PRZYWIĄZANIE A FUNKCJONOWANIE KOBIET Z CHOROBĄ NOWOTWOROWĄ PIERSI ATTACHMENT AND FUNCTIONING OF WOMEN WITH BREAST CANCER

Transkrypt

1 ANNALES ACADEMIAE MEDICAE STETINENSIS ROCZNIKI POMORSKIEJ AKADEMII MEDYCZNEJ W SZCZECINIE 2012, 58, 2, BEATA KOZIŃSKA PRZYWIĄZANIE A FUNKCJONOWANIE KOBIET Z CHOROBĄ NOWOTWOROWĄ PIERSI ATTACHMENT AND FUNCTIONING OF WOMEN WITH BREAST CANCER Zakład Psychologii Klinicznej i Psychorofilaktyki Instytutu Psychologii Uniwersytetu Szczecińskiego ul. Krakowska 69, Szczecin Kierownik: dr hab. n. med., rof. US Andrzej Potemkowski Summary Introduction: The objective of this work was to demonstrate the imortance of attachment in the assessment of health and in life satisfaction of women with breast cancer. Material and methods: Two grous were formed: study grou (128 women with breast cancer) and control grou (112 women without any sychiatric or serious somatic illness). The following questionnaires were used: Relationshi Questionnaire, Physical Disosition Scale, Subjective Health Scale, The Satisfaction with Life Scale. Results: The following were revealed in women with breast cancer comared with controls: 1) in attachment was more frequent, 2) hysical well being and subjective health were statistically significantly at a lower level, 3) subjective health and life satisfaction were at the highest level in women with attachment, regardless of the resence or absence of breast cancer. Conclusions: The attachment style is imortant as regards subjective health and life satisfaction. K e y w o r d s : attachment theory subjective health life satisfaction breast cancer. Streszczenie Wstę: Celem racy było ukazanie znaczenia rzywiązania dla oceny stanu zdrowia i satysfakcji życiowej w gruie kobiet z chorobą nowotworową iersi. Materiał i metody: Badaniami objęte zostały dwie orównywane gruy: właściwa grua badana (128 kobiet z rakiem iersi) oraz grua kontrolna (112 kobiet, które nie są i nigdy nie były chore sychicznie i rzewlekle ciężko somatycznie). Wykorzystano Skalę Związków, Kwestionariusz Samooczucia Fizycznego, Subiektywną Skalę Zdrowia oraz Skalę Satysfakcji z Życia. Wyniki: W gruie kobiet z chorobą nowotworową iersi w orównaniu z gruą kontrolną: 1) znacząco częściej wystąił ty rzywiązania ozbawiony oczucia bezieczeństwa, 2) ujawniła się w sosób istotny statystycznie niższa ocena samooczucia fizycznego i ogólnego stanu swojego zdrowia, a także niższy wskaźnik satysfakcji życiowej, 3) najwyższe wskaźniki oceny stanu zdrowia, a także satysfakcji życiowej rzejawiały osoby z m tyem rzywiązania, niezależnie od wystąienia czy niewystąienia choroby nowotworowej. Wnioski: Ty rzywiązania ma znaczenie dla subiektywnej oceny stanu zdrowia i satysfakcji życiowej. H a s ł a: teoria rzywiązania subiektywna ocena zdrowia satysfakcja życiowa choroba nowotworowa iersi. Wstę W kształtowaniu umiejętności samoregulacji i regulacji emocji w życiu dorosłym najważniejsze znaczenie ma, zgodnie z teorią Johna Bowlby ego [1], dziecięce doświadczenie w relacji z dorosłymi oiekunami. Dokładniej chodzi tu o zdolność dorosłych oiekunów do adekwatnego odczytywania, interretowania i reagowania na emocje dziecka. Zgodnie z teorią rzywiązania, dostęność, bliskość i wrażliwość dorosłego oiekuna na otrzeby dziecka tworzą odstawę do kształtowania ostawy ewności siebie w oznawaniu otoczenia, inicjowania nowych relacji oraz utrwalania rzekonania o dostęności wsarcia w obliczu

2 PRZYWIĄZANIE A FUNKCJONOWANIE KOBIET Z CHOROBĄ NOWOTWOROWĄ PIERSI 23 sytuacji stresowej. Gdy oiekunowie zachowują się w sosób odrzucający i nierzewidywalny, nieodowiedni do otrzeb i uczuć dziecka, to intensyfikują jego nieokój, a wówczas brak oczucia bezieczeństwa staje się najistotniejszą częścią modelu rzywiązania. Aby zredukować naięcie, zachowanie dziecka będzie zmierzać do dostosowania się do zachowania osoby dorosłej orzez nadmiarowe domaganie się uwagi i oieki bądź dystansowanie się, wycofanie i dążenie do uzyskania coraz wyższego oziomu samowystarczalności [2]. Kontynuatorka myśli Bowlby ego, Kim Bartholomew [3] wyróżniła tyy rzywiązania dorosłych, łącząc z nimi obrazy rerezentacji ja i inni. Przy założeniu, że oba te wskaźniki można otraktować jako ortogonalne dymensje, otrzymać można cztery tyy rzywiązania: 1) ( ) dla jednostek z oczuciem bezieczeństwa zarówno obrazy własnego ja, jak i inni są ogólnie ozytywne. Ufny ty rzywiązania zwiększa rawdoodobieństwo stosowania skutecznych strategii regulacji emocjonalnej [4] oraz uruchomienia strategii radzenia sobie ze stresem w sosób skoncentrowany na roblemie i oszukiwaniu wsarcia [5]; 2) ( reoccuied) dla ch jednostek obraz inni jest ozytywny, ale obraz ja jest negatywny. Osoby z m tyem rzywiązania w obliczu zagrożenia stosują asywne, skoncentrowane na emocjach strategie radzenia sobie ze stresem, kierują uwagę na wewnętrzny dysstres, ruminują negatywne myśli, wsomnienia i emocje, co może rowadzić do intensyfikacji naięcia i dezadatacji. Jednostki te cechuje brak wewnętrznych mechanizmów kontroli, koniecznych dla skutecznej regulacji emocji, co w nastęstwie owoduje duże trudności ze zdystansowaniem się od rzytłaczającego wewnętrznego cierienia [6]; 3) lękowo ( ) z negatywnymi obrazami zarówno ja, jak i inni. Dla tyu lękowo-unikającego charakterystyczne jest niskie oczucie własnej wartości, nieewność, nieśmiałość, samotność, wrażliwość, zależność, samokrytycyzm oraz niska odorność na stres, a w obliczu sytuacji roblemowych skłonność do biernego zachowania. Konfrontowane z trudnościami, jednostki te są wysoce reaktywne emocjonalnie, jednak nie odejmują oeracyjnych wysiłków zaradczych. Innymi słowy, rzejawiają skłonność do owstrzymywania negatywnych uczuć rzez ograniczenie rzyznawania się do dysstresu nie ujawniają uczuć, jednocześnie jednak rzejawiają wysoki oziom lęku autonomicznego wyrażanego wskaźnikami fizjologicznymi; 4) odrzucająco ( ) obraz własnego ja obronnie utrzymywany jest jako ozytywny, odczas gdy obraz inni jest negatywny. Osoby z tyem rzywiązania odrzucającom charakteryzuje wysoka samoocena oraz niski oziom zaufania interersonalnego, a także dążenie do utrzymania oczucia niezależności [7]. Strategia radzenia sobie z roblemami olega na odkreślaniu autonomii i olegania na sobie, omniejszaniu znaczenia bliskich relacji, utrzymywaniu dystansu interersonalnego, derecjonowaniu roli źródła stresu i hamowaniu eksresji negatywnych uczuć. Według Bowlby ego stresowe zdarzenia życiowe szczególnie intensyfikują rawdoodobieństwo uruchomienia systemu rzywiązania. Badania otwierdzają, że system rzywiązania jest najsilniej aktywowany właśnie w warunkach dużego naięcia [8]. Zgodnie z taką koncetualizacją wiele badań otwierdza zależność omiędzy wzorcem rzywiązania a reakcją na stres [9]. Te reguły są wyuczone w trakcie doświadczeń w zakresie relacji z oiekunem w dzieciństwie, a nastęnie generalizowane na sytuacje stresujące. Różne wzorce rzywiązania zawierają odmienne zasady regulacji afektu i mogą być owiązane z jakościowo różnymi rodzajami dysstresu. Dokładniej mówiąc, można wyodrębnić secyficzne rzewidywania dla oszczególnych tyów rzywiązania i ich relacji: a) z doświadczaniem stresu, b) z reakcją na stres, c) z oziomem ogólnej sychologicznej symtomatologii [10]. Istnieją badania otwierdzające, że ty rzywiązania wykształcony w czasie dzieciństwa i dorastania ozostaje w związku ze stanem zdrowia w życiu dorosłym, determinując regulację emocji oraz mechanizmy adatacyjne w związku z chorobą [11, 12]. Ludzie, w zależności od tyu rzywiązania, rzywołują odmienne reguły i uruchamiają odmienne strategie, radząc sobie z negatywnymi emocjami. W raktyce oznacza to, że ty rzywiązania wływa na tendencję do rozoznawania u siebie symtomów choroby, odejmowanie działań rofilaktycznych i leczniczych, korzystanie z oieki zdrowotnej oraz zabieganie o uzyskanie omocy. Przyjąć można, że rozoznanie choroby nowotworowej i zastosowane leczenie uruchamiają uwarunkowane tyem rzywiązania mechanizmy radzenia sobie z trudną sytuacją choroby. Celem racy było uzyskanie odowiedzi na ytanie czy ty rzywiązania w gruie kobiet z rakiem iersi i kobiet zdrowych różni się w sosób istotny oraz jaki jest jego związek z oceną zdrowia i oceną satysfakcji życiowej u osób w obu gruach. Materiał i metody Badaniami objęte zostały dwie orównywane gruy: właściwa grua badana (128 kobiet z rakiem iersi) oraz grua kontrolna (112 kobiet, które nie są i nigdy nie były chore sychicznie i rzewlekle ciężko somatycznie). Dobór osób do właściwej gruy badanej miał charakter celowy z uwzględnieniem nastęujących kryteriów: Kryteria włączające: a) nowotwór iersi rozoznanie raka iersi otwier- dzone badaniem histoatologicznym o mastektomii. Obecnie bez hositalizacji i leczenia (chemio lub radioteraią). W trakcie rehabilitacji. Bez wznowy. Czas od rozoznania choroby 1 5 lat, b) wiek lat, c) brak wcześniejszej diagnozy złośliwej choroby no- wotworowej, d) chęć wsółracy, e) świadoma zgoda na uczestniczenie w badaniu;

3 24 BEATA KOZIŃSKA T a b e l a 1. Częstość wystęowania oszczególnych tyów rzywiązania w gruie badanej i kontrolnej T a b l e 1. Frequency of attachment styles in the study and control grous lękowo reoccuied odrzucająco Grua badana / Study grou Grua kontrolna / Control grou χ 2 54,12 0,001 Kryteria wykluczające: a) inne schorzenia wływające znacząco na czas rze- życia (n. cukrzyca) lub na jakość życia (n. leczenie sychiatryczne z owodu deresji czy zaburzeń lękowych), b) niejednoznacznie określony ty rzywiązania, c) niekomletnie lub błędnie wyełnione kwestionariusze, d) odmowa udziału w badaniu. Osoby badane były dokładnie oinformowane o celu, sosobie rzerowadzenia oraz o wykorzystaniu wyników badania wyłącznie w anonimowych zestawieniach statystycznych. Kobiety wyełniały wszystkie kwestionariusze samodzielnie w warunkach domowych. Kontakt z chorymi na raka iersi nawiązano dzięki wsółracy z Regionalnym Szitalem Onkologicznym w Szczecinie oraz ze Stowarzyszeniem Kobiet o Mastektomii Agata w Szczecinie. Każda badana otrzymywała zestaw kwestionariuszy w teczce, do której dołączono koertę ze znaczkiem i adresem zwrotnym Uniwersytetu Szczecińskiego z rośbą o odesłanie. Do wyznaczenia tyu rzywiązania wykorzystano Skalę Związków rzetłumaczoną na język olski w trakcie badań własnych [13]. Do omiaru satysfakcji życiowej wykorzystano Skalę Satysfakcji z Życia (the Satisfaction With Life Scale SWLS) w olskiej adatacji Zygfryda Juczyńskiego [14]. Wskaźnikami oceny zdrowia były wyniki uzyskane w Kwestionariuszu Samooczucia Fizycznego [15] oraz w Subiektywnej Skali Zdrowia. W celu weryfikacji hiotez badawczych dane uzyskane w toku rzerowadzonych badań własnych oddano analizie statystycznej. Wykorzystano nastęujące metody statystyczne: 1) test χ 2, 2) test U Manna Whitneya (Wilcoxona), 3) dla oceny wsółzależności wsółczynnik korelacji liniowej Pearsona (Rho), wsółczynnik korelacji rang (kolejności) Searmana, 4) analizę regresji wielokrotnej, 5) test H Kruskala Wallisa, 6) test Steel Dwass. Wyniki Jednym z odstawowych celów rzerowadzonego badania było dokonanie orównań międzygruowych w celu ustalenia różnic w zakresie częstości wystęowania tyów rzywiązania. Wykorzystując wybory dokonane na skali nominalnej (SZ 1), stwierdzono, że między gruą badaną a gruą kontrolną wystęuje istotna statystycznie różnica w częstości wystęowania oszczególnych tyów rzywiązania (tab. 1). U osób z gruy badanej znacząco częściej niż w gruie kontrolnej wystąił ty rzywiązania i ty lękowo. W gruie kobiet zdrowych znacząco częściej wystąił ty rzywiązania. W badaniu oczyniono uzasadnione wystąieniem choroby założenia co do różnic międzygruowych w zakresie oziomu samooczucia fizycznego i subiektywnej oceny stanu zdrowia. Zgodnie z kluczem Kwestionariusza Samooczucia Fizycznego wyższy wynik wskazał na gorszy stan T a b e l a 2. Poziom wskaźnika samooczucia fizycznego u osób z gruy badanej i kontrolnej T a b l e 2. Level of the hysical well-being index in the study and control grous Samooczucie fizyczne Physical well-being Grua badana Study grou Grua kontrolna Control grou M SD M SD 43,78 7,68 33,52 8, ,001 T a b e l a 3. Poziom wskaźnika subiektywnej oceny stanu zdrowia u osób z gruy badanej i kontrolnej T a b l e 3. Level of the subjective health index in the study and control grous Subiektywna ocena stanu zdrowia Subjective health Grua badana Study grou Grua kontrolna Control grou M SD M SD 5,76 1,64 4,26 1, ,001 T a b e l a 4. Poziom wskaźnika satysfakcji życiowej u osób z gruy badanej i kontrolnej T a b l e 4. Level of the life satisfaction index in the study and control grous Satysfakcja życiowa Life satisfaction Grua badana Study grou Grua kontrolna Control grou M SD M SD 19,84 5,13 21,40 6, ,5 0,010 U U U

4 PRZYWIĄZANIE A FUNKCJONOWANIE KOBIET Z CHOROBĄ NOWOTWOROWĄ PIERSI 25 zdrowia fizycznego. Osoby z gruy badanej oceniali niżej w sosób istotny statystycznie stan swojego zdrowia fizycznego w orównaniu z gruą kontrolną (tab. 2). Zgodnie z kluczem niższe wyniki na Skali Subiektywnej Oceny Stanu Zdrowia wskazały na wyższą ocenę ogólnego stanu zdrowia. Na odstawie rzerowadzonych badań stwierdzono, że osoby z gruy badanej oceniały niżej w sosób istotny statystycznie stan swojego zdrowia w orównaniu z osobami z gruy kontrolnej (tab. 3). Wystęuje różnica istotna statystycznie w oziomie wskaźnika satysfakcji życiowej u osób z gruy badanej i z gruy kontrolnej: kobiety z rakiem iersi rezentowały niższy wskaźnik satysfakcji życiowej niż kobiety zdrowe (tab. 4). Celem badania było ustalenie, jakie efekty dla oceny samooczucia fizycznego i subiektywnej oceny stanu zdrowia oraz oceny satysfakcji życiowej ma ty rzywiązania w gruie kobiet z rakiem iersi i w gruie kobiet zdrowych. Osoby badane zostały zakwalifikowane do czterech rototyowych tyów rzywiązania: ufnego, lękowo-unikającego, zaabsorbowanego i unikającego. Ponieważ rzedmiotem badań była nie tylko istotność różnic międzygruowych w zakresie badanych zmiennych, ale także obraz wzajemnych relacji omiędzy zmiennymi, niezależnie od faktu zachorowania lub niezachorowania na raka iersi, w dalszej części rzedstawiono związki omiędzy zmiennymi zarówno dla gruy badanej, jak i kontrolnej. W gruie badanej i w gruie kontrolnej wystąiła różnica istotna statystycznie w oziomie wskaźnika samooczucia fizycznego u osób z różnym tyem rzywiązania (tab. 5). Na najgorsze samooczucie fizyczne wskazały osoby z gruy badanej z tyem więzi lękowo unikającym, a nastę nie osoby z m wzorcem oraz badane z odrzucająco unikającym modelem rzywiązania. Co jednak interesujące, wysokie wskaźniki wskazujące na gorsze samooczucie fizyczne uzyskały kobiety w gruie kontrolnej z lękowo unikającym wzorcem, również osoby z m tyem rzywiązania oraz badane z unikającym modelem więzi. Na najlesze samooczucie fizyczne wskazały zatem osoby z m tyem rzywiązania z gruy kontrolnej oraz z gruy badanej (tab. 6). T a b e l a 5. Poziom wskaźnika samooczucia fizycznego u osób o różnym tyie rzywiązania z gruy badanej i kontrolnej T a b l e 5. Level of the hysical well-being index deending on the attachment style in the study and control grous Samooczucie fizyczne Physical well-being grua badana study grou grua kontrolna control grou odrzucająco lękowo reoccuied H Kruskal Wallis 33,7 5,35 47,14 5,73 45,48 7,08 39,66 5,61 50,19 0,001 31,29 6,79 37,68 9,66 35,1 7,51 34,95 8,66 9,54 0,022 T a b e l a 6. Analiza kontrastów w zakresie oziomu wskaźników samooczucia fizycznego u osób o różnym tyie rzywiązania z gruy badanej i kontrolnej T a b l e 6. Analysis of contrasts in the level of hysical well-being indices deending on the attachment style in the study and control grous Samooczucie fizyczne Physical well-being lękowo- reoccuied Steel Dwass grua badana / study grou 33,7 5,35 47,14 5,73 6,02 0,001 grua kontrolna / control grou 31,29 6,79 37,68 9,66 2,58 0,044 grua badana / study grou 33,7 5,35 45,48 7,08 5,23 0,001 grua kontrolna / control grou 31,29 6,79 35,1 7,51 1,88 0,224 grua badana / study grou 33,7 5,35 39,66 5,61 2,86 0,019 grua kontrolna / control grou 31,29 6,79 34,95 8,66 1,89 0,217 grua badana / study grou 47,14 5,73 45,48 7,08 1,55 0,383 grua kontrolna / control grou 37,68 9,66 35,1 7,51 0,57 0,935 grua badana / study grou 47,14 5,73 39,66 5,61 4,48 0,001 grua kontrolna / control grou 37,68 9,66 34,95 8,66 0,58 0,931 grua badana / study grou 45,48 7,08 39,66 5,61 2,77 0,025 grua kontrolna / control grou 35,1 7,51 34,95 8,66 0,01 1

5 26 BEATA KOZIŃSKA Wystąiła istotna statystycznie ujemna korelacja omiędzy m tyem rzywiązania a wskaźnikami samooczucia fizycznego i ozytywna zależność omiędzy lękowom tyem więzi a wskaźnikami samooczucia fizycznego (tab. 7). W gruie badanej wystąiła istotna statystycznie różnica w oziomie subiektywnej oceny stanu zdrowia u osób z różnym tyem rzywiązania. Najwyższą subiektywną ocenę zdrowia w gruie z rakiem iersi ujawniły kobiety z m tyem rzywiązania. Najniższą ocenę stanu zdrowia wykazały w gruie badanej osoby z nasileniem cech tyu lękowo-unikającego. W gruie kobiet zdrowych nie zaobserwowano różnicy istotnej statystycznie w oziomie subiektywnej oceny stanu zdrowia u osób z rożnym tyem rzywiązania (tab. 8 i 9). W gruie badanej wystąiła istotna statystycznie korelacja omiędzy m i m tyem rzywiązania a wysokimi wskaźnikami subiektywnej oceny stanu zdrowia. Stwierdzono istotną statystycznie zależność omiędzy lękowom i odrzucającom tyem rzywiązania a niskimi wskaźnikami subiektywnej oceny stanu zdrowia. W gruie kontrolnej nie stwierdzono związku istotnego statystycznie omiędzy tyem rzywiązania a subiektywną oceną stanu zdrowia (tab. 10). Porównano oziom wskaźnika satysfakcji życiowej i stwierdzono, że w gruie badanej oraz kontrolnej wystęuje T a b e l a 7. Wsółczynniki korelacji tyu rzywiązania oraz oziomu wskaźników samooczucia fizycznego w gruie badanej i kontrolnej T a b l e 7. Coefficients of correlation between attachment style and hysical well-being indices in the study and control grous Samooczucie fizyczne Physical well-being grua badana study grou grua kontrolna control grou lękowo reoccuied odrzucająco Rho Rho Rho Rho 0,43 0,001 0,25 0,002 0,12 0,148 0,01 0,988 0,13 0,136 0,13 0,134 0,21 0,017 0,15 0,075 T a b e l a 8. Poziom wskaźnika subiektywnej oceny zdrowia u osób o różnym tyie rzywiązania z gruy badanej i kontrolnej T a b l e 8. Level of the subjective health index deending on the attachment style in the study and control grous Subiektywna ocena stanu zdrowia Subjective health grua badana study grou grua kontrolna control grou lękowo- reoccuied H Kruskal Wallis 4,27 1,80 6,62 1,35 5,36 1,38 5,86 1,44 34,26 0,001 4,35 1,89 3,92 1,53 4,05 1,97 4,52 1,64 1,64 0,649 T a b e l a 9. Analiza kontrastów w zakresie oziomu wskaźnika subiektywnej oceny zdrowia u osób o różnym tyie rzywiązania z gruy badanej i kontrolnej T a b l e 9. Analysis of contrasts in the level of the subjective health index deending on the attachment style in the study and control grous Subiektywna ocena stanu zdrowia Subjective health lękowo reoccuied odrzucająco Steel Dwass 4,27 1,80 6,62 1,35 4,69 0,001 4,27 1,80 5,36 1,38 2,20 0,111 4,27 1,80 5,86 1,44 2,67 0,034 6,62 1,35 5,36 1,38 4,43 0,001 6,62 1,35 5,86 1,44 2,50 0,053 5,36 1,38 5,86 1,44 1,49 0,421

6 PRZYWIĄZANIE A FUNKCJONOWANIE KOBIET Z CHOROBĄ NOWOTWOROWĄ PIERSI 27 T a b e l a 10. Wsółczynniki korelacji omiędzy tyem rzywiązania i oziomem wskaźników subiektywnej oceny zdrowia w gruie badanej i kontrolnej T a b l e 10. Coefficients of correlation between attachment style and subjective health indices in the study and control grous Subiektywna ocena stanu zdrowia Subjective health grua badana study grou grua kontrolna control grou lękowo reoccuied odrzucająco Rho Rho Rho Rho 0,25 0,002 0,37 0,001 0,37 0,001 0,16 0,046 0,03 0,727 0,04 0,583 0,04 0,587 0,09 0,303 T a b e l a 11. Poziom wskaźnika satysfakcji życiowej u osób o różnym tyie rzywiązania z gruy badanej i kontrolnej T a b l e 11. Level of the life satisfaction index deending on the attachment style in the study and control grous Satysfakcja życiowa Life satisfaction grua badana study grou grua kontrolna control grou lękowo reoccuied H Kruskal Wallis 22,8 6,30 17,92 4,23 20,96 4,66 19,5 5,52 16,42 0,001 23,03 5,99 20,05 5,35 19,65 5,45 19,45 6,68 10,16 0,017 T a b e l a 12. Analiza kontrastów w zakresie oziomu wskaźników satysfakcji życiowej u osób o różnym tyie rzywiązania z gruy badanej i kontrolnej T a b l e 12. Analysis of contrasts in the level of life satisfaction indices deending on the attachment style in the study and control grous Satysfakcja życiowa Life satisfaction lękowo- reoccuied Steel Dwass grua badana / study grou 22,8 6,30 17,92 4,23 3,32 0,004 grua kontrolna / control grou 23,03 5,99 20,05 5,35 2,11 0,140 grua badana / study grou 22,8 6,30 20,96 4,66 1,23 0,580 grua kontrolna / control grou 23,03 5,99 19,65 5,45 2,36 0,079 grua badana / study grou 22,8 6,30 19,5 5,52 1,71 0,296 grua kontrolna / control grou 23,03 5,99 19,45 6,68 2,22 0,109 grua badana / study grou 17,92 4,23 20,96 4,66 3,31 0,004 grua kontrolna / control grou 20,05 5,35 19,65 5,45 0,16 0,998 grua badana / study grou 17,92 4,23 19,5 5,52 0,77 0,853 grua kontrolna / control grou 20,05 5,35 19,45 6,68 0,22 0,995 grua badana / study grou 20,96 4,66 19,5 5,52 1,16 0,629 grua kontrolna / control grou 19,65 5,45 19,45 6,68 0,08 0,999 różnica istotna statystycznie w oziomie satysfakcji życiowej u osób z różnym tyem rzywiązania (tab. 11). Warto odkreślić, że czynnikiem różnicującym w sosób istotny ocenę satysfakcji życiowej jest ty rzywiązania, a nie fakt wystąienia lub niewystąienia choroby nowotworowej. Najwyższe wskaźniki satysfakcji życiowej rezentują osoby z m tyem rzywiązania w gruie kontrolnej i badanej (tab. 12). Zarówno w gruie badanej, jak i kontrolnej ujawnił się istotny statystycznie związek omiędzy lękowom oraz m tyem rzywiązania a niskimi wskaźnikami satysfakcji życiowej (tab. 13).

7 28 BEATA KOZIŃSKA T a b e l a 13. Wsółczynniki korelacji omiędzy tyem rzywiązania oraz oziomem wskaźników satysfakcji życiowej w gruie badanej i kontrolnej T a b l e 13. Coefficients of correlation between attachment style and life satisfaction indices in the study and control grous Satysfakcja życiowa Life satisfaction grua badana study grou grua kontrolna control grou lękowo reoccuied Rho Rho Rho Rho 0,13 0,107 0,25 0,002 0,25 0,002 0,05 0,523 0,19 0,030 0,17 0,055 0,15 0,092 0,11 0,196 Dyskusja Podstawowym celem badania było ukazanie znaczenia rzywiązania dla oceny stanu zdrowia i satysfakcji życiowej w gruie kobiet z chorobą nowotworową iersi. Wyboru osób z rakiem iersi jako gruy badanej dokonano w oarciu o wyniki badań rzerowadzonych wśród kobiet z chorobą nowotworową iersi [16, 17, 18] oraz na odstawie badań emirycznych odnoszących roblematykę choroby nowotworowej iersi do koncecji rzywiązania. Badania acjentek z różnymi tyami nowotworów wskazywały na wystęowanie roblemów lub zerwanie wczesnych relacji, włączając w to utratę lub emocjonalne unikanie, co w obrębie teorii rzywiązania odgrywa główną rolę w rozwoju socjoemocjonalnym [19, 20]. Oznacza to, że badania nad doświadczeniami w tworzeniu więzi u acjentów nowotworowych sugerują możliwe związki omiędzy rocesami tworzenia rzywiązania a rocesami adatacji do choroby nowotworowej. Jak wynika z badań, częstość wystęowania rzywiązania ozbawionego oczucia bezieczeństwa jest znacząco wyższa w gruie kobiet z rakiem iersi. Ponad 85% sośród nich ujawnia ozbawiony oczucia bezieczeństwa ty rzywiązania, odczas gdy w gruie kobiet zdrowych odsetek badanych z ozbawionym oczucia bezieczeństwa modelem więzi wynosi niecałe 50%. Uzyskane dane ozostają w zgodzie z wynikami innych badań wskazującymi na wystęowanie wśród acjentek z rozoznaniem raka iersi znacząco częściej unikającego (avoidant) stylu rzywiązania [21, 22]. W badaniu orównywano gruę kobiet z rakiem iersi i bez doświadczenia raka iersi od kątem historii tworzenia tyu rzywiązania, utraty rodziców oraz tyu rzywiązania w życiu dorosłym. Wyniki wskazały, że u chorych z rakiem iersi częściej wystęuje ty rzywiązania charakteryzujący się brakiem oczucia bezieczeństwa w relacji oraz historią wczesnych utrat rodziców w dzieciństwie. Kobiety z rakiem iersi w orównaniu ze zdrowymi wskazywały również na mniejszą bliskość z rodzicami. Potwierdzono także w badaniu wysokie wskaźniki emocjonalnej kontroli u osób z nowotworem iersi w orównaniu z gruą kontrolną. We wnioskach z badań nie tylko wskazywano, iż kobiety z gruy badanej z rakiem iersi rezentowały w orównaniu do zdrowych z gruy kontrolnej istotnie statystycznie wyższe wskaźniki zachowań charakterystycznych dla tyu rzywiązania unikającego, ale również sugerowano, że ozbawiony oczucia bezieczeństwa wzorzec rzywiązania traktowany jest jako otencjalny czynnik ryzyka dla roblemów ze zdrowiem, rzede wszystkim z uwagi na charakterystyczne dla stylu rzywiązania unikającego behawioralne i emocjonalne tendencje. Jednostki z unikającym modelem rzywiązania nie są skłonne szukać omocy, co może n. owodować odwlekanie wizyt lekarskich czy badań rofilaktycznych, a jednocześnie mają tendencję do owstrzymywania eksresji emocjonalnej. Zasadniczym ytaniem jest, czy znacząco wysoki odsetek osób z ozbawionym oczuciem bezieczeństwa tyem rzywiązania w gruie kobiet z rakiem iersi stanowi argument na rzecz wystęowania ewnych sychologicznych redysozycji do zachorowania. Warto odkreślić, że oisane tyy rzywiązania oraz wynikające z nich sosoby funkcjonowania w relacjach stanowią rototyy, i co należy zaakcentować, zdecydowana większość ludzi nie asuje do tych rototyów w całości. W rzeczywistości każda jednostka ludzka osiada asekty więcej niż jednego z tyów w swoim reertuarze zachowań w odniesieniu do relacji. Może być zatem tak, że niedawne doświadczenie choroby nowotworowej, noszące cechy kryzysu [23] czy nawet uruchamiającego syndrom stresu ourazowego [24, 25], rzyczyniają się do zmiany w obszarze oczucia bezieczeństwa w kierunku nasilenia oczucia zagrożenia. Twórca teorii rzywiązania, John Bowlby stał na stanowisku, że wewnętrzne modele rzywiązania uformowane w dzieciństwie ozostają niezmienione do końca życia: raz wykształcone rzywiązanie charakteryzuje istotę ludzką od kołyski aż o grób. Argumentem na rzecz trwałości wzorców rzywiązania są wyniki badań Kirkatricka i Hazan [26] wskazujące, że 70% resondentów wybrało ten sam ty rzywiązania 4 lata o ierwszym badaniu. Warto tu jednak odkreślić, że wyniki te oznaczają jednocześnie, iż ozostałe 30% (rawie ⅓) badanych wybrało inny wzorzec rzywiązania niż 4 lata wcześniej. W iśmiennictwie roonuje się zrelatywizo wanie wływu wczesnodziecięcej więzi na dorosłe życie. Oznacza to, że model rzywiązania uformowany w dzieciństwie nie jest jedynym determinantem funkcjonowania w życiu dorosłym. Doświadczenia osób

8 PRZYWIĄZANIE A FUNKCJONOWANIE KOBIET Z CHOROBĄ NOWOTWOROWĄ PIERSI 29 dorosłych związane ze zdolnością rozumienia innych ludzi (mentalizacją) [27], oczekiwaniami, normami kulturowymi, systemem wartości mogą modyfikować ty rzywiązania wykształcony w dzieciństwie. Być może niedawne krytyczne czy traumatyczne wydarzenia, n. choroba nowotworowa, również mogą skutkować tego rodzaju zmianami. W drugiej części badania uzyskano wyniki wskazujące na znaczenie tyu rzywiązania dla stanu sychofizycznego osób badanych. Najwyższe oceny stanu zdrowia i satysfakcji życiowej ujawniły bowiem osoby z tyem rzywiązania m w gruie badanej i kontrolnej. W obydwu też gruach ty rzywiązania na oziomie istotnym statystycznie różnicował oziom oceny satysfakcji życiowej między badanymi z m i ozbawionym oczucia bezieczeństwa tyami więzi. Uzyskane wyniki wskazują zatem, że większą rolę odgrywa czynnik sychologiczny (ty rzywiązania) niż czynnik funkcjonalny (wystąienie choroby nowotworowej). Dane te ozostają w zgodzie z wiedzą sychologiczną i dotychczas uzyskiwanymi danymi na temat regulacyjnych funkcji rzywiązania. Wnioski Na odstawie rzedstawionych analiz stwierdzono, że: 1. Poczucie bezieczeństwa wyrażone tyem rzywiązania istotnie różnicowało kobiety zdrowe od tych z rakiem iersi: wśród kobiet z gruy badanej znacząco częściej niż wśród zdrowych wystąił ty rzywiązania i ty lękowo. W gruie zdrowych znacząco częściej wystąił ty rzywiązania. 2. Kobiety z rakiem iersi w orównaniu z tymi z gruy kontrolnej w sosób istotny statystycznie niżej oceniły swoje samooczucie fizyczne i ogólnie stan zdrowia, a także rezentowały niższe wskaźniki satysfakcji życiowej. 3. U kobiet z rakiem iersi zaobserwowano związki omiędzy tyem rzywiązania a oceną zdrowia i satysfakcji życiowej: a) osoby z m tyem więzi swoje fizyczne samoo- czucie oceniły leiej niż kobiety z ozbawionym oczucia bezieczeństwa tyem więzi, b) najwyższą subiektywną ocenę stanu zdrowia ujaw- niły kobiety z m tyem rzywiązania, zaś najniższą z nasileniem cech tyu lękowo-unikającego, c) najwyższe wskaźniki satysfakcji życiowej rezento- wały osoby z m tyem rzywiązania; stwierdzono istotny statystycznie związek omiędzy lękowom i m tyem rzywiązania a niską satysfakcją życiową. 4. Czynnikiem różnicującym w sosób istotny statystycznie ocenę satysfakcji życiowej był ty rzywiązania, a nie fakt wystąienia lub niewystąienia choroby nowotworowej. Najwyższe wskaźniki satysfakcji życiowej rezentowały osoby z m tyem rzywiązania w gruie kontrolnej i badanej. W obu gruach wystąił istotny statystycznie związek omiędzy lękowom i m tyem rzywiązania a niską satysfakcją życiową. Piśmiennictwo 1. Bowlby J. : Attachment and loss, vol. 1: Attachment, vol. 2: Searation, anxiety and anger, vol. 3: Sadness and deression. Basic Books, New York Ploa M. : Więzi w małżeństwie i rodzinie. Metody badań. Oficyna Wydawnicza Imuls, Kraków Bartholomew K., Horowitz L.M.: Attachment styles among young adults: A test of a four category model. J Pers Soc Psychol. 1991, 61, Shaver P.R., Hazan C.: Adult romantic attachment: theory and evidence. In: Advances in ersonal relationshis. JAI, Greenwich 1993, 4, Mikulincer M., Florian V., Weller A. : Attachment styles, coing strategies and osttraumatic sychological distress: the imact of the Gulf War in Israel. J Pers Soc Psychol. 1993, 64 (5), Mikulincer M. : Adult attachment style and information rocessing: individual differences in curiosity and cognitive closure. J Pers Soc Psychol. 1997, 72 (5), Bartholomew K. : Avoidance of intimacy: an attachment ersective. J Pers Soc Psychol. 1990, 67, Simson J.A., Rholes W.S. : Stress and base relationshis in adulthood. In: Attachment rocesses in adulthood: Advances in ersonal relationshis. Eds: K. Bartholomew, D. Perlman. Jessica Kingsley, London 1994, 5, Simson J.A., Rholes W.S., Nelligan J.S. : Suort seeking and suort giving within coules in an anxiety rovoking situation: The role of attachment styles. J Pers Soc Psychol. 1992, 62 (3), Freeney J.A. : Imlications of attachment style for atterns of health and illness. Child Care Health Dev. 1999, 26 (4), Kem M.A., Neimeyer G.J. : Interersonal attachment: exeriencing, exressing, and coing with stress. J Counslt Psychol. 1999, 46 (3), Shields C.G., Travis L.A., Rousseau S.L. : Marital attachment and adjustment older coules coing with cancer. Aging Ment Health. 2000, 4 (3), Kozińska B., Tyszkiewicz M. : Kwestionariusz Relacji (Relationshi Questionnaire RQ) badanie zgodności odowiedzi i zgodności tyów. In: Interdyscylinarne wykorzystanie metod ilościowych. Ed. M. Gazińska. Wyd. Uniw. Szczec., Szczecin 2006, Juczyński Z. : Narzędzia omiaru w romocji i sychologii zdrowia. Wyd. Pracownia Testów Psychologicznych PTP, Warszawa Heszen Niejodek I., Januszek M., Gruszczyńska E. : Styl radzenia sobie, rodzaj sytuacji stresowej a rzebieg i efektywność radzenia sobie. Wydział Pedagogiki i Psychologii. Wyd. Uniw. Śląsk., Katowice Grassi, L., Molinari S. : Family affective climate during childhood of adult cancer atients. J Psychos Oncol. 1986, 4 (3), Watson M., Pettingale K., Greer S. : Emotional control and automatic arousal in breast cancer atients. J Psychosom Res. 1984, 28, Pettingale K., Watson M., Greer S. : The validity of emotional control as a trait in breast cancer atients. J Psychosoc Oncol. 1985, 2, Tacón A.M. : Attachment exeriences in women with breast cancer. Fam Community Health. 2003, 26 (2), Tacón A.M., Caldera Y.M., Bell N.J. : Attachment style, emotional control, and breast cancer. Fam Syst Health 2001, 19 (3), Temoshok L., Dreher H. : The tye C connections: the behavioral links to cancer and health. Random House, New York Thomas C. : Cancer and youthful mind: a forty year ersective. Adv. 1998, 5, Pilecka B. : Kryzys sychologiczny: wybrane zagadnienia. Wyd. Uniw. Jagiell., Kraków Andrykowski M.A., Cordova M.J., McGrath P.C., Sloan D.A., Kanady D.E.: Stability and change in osttraumatic stress disorder symtoms following breast cancer treatment: A one year follow u. Psychooncology. 2000, 9, Andrykowski M.A., Cordova M.J., Studts J.L., Miller T. : Posttraumatic stress disorder after treatment for breast cancer: Prevalence of diagnosis

9 30 BEATA KOZIŃSKA and use of the PTSD Checklist (PCL C) as a screening instrument. J Consult Clin Psychol. 1998, 66, Kirkatrick L.A., Hazan C. : Attachment styles and close relationshis: A four year rosective study. Pers Relationshis. 1994, 1, Fonagy P., Steele M., Steele H., Moran G.S., Higgitt A.C. 27. : The caacity for understanding mental states: the reflective self in arent and child and its significance for security of attachment. Infant Ment Health J. 1991, 12 (3),