Rehabilitation effects in patients 40 to 60 years of age with low back pain and associated depression disorders

Transkrypt

1 304 Hygeia Public Health 2017, 52(3): Efekty rehabilitacji u osób w wieku lat z zesołem bólowym kręgosłua lędźwiowo-krzyżowego i towarzyszącymi zaburzeniami deresyjnymi badanie wstęne Rehabilitation effects in atients 40 to 60 years of age with low back ain and associated deression disorders Marta Wolanin 1/, Aneta Rybczyńska 2/, Rafał Sauła 3/, Adam Toolski 1/, Antoni Wolanin 4/ 1/ Zamojska Klinika Rehabilitacji, Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu 2/ Katedra Fizjoteraii, Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu 3/ Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie 4/ Oddział Kardiochirurgii, Samodzielny Publiczny Szital Wojewódzki im. Paieża Jana Pawła II w Zamościu Wrowadzenie. Między zaburzeniami deresyjnymi, a rzewlekłymi dolegliwościami bólowymi istnieje silny związek. Nasilenie bólu owoduje ogorszenie stanu sychicznego acjenta (nasilenie objawów deresyjnych oraz lękowych) i odwrotnie im gorszy stan sychiczny, tym dolegliwości bólowe odczuwane są mocniej. Cel. Określenie wływu zaburzeń deresyjnych na efekty rehabilitacji w zesołach bólowych kręgosłua lędźwiowo-krzyżowego (L-S). Materiały i metody. Przebadano 62 osoby w wieku lat z zesołem bólowym kręgosłua L-S. Gruę badaną stanowiło 31 osób (średnia wieku 50,74±6,42 lat) z towarzyszącymi zaburzeniami deresyjnymi. W badaniach wykorzystano: kwestionariusz Nieełnosrawności Roland-Morris (RMDQ), kwestionariusz Nieełnosrawności Oswestry (), wizualno-analogową skalę bólu (VAS). Wyniki. Zastosowana rehabilitacja włynęła istotnie na orawę w zakresie funkcjonowania badanych odczas wykonywania oszczególnych czynności, w gruie badanej jak i kontrolnej. Przebyta rehabilitacja również istotnie włynęła na zmniejszenie odczuwania dolegliwości bólowych mierzonych skalą VAS, w gruie badanej i kontrolnej. Wsółistnienie zaburzeń deresyjnych nie sowodowało takiej orawy w funkcjonowaniu chorych, jaką odnotowano w gruie kontrolnej. W gruie badanej zarówno rzed rehabilitacją, jak i o rehabilitacji były osoby, które należało zakwalifikować jako acjenta okaleczonego lub z dużym stoniem nieełnosrawności (wg ) lub z wysokim czy średnim stoniem nieełnosrawności (wg RMDQ). Wnioski. Zastosowana rehabilitacja u osób w wieku lat z rozoznanym zesołem bólowym kręgosłua L-S była skuteczna zarówno w gruie osób z zaburzeniami deresyjnymi, jak i bez zaburzeń deresyjnych, jednakże istniejące zaburzenia deresyjne rawdoodobnie były czynnikiem zmniejszającym efekt rehabilitacji. Słowa kluczowe: zesół bólowy kręgosłua L-S, zaburzenia deresyjne, rehabilitacja, stoień nieełnosrawności Hygeia Public Health 2017, 52(3): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Introduction. There is a strong relationshi between deressive disorders and chronic ain. The severity of the ain causes deterioration of mental state (severity of deressive symtoms and anxiety), and vice versa the worse the mental state, the stronger the ain. Aim. The imact of deression on the effects of rehabilitation in ain syndromes of lumbar sine. Material and method. It involved 62 eole aged 40 to 60 years. The study included 31 atients (mean age 50.74±6.42 years) with low back ain and accomanying deression. The control grou also included 31 eole (mean age 51.71±6.49 years) with low back ain without deression. Documentation: Questionnaire Disability Roland Morris (RMDQ), Oswestry Disability Questionnaire (), visual-analog ain scale (VAS). Results. After rehabilitation a statistically significant imrovement was reorted in the study grou and the control grou. The rehabilitation also significantly influenced the decrease in feeling ain measured by VAS, both in the study and the control grou. There was a significant increase in the number of eole with a minimum degree of disability (by ) or lack of disability (by RMDQ). The coexistence of deressive disorders did not result in such imrovement in atients functioning as reorted in the control grou. Both before and after rehabilitation there were atients classified as severely or severely disabled () or with high or low disability (RMDQ). Conclusion. The alied rehabilitation in eole aged years diagnosed with L-S ain syndrome was effective in both deressive and deressive disorders, but the existing deressive disorders were robably a factor reducing the rehabilitation effect. Key words: low back ain, deression disorders, rehabilitation, disability level Adres do koresondencji / Address for corresondence dr n. o zdrowiu Marta Wolanin Zamojska Klinika Rehabilitacji Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji ul. Akademicka 4, Zamość tel , martulina49@w.l

2 Wolanin M i ws. Efekty rehabilitacji u osób w wieku lat z zesołem bólowym kręgosłua Wrowadzenie W świetle najnowszej literatury, między zaburzeniami deresyjnymi, a rzewlekłymi dolegliwościami bólowymi istnieje silny związek. Rysiak i ws. wskazują na konieczność interdyscylinarnego leczenia bólu, które obejmuje odejście nie tylko fizyczne, ale także obejmujące asekty sychiczne. Autorzy odkreślają fakt, iż stan sychiczny acjenta odgrywa niezwykle istotną rolę w codziennym funkcjonowaniu i owrocie do zdrowia. Istotne wydaje się, że niezbędne jest diagnozowanie acjentów z rzewlekłym bólem kręgosłua lędźwiowo-krzyżowego (L-S) w kierunku deresji rzed rozoczęciem rocesu usrawnienia [1]. Autorzy wielu rac odkreślają fakt, iż nasilenie bólu owoduje ogorszenie stanu sychicznego (nasilenie objawów deresyjnych oraz lękowych) i odwrotnie im gorszy stan sychiczny, tym dolegliwości bólowe odczuwane są mocniej. Ból ma też wływ na obecność myśli samobójczych wraz z nasileniem się dolegliwości bólowych wzrasta ich częstość oraz intensywność [2, 3]. Bóle odcinka L-S kręgosłua są obecnie jedną z najczęściej wystęujących dolegliwości w oulacji osób dorosłych. Wiele osób rzynajmniej raz w życiu leczyło się z owodu zesołu bólowego kręgosłua L-S, a u niektórych acjentów dolegliwości bólowe owracały jeszcze w tym samym roku mimo zastosowanego leczenia. Obecnie istnieje wiele metod rehabilitacyjnych stosowanych w teraii zesołów bólowych kręgosłua L-S [4]. Mało jest natomiast rac, oruszających temat zależności efektów rehabilitacji osób z bólami kręgosłua L-S z towarzyszącymi zaburzeniami deresyjnymi. W dobie istnienia roblemu wielochorobowości, zgłębienie tego tematu wydaję się być jak najbardziej uzasadnione i otrzebne. Cel Określenie wływu zaburzeń deresyjnych na efekty rehabilitacji u osób w wieku lat z rozoznanym zesołem bólowym kręgosłua L-S. Materiały i metody Badanie o charakterze rosektywnym rzerowadzono w Zamojskiej Klinice Rehabilitacji Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Zamościu od lica do aździernika 2015 r. Przebadano 62 osoby w wieku lat. Gruę badaną stanowiło 31 osób (20 kobiet i 11 mężczyzn) z zesołem bólowym kręgosłua L-S oraz zaburzeniami deresyjnymi; średnia wieku 50,74±6,42 lat. Gruę kontrolną stanowiło 31 osób (15 kobiet i 16 mężczyzn); średnia wieku 51,71±6,49 lat. Były to osoby z zesołem bólowym kręgosłua L-S, bez otwierdzonych zaburzeń deresyjnych. W gruie badanej 87% osób ochodziło z miasta, odczas gdy w kontrolnej 58%. Średni czas trwania dolegliwości bólowych w gruie badanej wynosił 12,79±7,25 lat, odczas gdy w kontrolnej 9,7±9,2 lat. W gruie badanej 52% osób korzystało z rehabilitacji raz do roku, 29% raz na ół roku, 16% raz na 3 miesiące i 3% raz w miesiącu, a w gruie kontrolnej (odowiednio): 45,2; 48, 4; 3,2 oraz 3,2%. Kryterium włączenia do badań: osoby z rozoznanymi rzez lekarza secjalistę zmianami zwyrodnieniowymi kręgosłua L-S, świadoma zgoda acjenta na udział w badaniu. Kryterium wyłączenia z badań: brak zgody acjenta na rzerowadzenie badania, nie unormowane nadciśnienie tętnicze (ciśnienie tętnicze skurczowe owyżej 140 i rozkurczowe owyżej 90, mimo zażywania leków, wynikające z braku systematycznych kontroli u lekarza secjalisty, brak leczenia odwyższonego ciśnienia wynikającego z niewiedzy acjenta o takiej konieczności), osoby leczone z owodu toczącego się rocesu nowotworowego, które nie uzyskały zgody onkologa rowadzącego na zabiegi fizykalne, osoby z zaburzeniami równowagi i zawrotami głowy niewiadomego ochodzenia, osoby z rzeciwwskazanymi do zabiegów fizykalnych, n. z rozrusznikiem serca. Badania rowadzono w ierwszym i ostatnim dniu rehabilitacji o urzednim uzyskaniu zgody dyrekcji ośrodka rehabilitacyjnego, a także o uzyskaniu zgody każdego acjenta. Zabiegi rehabilitacyjne wykonywano jedynie na odcinek L-S kręgosłua. Turnus rehabilitacyjny trwał 15 dni. Wszyscy acjenci otrzymali zabiegi z zakresu fizykoteraii laseroteraia (długość fali 808 nm, 2 J/cm 2, czas trwania jednego unktu: s), ultradźwięki (0,6 W/cm 2, czas zabiegu: 6 min), krioteraia arami azotu (czas zabiegu: 1-3 min); kinezyteraii ćwiczenia czynne w odciążeniu (czas trwania ćwiczeń: 15 min), ćwiczenia izometryczne mięśni brzucha i grzbietu (czas skurczu 5 s, odoczynek 10 s; liczba owtórzeń: 6-10) oraz masaż leczniczy kręgosłua L-S (czas masażu: 20 min). W badaniach wykorzystano: kwestionariusz Nieełnosrawności Roland- -Morris (Roland Morris Disability Questionnaire RMDQ) owszechnie stosowany do oceny stonia nieełnosrawności osób z zesołem bólowym dolnego odcinka kręgosłua; składa się z 24 ytań, na które acjent odowiada: nie (0 kt.) tak (1 kt): brak nieełnosrawności (do 3 kt.), stoień niski (4-10 kt.), średni (11-17 kt.) i wysoki (18-24 kt.); kwestionariusz Nieełnosrawności Oswestry (Oswestry Disability Index ) ozwala na ocenę nieełnosrawności u osób z dolegliwościami bólowymi dolnego odcinka kręgosłua; zawiera ytania dotyczące: nasilenia bólu, samodzielności,

3 306 Hygeia Public Health 2017, 52(3): odnoszenia rzedmiotów, chodzenia, siedzenia, stania, sania, życia towarzyskiego, aktywności seksualnej oraz odróżowania. Odowiedzi na ytania (skala 0-5) ozwalają sklasyfikować, jak bardzo ograniczone jest funkcjonowanie chorego odczas wykonywania oszczególnych czynności. Zbiorczy wynik rzedstawia się w skali unktowej (0-50 kt.) lub w skali rocentowej (0-100%), gdzie : 0-20% nieełnosrawność minimalna, 21-40% umiarkowana, 41-60% duża, 61-80% acjent okaleczony, % acjent leżący; wizualno-analogową skalę bólu (Visual Analog Scale VAS) określa subiektywne odczucie bólu w danej chwili; acjent oznacza nasilenie bólu od 0 zuełny brak bólu, do 10 najsilniejszy wyobrażalny ból. Wyniki Wyniki uzyskane za omocą kwestionariusza wskazują, że zarówno w gruie kobiet, jak i mężczyzn w gruie badanej (z zaburzeniami deresyjnymi) i kontrolnej, wystąiła istotna orawa w zakresie funkcjonowania badanych odczas wykonywania oszczególnych czynności o zastosowanej rehabilitacji. Takiej istotności nie zaobserwowano jedynie w gruie badanej (osoby z zaburzeniami deresyjnymi) wśród osób zamieszkałych na wsi, u których dolegliwości bólowe ze strony kręgosłua L-S wystęowały nie dłużej niż 4 lata. Również częstotliwość korzystania z rehabilitacji w obu gruach istotnie wływała na orawę funkcjonowania chorych o zastosowanej rehabilitacji (tab. I). Wyniki uzyskane za omocą kwestionariusza RMDQ wskazują, że zarówno w gruie badanej (osoby z zaburzeniami deresyjnymi), jak i w gruie kontrolnej, istotnie zmniejszył się stoień nieełnosrawności o zastosowanej rehabilitacji. Jedynie nie odnotowano takiej istotności w gruie badanej wśród kobiet, osób zamieszkałych na wsi, jak i tych u których dolegliwości bólowe wystęowały onad 10 lat i które korzystały z rehabilitacji tylko raz w roku (tab. I). Przerowadzone badania ze omocą skali VAS wykazały, że na stoień subiektywnego odczuwania bólu u osób z zesołem bólowym kręgosłua L-S nie wływały istotnie istniejące zaburzenia deresyjne. Jednak zastosowanie rehabilitacji wływało istotnie na zmniejszenie odczuwania dolegliwości bólowych wśród kobiet, jak i mężczyzn. Również czas trwania dolegliwości bólowych ze strony kręgosłua L-S, jak i częstotliwość korzystania z rehabilitacji istotnie wływał na zmniejszenie odczuwania dolegliwości bólowych. Jedynie tylko u osób mieszkających na wsi w gruie badanej (z istniejącymi zaburzeniami deresyjnymi) zastosowana rehabilitacja nie włynęła istotnie na zmniejszenie odczuwana dolegliwości bólowych (tab. I). W orównaniu do gruy kontrolnej stan acjentów rzed rehabilitacją był orównywalny, jak w gruie badanej (: =0,53; RMDQ: =0,22). Dolegliwości bólowe odczuwane w gruie badanej były orównywalne, jak w gruie kontrolnej (VAS: =0,84). Stan acjentów o rehabilitacji w gruie badanej był istotnie gorszy niż w gruie kontrolnej (: =0,01; RMDQ: <0,001). Dolegliwości bólowe odczuwane w gruie badanej i kontrolnej były orównywalne (VAS: =) (tab. II). W gruie kontrolnej o zastosowanej rehabilitacji nie odnotowano żadnej osoby, która kwalifikowałaby się do dużego stonia nieełnosrawności (wg wyników kwestionariusza ) lub średniego (wg RMDQ), a odnotowano znaczący wzrost liczby osób z minimalnym stoniem nieełnosrawności (wg ) lub brakiem nieełnosrawności (wg RMDQ). Uzyskane wyniki, zarówno rzy zastosowaniu kwestionariusza, jak i RMDQ wskazały, że zastosowana rehabilitacja u osób z zesołem bólowym kręgosłua L-S, ale bez obecności zaburzeń deresyjnych, włynęła istotnie (<0,001) na orawę w zakresie funkcjonowania badanych odczas wykonywania oszczególnych czynności, co sowodowało zmniejszenie stonia nieełnosrawności. Takiej zależności nie odnotowano w gruie badanej (>0,05), gdzie istniejące zaburzenia deresyjne mimo rowadzonej rehabilitacji nie sowodowały takiej orawy w funkcjonowaniu chorych, jaką odnotowano w gruie kontrolnej. W gruie badanej zarówno rzed rehabilitacją, jak i o rehabilitacji były osoby, które należało zakwalifikować jako acjenta okaleczonego lub z dużym stoniem nieełnosrawności (wg ) lub z wysokim czy średnim stoniem nieełnosrawności (wg RMDQ) (tab. III). Dyskusja Zesoły bólowe kręgosłua L-S są coraz częstszym roblemem XXI w. [5, 6]. Wraz ze wzrostem nieełnosrawności (z owodu dyskoatii) oraz towarzyszącym mu bólem kręgosłua obniża się jakość życia i ojawiają się zaburzenia o charakterze deresyjnym [11]. Jak odaje Pawłowska, Stubbs i ws., dolegliwościom tym wsółtowarzyszy zjawisko deresji. Osoby z rzewlekłymi bólami kręgosłua L-S charakteryzuje znacząco wyższy oziom deresji niż osoby zdrowe [7, 8]. Według badań Emslie, McKillo i ws., od 10 do 50% osób z rzewlekłym zesołem bólowym kręgosłua L-S, cieri na deresję [9, 10]. Pereira i ws. odkreślają, iż szczególną uwagę należy zwrócić na młode osoby dorosłe, u których stwierdzano w rzeszłości lub stwierdza się obecnie myśli i zachowania samobójcze, a także na osoby z wystęującymi aktualnie lub w rze-

4 Wolanin M i ws. Efekty rehabilitacji u osób w wieku lat z zesołem bólowym kręgosłua Tabela I. Ocena efektów rehabilitacji osób z zesołem bólowym kręgosłua L-S z towarzyszącymi zaburzeniami deresyjnymi i bez zaburzeń deresyjnych według łci, miejsca zamieszkania, czasu trwania dolegliwości, częstotliwości korzystania z rehabilitacji (M±SD) Table I. Effects of rehabilitation of atients with lower back ain syndrome with accomanying deressive disorders and without deressive disorders (M±SD) Test łeć /gender Parametr /Parameter Grua badana /Study grou Grua kontrolna /Control grou rzed rehabilitacją o rehabilitacji /after rehabilitation rzed rehabilitacją o rehabilitacji /after rehabilitation M SD M SD M SD M SD K /W 20,00 7,71 16,05 8,70 0,004 17,73 8,45 8,40 5,58 <0,001 M /M 22,73 9,18 14,45 7,27 <0,001 21,50 7,38 13,13 5,88 <0,001 Ogółem /Total 20,97 8,22 15,48 8,14 <0,001 19,68 8,01 10,84 6,13 <0,001 RMDQ K /W 8,85 4,59 7,85 5,77 0,210 6,53 3,62 2,73 1,62 0,001 M /M 8,64 4,97 5,36 4,13 <0,001 8,06 5,26 3,38 2,58 <0,001 Ogółem /Total 8,77 4,65 6,97 5,31 0,004 7,32 4,53 3,06 2,16 <0,001 VAS K /W 5,75 1,92 4,75 1,83 <0,001 5,13 2,20 3,33 1,45 0,002 miejsce zamieszkania /lace of residence M /M 6,36 2,06 4,36 1,91 <0,001 6,56 1,21 4,25 1,44 <0,001 Ogółem /Total 5,97 1,96 4,61 1,84 <0,001 5,87 1,88 3,81 1,49 <0,001 miasto /city 20,78 8,14 15,96 8,14 <0,001 19,56 9,00 10,94 6,48 <0,001 wieś /village 22,25 9,95 12,25 8, ,85 6,74 10,69 5,86 <0,001 RMDQ miasto /city 9,07 4,66 7,22 5,49 0,009 7,17 4,53 2,89 2,17 <0,001 wieś /village 6,75 4,65 5,25 4,03 0,103 7,54 4,72 3,31 2,21 0,001 VAS miasto /city 5,89 2,04 4,56 1,91 <0,001 6,06 1,89 4,06 1,47 <0,001 czas trwania dolegliwości /duration of illness wieś /village 6,50 1,29 5,00 1,41 0,103 5,62 1,89 3,46 1,51 <0,001 do 4 lat /u to 4 years 17,75 10,34 10,25 5,74 0,128 16,40 8,51 8,60 4,79 0, lat /5-10 years 20,22 5,33 11,78 4,21 21,50 6,67 10,50 6,69 <0,001 onad 10 lat /over 10 years 22,06 9,10 18,50 8,91 0,004 20,89 8,82 13,78 6,10 RMDQ do 4 lat /u to 4 years 9,25 4,79 6,50 4,04 0,010 5,10 4,15 2,70 2,26 0, lat /5-10 years 8,56 3,61 5,78 3,49 0,030 6,92 4,14 2,17 1,75 <0,001 onad 10 lat /over 10 years 8,78 5,28 7,67 6,32 0,193 10,33 4,18 4,67 1,80 0,001 VAS do 4 lat /u to 4 years 5,25 2,87 3,25 2,22 0,016 5,00 2,58 3,40 1,26 0,045 RMDQ VAS częstotliwość korzystania z rehabilitacji /frequency of using rehabilitation 5-10 lat /5-10 years 5,44 2,46 3,78 1,86 0,005 6,50 1,00 3,58 1,68 <0,001 onad 10 lat /over 10 years dwa razy w roku lub częściej /twice a year or more often 6,39 1,42 5,33 1,46 <0,001 6,00 1,66 4,56 1,33 0,001 23,20 6,83 17,67 7,22 19,47 9,59 11,35 7,00 <0,001 raz na rok /once a year 18,88 9,05 13,44 8,63 0,001 19,93 5,89 10,21 5,06 <0,001 dwa razy w roku lub częściej /twice a year or more often 9,40 4,91 7,20 4,93 0,022 7,88 5,06 3,24 2,44 <0,001 raz na rok /once a year 8,19 4,46 6,75 5,80 0,089 6,64 3,88 2,86 1,83 <0,001 dwa razy w roku lub częściej /twice a year or more often 6,13 1,51 4,80 1,52 0,002 6,00 2,12 3,94 1,60 <0,001 raz na rok /once a year 5,81 2,34 4,44 2,13 <0,001 5,71 1,59 3,64 1,39 <0,001 Tabela II. Różnice między wynikami uzyskanymi za omocą kwestionariusza, RMDQ i VAS rzed i o rehabilitacji w gruie badanej i kontrolnej Table II. Differences between, RMDQ and VAS questionnaires before and after rehabilitation in study and control grou Kwestionariusz /Questionnaire rzed rehabilitacją o rehabilitacji /after rehabilitation grua badana grua kontrolna grua badana grua kontrolna /study grou /control grou /study grou /control grou M±SD M±SD M±SD M±SD 20,97±8,22 19,68 ± 8,01 0,53 15,48±8,14 10,84±6,13 0,01 RMDQ 8,77±4,65 7,32±4,53 0,22 6,97±5,31 3,06±2,16 <0,001 VAS 5,97±1,96 5,87±1,88 0,84 4,61±1,84 3,81±1,49 NS

5 308 Hygeia Public Health 2017, 52(3): Tabela III. Zmiany stonia nieełnosrawności mierzone kwestionariuszem oraz RMDQ o zastosowanej rehabilitacji w gruie badanej i kontrolnej Table III. Changes in degree of disability by and RMDQ after rehabilitation in study and control grou Test Stoień nieełnosrawności /Degree of disability rzed rehabilitacją Grua badana /Study grou n=31 o rehabilitacji /after rehabilitation minimalny /minimum 3 8 rzed rehabilitacją Grua kontrolna /Control grou n=31 o rehabilitacji /after rehabilitation umiarkowany /moderate NS duży /large acjent okaleczony /disabled atient 4 1 RMDQ brak /lack niski /low NS średni /average wysoki /high <0,001 <0,001 szłości zaburzeniami nastroju, onieważ na odstawie licznych badań można oczekiwać, że wsółistniejąca deresja może zwiększyć ryzyko takich zachowań u acjentów z rzewlekłym bólem [3]. Według Lenart-Domki i ws., u wielu acjentów zaburzenia deresyjne wsółistniejące z rzewlekłym bólem nie są rozoznawane i właściwie leczone mimo, że wystęują często i mają negatywny wływ na srawność chorych w życiu codziennym. Zbyt rzadko wykorzystuje się działanie analgetyczne leków rzeciwderesyjnych w leczeniu rzewlekłych zesołów bólowych L-S w codziennej raktyce klinicznej [12]. Wang wskazuje na konieczność leczenia deresji u acjentów z bólami kręgosłua L-S, co może rzyczynić się do orawy jakości snu [13]. Według Turkiewicz-Maligranda odkrycie wływu i wzajemnych zależności między osobowością, tendencją do emocjonalnego reagowania w sytuacjach chorobowych oraz wływem tych zmiennych na ercecję bólu, może rzynieść konkretne wskazówki dotyczące całościowego leczenia i omocy osobom z zesołami bólowymi kręgosłua [14]. Toolski i ws. twierdzi, że deresja nasila się wraz z wiekiem i często towarzyszy zesołowi bólowemu kręgosłua L-S. Autorzy wskazują na konieczność równoczesnego leczenia sychologicznego osób z zesołem bólowym kręgosłua L-S, u których stwierdzono wsółistnienie deresji [15]. Tezę ta otwierdzają badania Rysiak i ws., którzy odkreślają rolę interdyscylinarnego leczenia bólu, które obejmuje odejście nie tylko fizyczne, ale także asekty sychiczne [2]. Według Szkutnik-Fiedler wczesna diagnoza deresji u acjenta z rzewlekłym bólem, ozwoliłaby odowiednio wcześnie zalecić acjentowi lek, który byłby skuteczny w leczeniu obu tych chorób [16]. Badania Tsuji z 2016 r. wskazują na konieczność badań rzesiewowych w kierunku wykrywania deresji u osób z bólami rzewlekłymi kręgosłua L-S [17]. Jak wykazały rzerowadzone badania rehabilitacja osób między 40 a 60 r.ż. jest skuteczna, zarówno w gruie osób z towarzyszącą deresją, jak i bez deresji. Niemniej jednak, efekty rehabilitacji osób z towarzyszącą deresją okazały się gorsze od efektów rehabilitacji osób bez towarzyszącej deresji. Można rzyuszczać, że to wsółistnienie deresji owoduje ogorszenie efektów rehabilitacji w gruie badanej. Wiele artykułów otwierdza fakt osłabienia efektów rehabilitacji osób z towarzysząca deresją. Ponadto wskazuje na rehabilitację, jako czynnik zmniejszający nasilenie deresji u osób z bólami odcinka szyjnego kręgosłua [18]. Masaż klasyczny w ołączeniu z masażem wibracyjnym unktów sustowych jest efektywną techniką, rzy wykorzystaniu której można osiągnąć złagodzenie objawów zesołu bólowego kręgosłua oraz towarzyszącego mu obniżenia nastroju u osób starszych [19]. Obecność zaburzeń deresyjnych może osłabić efekt rocedur medycznych, onieważ mają one wływ na: czynniki rozaalne, oś odwzgórzowo-rzysadkową i autonomiczny układ nerwowy. W badaniach Katon wykazano, że leczenie zaburzeń deresyjnych jest skutecznym sosobem działania w rzyadku, gdy towarzyszą one innej chorobie rzewlekłej [20]. Należy więc oszukiwać skutecznych metod rehabilitacji osób, nie tylko w rzyadku istnienia jednej choroby [21, 22], ale również w rzyadku wsółistnienia zaburzeń deresyjnych [18]. Wnioski Zastosowana rehabilitacja u osób w wieku lat z rozoznanym zesołem bólowym kręgosłua L-S była skuteczna zarówno w gruie osób z zaburzeniami deresyjnymi, jak i bez zaburzeń deresyjnych, jednakże istniejące zaburzenia deresyjne rawdoodobnie były czynnikiem zmniejszającym efekt rehabilitacji. Źródło finansowania: Praca nie jest finansowana z żadnego źródła. Konflikt interesów: Autorzy deklarują brak konfliktu interesów.

6 Wolanin M i ws. Efekty rehabilitacji u osób w wieku lat z zesołem bólowym kręgosłua Piśmiennictwo / References 1. Rysiak E, Jakubów P, Drągowski P i ws. Ocena nasilenia objawów deresyjnych u acjentów z bólem rzewlekłym niesecyficznym dolnego odcinka kręgosłua. Psychiatr Psychoter 2016, 12(2): Wasilewski D, Wojnar M, Chatizow J. Deresja a ból: ogólnoolskie badanie eidemiologiczne. Psychiatr Pol 2010, 44(3): Pereira A, Conwell Y, Gitlin MJ, Dworkin RH. Suicidal ideation and behavior associated with antideressant medications: imlications for the treatment of chronic ain. Pain 2014, 155(12): Mikołajczyk E, Jankowicz-Szymańska A, Janusz M, Bakalaz J. Wływ tradycyjnej fizjoteraii oraz metody Medical Taing na dolegliwości bólowe i stoień dysfunkcji acjentów z zesołem bólowym odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłua. Prz Med Uniw Rzesz Inst Leków 2012, 2: Kułak W, Kondzior D. Dyskoatia kręgosłua odcinka lędźwiowo-krzyżowego w korelacji z natężeniem bólu, deresją i akcetacją choroby. Probl Hig Eidemiol, 2010, 91(1): Czenczek-Lewandowska E, Przysada G, Brotoń K. Wływ rehabilitacji na stan funkcjonalny oraz dolegliwości bólowe acjentów z zesołem rzeciążeniowym kręgosłua. Prz Med Uniw Rzesz 2014, 3: Pawłowska B, Tarczyńska M, Gawęda K i ws. Symtoms of ankiety and deression in atients with chronic low back ain syndrome. Zdr Publ 2013, 123(2): Stubbs B, Koyanagi A, Thomson T, el al. The eidemiology of back ain and its relationshi with deression, sychosis, anxiety, slee disturbances, and stress sensitivity: Data from 43 low- and middle-income countries. Gen Hos Psychiatry 2016, 43: Emslie GJ, Kennard BD, Mayes TL, et al. Fluoxetine versus lacebo in reventing relase of major deression in children and adolescents. Am J Psychiatry 2008, 165(4), McKillo AB, Carroll LJ, Jones CA, Battié MC. The relation of social suort and deression in atients with chronic low back ain. Disabil Rehabil 2017, 39(15): Czaja E. Jakość życia acjentów z dyskoatią odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłua. Pielęg Neurol Neurochir 2012, 1(3): Lenart-Domka E, Bejer A, Probachta M. Zaburzenia deresyjne u acjentów rehabilitowanych z owodu rzewlekłego zesołu bólowego kręgosłua w odcinku L-S. Young Sort Science of Ukraine 2010, 14(3): Wang HY, Fu TS, Hsu SC, Hung CI. Association of deression with slee quality might be greater than that of ain intensity among outatients with chronic low back ain. Neurosychiatr Dis Treat 2016, 12: Turkiewicz-Maligranda A, Rymaszewska J. Lęk i deresja a odczuwany ból u osób z chorobą dyskową odcinka krzyżowo-lędźwiowego charakteryzujących się różnym stylem rzywiązania. Piel Zdr Publ 2012, 2(4): Toolski A, Sauła R, Toolska M i ws. Częstość wystęowania deresji u osób z zesołem bólowym dolnego odcinka kręgosłua. Zamojskie Studia Mat 2012, 1(35): Szkutnik-Fiedler D, Grześkowiak E, Wyrowski Ł. Ból rzewlekły i deresja. Farm Wsółcz 2014, 7: Tsuji T, Matsudaira K, Sato H, Vietri J. The imact of deression among chronic low back ain atients in Jaan. BMC Musculoskelet Disord 2016, 17(1): Chrzan S, Sauła R, Toolska M i ws. Wływ rehabilitacji na wystęowanie deresji u osób z bólami szyjnego odcinka kręgosłua. Zamojskie Studia Mat 2012, 1(35): Chochowska M, Marcinkowski JT, Rąglewska P, Babiak J. Masaż klasyczny i masaż wibracyjny unktów sustowych bólu w leczeniu zesołu bólowego kręgosłua z towarzyszącym mu obniżeniem nastroju u osób starszych. Probl Hig Eidemiol 2011, 92(3): Katon WJ. Eidemiology and treatment of deression in atients with chronic medical illness. Dialogues Cin Neurosci 2011, 13(1): Bojczuk T, Przysada G, Strzęek Ł. Wływ ćwiczeń leczniczych na wskaźniki jakości życia u acjentów z bólem dolnego odcinka kręgosłua. Prz Med Uniw Rzesz 2010, 1: Antczak A, Haor B, Głowacka M, Biercewicz M. Jakość życia acjentów z zesołem bólowym odcinka lędźwiowego kręgosłua o zastosowaniu leczenia sanatoryjnego doniesienie wstęne. Piel Zdr Publ 2014, 4(1):