Wpływ warunków i stylu życia na poziom lęku kobiet w okresie połogu- badanie ankietowe

Transkrypt

1 race oryginalne Barbara PIECH 1 Marta KIAŁKA 2 Anna BARAN 3 Sandra MROZIŃSKA 4 Marek JANECZKO 5 Ewa HUMENIUK 6 Tomasz MILEWICZ 2 Wływ warunków i stylu życia na oziom lęku kobiet w okresie ołogu- badanie ankietowe The influence of living conditions and lifestyle on the anxiety level in women in the ostartum eriodquestionnaire study 1 SPZOZ Krzeszowickie Centrum Zdrowia ul. Legionów 30; Krzeszowice Lek. med. Roman Matysik 2 Klinika Endokrynologii Ginekologicznej Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków Prof. Robert Jach 3 Szital Blekinge, Oddział Psychiatrii Dorosłych, Karlshamn, Szwecja Karin Magnusson 4 Klinika Chorób Metabolicznych Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków, ul. Koernika 15 Prof. Maciej Małecki 5 Uniwersytet Mikołaja Koernika Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy ul. Jagiellońska 13-15, Bydgoszcz Dziekan: Prof dr hab. Katarzyna Pawlak-Osińska 6 Zakład Patologii i Rehabilitacji Mowy, Uniwersytet Medyczny w Lublinie. Prof. Zbigniew Tarkowski Dodatkowe słowa kluczowe: zaburzenia sychiczne okres oorodowy styl życia lęk Additional key words: mental disorders ostartum eriod lifestyle anxiety Adres do koresondencji: Marta Kiałka Klinika Endokrynologii Ginekologicznej Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum ul. Koernika Kraków tel fax: marta.kialka@oczta.fm Wstę: Z uwagi na dużą częstość wystęowania oorodowych zaburzeń lękowych oraz ich oważne konsekwencje zdrowotne i sołeczne, niezwykle istotne jest rzeanalizowanie możliwych czynników, mających związek z ich ojawieniem się, oraz wyłonienie gru kobiet szczególnie na nie narażonych celem objęcia ich odowiednią oieką i kontrolą. Celem naszej racy było zbadanie zależności omiędzy wystęowaniem lęku u kobiet w okresie ołogu, a ich warunkami i stylem życia. Materiały i Metodyka: Badanie rzerowadzono w okresie od kwietnia do lica 2016 roku. Objęto nim 102 kobiety, będące w okresie ołogu, zamieszkujące miasto Kraków i owiat krakowski. Badanie rzerowadzono w oarciu o ankietę własnego autorstwa, Inwentarz Stanu Lęku (STAI) Sielbergera oraz Inwentarz Zachowań Zdrowotnych (IZZ) Jurczyńskiego. Wyniki: Poziom lęku kobiet w okresie ołogu zależy do warunków życia i odejmowanym rzez nie zachowań zdrowotnych. Poziom zachowań zdrowotnych kobiet w okresie ołogu jest rzeciętny i niezależny od wieku, liczby osiadanych dzieci i sytuacji materialnej. Mieszkanki miast, kobiety z wyższym wykształceniem, lanujące ciążę cechuje wyższy oziom zachowań zdrowotnych. Dobre warunki mieszkaniowe wływają korzystnie na odejmowanie zachowań zdrowotnych. Niski oziom zachowań zdrowotnych wływa istotnie na nasilenie lęku ołożnic. Mieszkanki wsi, kobiety z niższym wykształceniem i nie lanujące ciąży mają wyższy oziom lęku w okresie ołogu. Poziom lęku kobiet w ołogu jest odwrotnie roorcjonalny do ich warunków mieszkaniowych. Kobiety osiadające racę mają niższy oziom lęku niż nieracujące. Poziom lęku ołożnic nie zależy od wieku ani sytuacji materialnej. Wnioski: Poziom lęku kobiet w okresie ołogu istotnie zależy do Introduction: Due to the high incidence of ostartum anxiety disorders and their serious health and social consequences, it is essential to analyze the ossible risk factors to identify grous of women articularly vulnerable to cover their roer care and control. The aim of our study was to investigate the relationshi between the anxiety in women in the ostartum eriod, and their living conditions and lifestyle. Materials and Methods: The study was conducted from Aril to July We included 102 women in the ostartum eriod, living in the city of Cracow and the Cracow district. The study was based on a survey of our own authorshi, State Anxiety Inventory (STAI) and the Jurczyński s Inventory of Health Behavior (IZZ). Results: The anxiety level in women in the ostartum eriod deends on the conditions of life and health behaviors. The level of health behavior of women in the ostartum eriod is an average and indeendent of age, number of children, and the material situation. Residents of cities, women with higher education, who lanned regnancy, have a higher level of health behavior. Good housing conditions have a ositive influence on health behavior. Low levels of health behavior significantly affect the severity of maternal anxiety. Residents of the village, women with lower education and who not lanning regnancy have higher levels of anxiety during the ostartum eriod. Anxiety level of women in the ostartum eriod is inversely roortional to their housing conditions. Women with a job have lower levels of anxiety than non-working. The anxiety level in women in childbirth does not deend on age or financial situation. Conclusions: The anxiety level in women in the ostartum eriod, significantly deends on the living conditions and health behaviors. Verification of distinguished factors should Przegląd Lekarski 2017 / 74 / 3 101

2 warunków życia i odejmowanym rzez nie zachowań zdrowotnych. Weryfikacja wyróżnionych czynników owinna mieć zastosowanie w odowiednio dobranych działaniach romocyjnych i rofilaktycznych w zakresie zachowań rozdrowotnych i warunków życia. be alied aroriately in health romotional activities and revention rograms. Wstę Obserwacje kliniczne i wyniki coraz większej liczby badań wskazują, że adatacja do zadań związanych z ełnieniem roli rodzica nie jest rosta, a okres nastęujący o narodzinach dziecka może wiązać się z licznymi roblemami, a także zaburzeniami emocjonalnymi. Okres oorodowy może srzyjać ojawieniu się nowych zaburzeń oraz nasilaniu się lub owtórnemu wystąieniu zaburzeń istniejących wcześniej [1]. Dotychczas nie zidentyfikowano jednoznacznych rzyczyn wystęowania emocjonalnych zaburzeń oorodowych; są one bardzo złożone. Do niedawna rzyczyn zmian stanu sychicznego ołożnic doatrywano się głównie w zmianach hormonalnych zachodzących w organizmie. Rzeczywiście udowodniono, że znamiennie wływają one na ich emocje i samooczucie. Jednakże obniżenie nastroju i lęk związany z ojawieniem się dziecka w rodzinie obserwuje się również u matek, które adotowały dziecko, a także u ojców [2]. Badania dowodzą, że deresja oorodowa może dotyczyć nawet 8-15 % kobiet [3-6], a wystęowanie jakichkolwiek zaburzeń stanu sychicznego i emocjonalnego w okresie oorodowym, wśród których wymienić można smutek oorodowy, deresję oorodową, sychozę oorodową i hiomanię oorodową, obserwuję się u nawet 30-70% badanych oulacji [7-9]. Pomimo, że zaburzenia lękowe wystęują u 8-12% kobiet w okresie oorodowym [5], a według niektórych autorów są częstsze niż deresja oorodowa [6], to niewiele jest badań, które oisują ich wystęowanie, rzebieg, czynniki ryzyka, skuteczne metody leczenia i rokowanie. Ponieważ nie wyodrębnia się zaburzeń lękowych oorodowych, są one definiowane odobnie jak zaburzenia lękowe, wystęujące bez związku z okresem oorodowym. Według Fairbrother i ws. u około 5% kobiet w ciąży i w okresie oorodowym wsółwystęują zaburzenia deresyjne i lękowe [6]. Zaburzenia sychiczne okresu oorodowego związane są z ryzykiem negatywnego wływu na życie i funkcjonowanie samej kobiety, dziecka oraz całej rodziny, mogą mieć niekorzystny wływ na relacje kobiety z dzieckiem, artnerem i rodziną, a także na rozwój emocjonalny dziecka [10,11]. Z uwagi na rozowszechnienie roblemu oraz jego oważne konsekwencje zdrowotne i sołeczne, niezwykle istotne jest rzeanalizowanie czynników, mających wływ na wystąienie zaburzeń lękowych u kobiet w okresie ołogu celem wyłonienia gru kobiet szczególnie narażonych na wystąienie zaburzeń stanu sychicznego, objęcie ich odowiednią oieką i kontrolą oraz wdrożenie działań rofilaktycznych. Celem naszej racy było zbadanie zależności omiędzy oziomem lęku u kobiet w okresie ołogu, a ich warunkami i stylem życia. Materiały i Metodyka Badanie rzerowadzono w oarciu o ankietę własnego autorstwa, Inwentarz Stanu Lęku (STAI) Sielbergera w adatacji olskiej [12] oraz Inwentarz Zachowań Zdrowotnych (IZZ) Jurczyńskiego [13]. Kwestionariusz ankiety Kwestionariusz ankiety został oracowany dla celów niniejszej racy. Zawierał 23 ytania (zamknięte i ółotwarte). Jego celem było zebranie informacji na temat rzedmiotu badań i danych osobowych. Uwzględniono w nim nastęujące czynniki: wiek, miejsce zamieszkania, wykształcenie, stan cywilny, zadowolenie ze związku małżeńskiego, liczba osiadanych dzieci, lanowanie ciąży, raca zawodowa, zagrożenie utraty racy w związku z macierzyństwem, sytuacja materialna, ty rodziny tworzonej rzez resondentki, warunki mieszkaniowe i wsarcie sołeczne. Inwentarz Stanu i Cechy Lęku (STAI) Jest to metoda ozwalająca wykryć osoby o zdecydowanie niskim lub zdecydowanie wysokim oziomie lęku, rozumianego jako względnie stała cecha osobowości (lęk- cecha). Daje ona również możliwość rejestrowania zmian nasilenia lęku rozumianego, jako rzejściowy i uwarunkowany sytuacyjnie stan jednostki, ojawiający się w odowiedzi na określone bodźce zewnętrzne (lęk- stan). Polska adatacja amerykańskiego kwestionariusza STAI rzeznaczona jest do badania osób owyżej 15 roku życia, zarówno chorych jak i zdrowych. Dzięki jego zastosowaniu możliwa była ocena oziomu lęku, jako stanu i cechy u kobiet w okresie ołogu. Kwestionariusz STAI składa się z dwóch odrębnych odskal, z których jedna oznaczona symbolem X-1 służy do omiaru lęku jako stanu, druga oznaczona symbolem X-2 wykorzystywana jest do mierzenia lęku jako cechy. Każda z odskal składa się z 20 ozycji, zaisanych w formie krótkich stwierdzeń odnoszących się do rzeżyć i odczuć badanej osoby. Każdej z ozycji obydwu odskal rzyisano o 4 skategoryzowane odowiedzi, badana osoba wybiera tę, która w najleszy sosób określa jej odczucia. Obliczanie wyników olega na sumowaniu wartości odowiedzi rzyorządkowanych danym kategoriom. Wyniki surowe obu odskal mogą odlegać wahaniom od 20 unktów (lęk niski) do 80 unktów (lęk wysoki). Wyniki surowe zostają rzekształcone na steny. Wyniki w graniach 1-4 stena traktuje się jako niskie, w granicach 7-10 stena jako wysokie. Wyniki w granicach 5-6 uważane są za rzeciętne [12]. Inwentarz Zachowań Zdrowotnych (IZZ) Jest to metoda służąca ustaleniu ogólnego nasilenia zachowań srzyjających zdrowiu oraz stonia nasilenia czterech oszczególnych kategorii zachowań zdrowotnych, którymi są: Pozytywne nastawienie sychiczne (uregulowane życie towarzyskie i rodzinne, ozytywne myślenie, unikanie gniewu lęku i naięć), Zachowania rofilaktyczne (dbałość o własne zdrowie, rzestrzeganie zaleceń zdrowotnych), Prawidłowe nawyki żywieniowe oraz Praktyki zdrowotne (nawyki dotyczące snu, odoczynku, odowiedniej aktywności fizycznej, alenia tytoniu oraz kontroli masy ciała). Inwentarz IZZ rzeznaczony jest do badania osób dorosłych, zdrowych oraz chorych. Zawiera 24 stwierdzenia oisujące zachowania związane ze zdrowiem. Badany ma zaznaczyć, jak często w ciągu ostatniego roku rzejawiał wymienione zachowania zdrowotne oceniając ich częstość w 5-cio stoniowej skali. Obliczenie wyniku olega na zaliczeniu oszczególnych wartości liczbowych. Uzyskuje się w ten sosób ogólny wskaźnik nasilenia zachowań zdrowotnych. Wartość wskaźnika może wahać się w granicach unktów, im wyższa jego wartość tym większe jest nasilenie zachowań zdrowotnych. Poziom nasilenia oszczególnych zachowań w oszczególnych skalach waha się od 1-6 unktów i stanowi średnią wyników uzyskanych w danej odkategorii [13]. Procedura badawcza Badanie rzerowadzono w okresie od kwietnia do lica 2016 roku. Objęto nim 102 kobiety, będące w okresie ołogu, zamieszkujące miasto Kraków i owiat krakowski. Badanie rzerowadzane było rzez ołożne odczas wizyt atronażowych. Kryterium doboru badanych stanowił fakt, że kobiety były aktualnie w okresie ołogu i urodziły zdrowe dziecko. Żadna z ołożnic, której zaroonowano udział w badaniu nie odmówiła uczestnictwa. Analiza statystyczna W oarciu o uzyskane informacje zostały stworzone tablice statystyczne obrazujące rozkłady analizowanych cech (tablice liczebności i frakcji), a nastęnie dokonano obliczeń wsółzależności omiędzy analizowanymi zmiennymi. Dokonano testowania istotności statystycznej różnic omiędzy analizowanymi zmiennymi za omocą testu t- Studenta. Analiza statystyczna uzyskanych wyników rzerowadzona została rzy użyciu rogramu Statistica 10 (StatSoft). Za oziom istotności statystycznej rzyjęto wartość <0, B. Piech i ws.

3 Wyniki Charakterystyka badanej oulacji W gruie kobiet biorących udział w badaniu najliczniej rerezentowane były resondentki w wieku lat (38,3%). W dalszej kolejności były to ankietowane w wieku owyżej 35 roku życia (28,4%) oraz w wieku lat (20,6%). Najmniejszą gruę stanowiły kobiety do 25 roku życia (12,7%). Zdecydowana większość resondentek zamieszkiwała duże miasto (41,2%) lub wieś (44,1%). Pozostałe 14,7% badanych stanowiły mieszkanki małych miast. Aż 39,2% resondentek osiadało dylom ukończenia wyższej uczelni. Licznie rerezentowane było również kobiety z wykształceniem średnim (37,3%). Co iąta badana (18,6%) osiadała wykształcenie zawodowe, natomiast co dwudziesta (4,9%)- odstawowe. Resondentki o stażu małżeńskim krótszym niż rok stanowiły 23,5% ogółu badanych. Odsetek ankietowanych w gruach o stażu małżeńskim od roku do 5 lat oraz od 6 do 10 lat był zbliżony i wynosil odowiednio 25,5% i 24,5%. U 18,7% kobiet czas trwania związku małżeńskiego był dłuższy niż 10 lat, a 7,8% kobiet było niezamężnych. Wśród mężatek dominowały kobiety zadowolone ze związku małżeńskiego (86,2%). Niezadowolonych było 4,2% resondentek, natomiast 9,6% stwierdziło, że związek tylko częściowo sełnia ich oczekiwania. Wśród badanych nieznacznie rzeważały kobiety, które osiadały tylko jedno dziecko (55,9%). Odsetek resondentek osiadających dwoje lub troje dzieci stanowił 44,1%. U 73,5% badanych ciąża była lanowana. Średnio co czwarta ankietowana (26,5%) nie lanowała ciąży. 69,5% ankietowanych racowało zawodowo rzed zajściem w ciążę, rzy czym 47% z nich miało zamiar wrócić do racy o urloie, natomiast 22,5% chciało się oświęcić wychowywaniu dzieci. Niesełna jedna trzecia resondentek (30,5%) nie racowała. Sośród kobiet racujących co czwarta badana (26%) obawiała się utraty racy w związku z macierzyństwem, natomiast 74% nie miało takich obaw. Większość resondentek (53,8%) swoją sytuację materialną oceniło jako rzeciętną. 22,3% określiła ją jako dobrą, 23,9%- jako złą. Blisko dwie trzecie badanych (63,7%) mieszkało z mężem i dziećmi. 34,3% resondentek mieszkało w rodzinie wielookoleniowej, natomiast 2% badanych tylko z dzieckiem. Zdecydowana większość resondentek (75,2%) swoje warunki mieszkaniowe oceniła jako dobre. Pozostała część badanych (24,8%) określiła je jako złe. Wyniki analizy statystycznej Średnia wartość lęku stanu w badanej gruie jest istotnie wyższa niż lęku cechy (odowiednio 6,0 i 5,27, <0,05). Ogólny wskaźnik nasilenia zachowań zdrowotnych (w stenach) wyliczony na odstawie testu IZZ wyniósł Badana grua najwyższe wartości uzyskała w skali Pozytywne nastawienie sychiczne (3,52) oraz Zachowania rofilaktyczne (3,51). Niższe wartości średnie zaobserwowano w skalach Prawidłowe nawyki żywieniowe (3,3) oraz Praktyki zdrowotne (3,28). Wykazano istotny związek omiędzy nasileniem lęku stanu i lęku cechy a ogólnym wskaźnikiem nasilenia zachowań zdrowotnych. W gruie kobiet z niskim zdrowotnych (do 5 unktów) zaobserwowano większe nasilenie lęku stanu i lęku cechy niż w gruie kobiet z wyższym zdrowotnych [Tab. I]. Mieszkanki wsi cechowało wyższe nasilenie lęku stanu i lęku cechy niż kobiety mieszkające w mieście [Tab. II]. Grua kobiet mieszkających w mieście uzyskała wyższą wartość średnią ogólnego wskaźnika nasilenia zachowań zdrowotnych niż kobiety mieszkające na wsi. Decydujący wływ na tą różnicę miał wskaźnik Praktyki zdrowotne, gdzie resondentki mieszkające w mieście uzyskały znacząco wyższy wynik niż mieszkające na wsi. Wykształcenie badanych w znaczący sosób wływało na oziom lęku stanu oraz lęku cechy. Badane z wykształceniem odstawowym i zawodowym uzyskały wyższe wartości średnie niż badane z wykształceniem średnim lub wyższym [Tab. III]. Ankietowane z wykształceniem średnim lub wyższym uzyskały w teście IZZ zdecydowanie wyższą wartość średnią ogólnego wskaźnika nasilenia zachowań zdrowotnych, niż kobiety z wykształceniem odstawowym i zawodowym. Kobiety leiej wykształcone uzyskały wyższe wartości średnie we wszystkich kategoriach wchodzących w skład ogólnego wskaźnika zachowań zdrowotnych. Jak wynika z uzyskanych danych resondentki, które lanowały ciążę cechują się niższym oziomem lęku stanu i cechy niż kobiety, których macierzyństwo nie było lanowane [Tal. IV]. Planowanie ciąży rzez ankietowane w znaczący sosób wływało na uzyskany wskaźnik nasilenia zachowań zdrowotnych. Ogólny wskaźnik nasilenia zachowań zdrowotnych w gruie kobiet, których macierzyństwo było rzyadkowe był zdecydowanie niższy Tabela I Zależność lęku stanu (L-stan) i lęku cechy (L-cecha) od ogólnego wskaźnika nasilenia zachowań zdrowotnych. The relationshi between state anxiety (L-stan) and trait anxiety (L-cecha) and the overall rate the severity of health behaviours. Ogólny wskaźnik nasienia zachowań zdrowotnych do 5 unktów Ogólny wskaźnik nasienia zachowań zdrowotnych owyżej 5 unktów L-stan [steny] 6,62±1,86 5,18±1,69 <0,01 L-cecha [steny] 5,93±2,09 4,39±2,08 <0,02 Tabela II Zależność lęku stanu i cechy od miejsca zamieszkania. The relationshi between anxiety state and trait and a lace of residence. Kobiety mieszkające w mieście n=57 Kobiety mieszkające na wsi n=45 L-stan [steny] 5,6±1,95 6,51±1,77 <0,05 L-cecha [steny] 4,48±2,22 5,76±1,98 <0,05 Tabela III Zależność lęku stanu i cechy od wykształcenia ankietowanych. The relationshi between anxiety state and trait and level of education. Kobiety z wykształceniem odstawowym lub zawodowym n=24 Kobiety z wykształceniem średnim lub wyższym n=78 L-stan [steny] 6,67±2,16 5,79±1,8 <0,05 L-cecha [steny] 6,13±2,11 5,01±2,1 <0,05 Tabela IV Zależność lęku stanu i cechy od lanowania ciąży. The relationshi between anxiety state and trait and rocreative lans. Kobiety nielanujące ciąży n=27 Kobiety lanujące ciążę n=75 L-stan [steny] 6,85±2,16 5,69±1,95 <0,05 L-cecha [steny] 5,96±2,11 5,03±2,19 <0,05 Przegląd Lekarski 2017 / 74 / 3 103

4 Tabela V Zależność lęku stanu i cechy od statusu zawodowego. The relationshi between anxiety state and trait and rofessional status. L-stan [steny] L-cecha [steny] Kobiety racujące, mające zamiar wrócić do racy o urloie macierzyńskim (1) n=47 niż w gruie kobiet, które ciążę zalanowały. We wszystkich kategoriach testu IZZ stwierdzono zdecydowanie wyższe nasilenie zachowań rozdrowotnych w gruie kobiet z lanowaną ciążą. U kobiet nieracujących zawodowo stwierdzono zdecydowanie wyższy oziom nasilenia lęku, niż w obu gruach racujących tj. zamierzających wrócić do racy o urloie macierzyńskim, jak i nie lanujących takiego owrotu [Tab V]. Zaobserwowano również wyższy oziom lęku stanu i lęku cechy u kobiet, które swoje warunki mieszkaniowe określiły jako dobre, niż w gruie badanych oisujących swoje warunki mieszkaniowe jako złe [Tab. VI]. Warunki mieszkaniowe miały duży wływ na osiągane rzez badane wartości wskaźników zachowań zdrowotnych. Resondentki mające dobre warunki mieszkaniowe uzyskały wyższe wartości we wszystkich badanych kategoriach. Nie wykazano istotnej zależności omiędzy oziomem lęku stanu i lęku cechy, a wiekiem badanych kobiet, liczbą osiadanych dzieci oraz ich sytuacją materialną. Nie wykazano istotnej zależności omiędzy ogólnym wskaźnikiem nasilenia zachowań zdrowotnych, a wiekiem resondentek. W gruie kobiet owyższej 30 roku życia zaobserwowano natomiast wyższe wartości w skali Prawidłowe nawyki żywieniowe. Nie stwierdzono różnic w ozostałych wskaźnikach wchodzących w skład ogólnego wskaźnika nasilenia zachowań zdrowotnych omiędzy gruami. Nie wykazano również istotnego związku omiędzy zdrowotnych, a liczbą osiadanych dzieci, sytuacją materialną oraz statusem zawodowym. Dyskusja Przedstawione badanie miało na celu udzielnie odowiedzi na ytanie, czy warunki życia i zachowania zdrowotne kobiet Kobiety racujące, nie mające zamiaru wrócić do racy o urloie macierzyńskim (2) n=23 Kobiety nieracujące(3) n=31 5,56±1,97 5,61±1,1,64 6,97±1,72 4,77±2,13 4,83±1,8 6,39±2,06 Tabela VI Zależność lęku stanu i cechy od warunków mieszkaniowych. The relationshi between anxiety state and trait and living conditions. Kobiety określające swoje warunki mieszkaniowe jako dobre n=77 Kobiety określające swoje warunki mieszkaniowe jako złe n=25 1,3 <0,05, 2,3 <0,05 1,2 =NS 1,3 <0,05, 2,3 <0,05 1,2 =NS L-stan [steny] 6,69±1,6 5,69±1,98 <0,05 L-cecha [steny] 6,0±1,88 4,94±2,19 <0,05 w okresie ołogu są redykatorami wystąienia u nich zaburzeń lękowych. Lęk jest częstym objawem towarzyszącym różnym zaburzeniom sychicznym, i nierzadko orzedza wystąienie deresji oorodowej [14,15]. Analiza wyowiedzi ołożnic badanych testem STAI wykazała, że oziom doświadczanego rzez nie lęku był średni i wynosił odowiednio 6 dla lęku stanu i 5,27 dla lęku cechy. Wynik ten otwierdza wcześniejsze obserwacje [7-9], że sytuacja urodzenia dziecka jest dla kobiety stresująca i wywołuje naięcie emocjonalne. Wykazany stosunkowo wysoki oziom lęku może w znaczącym stoniu zaburzać funkcjonowanie ołożnic w każdej sferze życia. Ogólny wskaźnik nasilenia zachowań zdrowotnych wykazany w badaniach testem IZZ jest na oziomie rzeciętnym (5,11). Najwyższe wartości zanotowano w kategorii Pozytywne nastawienie sychiczne oraz Zachowania rofilaktyczne, które wg Chazana [16] w istotny sosób obniżają oziom lęku i naięcia emocjonalnego u kobiet. Pozytywne nastawienie sychiczne ołożnic może wynikać z umiejętności radzenia sobie w sytuacjach stresowych i wsarcia bliskich, wszak 98% resondentek deklarowało rzynależność do rodziny jedno- i dwuokoleniowej, od której ołożnica może sodziewać się omocy. Przerowadzone badania wykazały istotny wływ zachowań zdrowotnych na nasilenie lęku u ołożnic. Im niższy był ogólny wskaźnik nasilenia zachowań zdrowotnych, tym notowano większe nasilenie lęku badanych kobiet. Wyniki te, wydają się szczególnie ważne, z uwagi na możliwość obniżenia lęku orzez wdrożenie działań romocyjnych z zakresu rozdrowotnego stylu życia w stosunku do kobiet w ołogu, będących w ciąży oraz lanujących ciążę. Miejsce zamieszkania miało istotny wływ na ogólny wskaźnik nasilenia zachowań zdrowotnych, jego wartość zdeterminowana została głównie rzez wysoki wynik w kategorii Praktyki zdrowotne. Wyniki otwierdzają obserwacje Skórzyńskiej i Goral [17], które uważają, że znaczna część kobiet wiejskich nie zachowuje należytych ostaw zdrowotnych w okresie ciąży. Wyniki te sugerują otrzebę rozszerzenia działań edukacyjnych głównie z zagadnień raktyk zdrowotnych wśród kobiet ze środowisk wiejskich. W naszej racy ołożnice z wyższym wykształceniem rezentowały wyższe wartości nasilenia zachowań rozdrowotnych w każdej z kategorii. Wyniki te są zbieżne z rezentowanymi rzez Banaszak- Żak [18]. Kobiety leiej wykształcone mogą osiadać leszą wiedzę na temat roli zachowań rozdrowotnych w utrzymaniu zdrowia i wykorzystywać ją w życiu codziennym. Z badań wynika, że warunki mieszkaniowe są kryterium mocno różnicującym zachowania zdrowotne ołożnic. Wyniki te ozostają zbieżne z odawanymi rzez Banaszak- Żak [18], która twierdzi, że warunki mieszkaniowe w dużym stoniu determinują styl życia. Od nich szczególnie zależą ozytywne nastawienie sychiczne i raktyki zdrowotne badanych kobiet. Pozycja zawodowa, jako składowa statusu sołeczno- ekonomicznego jest wyraźnym redykatorem zdrowia [19], można sądzić, że również zachowań zdrowotnych. W związku z tym wyniki badań, wykazujące niższy wskaźnik nasilenia zachowań zdrowotnych u kobiet nieracujących nie owinien budzić kontrowersji. Z uwagi na bardzo istotne znaczenie stanu sychicznego kobiet w okresie ołogu, szczególnie w nawiązywaniu rawidłowych relacji z nowonarodzonym dzieckiem i kształtowaniu się nowej rodziny, rzedmiotem racy było również zbadanie uwarunkowań lęku u ołożnic. Z rzerowadzonych badań wynika, że wiek nie miał wływu na oziom lęku kobiet w ołogu. Wynik ten jest zgodny ze stwierdzeniem Jarząbek i ws. [20], którzy uważają, że zaburzenia emocjonalne u kobiet w ołogu wystęują w każdym wieku. W oozycji do tych wyników Kumar i Robson [21] oraz Reroń i ws. [22] wykazali częstsze ich wystęowanie u kobiet o 30 roku życia. Rola wieku w etiologii oorodowych zaburzeń sychicznych jest więc kwestią sorną i wymaga dalszych badań. Badanie wływu miejsca zamieszkania na nasilenie lęku w ołogu wykazało, że kobiety mieszkające na wsi cechuje wyższy jego oziom. Obserwacja ta jest srzeczna z wynikami badań Reronia i ws. [22], którzy wykazali większą częstość wystęowania zaburzeń stanu sychicznego wśród kobiet z dużych miast. W badaniach nad etiologią zaburzeń sychicznych u kobiet w ołogu bierze się od uwagę wykształcenie. Nasze badania wykazały istotną zależność omiędzy oziomem lęku, a wykształceniem. Im niższe było wykształcenie ołożnic, tym wyższe notowano u nich wartości lęku. Być może niższe wykształcenie wiążę się z gorszą orientacją w zaistniałej sytuacji i obawami co do własnych możliwości radzenia sobie w sytuacjach stresowych. Wyniki te o- 104 B. Piech i ws.

5 zostają zbieżne z rezentowanymi rzez Faisal- Cury i ws. [23], którzy wykazali zależność omiędzy zaburzeniami stanu sychicznego, a niskim oziomem edukacji u ołożnic. Nieco odmienne zdanie na ten temat wyrażają w swojej racy Reroń i ws. [22], którzy twierdzą, że zaburzenia emocjonalne wystęują częściej u ołożnic ze średnim wykształceniem. Uzyskane wyniki badań świadczą o braku wływu liczby osiadanych dzieci na oziom lęku u ołożnic. Urodzenie dziecka najwidoczniej nie stanowi dla badanych kobiet dodatkowego obciążenia. Wyniki naszego badania są zgodne z racami Fairbrother i ws. którzy otwierdzili w swoich badaniach, że liczba rzebytych ciąż nie wływa na częstość wystęowania zaburzeń lękowych [24]. Według Fairbrother i ws. wystęowanie zaburzeń lękowych u kobiet w okresie ciąży i we wczesnym okresie oorodowym rzekraczało częstość wystęowania zaburzeń deresyjnych. U około 5% wsółwystęowały zaburzenia deresyjne i lękowe. Liczba rzebytych ciąż nie wływała na częstość wystęowania zaburzeń lękowych [24]. Zauważyć należy, że wśród badanych kobiet, aż 55,9% urodziło swoje ierwsze dziecko, Gdyby w badaniu rerezentacja kobiet osiadających więcej niż 3 dzieci była liczniejsza, być może wyniki byłyby inne, zważywszy chociażby na wynik badania Faisal- Cury i ws.[23], którzy uważają, że większa liczba dzieci w rodzinie koreluje z częstością deresji oorodowej, którą często orzedza wystęowanie zaburzeń lękowych [14,15]. Wyższy oziom lęku cechował ołożnice, które nie lanowały swojej ciąży. Brockington [25], Faisal- Cury i ws. [23], Siwek i Dudek [26] twierdzą, że urodzenie dziecka z nielanowanej ciąży stanowi dla kobiety duże obciążenie sychiczne i częściej wystęuje u nich deresja oorodowa. W naszym badaniu sytuacja materialna badanych kobiet nie włynęła istotnie na oziom doświadczanego rzez nie lęku. Być może dlatego, że większość kobiet oceniła ją jako rzeciętną (53,8%) i dobrą (22,3%) oraz względne z niej zadowolenie. Badacze uważają jednak, że status ekonomiczny w istotny sosób warunkuje stan sychiczny kobiet osiadających małe dzieci [27], zwłaszcza tych, które nie będą kontynuowały racy zawodowej o urodzeniu dziecka. Faisal- Cury i ws.[23] uważają, ze wśród kobiet biednych częściej wystęują oorodowe zaburzenia nastroju. Wnioski Poziom lęku u kobiet w okresie ołogu zależy do warunków życia i odejmowanym rzez nie zachowań zdrowotnych. Poziom zachowań zdrowotnych kobiet w okresie ołogu jest rzeciętny i niezależny od wieku, liczby osiadanych dzieci i sytuacji materialnej. Mieszkanki miast, kobiety z wyższym wykształceniem, lanujące ciążę cechuje wyższy oziom zachowań zdrowotnych. Dobre warunki mieszkaniowe wływają korzystnie na odejmowanie zachowań zdrowotnych. Niski oziom zachowań zdrowotnych wływa istotnie na nasilenie lęku u ołożnic. Mieszkanki wsi, kobiety z niższym wykształceniem i nie lanujące ciąży mają wyższy oziom lęku w okresie ołogu. Poziom lęku kobiet w ołogu jest odwrotnie roorcjonalny do ich warunków mieszkaniowych. Kobiety osiadające racę mają niższy oziom lęku niż nieracujące. Stan emocjonalny ołożnic nie zależy od wieku ani sytuacji materialnej. Z uwagi na duże rozowszechnienie roblemu zaburzeń sychicznych u kobiet w okresie oorodowym oraz jego oważne konsekwencje zdrowotne i sołeczne, bardzo ważne jest rozoznanie czynników ryzyka rzed ciążą oraz w czasie oieki nad ciężarną w okresie około- i oorodowym w celu ich złagodzenia lub eliminacji. Weryfikacja wyróżnionych czynników owinna mieć zastosowanie w odowiednio dobranych działaniach romocyjnych i rofilaktycznych w zakresie zachowań rozdrowotnych i warunków życia. Piśmiennictwo 1. Kaźmierczak M, Gebuza G, Gierszewska M: Zaburzenia emocjonalne okresu oorodowego. Problemy Pielęgniarstwa 2010; 18: Poe CJ, Mazmanian D: Breastfeeding and ostartum deression: an overview and methodological recommendations for future research. Deress Res Treat. 2016; 2016: Lanes A, L-Kuk J, Tamim H: Prevalence and characteristics of ostartum deression symtomatologu among Canadian women: a cross- sectional study. BMC Public Health. 2011; 11: Patel M, Bailey RK, Jabeen S, Ali S, Barker NC, Osiezagha K: Postartum deression: a review. J Health Care Poor Underserved. 2012; 23: Fairbrother N, Janssen P, Antony MM, Tucker E, Young AH: Perinatal anxiety disorder revalence and incidence. J Affect Disord. 2016; 200: Reck, C, Struben K, Backenstrass M, Stefenelli U, Reinig K. et al: Prevalence, onset and comorbidity of ostartum anxiety and deressive disorders. Acta Psychiatrica Scandinavica 2008; 118: Rai S, Pathak A, Sharma I: Postartum sychiatric disorders: early diagnosis and management. Indian J Psychiatry 2015; 57: Sagayadeyan V, Pheng- Lee S, Abdin E, Vaingankar F, Chen H. et al: Retrosective observation of mental disorders during ostartum erios: Results from the Singaore mental health study. BMC Womens Health 2016; 15: Robertson E, Greace S, Wallington T, Stewart D: Antenatal risk factors for ostartum deression: a synthesis of recent literature. General Hosital Psychiatry 2004; 26: Nguyen TT, Tran TD, Tran T, La B, Nguyen H, Fisher J: Postartum change in common mental disorders among rural Vietnamese women: incidence, recovery and risk and rotective factors. Br J Psychiatry 2015; 206: Goodman JH, Watson GR, Stubbs B: Anxiety disorders in ostartum women: a systematic review and meta-analysis. J Affect Disord. 2016; 203: Wrześniewski K, Sosnowski T, Matusik D: Inwentarz Stanu i Cechy Lęku STAI. Polska adatacja STAI. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Warszawa Jurczyński Z: Narzędzia omiaru w romocji i sychologii zdrowia. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Warszawa Skouteris H, Wertheim EH, Rallis S, Milgrom J, Paxton SJ: Deression and anxiety through regnancy and the early ostartum: an examination of rosective relationshis. Journal of affective disorders 2009; 113: Prenoveau J, Craske M, Counsell N, West V, Davies B. et al: Postartum GAD is a risk factor for ostartum MDD: the course and longitudinal relationshis of ostartum GAD and MDD. Deression and anxiety 2013; 30: Chazan B: Położnictwo w raktyce lekarz rodzinnego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa 1997: 22-26, , Skórzyńska H, Goral M: Zachowania zdrowotne kobiet ciężarnych z gru ryzyka zamieszkałych w środowisku wiejskim. Medycyna ogólna 1996; 2: Banaszak- Żak B: Styl życia kobiet w okresie ciąży. Zdrowie Publiczne 2005; 115: Ostrowska A: Styl życia a zdrowie. Wydawnictwo IFiS PAN. Warszawa 2000: 14-18, Jarząbek G: Ciąża młodocianych a deresja okołoorodowa. Nowiny Lekarskie 2002; 71: Kumar R, Robson K: A rosective study of emotional disorders in childbearing women. Br J Psychiatry 1984; 144: Reroń A, Gierat B, Huras H: Ocena częstotliwości wystęowania deresji oorodowej. Ginekologia Praktyczna 2004; 12: Faisal- Cury A, Todesco J, Kahhale S, Menezes PR, Zugaib M: Postartum deression: in relation of life events and of atterns of coing. Arch Womens Ment health. 2004; 7: Fairbrother, Young AH, Zhang A, Janssen P, Antony MM: The revalence and incidence of erinatal anxiety disorders among women exeriencing a medically comlicated regnancy. Archives of Women s Mental Health 2016: doi: /s [Eub ahead of rint] 25. Brockington I: Postartum sychiatric disorders. The Lancet 2004; 363: Siwek M, Dudek D: Deresja oorodowa. Przegląd Lekarski 2002; 59: McGrath E, Keita GP, Strickland BR, Russo NF: Women and deression: risk factors and treatment issues. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Gdańsk Przegląd Lekarski 2017 / 74 / 3 105