Zeszyt nr 194 MATERIA Y I STUDIA. Model gospodarki polskiej ECMOD. Tatiana Fic Marcin Kolasa Adam Kot Karol Murawski Micha Rubaszek Magdalena Tarnicka

Transkrypt

1 Zeszy nr 194 MATERIA Y I STUDIA Model gospodarki polskiej ECMOD Taiana Fic Marcin Kolasa Adam Ko Karol Murawski Micha Rubaszek Magdalena Tarnicka N a r o d o w y B a n k P o l s k i Deparamen Analiz Makroekonomicznych i Srukuralnych

2 Model gospodarki polskiej ECMOD Maj 2005 Taiana Fic 1, Marcin Kolasa 2, Adam Ko 3, Karol Murawski 4, Michał Rubaszek 5, Magdalena Tarnicka 6 1 NBP, DAMS. Kierująca projekem. Adres do korespondencji: aiana.fic@mail.nbp.pl, 2 NBP, DAMS, 3 NBP, DAMS, 4 NBP, DAMS, 5 NBP, DAMS, 6 NBP, DAMS

3 Podziękowania Za sugesie i uwagi, zarówno do akualnej, jak i poprzednich wersji modelu auorzy dziękują: Piorowi Boguszewskiemu, Wojciechowi Charemzie, Adamowi Czyżewskiemu, Ryszardowi Kokoszczyńskiemu, Krzyszofowi Marczewskiemu, Wioldowi Orłowskiemu, Krzyszofowi Rybińskiemu, Krysynie Srzale, Piorowi Szpunarowi, Aleksandrowi Welfe, Leszkowi Zienkowskiemu, naczelnikom wydziałów zaangażowanych w prace nad modelem - Jakubowi Borowskiemu, Małgorzacie Golik, Grażynie Mierzejewskiej, Ewie Rzeszuek, Zbigniewowi Żółkiewskiemu, oraz Romanowi Sawińskiemu. Szczególne podziękowania auorzy składają Michałowi Gradzewiczowi, kóry współworzył poprzednią wersję modelu. Model nie miałby obecnego kszału, gdyby nie wkład Michała. Za pomoc w przygoowaniu opracowania auorzy dziękują Tomaszowi Kucińskiemu. Odpowiedzialność za ewenualne błędy ponoszą auorzy. 2

4 SPIS TREŚCI: STRESZCZENIE NIETECHNICZNE OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MODELU ECMOD METODOLOGIA KONSTRUKCJI ECMODU, METODOLOGIA PROGNOZ I SYMULACJI ECMOD ASPEKTY TEORETYCZNE MODUŁY MODELU ECMOD SFERA REALNA Srona podażowa Srona popyowa Spożycie indywidualne(gospodarsw domowych) Dochód do dyspozycji Nakłady na środki rwałe CENY I KOSZTY Wskaźnik CPI Deflaor PKB Płace Kurs waluowy Sopy procenowe SEKTOR ZEWNĘTRZNY Bilans płaniczy Handel zagraniczny Ekspor owarów i usług Impor owarów i usług Deflaor eksporu Deflaor imporu SEKTOR FINANSÓW PUBLICZNYCH Dochody SFP Wpływy z podaków pośrednich Wpływy z PIT Wpływy z CIT Wpływy ze składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowone Wpływy z ceł Wpływy z podaku od nieruchomości Wpływy z zysku NBP oraz pozosałe dochody Wydaki SFP Wydaki bieżące Wydaki na ransfery dla ludności Koszy obsługi długu Wydaki inwesycyjne, doacje dla przedsiębiorsw oraz pozosałe wydaki Deficy i dług publiczny SFP ANALIZY SYMULACYJNE REGUŁA POLITYKI PIENIĘŻNEJ REGUŁA POLITYKI FISKALNEJ WŁASNOŚCI PROGNOSTYCZNE MODELU- SYMULACJE WEWNĄTRZ I POZA PRÓBĄ IMPULS STOPY PROCENTOWEJ IMPULS KURSOWY IMPULS FISKALNY ZAKOŃCZENIE BIBLIOGRAFIA (WYBÓR)... 61

5 STRESZCZENIE NIETECHNICZNE Opracowanie zawiera opis wielorównaniowego modelu makroekonomicznego gospodarki polskiej ECMOD skonsruowanego na porzeby prowadzenia poliyki pieniężnej w Polsce. Poliyka bezpośredniego celu inflacyjnego zakłada, że w procesie podejmowania decyzji isoną rolę odgrywa ocena perspekyw inflacji, a w ym projekcja inflacji. Znaczenie prognoz we spółczesnej poliyce monearnej znajduje odzwierciedlenie w słowach prezesa Rezerwy Federalnej, Alana Greenspana Implici in any moneary policy acion or inacion is an expecaion of how he fuure will unfold, ha is, a forecas [Greenspan, 2002]. Modele makroekonomiczne sysemayzują myślenie o złożonej rzeczywisości gospodarczej i pozwalają na idenyfikację czynników isonych dla wyjaśnienia mechanizmów funkcjonowania gospodarki w przyszłości. Model ECMOD skonsruowany zosał w celu sporządzania prognoz wszyskich kluczowych kaegorii makroekonomicznych przede wszyskim inflacji, a akże PKB i jego składowych i wielu innych zmiennych ważnych z punku widzenia prowadzenia poliyki monearnej. Drugim celem, na porzeby kórego zbudowano ECMOD, jes przeprowadzanie symulacji, umożliwiających kwanyfikację skukόw poliyki gospodarczej oraz egzogenicznych szoków na główne wielkości makroekonomiczne. Filozofia konsrukcji modelu ECMOD opiera się na dążeniu do odzwierciedlania procesów makroekonomicznych zaobserwowanych w Polsce w okresie próby, a jednocześnie odwołuje się w opisie funkcjonowania gospodarki do dorobku współczesnej makroekonomii. W efekcie model łączy w sobie zarówno informacje z danych empirycznych jak i zależności o charakerze eoreycznym i należy do klasy modeli hybrydowych. Podobnie jak większość modeli wykorzysywanych w bankach cenralnych w procesie prowadzenia poliyki pieniężnej, podsawy eoreyczne modelu obejmują zarówno elemeny klasyczne, jak i keynesowskie. W krókim okresie ścieżka rozwoju gospodarki deerminowana jes głównie przez elemeny popyowe, w długim okresie rolę odgrywają czynniki uożsamiane ze sroną podażową gospodarki. Model opisuje gospodarkę w posaci zbliżonej do sposobu ujmowania makroprocesów w rachunkach narodowych. W modelu można wyróżnić sześć ypów podmioów: 4

6 gospodarswa domowe, przedsiębiorswa, pośredników finansowych, władze monearne, władze fiskalne oraz zagranicę. Poniższy schema ilusruje srukurę modelu ECMOD w sposób modułowy. Schem. 1 Moduły modelu ECMOD. SFERA REALNA Produk poencjalny PKB (konsumpcja, akumulacja, saldo handlu zagranicznego) Luka popyowa Pracujący Luka na bezrobociu (odchylenie sopy bezrobocia od NAWRU) CENY I KOSZTY Inflacja bazowa Deflaor PKB Płace Kurs waluowy ECMOD SEKTOR ZEWNĘTRZNY Ekspor Impor Deflaoreksporu Deflaor imporu SEKTOR FINANSÓW PUBLICZNYCH Dochody Wydaki Deficy Dług REGUŁY Reguła poliyki pieniężnej Reguła poliyki fiskalnej Źródło: Opracowanie własne. ECMOD jes modelem kwaralnym i liczy ponad 100 równań. Paramery równań behawioralnych są w większości przypadków esymowane, dokonuje się akże ich kalibracji. Model obejmuje próbę 1995q1-2004q4. Z uwagi na z definicji upraszczające odwzorowanie rzeczywisości w modelach, w procesie przygoowania projekcji ważną rolę odgrywają oceny eksperów. Dlaego eż jednym z kryeriów moywujących budowę modelu było sworzenie ram gwaranujących spójność prognoz uzyskiwanych zarówno wewnąrz, jak i poza modelem. W efekcie uzyskuje się w pełni zinegrowaną prognozę będącą efekem współpracy modelu i eksperów. W opracowaniu zaprezenowano meodologię konsruowania makromodelu, sporządzania prognoz i symulacji, dokonano przeglądu jego kluczowych równań oraz przedsawiono wyniki symulacji reakcji gospodarki na rzy sandardowe impulsy: impuls sopy procenowej, impuls kursu waluowego oraz impuls fiskalny. 5

7 1 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MODELU ECMOD Klasa, posać i sopień szczegółowości modeli konsruowanych na porzeby poliyki pieniężnej warunkowane są ich celami aplikacyjnymi. Wielorównaniowy model makroekonomiczny gospodarki polskiej ECMOD skonsruowany zosał w celu sporządzania prognoz oraz przeprowadzania analiz symulacyjnych. Prognozowanie sanowi warunkową względem danego punku w czasie ocenę przyszłego przebiegu zdarzeń w gospodarce. Z uwagi na rozłożony w czasie mechanizm ransmisji przebieg przyszłego rozwoju gospodarczego jes deerminowany oraz deerminuje bieżące decyzje poliyki makroekonomicznej. Przeprowadzenie symulacji umożliwia kwanyfikację skukόw różnych poliyk gospodarczych oraz egzogenicznych szoków na wielkości makroekonomiczne. Kszał modelu moywowały rzy kryeria. Po pierwsze, model powinien dosarczać kompleksowego obrazu mechanizmów funkcjonowania gospodarki, zn. przedmioem zaineresowania nie powinna być jedna wybrana zmienna, wycinek gospodarki, czy eż równowaga cząskowa, lecz pewien zesaw zmiennych w możliwie pełny sposób opisujących rzeczywisość gospodarczą. Po drugie, model winien umożliwiać sformułowanie spójnego opisu procesów w gospodarce, przy czym opis en powinien być spójny zarówno wewnęrznie, jak i zewnęrznie. Spójność wewnęrzna oznacza, że zależności w modelu wzajemnie się dopełniają, naomias spójność zewnęrzna gwaranuje, iż obraz gospodarki wynikający z modelu odzwierciedla rzeczywisy przebieg makroprocesów w gospodarce polskiej. Po rzecie, z uwagi na z definicji upraszczające odwzorowanie rzeczywisości model powinien umożliwiać uwzględnianie informacji spoza modelu (korek eksperckich) w sposób gwaranujący spójność przyszłych przebiegów wszyskich zmiennych. ECMOD jes modelem kwaralnym o srukurze obejmującej wszyskie główne makrokaegorie gospodarki inflację, PKB i jego składowe, płace, pracujących, kurs waluowy, kaegorie fiskalne, ec. Inegralnym elemenem modelu jes akywna, czyli reagująca na zmiany w gospodarce, poliyka pieniężna 1. 1 Reguła Taylora jes nominalnym mechanizmem sabilizującym zachowanie modelu w długim okresie. W krókim i średnim okresie ścieżka sóp procenowych może być wyznaczana na podsawie reguły Taylora (doyczy o m.in. symulacji, w kórych analizowane są scenariusze o niższym prawdopodobieńswie realizacji lub nawe scenariusze konrfakycze) lub oczekiwań rynkowych (doyczy o m.in. prognoz opisujących najbardziej prawdopodobny przebieg zdarzeń). (Por. 3.1) 6

8 ECMOD jes modelem średniej wielkości składa się na niego ok. 100 rόwnań, w ym ok. 15 behawioralnych 2. Dzięki emu model jes wysarczająco szczegółowy, by można było prognozować i analizować zachowanie isonych kaegorii makroekonomicznych, naomias z drugiej srony model pozosaje przejrzysy, co zapewnia prosoę jego obsługi i uławia komunikację wyników. 3 Posać i cechy charakerysyczne modelu warunkowane są porzebami analiycznobadawczymi z punku widzenia prowadzenia poliyki pieniężnej w ramach sraegii bezpośredniego celu inflacyjnego. Kwaralne projekcje makroekonomiczne 4 są warianowymi prognozami gospodarki warunkowanymi różnymi ścieżkami sóp procenowych przy założeniu oczekiwanych realizacji zmiennych egzogenicznych. Zasadniczo sporządzane są co najmniej dwa wariany projekcji przy sopach procenowych oczekiwanych przez rynek oraz przy sałych sopach procenowych. Warian sóp procenowych oczekiwanych przez rynek uożsamiany jes z najbardziej prawdopodobnym scenariuszem przebiegu rozwoju gospodarczego, naomias scenariusz sałych sóp procenowych ma charaker informacyjny co sałoby się w gospodarce, gdyby sopy procenowe pozosały niezmienione. Analizy symulacyjne naomias przygoowywane są w celach idenyfikacji znaczenia poszczególnych kanałów ransmisji w gospodarce oraz reakcji gospodarki na wybrane impulsy (szczegółowo analizowane są np. kanał kursu waluowego, kanał sopy procenowej, reakcja gospodarki na różne poliyki fiskalne), model sanowi akże narzędzie umożliwiające przeprowadzanie bardziej złożonych analiz (doyczących np. ekwiwalencji poliyki pieniężnej i fiskalnej, scenariuszy zagrożeń przekroczenia progów osrożnościowych długu w relacji do PKB i innych). Filozofia konsrukcji modelu ECMOD opiera się na dążeniu do odzwierciedlania procesów makroekonomicznych w Polsce obserwowanych w okresie próby ak, by możliwie dobrze łumaczyć ich wzajemne relacje i przewidywać przyszły przebieg, a jednocześnie odwoływać się w opisie funkcjonowania gospodarki do dorobku współczesnej makroekonomii. Dopasowanie do danych jes esem empirycznym przyjmowanej eorii ekonomicznej w przypadku Polski i w konsekwencji może sanowić o jakości własności prognosycznych modelu, naomias zakorzenienie modelu w eorii ekonomii służy 2 Według sandardowych kaegorii w lieraurze ECMOD mόgłby zosać zakwalifikowany do klasy dużych modeli makroekonomerycznych, jednakże w porόwnaniu do modeli używanych w innych insyucjach (np. FRB US 300 rόwnań) można przyjąć, że jes o model średniej wielkości. 3 Isoność przejrzysości modeli wykorzysywanych dla porzeb poliyki pieniężnej wymienia akże C. Walsh w Transparency in Moneary Policy, Federal Reserve Bank of San Francisco Economic Leer (2001). 4 Prognozy sporządzane są w ieracji z eksperami. Meodologię sporządzania prognoz bardziej szczegółowo przedsawiono w części

9 objaśnieniu mechanizmów funkcjonowania gospodarki, zgodnie z kórymi inerpreowane są wyniki prognoz i symulacji. W efekcie, zgodnie z klasyfikacją Pagana (2001) 5, ECMOD należy do klasy modeli hybrydowych łączących w sobie eorię z informacją zawarą w próbie. Zasadniczo Pagan wyodrębnia kilka klas modeli różniących się sopniem spójności eoreycznej i empirycznej - w skrajnych przypadkach posać modelu w pełni zaczerpnięa zosaje z isniejącej eorii ekonomicznej lub, w przeciwnym przypadku, ma charaker modelu saysycznego. Pośrodku koninuum modeli rozpięego między modelami czyso eoreycznymi i modelami czyso empirycznymi znajdują się modele hybrydowe. Większość modeli wykorzysywanych w bankach cenralnych w procesie prowadzenia poliyki pieniężnej ma charaker modeli hybrydowych 6, w kórych długookresowe zależności (seady sae) bazują na eorii ekonomii, naomias dososowania krókookresowe są warunkowane specyficznymi cechami poszczególnych gospodarek. Konsrukcja modelu ECMOD jes zbliżona do modeli sosowanych w bankach Europejskiego Sysemu Banków Cenralnych 7. W abeli 1 zesawiono podsawowe charakerysyki modeli sosowanych do prognozowania inflacji w bankach ESBC. Tab. 1 Analiza porównawcza podsawowe charakerysyki modelu ECMOD na le modeli ESBC. ECMOD Modele ESBC (dominujące podejście) Srukura modelu Model popyowo-podażowy króki okres - elemeny popyowe długi okres - elemeny podażowe króki okres - elemeny popyowe, długi okres - elemeny podażowe srona podażowa - funkcja produkcji Cobb-Douglas Cobb-Douglas, CES - liczba dóbr - czynniki produkcji srona popyowa inflacja 1 kapiał, praca w ujęciu wg rachunków narodowych, zn. modelowane są konsumpcja, akumulacja, saldo handlu zagranicznego modeluje się kilka wskaźników cen: CPI, deflaor PKB, deflaory eksporu i imporu. Inflacja modelowana jes na podsawie eorii koszowej (mark-up) 1 kapiał, praca w ujęciu wg rachunków narodowych zwykle modeluje się deflaor PKB, deflaory komponenow PKB. Dominującą eorią jes eoria koszowa. 5 Por. A. Pagan, Repor on modelling and forecasing a he Bank of England, BoE, mimeo, Por. akże dyskusja w R. Kokoszczyński, B. Kłos Modelowanie i prognozowanie w nowej kadencji RPP problemy i propozycje ich rozsrzygnięcia, NBP, noaka, Pagan rozróżnia dwa rodzaje modeli hybrydowych modele hybrydowe I i II rodzaju. 6 Modele hybrydowe I lub II rodzaju sosują np. EBC, FRB US, Bank of England, Bundesbank. 7 Szerzej n. modeli wykorzysywanych przez Europejski Sysem Banków Cenralnych do prognozowania inflacji por. B. Kłos, R. Kokoszczyński, T. Łyziak, J. Przysupa, E. Wróbel, Modele srukuralne w prognozowaniu inflacji w Narodowym Banku Polskim, Maeriały i Sudia 180, NBP,

10 Poliyka pieniężna -kanały ransmisji sopy procenowej ak ak - kosz kredyu ak ak - koszu kapiału ak ak kursowy ak ak mająkowy ak ak cash-flow nie ak Poliyka fiskalna kaegorie liczba kaegorii wydaków liczba kaegorii dochodów Reguły poliyki makroekonomicznej 9 uwzględnia się m.in. ransfery dla ludności, wydaki bieżące, inwesycyjne (por. cz. 2.4) Dane ze sprawozdań z wykonania usawy budżeowej 14 wyróżnia się m.in. podaki pośrednie, bezpośrednie (por. cz. 2.4) Dane ze sprawozdań z wykonania usawy budżeowej 3-22 sopień szczegółowości warunkowany dosępnymi danymi 4 26 sopień szczegółowości warunkowany dosępnymi danymi Poliyka pieniężna sopa procenowa endogeniczna - w celach analizy symulacyjnej włączana jes reguła Taylora egzogeniczna - w wariancie wyjściowym prognozy sopy procenowe są zgodne z oczekiwaniami rynkowymi w większości przypadków egzogeniczna (w srefie euro poliyka pieniężna ma charkeer egzogeniczny względem banków narodowych) w celach analizy własności modeli włączana jes reguła Taylora sprzężona z agregaami srefy euro Poliyka fiskalna reguła opara na deficycie reguła opara na deficycie reguła działa poprzez efekywną sawkę podaku PIT oraz składki społeczne płacone przez przedsiębiorców reguła działa poprzez podaki bezpośrednie Źródło: Opracowanie własne na podsawie 1/ WGEM repor on he ESCB s srucural economeric models: overview repor, 2003; 2/ A. Pagan, Wha is a good model for he cenral bank o use?, Z uwagi na zmiany zachodzące w gospodarce oraz rozwój eorii ekonomii i meod makromodelowania prace nad modelem powinny mieć charaker ciągły. Tzn. zmianom, kóre zachodzą w gospodarce oraz ewolucji meod makromodelowania owarzyszyć powinna ciągła akualizacja modelu i dlaego żadna jego wersja nie powinna być rakowana jako osaeczna. Opracowanie składa się z czerech części. W części I przedsawiono meodologię konsrukcji, sposób sporządzania prognoz i symulacji, oraz podsawy eoreyczne modelu ECMOD. Przedmioem części II jes przegląd równań modelu - poszczególne równania zaprezenowane zosały w ujęciu modułowym: kolejno omówiono sferę realną, ceny i koszy, 9

11 sekor zewnęrzny oraz sekor finansów publicznych. Część III poświęcono analizom symulacyjnym przedsawiono wyniki symulacji reakcji gospodarki na rzy sandardowe impulsy: impuls sopy procenowej, impuls kursu waluowego oraz impuls fiskalny. Część IV zawiera podsumowanie. 1.1 METODOLOGIA KONSTRUKCJI ECMODU, METODOLOGIA PROGNOZ I SYMULACJI Model ECMOD esymowany jes na danych kwaralnych odsezonowanych meodą TRAMO/SEATS. Próba obejmuje okres od I kwarału 1995 do IV kwarału W modelu zasosowano powszechne w prakyce modelowania makroekonomerycznego podejście analizy koinegracji. Umożliwia ono rozróżnienie pomiędzy długo- i krókookresowym zachowaniem badanych makrokaegorii. Relacje koinegrujące odpowiadają zależnościom długookresowym, naomias dynamikę krókookresową sandardowo opisują bieżące oraz opóźnione warości przyrosów zmiennych wchodzących w skład relacji koinegrującej, a akże inne zmienne egzogeniczne. Króki opis analizy koinegracji zamieszczono w aneksie 4. Poszczególne równania esymowane są odrębnie, co bezpośrednio warunkowane jes dużym sopniem szczegółowości modelu oraz ograniczoną długością polskich szeregów czasowych. Relacje długookresowe szacowane były z wykorzysaniem meod MNK, zmodyfikowanej MNK oraz Johansena. Paramery równań są w wiekszości przypadków esymowane, nie wyklucza się jednak ich kalibracji. Przy esymacji i kalibracji równań kierowano się rzema kryeriami: ich własnościami symulacyjnymi, własnościami prognosycznymi oraz jakością dopasowania równań do danych hisorycznych. Na podsawie modelu sporządzane są średniookresowe prognozy makroekonomiczne (na osiem-jedenaście kwarałów wprzód, w zależności od kwarału sporządzania prognozy) Przy sporządzaniu prognoz z modelu, isoną rolę odgrywają oceny eksperόw. Eksperci wyznaczają ścieżki zmiennych egzogenicznych wraz z owarzyszącą im niepewnością oraz formułują oceny co do kszałowania się wybranych zmiennych endogenicznych (głównie podsawowych kaegorii rachunków narodowych) w okresie 8 Od momenu rozpoczęcia prac nad modelem (czyli od luego 2003) dokonano już dwukronej reesymacji /respecyfikacji modelu. 10

12 prognozy. Model jes rozwiązywany i nasępnie dokonywane jes uzgodnienie informacji z modelu z ocenami eksperckimi meodą ieracyjną model-eksperci. Oznacza o, że prognoza z modelu poddawana jes ocenie eksperckiej, nasępnie koreky eksperów wprowadzane są do modelu i procedurę powarza się do momenu uzyskania zbieżności. Bardziej rozbudowany opis meody ieracyjnej model-eksperci można znaleźć w aneksie 2. Prognoza inflacji CPI powsaje poprzez złożenie inflacji bazowej prognozowanej z modelu oraz eksperckich prognoz cen żywności i paliw, przy czym w celu wyeliminowania wpływu wsrząsów związanych z cenami żywności, w horyzoncie projekcji waga ego komponenu maleje do zera (szerzej zosało o omówione w części poświęconej inflacji). Dla porzeb poliyki pieniężnej większość symulacji przeprowadzana jes w okresie prognozy i ma charaker symulacji poza próbą (ou-of-sample), raczej niż wewnąrz próby (insample). Punk wyjścia dla symulacji sanowi prognoza, czyli najbardziej prawdopodobny przebieg wybranych kaegorii makroekonomicznych w przyszłości, uzyskana w sposób opisany powyżej 9. Nasępnie definiowana jes ścieżka zmiennej lub zmiennych, warunkowo względem kórych przeprowadza się symulację. Reakcja zmiennych makroekonomicznych będących przedmioem zaineresowania zosaje wyznaczona poprzez rozwiązanie modelu, przy czym na ym eapie nie nasępuje już powórna ingerencja eksperów w kszałowanie się zmiennych endogenicznych. W szczególności, po wyznaczeniu prognozy przy najbardziej prawdopodobnej ścieżce krókoerminowych sóp procenowych, oceny eksperckie nie mają już wpływu na projekcję, czyli rozwiązanie modelu przy założeniu sałych sóp procenowych. Tak więc różnica pomiędzy prognozą a projekcją sanowi odzwierciedlenie mnożników modelu. Isonym ograniczeniem przy przeprowadzaniu symulacji są poencjalne zależności pomiędzy zmiennymi egzogenicznymi modelu. W szczególności, przy silnym zaburzeniu niekórych zmiennych egzogenicznych nieuprawnione jes założenie o niezmienionym przebiegu pozosałych zmiennych egzogenicznych (np. silnej korekcie oczekiwanego empa wzrosu gospodarczego u głównych parnerów handlowych Polski powinna owarzyszyć zmiana cen zewnęrznych). Możliwość przeprowadzenia ego ypu symulacji uwarunkowana jes zdolnością eksperów do łącznego i spójnego zaburzania kilku zmiennych egzogenicznych. 9 Oceny eksperów doyczą najbardziej prawdopodobnego scenariusza rozwoju wydarzeń w przyszłości, a nie np. scenariusza warunkowanego założeniem sałych sóp procenowych (projekcja). 11

13 1.2 ECMOD ASPEKTY TEORETYCZNE ECMOD ma charaker modelu popyowo-podażowego. W krókim okresie ścieżka rozwoju gospodarki deerminowana jes głównie przez elemeny popyowe, z uwzględnieniem inercji i szywności. Wraz z wydłużaniem się horyzonu analizy, większą rolę odgrywają czynniki uożsamiane ze sroną podażową gospodarki. Model opisuje gospodarkę w posaci zbliżonej do sposobu ujmowania makroprocesów w rachunkach narodowych. Jednocześnie od srony insyucjonalnej w modelu można wyróżnić sześć ypów podmioów: gospodarswa domowe, przedsiębiorswa, pośredników finansowych, władze monearne, władze fiskalne oraz zagranicę. Gospodarswa domowe uzyskują dochody w posaci wynagrodzenia za pracę świadczoną na rzecz przedsiębiorsw, świadczeń socjalnych od rządu oraz ransferów z zagranicy. Od uzyskanych dochodów gospodarswa domowe odprowadzają podaek PIT oraz składki na ubezpieczenia zdrowone i emeryalne i z pozosałego dochodu (dochód do dyspozycji) nabywają dobra produkowane zarówno w kraju, jak i imporowane z zagranicy. W decyzjach o wysokości konsumpcji gospodarswa domowe uwzględniają możliwość subsyucji międzyokresowej. Przedsiębiorswa są producenami dóbr sprzedawanych na rynek krajowy oraz za granicę. W procesie produkcyjnym wykorzysują dwa czynniki produkcji - kapiał oraz pracę, przy czym przy usalaniu poziomu produkcji (oraz nakładów inwesycyjnych) przedsiębiorswa kierują się zasadą maksymalizacji zysku, zgodnie z kórą krańcowy produk kapiału przyrównywany jes do realnego koszu jego użykowania. Od dochodów uzyskanych ze sprzedaży dóbr przedsiębiorswa odprowadzają do budżeu podaek CIT. Władze fiskalne uzyskują przychody z podaków, a nasępnie dokonują ich redysrybucji na emeryury i reny, świadczenia socjalne dla osób bezrobonych, subsydia dla przedsiębiorsw oraz inne. Uzyskane dochody rząd wydakuje również na zakup dóbr konsumpcyjnych i inwesycje. W celu sfinansowania ewenualnych deficyów pańswo zaciąga dług, od kórego płaci odseki. Władze monearne serują poziomem nominalnych sóp procenowych w celu zapewnienia realizacji celu inflacyjnego. Pośrednicy finansowi dokonują ransakcji zakupu i sprzedaży walu na podsawie oceny arakcyjności gospodarki polskiej względem jej głównych parnerów handlowych oraz oczekiwań doyczących jej przyszłego rozwoju (w szczególności możliwości wykorzysania 12

14 funduszy unijnych). Pośrednicy finansowi są również elemenem kanału ransmisji poliyki sóp banku cenralnego na oprocenowanie udzielanych kredyów. Zagranica dosarcza dóbr nabywanych przez podmioy krajowe oraz jes jednocześnie poencjalnym nabywcą dóbr produkowanych w kraju. W modelu nie wyprowadza się wpros warunków opymalizujących decyzje podmioów przy zadanych ograniczeniach. Relacje pomiędzy wyżej wymienionymi podmioami określają kszał procesów makroekonomicznych w gospodarce. Zarówno srona podażowa, jak i popyowa są modelowane w posaci explicie. W długim okresie produk poencjalny deerminowany jes przez funkcję produkcji, czyli powsaje poprzez połączenie nakładu pracy i kapiału przy egzogenicznie zadanym poziomie echnologii (łącznej wydajności czynników wywórczych). Z posacią funkcji produkcji łączy się bezpośrednio popy na poszczególne czynniki produkcji. Popy na pracę modelowany jes poprzez odwrócenie funkcji produkcji, przy czym dodakowo wpływają na niego czynniki demograficzne oraz koszy pracy. Pożądany zasób kapiału określony jes przez warunek maksymalizacji zysków, spójny z przyjęą funkcją produkcji. Fakyczny zasób kapiału sopniowo zbiega do poziomu pożądanego poprzez nakłady na środki rwałe, przy czym zarówno dososowanie, jak i proces przemiany nakładów w mająek produkcyjny są rozłożone w czasie. Pozwala o uwzględnić z jednej srony koszy dososowania kapiału, z drugiej naomias opóźnienia pomiędzy poniesionym nakładem a uworzeniem efekywnego zasobu kapiału (ime o build). Ze względu na szywności nominalne, czyli opóźnienia w procesach dososowawczych, o poziomie PKB w krókim okresie decyduje zagregowany popy: spożycie (indywidualne i zbiorowe), akumulacja (nakłady na środki rwałe oraz przyros zapasów) oraz saldo handlu zagranicznego (ekspor pomniejszony o impor). Spożycie indywidualne deerminowane jes przez dochód do dyspozycji gospodarsw domowych oraz zasób mająku. Dochody do dyspozycji składają się głównie z funduszu płac, dochodów z działalności na własny rachunek, dochodów z własności oraz przepływów neo z sekora finansów publicznych oraz zagranicy. Na mająek składają się rzy główne zmienne zasobowe modelu: kapiał, dług publiczny oraz akywa zagraniczne neo. W krókim okresie gospodarswa domowe dokonują subsyucji międzyokresowej, uzależniając bieżący poziom konsumpcji od wysokości sopy procenowej. O nakładach na środki rwałe decyduje pożądany poziom kapiału, wyznaczany przez akualny popy oraz kosz użykowania kapiału. Ponado uwzględniono efek akceleraora 13

15 finansowego, czyli zależność zdolności akumulacyjnej przedsiębiorsw od ich syuacji finansowej, oraz czynniki koszowe (ceny ropy). Przyros zapasów uzależniony jes naomias od poziomu akywności gospodarczej. Ekspor w długim okresie wyznaczony jes poprzez poziom produku poencjalnego oraz relację cen eksporu do cen produkcji krajowej. W krókim okresie isoną deerminaną eksporu jes popy zewnęrzny. Funkcja imporu ma posać analogiczną do funkcji eksporu: w długim okresie impor zależy od produku poencjalnego oraz relacji cen imporu do cen produkcji krajowej, w krókim okresie naomias decyduje o nim bieżący poziom akywności gospodarczej. Poencjalny nakład pracy deerminowany jes przez czynniki demograficzne i srukuralne, czyli liczbę osób akywnych zawodowo, skorygowanych o sopę bezrobocia NAWRU (Non-Acceleraing Wage Rae of Unemploymen), uożsamianego z bezrobociem srukuralnym. W krókim okresie może zaisnieć luka pomiędzy fakyczną sopą bezrobocia a sopą NAWRU oraz korespondująca z nią luka popyowa, zdefiniowana jako różnica pomiędzy fakycznym produkem a produkem poencjalnym (spójnym z funkcją produkcji i poencjalnym nakładem pracy). Obie luki wpływają na kszałowanie się płac i cen. W długim okresie płace nominalne dososowują się do wydajności pracy i zmian cen, z uwzględnieniem ograniczeń w posaci maeriałowych koszów produkcji. Oprócz szywności realnych i nominalnych, jednym z czynników decydujących o ym, że poziom płac odbiega od poziomu wynikającego z wydajności pracy jes luka na bezrobociu. W syuacji, gdy fakyczne bezrobocie jes wyższe do sopy bezrobocia NAWRU, siła przeargowa pracowników jes relaywnie słaba, co zmniejsza presję na wzros wynagrodzeń. Analogiczna syuacja ma miejsce w syuacji, gdy bezrobocie jes niższe od sopy NAWRU wówczas presja na wzros płac jes wyższa niż wynikałoby o ze zmian wydajności pracy. Poziom cen w długim okresie deerminowany jes przez koszy produkcji, reprezenowane przez jednoskowe koszy pracy oraz ceny imporu. W krókim okresie na inflację wpływa bieżący poziom akywności gospodarczej mierzony luką popyową oraz wsrząsy podażowe reprezenowane przez egzogenicznie zadane zmiany cen żywności i paliw. Długookresowa ścieżka kursu waluowego spójna jes z eorią paryeu siły nabywczej. Odchylenia kursu od długookresowej ścieżki zależą od dysparyeu realnych sóp procenowych w Polsce i za granicą oraz poziomu akywów zagranicznych neo, a akże od premii za ryzyko. 14

16 Sekor finansów publicznych poprzez poliykę wydaków (spożycie zbiorowe, ransfery, subwencje) oraz dochodów (sawki podakowe) wpływa zarówno na sferę realną, jak i nominalną. Uproszczony schema zależności w modelu ECMOD przedsawiono na Rys Rys. 1 Uproszczony schema zależności między zmiennymi w modelu ECMOD Ooczenie zewnęrzne Popy zewnęrzny Ceny zagraniczne Kurs PLN/EUR PKB Spożycie indywidualne Spożycie zbiorowe Akumulacja Ekspor Impor Produk poencjalny Luka popyowa Sopy procenowe Reguła Taylora (symulacje) Rynek pracy Płace Pracujący Luka na bezrobociu Ceny CPI Deflaor eksporu Deflaor imporu Deflaor PKB Sekor fin. publ. Dochody Wydaki Deficy Dług Reguła fiskalna (symulacje) Źródło: Opracowanie własne 10 W celu zachowania przejrzysości schemau srzałkami zaznaczono ylko najważniejsze sprzężenia. Szczegółowy opis zależności w modelu zawierają równania w części 2 opracowania. 15

17 2 MODUŁY MODELU ECMOD W ramce poniżej przedsawione są główne równania i ożsamości w rozbiciu na bloki wysępujące w modelu. Małymi lierami oznaczono logarymy zmienych. Opisy zmiennych znajdują się w aneksie nr 5. I. Srona podażowa (1) Funkcja produkcji: (2) Zasób kapiału (3) Pracujący: (4) Produk poencjalny: GDP = EMP K emp 0,68 + 0,09FINV K = (1 DEPR) K 3 = 0,16 ( gdp 2,8 + 0,70 lf 6, 4 0,32 1 TFP + 0,38FINV + 0,22FINV + 0,08FINV 1 0,1( ln( WAGE 4 0,68 emp + 0,30 emp 1 / PGDP + 0,06FINV 1 1 GDP _ POT = ( LF (1 NAWRU )) (5) Luka GDP popyowa: GAP = 1 GDP _ POT 0,32 k ,23 ( gdp 0,68 1 K 1,8 1 ) fp 0,32 TFP + 0,12FINV 1 + 0,05FINV fp 1 ) fp / 0,68 ) / 0, / 0,68 ) II. Srona popyowa (6) PKB GDP = CONP + CONGOV + INV + (GDP_EXP-GDP_IMP) (7) Spożycie indywidualne: conp = ( conp ,27( conp conp 0,0006 i _ w3mr _ cpi 0, ,94 yd conp + DUMMIES (1 0,94) wealh 3 + conp ) ) / 4 + 0,09 yd 1.4 (8) Dochód do dyspozycji: (9) Nakłady na środki rwałe: YD _ N = WAGEFUND _ N + YD _ NO + YD _ WL + GTR _ N + TR _ WPR _ CON + YD _ POZOSTALE GPIT _ N GLT _ EMP _ N GLT _ HC _ N GLT _ SB _ N GDP finv = 0,27(0,32 1,9 K 1 1 RUCC 1 ) + 0,46 finv 5, ,27 finv 3, ,17 FINACC 1,8 III. Ceny i koszy (10) Inflacja bazowa: necpi = 1,33 dl 0,15( necpi (2,78) (2,16) ( 1,7) + 0,33 necpi 1 (2,34) 1 + 0,22 ulc (0,61+ 0,83ulc (1,25) 1 + 0,17p _ imp + 0,1 GAP + 0,02 p _ imp (0,65) * * 1 + 0,7dl (11) Inflacja CPI: cpi = waga_ ne* necpi+ waga_ food* foodcpi+ waga_ fuel* fuelcpi 1 )) 16

18 (12) Deflaor PKB: waga_ne + waga_fuel + waga_food = 1 pgdp = 0,18( pgdp 3,5 + 0,16 pgdp 2, ,8 ulc 1 0,20 p _ imp 1 + 4,0) + 0,32 pgdp 4,1 1 (13) Płace: wage = 0,43 wage 4,2 0,23( UNEMP 3,4 0,18( wage 3, ,57 cpi 1 gdp 1 1 NAWRU + 0,57( gdp emp ) 1 + emp )) 1 1,25pgdp 1 + 0,25p _ imp 1 5,02) (14) Realny efekywny kurs złoego: (15) Oprocenowani e kredyów dla przedsiębiorsw : s _ reer I _ RENTP = 0,75 ( gdp _ po gdp _ ex _ po) i3mr _ ex s _ risk _ pr) 1 0,26( s _ reer 10,55 (0,09) NFA + 0,75( gdp _ po gdp _ ex _ po) + 0,25( ) + 4* GDP _ N + 1,31( i _ w3mr _ pgdp i3mr _ ex s _ risk _ pr)) = 0,27 0,44 ( I _ RENTP ( 2,76 ) (11,02 ) ( 4,56 ) + 0,64 I _ W 3M 1 + I _ RENTP 1 0,28 ( i _ w3mr _ pgdp (0,39) 2,16 I _ W 3M DUMMIES ) IV. Sekor zewnęrzny (16) Bilans płaniczy: (17) Ekspor: CAB gdp _ exp = CAB _ NT + CAB _ INC + CAB _ TRANS 0,74( p _ exp pgdp)) = 0,02 0,35( gdp _ exp+ 1,44 0,01rend gdp _ po (2,96) (1,96) (3,92) 1 + 1,01 gdp _ ex + DUMMIES (0,81) (10,1) (18) Impor: gdp _ imp = 0,01 0,12( gdp _ imp + 1,44 0,01rend gdp _ po (0,91) + 0,70( p _ imp _ noil + gar _ r pgdp)) (1,3) (1,75) (10,1) 1 + 1,59 gdp + DUMMIES (2,26) (19) Deflaor eksporu: p _ exp = pgdp 0,61(( p _ exp pgdp) + 6,12 0,58( s _ reer + (4,92) (6,31) + 0,75( gdp _ po gdp _ po _ ex))) 1 + 0,45 ( s _ reer) (4,72) + DUMMIES (20) Deflaor imporu skorygowany o zmiany cen ropy nafowej wg RN: (21) Deflaor imporu: p _ imp_ noil = pgdp 0,21(( p _ imp_ noil pgdp) + 6,88 0,61( s _ reer + (2,54) + 0,75( gdp_ po gdp_ ex _ po))) 1 + 0,63 ( s _ reer) (4,32) p _ imp = 0,92 p _ imp _ noil + 0,08( oil + s _ usd _ p ln) (4,32) + DUMMIES V. Sekor finansów publicznych (SFP) (22) Dochody SFP: GINC_N = GIDT_N + GPIT_N + GCIT_N + GLT_N + GTAR_N + GCT_N + CGNBP_N + 17

19 GINC_UE_N + GRT_N (23) Wydaki SFP: GEXP_N = GCE_N + GTR_N + GINV_N + GTR_CORP_N + GDS_N + GEXP_UE_N + GRE_N (24) Saldo sekora GDEF_N = GINC_N - GEXP_N finansów publicznych: (25) Dług publiczny: GDEBT_N = GDEBT_N(-1) * [(GDEBT_EUR * S_EUR_PLN + + (1-GDEBT_EUR) * S_USD_PLN) / (GDEBT_EUR * * S_EUR_PLN(-1) + (1-GDEBT_EUR) * S_USD_PLN(-1)) * * (1 - GDEBT_PL) + GDEBT_PL] - GDEF_N - GPRIV_N + + koreka na saldo prefinansowania projeków ue + + koreka na środki na konach rządowych + + koreka na długi szpiali VI. Reguły poliyki pieniężnej i fiskalnej (26) Poliyka pieniężna (Reguła Taylora): (27) Poliyka fiskalna: i _ w3m e = θ = (1 α ) *[ φ + inf + βgap + γ (inf inf_ cel)] + α * i _ w3m 1 ( d 1 d ) 2.1 SFERA REALNA Srona podażowa Rdzeniem podażowej srony modelu jes dwuczynnikowa funkcja produkcji Cobba- Douglasa. Paramery zosały skalibrowane w oparciu o udział wynagrodzenia obu czynników produkcji w warości dodanej pomniejszonej o saldo podaków i doacji od producenów 11, zgodnie z założeniem o doskonałej konkurencji w długim okresie na rynku produków. W oparciu o oszacowane elasyczności produku względem nakładu czynników produkcji obliczono zw. reszy Solowa, kóre wygładzone filrem HP sanowią aproksymację rendu łącznej wydajności czynników wywórczych. Osaecznie funkcja produkcji przyjmuje posać: 11 Problemem w obliczeniu wynagrodzenia czynników produkcji na podsawie danych z rachunków narodowych jes związana z sekorem gospodarsw domowych kaegoria dochodu mieszanego, łącząca w sobie zarówno wynagrodzenie czynnika pracy, jak i kapiału (por. A. Czyżewski (2002)). Przy rozszacowaniu dochodu mieszanego pomiędzy oba czynniki produkcji przyjęo, że udział ich wynagrodzenia w sekorze gospodarsw domowych jes aki sam jak w całej gospodarce. 18

20 GDP 0,68 0,32 = EMP K TFP R. 1 GDP PKB, EMP pracujący wg BAEL (równanie R. 3), K zasób kapiału (równanie R. 2), TFP łączna wydajność czynników wywórczych. Czynniki produkcji nakład kapiału i pracy wyznaczane są w nasępujący sposób. Zasób kapiału w roku bazowym odpowiada warości środków rwałych wg rachunków narodowych GUS. Akumulacja kapiału liczona jes naomias meodą perpeual invenories, z uwzględnieniem rozkładu opóźnień opisujących związek pomiędzy środkami rwałymi oddanymi do użyku a poniesionymi na nie nakładami (por. M. Gradzewicz, M. Kolasa, 2004) 12 : K = (1 depr) K + 0,08FINV ,38FINV + 0,06FINV 5 + 0,22FINV + 0,05FINV ,12FINV 2 + 0,09FINV 3 R. 2 Nakład pracy w długim okresie wyznaczany jes przez odwrócenie funkcji produkcji. Na popy na pracę w krókim okresie wpływa ponado dynamika PKB oraz realnych koszów pracy ponoszonych przez pracodawcę, przy czym obie kaegorie skorygowano o długookresowe empo wzrosu wydajności pracy. 13 Ponado dynamika krókookresowa uzupełniona zosała o część auoregresyjną, z zachowaniem dynamicznej homogeniczności. emp 2,8 + 0,30 emp = 0,16 ( gdp 1 0,1( ln( WAGE 0,68 emp + 0,23 ( gdp 1,8 1 1 / PGDP 1 1 fp ) fp 0,32 k / 0,68 ) 1 1 / 0,68 ) fp 1 ) / 0,68 + 0,70 6, 4 lf R. 3 EMP pracujący wg BAEL, GDP PKB (równanie R. 1), TFP łączna wydajność czynników wywórczych, LF liczba osób akywnych zawodowo w ys. wg BAEL, WAGE płace bruo (równanie R. 15), PGDP deflaor PKB (równanie R. 14). 12 Wykorzysano publikowane przez GUS roczne dane o środkach rwałych uzyskanych z działalności inwesycyjnej i ich srukurze rodzajowej. Kwaralizacji dokonano na podsawie danych o nakładach bruo na środki rwałe z rachunków narodowych. W przypadku różnic między sumą kwaralnych nakładów z rachunków narodowych a danymi rocznymi publikowanymi przez GUS (co wynika z uwzględnienia w danych kwaralnych z rachunków narodowych nakładów na remony, na warości niemaerialne i prawne oraz nakłady ponoszone w szarej srefie) dokonano ich proporcjonalnej koreky. 13 Paramer przy wzroście płac realnych zosał zadany na poziomie -0,1. 19

21 Skorygowane R 2 : 61,0% Auokorelacja składnika losowego χ 2 (1)=1,97 (p=0,16) Auokorelacja składnika losowego: χ 2 (4)=4,05 (p=0,40) Normalność rozkładu składnika losowego: JB=0,93 (p=0,63) Próba: 1996Q1 2004Q4 Oszacowana funkcja produkcji (R. 1) wykorzysana jes ponado do wyznaczenia produku poencjalnego, w kórym poencjalny nakład pracy określa liczba akywnych zawodowo skorygowana o sopę bezrobocia NAWRU (sopę bezrobocia, kóra nie prowadzi do przyspieszenia wzrosu płac). Zarówno liczba akywnych zawodowo, jak i sopa NAWRU 14 są usalone egzogenicznie. GDP _ POT 0,68 0,32 = ( LF (1 NAWRU )) K TFP R. 4 Luka popyowa jes zdefiniowana jako względna różnica pomiędzy rzeczywisym PKB a PKB poencjalnym: GDP GAP = 1 R. 5 GDP _ POT Srona popyowa Srona popyowa gospodarki (rynek dóbr) modelowana jes explicie. Oznacza o, że szacowane są równania dla poszczególnych komponenów PKB. PKB powsaje w wyniku dodania wszyskich składowych Spożycie indywidualne(gospodarsw domowych) Gospodarswa domowe dosarczają czynnika pracy przedsiębiorcom, a w zamian orzymują wynagrodzenie. Dodakowo uzyskują ransfery zarówno od rządu (świadczenia socjalne), jak i z zagranicy (obecnie są o głównie świadczenia uzyskiwane w ramach funduszu Wspólnej Poliyki Rolnej). W celu wygładzania konsumpcji, gospodarswa domowe, będące właściecialami wszyskich akywów, zn.: rządowych papierów 14 Na okresie próby sopa bezrobocia NAWRU szacowana jes zmodyfikowaną meodą Elmeskova (1993), zgodnie z kórą zmiana empa wzrosu płac jes proporcjonalna do różnicy między fakyczną sopą bezrobocia a 2 NAWRU, zn.: logw = α ( U NAWRU), α >0, gdzie W- poziom płac, U- sopa bezrobocia lub rozkład jej opóźnień. Przyjmując założenie o sałości NAWRU pomiędzy dwoma kolejnymi kwarałami szacuje się paramer α dla kolejnych okresów i na ej podsawie oblicza się szereg NAWRU, przy czym w modelu użya jes jego wygładzona wersja. 20

22 warościowych (kórych skalę odzwierciedla wielkość długu publicznego), akywów zagranicznych neo oraz warości kapiału, serują wielkością swoich oszczędności/skalą zadłużenia. W efekcie długookresowa warość spożycia deerminowana jes wielkością dochodu do dyspozycji (por. równanie R. 7) oraz warością mająku. Warość mająku jes sumą długu publicznego, akywów zagranicznych neo oraz wielkości kapiału. W krókim okresie na dynamikę spożycia wpływa również sopa procenowa (zgodnie z hipoezą międzyokresowej subsyucji konsumpcji wyższe sopy procenowe zachęcają do odkładania konsumpcji bieżącej na przyszłość). W efekcie funkcja spożycia indywidualnego przyjmuje nasępującą posać: conp = ( conp + conp conp 4 1 0,94yd ) / 4 + 0,09 yd (1 0,94) wealh 0,0006i _ w3mr _ cpi 0, ) + 0,27( conp conp 9* i00q3 8* i02q2 2 + R. 6 CONP spożycie indywidualne, YD dochód do dyspozycji (równanie R. 7), WEALTH mająek, I_W3MR_CPI realna sopa procenowa (sopa Wibor 3M deflowana wskaźnikiem inflacji CPI). Skorygowane R 2 : 42% Auokorelacja składnika losowego: χ 2 (4)=2,21 (p=0,09) Normalność rozkładu składnika losowego: JB=1,65 (p=0,44) Próba: 1996Q2 2004Q Dochód do dyspozycji Dochód do dyspozycji bruo wyliczany jes jako suma przychodów z pracy najemnej (fundusz płac), nadwyżki operacyjnej sekora gospodarsw domowych, dochodów z własności, świadczeń socjalnych z sekora publicznego, pozosałych dochodów do dypozycji, oraz od 2004 r. ransferów z Unii Europejskiej przyznanych w ramach Wspólnej Poliyki Rolnej. Przychody e są pomniejszane o podaek dochodowy od osób fizycznych PIT oraz składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowone: YD _ N GLT _ SB _ N = WAGEFUND _ N + YD _ NO + YD _ WL + GTR _ N + TR _ WPR _ CON + YD _ POZOSTALE GPIT _ N GLT _ EMP _ N GLT _ HC _ N + R. 7 21

23 YD_N nominalny dochód do dyspozycji bruo, YD_NO nominalna nadwyżka operacyjna sekora gospodarsw domowych (równanie R. 8), YD_WL nominalny dochód z własności w sekorze gospodarsw domowych (równanie R. 9), WAGEFUND_N kwaralny fundusz płac, GTR_N ransfery dla ludności (świadczenia socjalne, przychody bezrobonych, emeryów i rencisów) (równanie R. 52), TR_WPR_CON przychody uzyskane w ramach Wspólnej Poliyki Rolnej przeznaczone na konsumpcję, YD_POZOSTALE pozosałe dochody do dyspozycji, GPIT_N podaek dochodowy od osób fizycznych (równanie R. 40), GLT_EMP_N składki na ubezpieczenia społeczne płacone przez pracowników (równanie R. 43), GLT_HC_N składki na ubezpieczenia zdrowone (równanie R. 46), GLT_SB_N składki na ubezpieczenia społeczne płacone przez właścicieli firm i osoby wolnych zawodów (równanie R. 45). Nadwyżka operacyjna bruo gospodarsw domowych sanowi ponad 1/3 dochodów do dyspozycji bruo. Jes o warość dodana bruo wyworzona przez jednoski krajowe sekora gospodarsw domowych (głównie pracodawców 15 i pracujących na własny rachunek poza rolnicwem) pomniejszona o koszy związane z zarudnieniem i podaki związane z produkcją, a powiększona o orzymane doacje dla producenów. Nadwyżkę operacyjną bruo gospodarsw domowych uzależniono od zagregowanego popyu w gospodarce (w długim okresie elasyczność z jednoskową resrykcją): yd _ no = 0,10( yd _ no gdp _ n + 1,36) + 0,31 yd _ no + 0,60 gdp _ n R. 8 ( 1,51) (2,69) (5,67) YD_NO nadwyżka operacyjna sekora gospodarsw domowych, GDP_N nominalny produk krajowy bruo. Skorygowane R2: 55,1% Auokorelacja składnika losowego: χ2(2)=4,15 (p=0,13) Normalność rozkładu składnika losowego: χ2 (2)=12,5 (p=0,00) Próba: 1995Q1 2004Q4 Realny dochód z własności gospodarsw domowych (deflowany CPI) jes funkcją iloczynu realnej sopy procenowej i mająku. Część dochodów z własności jes bezpośrednio 15 W sekorze gospodarsw domowych ujęo osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą z liczbą pracujących do 9 osób. 22

24 zależna od poziomu sopy procenowej, doyczy o własności ulokowanej w niekórych insrumenach finansowych akich jak depozyy bankowe, pożyczki, obligacje: 7 YD _ WL = 46,1 + 5,88 *10 I _ W 3M * WEALTH R. 9 ( 1,51) (2,69) YD_WL dochód z własności w sekorze gospodarsw domowych, I_W3M średnia kwaralna warość sopy WIBOR3M (równanie R. 65), WEALTH mająek. Skorygowane R2: 28,5% Auokorelacja składnika losowego: χ2(2)=8,84 (p=0,01) Normalność rozkładu składnika losowego: χ2 (2)=0,8 (p=0,66) Próba: 1995Q1 2004Q Nakłady na środki rwałe W przypadku równania inwesycji (nakładów na środki rwałe) zrezygnowano z esymacji relacji koinegrującej, zasępując ją eoreyczną zależnością opisującą kszałowanie się zasobu środków rwałych (kapiału) w sanie usalonym (seady-sae) modelu neoklasycznego 16. Relacja długookresowa związana jes z zasadą maksymalizacji zysku przez podmioy gospodarcze, zgodnie z kórą krańcowy produk kapiału równy jes realnemu koszowi jego użykowania (real user cos of capial, rucc). Przyjmując, że funkcja produkcji ma posać funkcji Cobba-Douglasa (równanie R. 1), pożądany (opymalny) poziom kapiału wyraża się wzorem: K Y = α RUCC α- oznacza elasyczność produku względem nakładu kapiału, K kapiał, GDP PKB, RUCC realny kosz użykowania kapiału. Odchylenia fakycznego zasobu kapiału od jego opymalnego poziomu wywołują dososowanie po sronie nakładów na środki rwałe. 16 Jes niezwykle rudno oszacować równanie inwesycji. W równaniu inwesycji relacje długookresowe przyjęo na podsawie eorii ekonomii spójnej z ujęciem srony podażowej w modelu (warunek opymalizacji zysków przedsiębiorsw w warunkach funkcji produkcji ypu Cobba-Douglasa). 23

25 Krókookresowa dynamika nakładów na środki rwałe opisana jes przez model koreky błędem. Ze względu na inercję procesów inwesycyjnych, równanie uzupełniono częścią auoregresyjną. Ponado w równaniu krókookresowym uwzględniono zw. efek akceleraora finansowego, zgodnie z kórym w warunkach asymerii informacji poprawa syuacji finansowej przedsiębiorsw zwiększa ich zdolność akumulacyjną. 17 finv = GDP 1 0,27(0,32 RUCC 1) + 0,46 finv 1 + 0,27 finv 2 + 0,17 FINACC R. 10 1,9 K 1 5,5 3,6 1,8 FINV nakłady inwesycyjne, K kapiał (równanie R. 2), GDP PKB (równanie R. 1), RUCC realny kosz kapiału (oprocenowanie kredyów dla przedsiębiorsw deflowane deflaorem PKB, skorygowane o deprecjację kapiału i podaek dochodowy od przedsiębiorsw), FINACC udział dochodów do dyspozycji przedsiębiorsw 18 w narodowym dochodzie do dyspozycji. Skorygowane R 2 : 88,5% Auokorelacja składnika losowego: F(1)=0,44 (p=0,51) Auokorelacja składnika losowego: F(4)=0,49 (p=0,74) Normalność rozkładu składnika losowego: JB=1,34 (p=0,51) Próba: 1996Q1 2004Q4 2.2 CENY I KOSZTY Wskaźnik CPI W ECMOD inflacja jes reprezenowana przez indeks inflacji bazowej. Równanie inflacji opare jes na koncepcji koszowej, w kórej ceny zależą od koszów czynników produkcji j. od jednoskowych koszów pracy oraz od cen imporu. Na wysokość cen wpływają akże elemeny o charakerze popyowym, kóre są kwanyfikowane przy pomocy luki popyowej. Gdy popy jes wyższy od podaży sprzedawcy mają warunki by żądać wyższych marż, co powoduje wzros cen. W przeciwnym przypadku bariera niskiego popyu powoduje konieczność zmniejszania marż. Dodakowo na inflację wpływają oczekiwania 17 Dla celów symulacji szoków koszowych (cos-push shock) do równania dołączany jes (ze znakiem ujemnym) logarym sosunku cen ropy i cen dóbr krajowych dla odzwierciedlenia zmian relaywnych poziomów cen. Dzięki emu w wyniku szoku koszowego rosną ceny, lecz jednocześnie (a w odróżnieniu od szoku popyowego) spada produk. 18 Przez przedsiębiorswa rozumie się dwa sekory insyucjonalne wyróżniane w rachunkach narodowych: sekor przedsiębiorsw oraz sekor insyucji finansowych. 24

26 inflacyjne. Badania nad mechanizmem fomacji oczekwiań inflacyjnych gospodarsw domowych w Polsce wskazują na ich adapacyjny charaker (parz Łyziak (2003)), dlaego w modelu są one reprezenowane przez opóźnioną inflację. Równanie inflacji bazowej jes nasępujące: necpi necpi (2.16) = 1.33 dl (2.78) ( necpi (2.34) ( 1.7) ulc GAP (1.25) ( ulc (0.65) p _ imp p _ imp * * dl 1 )) R.11 NETCPI indeks poziomu cen inflacji bazowej neo po wyłączeniu cen żywności oraz cen paliw, ULC jednoskowe koszy pracy, ulc = emp + wage gdp P_IMP * ceny imporu skorygowane o cła oraz podaek imporowy (wysępował w połowie la dziewięćdziesiąych), GAP luka popyowa (równanie R. 5), dl zmienna szuczna, kwanyfikująca szybszy wzros inflacji bazowej neo niż jej deerminan koszowych w próbie. Skorygowane R 2 : 85,0% Auokorelacja składnika losowego: χ 2 (4)=0,96 (p=0,62) Normalność rozkładu składnika losowego: χ 2 (4)=3,62 (p=0,16) Próba: 1995Q1 2004Q4 Homogeniczność wpływu jednoskowych koszów pracy oraz cen imporu na inflację neo zosała osiągnięa poprzez narzucenie odpowiednich resrykcji. Zmienna dl zosała wprowadzona do równania w wyniku wysępowania w próbie szeregu czynników przemawiających za wyższym poziomem inflacji neo niż empem wzrosu czynników koszowych wysępujących w R.11. Są o m.in. uwolnienie cen konrolowanych, większy udział usług oraz mniejszy udział dóbr przemysłowych w srukurze wskaźnika NETCPI niż w srukurze worzenia PKB. W modelu inflacja bazowa jes kwanyfikowana przy wykorzysaniu indeksu inflacji neo, kóry powsaje poprzez wydzielenie z pełnego indeksu CPI cen żywności oraz cen paliw. Aby orzymać indeks CPI w symulacjach i prognozach konieczne jes zaem dodanie do inflacji neo wyznaczanej z równania R.11 cen żywności oraz cen paliw. Zaem inflacja CPI jes wyliczana zgodnie z równaniem: cpi = waga _ ne * necpi + waga _ food * foodcpi + waga _ fuel * fuelcpi R

27 waga_ne+waga_fuel+waga_food=1 R. 13 W procesie przygoowywania projekcji/prognozy szeregi inflacji cen żywności oraz cen paliw są prognozowane na zewnąrz modelu przez eksperów. Prakyka wskazuje, że niezależne prognozowanie inflacji cen żywności sprawdza się jedynie w horyzoncie około roku; w dłuższym horyzoncie prognozy inflacji żywności są zbieżne z prognozami całej inflacji. Dlaego w modelu przyjęo, że w okresie prognozy waga cen żywności waga_food w inflacji CPI maleje poęgowo a po roku jes już równa zero. Równocześnie odpowiednio zwiększana jes waga_ne, ak by warunek R. 13 był cały czas zachowany. W przypadku cen paliw najważniejszą ich deerminaną są zmiany cen ropy nafowej na rynkach świaowych; z ego powodu dla szeregu waga_fuel nie zasosowano analogicznego mechanizmu zmniejszania do zera. Koresponduje o z założeniem doyczącym ooczenia zewnęrznego oraz fakem uwzględnienia cen ropy w innych segmenach modelu Deflaor PKB Podobnie jak w przypadku równania inflacji bazowej (por. R.11), deflaor PKB w długim okresie deerminowany jes przez jednoskowe koszy pracy i ceny imporu, z zachowaniem warunku homogeniczności. Relacja koinegrująca koresponduje z relacją koinegrującą w równaniu płac (por. R. 15). pgdp 2,2 3,5 + 0,16 pgdp = 0,18( pgdp 2 1 0,8 ulc 1 0,20 p _ imp 1 + 4,0) + 0,32 pgdp 4,1 1 R. 14 PGDP deflaor PKB, ULC jednoskowe koszy pracy ulc = emp + wage gdp P_IMP ceny imporu skorygowane o cła oraz podaek imporowy (wysępował w połowie la dziewięćdziesiąych) (równanie R. 34). Skorygowane R 2 : 83,9% Auokorelacja składnika losowego: χ 2 (1)=3,52 (p=0,07) Auokorelacja składnika losowego: χ 2 (4)=5,81 (p=0,21) Normalność rozkładu składnika losowego: χ 2 (2)=5,43 (p=0,07) Próba: 1995Q4 2004Q3 26

28 2.2.3 Płace Koncepcja funkcji płac realnych opara jes na wydajnościowym mechanizmie usalania płac przecięnych w gospodarce, zgodnym z przyjęą posacią funkcji produkcji ypu Cobba-Douglasa. W krókim okresie dynamika nominalnych płac deerminowana jes z jednej srony przez czynnik auoregresyjny, z drugiej naomias poprzez zmiany cen dóbr konsumpcyjnych oraz krókookresowe zmiany wydajności osób zaangażowanych w procesach produkcyjnych (w obu przypadkach narzucono warunek dynamicznej homogeniczności). Wpływ koszów urzymania, mierzonych wskaźnikiem cpi, na płace nominalne jes rozłozony w czasie odzwierciedlacjąc isnienie szywności nominalnych. Założono ponado, iż w długim okresie zmiany cen dóbr przekładają się w pełni na zmiany płac, co jes jednym z warunków równowagi na rynku dóbr i pracy. Płace reagują na odchylenia od dwóch rodzajów równowag, kóre mogą zaisnieć w krókim okresie. Pierwszą nierównowagą jes różnica pomiędzy rzeczywisym bezrobociem a bezrobociem nauralnym (mierzonym sopą NAWRU). Odzwierciedla ona syuację na rynku pracy i w przypadku wysokiej sopy bezrobocia prowadzi do obniżenia się presji podażowej na wzros cen pracy. Drugą nierównowagą, związaną ze specyfikacją funkcji produkcji, jes różnica pomiędzy wydajnością a płacami realnymi, przy czym jako deflaora płac nominalnych w relacji długookresowej wykorzysano zarówno wskaźnik cen dóbr wywarzanych w gospodarce, jak i wskaźnik cen imporu, 19 z narzuceniem warunku homogeniczności. Nadmierny wzros wydajności pracujących ponad ak zdefiniowane realne krańcowe koszy pracy pociaga za sobą presję na wzros płac, niwelujący począkową nierównowagę. wage 0,23( UNEMP 3,4 0,18( wage 3,9 = 0,43 wage 4,2 1 1 gdp 1 NAWRU 1 + 0,57 cpi + emp 1 )) 1 1 1,25 pgdp + 0,57 ( gdp 1 WAGE płace nominalne CPI wskaźnik cen konsumpcyjnych, PGDP deflaor PKB (równanie R. 14), GDP PKB (równanie R. 1), EMP liczba pracujących wg BAEL (równanie R. 3), emp + 0,25 p _ imp ) 1 5,02) R Wskaźnik cen imporu sanowi przybliżenie dla maeriałowych koszów produkcji, kórych wzros ponad ceny uzyskiwane przez producenów ogranicza możliwości sfinansowania podwyżek płac. 27