11]. W dostęnym iśmiennictwie nieliczne badania dotyczą wływu lęku na częstość wystęowania owikłań w okresie ooeracyjnym [8,10]. Van den Bosch et al. wykazali, że u acjentów z nasilonym oziomem lęku rzed oeracją częściej wystęują ooeracyjne nudności i wymioty [8]. W badaniach własnych stwierdzono niewielki odsetek wystęowania wymiotów (10.87), częściej wystęowały nudności (53.26) i dotyczyły kobiet z niskim oziomem lęku. Wrawdzie nie wykazano statystycznej zależności wystęowania innych owikłań w gruach o różnym nasileniu lęku rzedoeracyjnego, to jednak zaobserwowane tendencje ozwalają stwierdzić, że kobiety z nasilonym odczuwaniem lęku częściej doświadczają gorszego samooczucia i wystęowania owikłań w okresie ooeracyjnym. WIOSKI Kobiety z wysokim oziomem lęku ocenionym Amsterdamską Skalą Lęku i Zaotrzebowania na Informacje (APAIS) istotnie częściej doświadczały owikłanego rzebiegu wczesnego okresu ooeracyjnego. Przedoeracyjna ocena lęku i odjęcie działań sychoedukacyjnych w gruie kobiet z wysokim oziomem lęku może stanowić klucz w rewencji owikłań w okresie ooeracyjnym. 68

8 U. Sioma-Markowska et al. Lęk rzed oeracją ginekologiczną a rzebieg okresu ooeracyjnego 1. Romanik W, Kański A, Soluch P, Szymańska O. Questionnaire and declarative anxiety level of atients before surgery. Anest Inten Tera 2009; 2: Ziębicka J, Gajdosz R. Selected asects of anxiety of atients awaiting surgery. Anest Inten Tera 2006; 1: Cashmann J. Preoerative assessment. BMJ Books 2001; 3: Ali A, Altun D, Oguz BH et al. The effect of reoerative anxiety on ostoerative analgesia and anesthesia recovery in atients undergoing laaroscoic cholecystectomy. J Anesth 2014; 28: Derewianka-Polak M, Polak G, Bobiński M et al. Evaluation of a level of reoerative anxiety atents undergoing gynaecological surgeries. GinPolMedProjekt 2016; 2(40): Peters ML, Sommer M, de Rijke JM et al. Somatic and sychologic redictors of long-term unfavorable outcome after surgical intervention. Ann Surg 2007; 245: Carr ECJ, Thomas V, Wilson-Barnet J. Patient exeriences of anxiety, deression and acute ain after surgery: a longitudinal ersective. Int J urs Stud 2005; 42: Van den Bosch JE, Moons KG, Vergouwe Y et al. Does measurement of reoerative anxiety have added value for redicting ostoerative nausea and vomiting? Anesth Analg 2005; 100: Lewicka M, Sulima M, Brukwicka I, Stawarz B. The intensity of ain in female atients after gynaecological surgeries. J Publ Health urs Med Rescue 2014; 1: Levandowski RM, Ferreira MB, Hidalgo MP et al. Imact of reoerative anxiolytic on surgical site infection in atients undergoing abdominal hysterectomy. Am J Infect Control 2008; 36: Scott A. Managing anxiety in ICU atients: the role of reoerative information rovision. urs Critical Care 2004; 9: Recommendations regarding anaesthesia in gynaecology and obstetrics. In: Saczyński M (ed.) Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego Polskie Towarzystwo Ginekologiczne. Poznań 2012: Sielberger CD. Theory and research on anxiety: anxiety and behawior. Sielberger, Academic Press ew York Manias E, Bucknall T, Botti M. urses Strategies for Managing Pain in the Postoerative Setting. Pain Management ursing 2005; 6, 1: Pinto PR, McIntyre T, Fonseca C et al. Pre- and ost-surgical factors that redict the rovision of rescue analgesia following hysterectomy. Eur J Pain 2013; 17: Lewicka M, Makara-Studzińska M, Sulima M et al. Anxiety levels in women in the erioerative eriod. Post Psychiatr eurol 2012; 21, 3: Mavridou P, Dimitriou V, Manataki A et al. Patient s anxiety and fear of anesthesia: effect of gender, age, education, and revious exerience of anesthesia. A survey of 400 atients. J Anesth 2013; 27: Wetsch WA, Pircher I, Lederer W et al. Preoerative stress and anxiety in day-care atients and inatients undergoing fast-track surgery. Br J Anaesth 2009; 103(2): Watrowski R, Rohde A. Validation of the Polish version of the Hosital Anxiety and Deression Scale in three oulations of gynecologic atients. Arch Med. Sci 2014; 10, 3: Lewicka M, Makara-Studzińska M, Wdowiak A et al. Level of anxiety and deression in the erioerative eriod and category of surgical rocedure in a grou of women treated for gynaecological reasons. Med Ogólna i auki o Zdrowiu 2012; 18, 2: Soltner C, Giquello JA, Monrigal-Martin C, Beydon L. Continuous care and emathic anaesthesiologist attitude in the reoerative eriod: imact on atient anxiety and satisfaction. Br J Anaesth 2011; 106,5: Knifed E, Goyal A, Bernstein M. Moral angst for surgical residents: a qualitative study. Am J Surg 2010; 199: Boudarene M, Legros J. Study of the stress resonde. Role of anxiety, cortisone and DHEAS. Encehale 2002; 2: Jałowiecki P, Rudner R, Dziubdziela W et al. Ocena jakości ostęowania anestezjologicznego na odstawie oinii chorych o znieczuleniu. Anest Intens Tera 2001; 3: Darwish M, Atlantis E, Mohamed-Taysir T. Psychological outcomes after hysterectomy for benign conditions: a systematic review and meta-analysis. Eur J Obstet Gynecol Rerod Biol 2014; 174: PIŚMIEICTWO 69