Acta Agrophysica, 2013, 20(1), 77-89

Transkrypt

1 Act Agrophysic, 2013, 20(1), CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH WSKAŹNIKÓW TECHNOLOGICZNYCH ZIARNA PSZENICY ZWYCZAJNEJ Młgorzt Ksprzk, Ann Wirkijowsk Ktedr Inżynierii i Technologii Zóż, Uniwersytet Przyrodniczy ul. Skromn 8, Lulin e-mil: mlgorzt.ksprzk@up.lulin.pl Streszczenie. Celem prcy yło określenie wyrnych wskźników technologicznych 12 odmin pszenicy zwyczjnej zkwlifikownych do różnych grup jkościowych: A (Akteur, Alczr, Finezj, Legend, Ostk Smolick, Toncj), B (Grntus, Ntej, Nutk), C (Belenus, Mrkiz, Rpsodi). Mterił dwczy pochodził z doświdczeń polowych, uwzględnijących dw poziomy grotechniki (poziom przeciętny 1, poziom wysoki 2), przeprowdzonych w Czesłwicch k. Lulin. W oręie dnych odmin pszenicy dokonno oceny cech jkościowych zirn oejmujących oznczenie gęstości zirn w stnie zsypnym, msy tysiąc ziren i szklistości. Odminy pszenicy nleżące do grupy jkościowej (A) n tle pozostłych grup chrkteryzowły się wyższymi wrtościmi gęstości zirn w stnie zsypnym orz msy tysiąc ziren z wyjątkiem odminy Alczr, przy czym różnice nie zwsze yły sttystycznie istotne. W większości dnych odmin odnotowno wyższe wrtości gęstości zirn w stnie zsypnym, msę tysiąc ziren (MTZ) w przypdku zirn pozysknego z wrintu doświdczeni 2 niż w wrintu 1, choć nie zwsze yły to różnice sttystycznie istotne. W przypdku siedmiu z dnych odmin (Akteur, Alczr, Legend, Toncj, Grntus, Belenus, Mrkiz) odnotowno wyższą szklistość dl 2. Większość dnych odmin nie ujwnił sttystycznie istotnych różnic w szklistości przy zminie poziomu grotechniki. Anliz sttystyczn wyników pomirów wykzł istotne zróżnicownie odmin pszenicy pod względem dnych cech fizycznych. Anliz korelcji Person potwierdził dodtnią korelcję pomiędzy MTZ gęstością zirn w stnie zsypnym w przypdku 1. Nie odnotowno korelcji pomiędzy MTZ szklistością zirn, zrówno przy 1 jk i 2. Słow kluczowe: pszenic, grupy jkościowe, wrtość technologiczn WSTĘP Podstwowym zożem pod względem powierzchni zsiewów orz produkcji w Polsce jest pszenic. Zgodnie z dnymi sttystycznymi ziory pszenicy w 2009 roku wynosiły 9790 tys. ton, z czego lisko połow przeznczon ył n cele

2 78 M. KASPRZAK, A. WIRKIJOWSKA konsumpcyjne, w tym przemił zirn n mąkę do produkcji pieczyw (Rocznik Sttystyczny 2011). Njwiększe znczenie w uprwie orz w przemyśle spożywczym m pszenic zwyczjn (Triticum vulgre Host.). Oecnie do krjowego rejestru wpisne są 83 odminy ozime tej pszenicy orz 27 jrych, które przypisne są do nstępujących grup jkościowych: E elitrne, A jkościowe, B chleowe, K cisteczkowe orz C pozostłe (COBORU 2011). Centrlny Ośrodek Bdni Odmin Roślin Uprwnych (COBORU) dokonując kwlifikcji odmin pszenicy do różnych grup jkościowych kieruje się oceną towroznwczą orz technologiczną. W szczególności określne są ms tysiąc ziren (MTZ), gęstość zirn w stnie zsypowym, wyrównnie orz szklistość zirn, wyciąg i wodochłonność mąki, rozmiękczenie i energi cist, wrtość liczy opdni, wskźnik sedymentcji orz zwrtość iłk. Spełnienie wymgń minimlnych przewidzinych dl dnej grupy jkościowej względem kżdego z wymienionych wskźników umożliwi zliczenie odminy pszenicy do odpowiedniej grupy (COBORU 2011). Celem prcy yło porównnie wyrnych wskźników technologicznych odmin pszenicy zwyczjnej zkwlifikownych do grupy pszenic jkościowych, chleowych i pozostłych. Mterił dwczy pochodził z doświdczeń polowych przeprowdzonych w Czesłwicch k. Lulin i uwzględnił dw poziomy grotechniki: 1 (poziom przeciętny) i 2 (poziom wysoki). MATERIAŁ I METODY Oiektem dń yło 12 odmin zirn pszenicy zwyczjnej. Mterił dwczy (ziory 2011) pochodził z doświdczeń polowych przeprowdzonych n terenie Punktu Doświdczlnego Czesłwice podległego Stcji Doświdczlnej Oceny Odmin w Ciciorze. Bdnimi ojęto odminy pszenicy zwyczjnej nleżące wg COBORU do różnych grup jkościowych (t. 1). Użyte w dnich zirno pszenicy zróżnicowne yło pod względem zstosownego w uprwie poziomu grotechniki: 1 (poziom przeciętny) i 2 (poziom wysoki), w którym zwiększono nwożenie zotowe o 40 kg N h -1 w stosunku do poziomu przeciętnego (60 kg N h -1 ) orz zstosowno opryskiwnie fungicydem w fzie pierwszego kolnk (Alert 375SC 0,8l h -1 + Tlius 200EC 0,15 l h -1 ) i kłoszeni (Reveller 280SC 0,8 l h -1 ), tkże nwożenie dolistnymi preprtmi wieloskłdnikowymi (Insol Z 1,0 l h -1 ). N ou poziomch grotechnicznych ( 1, 2) zstosowno nwożenie minerlne (P 2 O 5 24 kg h -1, K 2 O 57 kg h -1 ). Chrkterystyk towroznwcz zirn pszenicy oejmowł określenie gęstości zirn w stnie zsypnym, MTZ orz szklistości. Ozncznie gęstości zirn w stnie zsypnym przeprowdzono przy użyciu wgi holenderskiej zgodnie z metodą PN-EN ISO : 2010, ozncznie MTZ z pomocą licznik nsion LN-3 firmy UNITRA CEMI Szczytno zgodnie z PN-R-74017: Ay

3 CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH WSKAŹNIKÓW TECHNOLOGICZNYCH 79 wyeliminowć możliwość segregowni mteriłu n torze wircyjnym licznik, odwżno stłą msę zirn (25 g), którą w cłości zliczno. Ozncznie szklistości ziren przeprowdzno z pomocą frinotomu zgodnie z PN-70-R Wszystkie oznczeni wykonno w 4 powtórzenich. Tel 1. Klsyfikcj jkościow pszenicy zwyczjnej wg COBORU (Centrlny Ośrodek Bdni Odmin Roślin Uprwnych) Tle 1. Qulittive clssifiction of whet vrieties ccording to COBORU (Reserch Center for Cultivr testing) Grup jkościow Qulity grde Odmin Cultivr Rok wpisni odmin do rejestru Yer of whet vriety entry into the register of vrieties Pszenic Whet A Akteur Alczr Finezj Legend Ostk Smolick Toncj ozim winter ozim winter ozim winter ozim winter jr spring ozim winter B Grntus Ntej Nutk ozim winter ozim winter ozim winter C Belenus Mrkiz Rpsodi ozim winter ozim winter ozim winter Uzyskne wyniki poddno nlizie sttystycznej z wykorzystniem progrmu sttystycznego SAS ver. 9,1. W przypdku, gdy wrtości współczynnik zmienności przekrczły grnice łędu szcownego dl dnej metody, wyniki odrzucno i nlizy wykonywno ponownie. Jednoczynnikową nlizę wrincji przeprowdzono przyjmując poziom istotności α = 0,05 orz test Fisher (dl porównni uprw 1 i 2) i test Tukey dl porównni odmin. Określono również współczynniki korelcji liniowej Person pomiędzy dnymi cechmi. WYNIKI I DYSKUSJA Wżnym wskźnikiem jkościowym zirn pszenicy, stosownym w lortorich nlitycznych, jest gęstość zirn w stnie zsypnym. Prmetr ten chrkteryzuje zrówno dorodność, jk i stopień wyksztłceni zirników, ich strukturę

4 80 M. KASPRZAK, A. WIRKIJOWSKA orz gruość okrywy, tkże decyduje o wrtości przemiłowej zirn (Cck- Pietrzk i in. 1999, Segit i Szwed-Urś 2009). Zdniem Gines i in. (1997) gęstość pszenicy nie zwsze jest idelnym miernikiem jkości zirn, gdyż jest to prmetr n który wpływ rdzo wiele czynników środowiskowych i tmosferycznych. Jedynie uzysknie rdzo niskich lu rdzo wysokich wrtości gęstości może decydowć o wrtości przemiłowej zirn pszenicy. Wrtości gęstości zirn w stnie zsypnym dl dnych odmin pszenicy zwyczjnej zwierły się w zkresie 704,9-788,5 kg m -3 (rys. 1). W literturze spotykne są zliżone wrtości gęstości dl pszenicy (Cck-Pietrzk i Gondek 2010, Hrsim i Wesołowsk- Trojnowsk 2010, Mzurkiewicz 2005, Woźnik i Stniszewski 2007). Woźnik i Gontrz (2011) podją, że średnie wrtości gęstości zirn pszenicy wynosiły od 708 do 716 kg m -3. Hrsim i Wesołowsk-Trojnowsk (2010) orz Cck- Pietrzk i Gondek (2010) stwierdzili, że gęstość zirn ksztłtowł się w zkresie kg m -3. Niezncznie wyższą wrtość (796 kg m -3 ) prezentowł Woźnik (2006). W przypdku dnych odmin pszenicy njwyższą gęstość zirn wykzywł odmin Finezj, zrówno przy 1, jk i 2, wrtości wynosiły odpowiednio 786,2 kg m -3 i 788,5 kg m -3 (rys. 1). Zgodnie z dnymi literturowymi (Gines et l. 1997, Segit i Szwed-Urś 2009) wysokie wrtości gęstości zirn pszenicy powyżej 760 kg m -3 wskzują n dore wypełnienie i wyrównnie zirn orz gwrntują uzysknie wysokich wyciągów mąki. Odminy pszenic z grupy jkościowej A n tle odmin z pozostłych grup jkościowych (B, C) wyróżniły się wyższymi wrtościmi omwinej cechy. Wyjątek stnowił pszenic odminy Alczr, nleżąc do pszenic jkościowych (A), któr chrkteryzowł się jedną z njniższych wrtości gęstości zrówno przy 1 (713,8 kg m -3 ), jk i 2 (715,4 kg m -3 ) (rys. 1). W porównniu do pszenicy odminy Alczr zdecydownie wyższe wrtości dnego prmetru zoserwowno dl odminy Mrkiz (grup C) i wszystkich dnych odmin pszenicy z grupy B (rys. 1). Wysokie wrtości gęstości zirn wynoszące od 791 do 801 kg m -3 odnotowł Woźnik (2009) w przypdku zirn pszenicy zwyczjnej odminy Koks zkwlifikownej do pszenic jkościowych. Podolsk i in. (2010) podją, że średni wrtość gęstości w przypdku odmin pszenic z grupy A wynosił 751,5 kg m -3, podczs gdy odminy pszenicy chleowej ksztłtowły się n niezncznie wyższym poziomie (756,0 kg m -3 ). Odmienne rezultty podją Romński i Stop (2005), którzy stwierdzili, że wrtości gęstości zirn dl odmin zkwlifikownych do grupy jkościowej C zwierły się w zkresie od 759,6 do 761,3 kg m -3 i yły to wyniki wyższe niż dl odmin pszenicy chleowej (748,8-762,9 kg m -3 ) orz jkościowej (747,2 kg m -3 ). W większości dnych odmin odnotowno wyższą gęstość zirn w stnie zsypnym przy 2, choć nie zwsze yły to różnice sttystycznie istotne (rys. 1).

5 CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH WSKAŹNIKÓW TECHNOLOGICZNYCH 81 Wyjątek stnowił odmin Akteur, Nutk i Mrkiz, przy czym nleży podkreślić, iż różnice pomiędzy 1 i 2 ksztłtowły się n niskim poziomie, wynoszącym odpowiednio dl tych pró 6,9 kg m -3, 3,6 kg m -3 i 14,1 kg m -3 (t. 2). Gęstość zirn pszenicy, zdniem Mzurkiewicz (2005) orz Woźnik i Gontrz (2011) istotnie zleżł od dwki zotu, przy czym utorzy podją, że wyższe wrtości tej cechy oznczono w zirnie zernym z poletek nwożonych wyższą dwką zotu. Hrsim i Wesołowsk-Trojnowsk (2010) stwierdziły, że zwiększjąc o 50 kg h -1 nwożenie zotem niezncznemu oniżeniu uległ gęstość zirn, przy czym różnice nie yły sttystycznie istotne. Gęstość zirn / Bulk density (kg m -3 ) Akteur Alczr Finezj Legend Ostk Toncj Grntus Ntej Nutk Belenus Mrkiz Rpsodi Smolick Odminy / Cultivrs Agr 1 Agr 2 Rys. 1. Gęstość zirn w stnie zsypnym dnych odmin pszenicy w uprwie 1 i 2., sttystyczne różnice w rmch odminy przy zróżnicownej grotechnice (test Fisher) Fig. 1. Bulk density of studied whet cultivrs in cultivtion 1 nd 2., sttisticl differences within vriety t different griculturl techniques (Fisher s test) Ms tysiąc ziren jest wżną cechą pszenicy zwyczjnej, któr określ jej przydtność dl przemysłu spożywczego. Zdniem Morgn i in. (2000) dorodność wpływ w zdecydowny sposó n wydjność orz jkość otrzymywnej mąki, w szczególności jej rwę orz zwrtość popiołu. Autorzy twierdzą, że jeżeli oniżeniu uleg MTZ, to pogrszją się prmetry przemiłowe. Wrtości MTZ uzyskne w niniejszej prcy zwierły się w dość szerokim zkresie 33,5-50,2 g. Wysokie wrtości MTZ zrówno w poziomie grotechniki przeciętnym ( 1) jk i wysokim ( 2) odnotowno dl pszenicy odminy Toncj i Ntej (t. 2). Przy zstosowniu przeciętnego poziomu grotechniki dl pszenicy odminy Toncj (grup jkościow A) uzyskno niższą MTZ o 0,2 g w porównniu do odminy Ntej (grup pszenic chleowych B), przy czym nie ył to różnic sttystycznie istotn (t. 2). Njniższe wrtości MTZ uzyskno w przypdku odminy Alczr orz Grntus zkwlifikownych odpowiednio do pszenic jkościowych orz

6 82 M. KASPRZAK, A. WIRKIJOWSKA chleowych (rys. 2, t. 1). Pod względem dnej cechy odminy te różniły się sttystycznie istotnie od większości dnych odmin, z wyjątkiem pszenicy Belenus i Rpsodi w uprwie 1 (t. 2). Bdni jkości zirn pszenicy zwyczjnej przeprowdzone przez innych utorów (Bujk i Frnt 2010, Cck- Pietrzk i Gondek 2010, Hrsim i Wesołowsk-Trojnowsk 2010, Romński i Stop 2005) podją zliżony zkres wrtości MTZ. Przykłdowo Cck-Pietrzk i Gondek (2010) orz Hrsim i Wesołowsk-Trojnowsk (2010) odnotowli, że wrtości MTZ zwierły się w zkresie 36,5-45,5 g. Anliz wyników dń dl zirn pszenicy zwyczjnej odminy Ntej, nleżącej do pszenic chleowych, wykzywł wyższą MTZ niż pozostłe dne odminy pszenic z wyjątkiem Toncji (rys. 2). Ms tysiąc ziren, w przypdku odminy Ntej ( 1, 2), nie różnił się w sposó sttystycznie istotny. Z pszenic nleżących do grupy jkościowej odmin Alczr wykzł njniższe wrtości dnego prmetru. Odmin t różnił się w sposó sttystycznie istotny nwet od odmin zkwlifikownych do grupy pszenic pozostłych C (Belenus 2, Mrkiz 1, Mrkiz 2, Rpsodi 2) (t. 2). Niższą wrtość odnotowno tylko dl odminy Grntus (grup chleow).. Ms 1000 ziren / Weight of 1000 kernels (g) Akteur Alczr Finezj Legend Ostk Toncj Grntus Ntej Nutk Belenus Mrkiz Rpsodi Smolick Agr 1 Agr 2 Odminy/ Cultivrs Rys. 2. MTZ (ms tysiąc ziren) dnych odmin pszenicy w uprwie 1 i 2., sttystyczne różnice w rmch odminy (test Fisher) Fig. 2. Weight of 1000 kernels of studied whet cultivrs in cultivtion 1 nd 2. sttisticl differences within vriety t different griculturl techniques (Fisher s test) Większość dnych odmin pozysknych z uprwy 2 chrkteryzowł się wyższymi wrtościmi MTZ w porównniu do zirn tych odmin przy 1. Wyjątek stnowiły pszenice odminy Alczr, Ostk Smolick i Ntej dl których wyższą MTZ odnotowno w uprwie 1, przy czym nie yły to różnice stty-

7 CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH WSKAŹNIKÓW TECHNOLOGICZNYCH 83 stycznie istotne (rys. 2). Zstosowne intensywne nwożenie zotowe w przypdku pszenicy zwyczjnej, zdniem wielu utorów (Jskulsk 2010, Kocoń i Sułek 2010, Mzurkiewicz 2005), przyczyniło się do wzrostu wrtości MTZ. Mzurkiewicz (2005) zwiększjąc nwożenie zotowe odnotowł wzrost wrtości MTZ z 43,5 g do 45,6 g. Podonie Kocoń i Sułek (2010) nlizując trzy odminy pszenicy zwyczjnej zkwlifikowne do grupy jkościowej A, stwierdzili, że wszystkie dne odminy wyksztłciły dorodniejsze zirno chrkteryzujące się większymi wrtościmi MTZ w oiektch z wyższym nwożeniem zotowym. Szklistość zirn jest jedną z kluczowych cech determinujących jkość pszenicy zwyczjnej. Zdniem wielu utorów (Cck-Pietrzk i in. 2005, Gondek i in. 2009, Segit i Szwed-Urś 2009, Woźnik i Gontrz 2011) im większ szklistość zirn, tym lepsz jego przydtność n cele technologiczne, gdyż podczs przemiłu otrzymuje się większy wyciąg mąki przy zchowniu dorej jkości produktu finlnego. Zirn szkliste chrkteryzują się tkże rdziej zwrtą strukturą ielm orz wyższą zwrtością związków iłkowych, w tym iłek glutenowych (Cck- Pietrzk i in. 1999). Zwrtość ziren szklistych w dnych odminch pszenicy zwyczjnej zwierł się w rdzo szerokim zkresie, co również często spotykne jest w literturze (Cck-Pietrzk i in. 2005, Mzurkiewicz 2005, Romński i Stop 2005). Wysokie wrtości szklistości odnotowno dl odminy Ostk Smolick i Mrkiz w przypdku ou stosownych sposoów grotechniki, wynoszące dl 1 odpowiednio 85% i 80% orz 2 odpowiednio 80% i 88% (rys. 3). Nleży podkreślić fkt, że uzyskne wyniki dl wyżej wymienionych odmin nie różniły się w sposó sttystycznie istotny (t. 2). N podstwie przeprowdzonej nlizy wrincji stwierdzono, że odminy Mrkiz i Rpsodi nleżące do pszenic pozostłych (grup jkościow C), wykzywły istotnie wyższą szklistość niż większość odmin z grupy jkościowej A (Akteur, Alczr, Finezj, Legend) orz grupy B (Grntus, Ntej, Nutk) (t. 2). Podonie Romński i Stop (2005) stwierdzili, że szklistość zirn niektórych odmin zkwlifikownych do pszenic pozostłych ył wyższ w porównniu do odmin jkościowych orz chleowych. Zdniem wielu utorów (Rchoń i in. 2012, Różyło i Lskowski 2007, Segit i Szwed-Urś 2009, Woźnik i in ) szklistość zirn pszenicy uzleżnion jest od zwrtości glutenu, iłk orz wrtości wskźnik sedymentcyjnego. Różyło i Lskowski (2007) podją, że zirniki chrkteryzujące się wyższą szklistością posidły zrówno wyższą zwrtość iłk, glutenu jk i wrtość wskźnik sedymentcyjnego Zeleny ego. Według dnych Centrlnego Ośrodk Bdni Odmin Roślin Uprwnych (COBORU 2011) średni zwrtość iłk w zirnie pszenicy odminy Mrkiz i Rpsodi uprwinej przy 1 i 2 wynosił odpowiedni 13,01% i 13,43%, podczs gdy w przypdku pszenic nleżących do grupy B (Grntus, Ntej, Nutk) ksztłtowł się n niższym poziomie, wynoszącym dl 1 i 2 odpowiednio 12,36% i 12,95%.

8 84 M. KASPRZAK, A. WIRKIJOWSKA Podon zleżność notown ył tkże w przypdku zwrtości glutenu orz testu Zeleny ego. Anlizując poziom nwożeni zotowego n zwrtość ziren szklistych w dnych odminch pszenicy zwyczjnej, nie odnotowno jednozncznej tendencji (t. 2). W przypdku siedmiu z dnych odmin (Akteur, Alczr, Legend, Toncj, Grntus, Belenus, Mrkiz) zoserwowno wyższą zwrtość ziren szklistych dl 2. Większość dnych odmin nie wykzywł sttystycznie istotnych różnic w szklistości przy zminie poziomu grotechniki. Wyjątek stnowiły odminy Akteur, Alczr, Legend i Rpsodi (rys. 3). Wielu utorów uwż, że zwiększone nwożenie zotowe korzystnie wpływ n szklistość zirn pszenicy zwyczjnej (Cck-Pietrzk i in. 2005, Gondek i in. 2009, Mzurkiewicz 2005). Woźnik i Gontrz (2011) podją, że zirno zerne z oiektów nwożonych wyższą dwką zotu odznczło się wyższą szklistością (72,0%) niż pochodzące z oiektów, n których stosowno stndrdowe dwki zotu (56,6%). Gondek i in. (2009) stwierdzili, że nwożenie zotowe wpłynęło korzystnie n szklistość, przy czym utorzy podją zliżone wrtości szklistości, zrówno dl pszenic jkościowych jk i chleowych. Mzurkiewicz (2005) nlizując wpływ nwożeni zotem n szklistość zirn pszenicy zwyczjnej odnotowł, że szklistość zirn pochodzącego z poletek o zwiększonej dwce zotu (100 kg N h -1 ) wynosił 89%, podczs gdy zirno pochodzące z poletek ez nwożeni zotowego (0 kg N h -1 ) wykzywło niższą szklistość wynoszącą 81%. Szklistość / Vitreous grin (%) Agr 1 Agr 2 0 Akteur Alczr Finezj Legend Ostk Smolick Toncj Grntus Ntej Nutk Belenus Mrkiz Rpsodi Odminy / cultivrs Rys. 3. Szklistość zirn dnych odmin pszenicy w uprwie 1 i 2., sttystyczne różnice w rmch odminy (test Fisher) Fig. 3. Grin vitreousness of studied whet cultivrs in cultivtion 1 nd 2., sttisticl differences in the vrieties with different griculturl techniques (Fisher s test)

9 CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH WSKAŹNIKÓW TECHNOLOGICZNYCH 85 Tel 2. Średni gęstość zirn, ms tysiąc ziren orz szklistość dnych dl dnych odmin pszenicy Tle 2. Averge ulk density, weight of 1000 kernels nd vitreousness for study cultivrs of whet Odmin Cultivr Gęstość zirn Bulk density (kg m -3 ) Ms tysiąc ziren Weight of 1000 kernels (g) Szklistość Vitreousness (%) Akteur 1 783,9±1,4, 45,1±0,8 e,f,g 11±2 j,k Akteur 2 777,0±0,5 c,d 47,8±0,5,c,d 19±2 h,i,j,k Alczr 1 711,9±4,1 k 36,6±0,1 k 9±2 k Alczr 2 714,0±3,1 k 36,2±1,5 k 19±2 h,i,j,k Finezj 1 786,2±2,3, 42,0±0,9 h,i 20±8 g,h,i,j,k Finezj 2 788,5±1,0 44,4±0,8 f,g 19±2 h,i,j,k Legend 1 776,4±1,9 c,d 43,6±0,7 g,h 13±2 j,k Legend 2 786,9±1,5, 44,8±0,9 e,f,g 29±2 d,e,f,g,h Ostk Smolick 1 781,6±0,8,c 46,9±0,2,c,d,e 85±2 Ostk Smolick 2 785,8±1,9, 46,0±0,5 c,d,e,f 80±4, Toncj 1 774,1±1,7 d,e 48,3±0,4,,c 63±6 c Toncj 2 771,6±4,0 d,e,f 50,2±0,3 65±5 c Grntus 1 768,6±1,4 e,f 33,5±0,4 l 15±6 i,j,k Grntus 2 774,3±2,0 d,e 36,4±0,7 k 23±2 g,h,i,j,k Ntej 1 765,5±0,4 f 48,5±0,6, 43±2 d Ntej 2 783,3±1,9, 48,1±0,8,,c 41±5 d,e Nutk 1 758,9±1,5 g 44,9±0,3 e,f,g 37±6 d,e,f Nutk 2 755,3±0,7 g,h 46,4±0,4,c,d,e,f 24±8 f,g,h,i,j Belenus 1 708,0±0,9 k,l 37,4±1,6 k 28±8 e,f,g,h,i Belenus 2 724,8±2,9 j 39,8±0,5 i,j 33±2 d,e,f,g Mrkiz 1 750,5±2,1 h 45,0±0,9 e,f,g 80±4, Mrkiz 2 736,4±1,3 i 45,7±0,9 d,e,f,g 88±7 Rpsodi 1 704,9±0,8 l 38,0±0,7 j,k 81±2, Rpsodi 2 737,3±0,8 i 40,3±0,3 i,j 69±2,c,, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l średnie wrtości w teli oznczone tymi smymi litermi nie różnią się sttystycznie istotnie (test Tukey`) verge vlues in the tle mrked with the sme letters do not differ sttisticlly significntly (Tukey`s test).

10 86 M. KASPRZAK, A. WIRKIJOWSKA Przeprowdzon nliz korelcji Person wykzł istotną dodtnią korelcję pomiędzy MTZ gęstością zirn w stnie zsypnym (r = 0,582) w przypdku pszenic uprwinych przy 1 (t. 3). Ntomist w przypdku 2 nie odnotowno korelcji pomiędzy MTZ gęstością (r = 0,559, p = 0,059) (t. 4). Nie stwierdzono tkże korelcji pomiędzy MTZ szklistością zirn zrówno przy 1 (r = 0,387) (t. 3) jk i 2 (r = 0,313) (t. 4). Anliz wyników dń Figl (2011) nie wykzł korelcji pomiędzy gęstością, msą tysiąc ziren i szklistością, przy czym utor stwierdził, że zirno o większej gęstości, MTZ n ogół chrkteryzowło się większą szklistością. Tel 3. Współczynnik korelcji Person pomiędzy nlizownymi włściwościmi zirn pszenicy dl wrintu 1 Tle 3. Person correltion coefficients etween the nlysed properties of whet grin for vrint 1 Średni Averge Gęstość zirn Bulk density MTZ (ms tysiąc ziren) Weight of 1000 kernels Szklistość Vitreousness Gęstość zirn Bulk density 1 0,582 p = 0,047 0,111 p = 0,731 MTZ (ms tysiąc ziren) Weight of 1000 kernels 1 0,387 p = 0,214 Szklistość Vitreousness 1 Tel 4. Współczynnik korelcji Person pomiędzy nlizownymi włściwości zirn pszenicy dl wrintu 2 Tle 4. Person correltion coefficients etween the nlysed properties of whet grin for vrint 2 Średni Averge Gęstość zirn Bulk density MTZ (ms tysiąc ziren) Weight of 1000 kernels Szklistość Vitreousness Gęstość zirn Bulk density 1 0,559 p = 0,059 0,091 p = 0,778 MTZ (ms tysiąc ziren) Weight of 1000 kernels 1 0,313 p = 0,322 Szklistość Vitreousness 1

11 CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH WSKAŹNIKÓW TECHNOLOGICZNYCH 87 WNIOSKI 1. Wykzno istotne zróżnicownie dnych odmin pszenicy pod względem wskźników technologicznych. 2. Odminy pszenicy nleżące do grupy jkościowej A, z wyjątkiem odminy Alczr, n tle pozostłych grup B, C chrkteryzowły się wyższymi wrtościmi gęstości zirn w stnie zsypnym orz msy tysiąc ziren, przy czym różnice nie zwsze yły sttystycznie istotne. 3. Odminy Mrkiz i Rpsodi nleżące do grupy C (pszenice pozostłe) chrkteryzowły się istotnie wyższą szklistością w porównniu do większości odmin z grupy A (Akteur, Alczr, Finezj, Legend, Toncj) orz wszystkich odmin z grupy B (Grntus, Ntej, Nutk). 4. Większość dnych odmin chrkteryzowł się wyższą gęstością zirn w stnie zsypnym i MTZ w przypdku mteriłu pozysknego z wrintu doświdczeni 2 niż z wrintu Anliz korelcji Person wykzł dodtnią, istotną, liniową zleżność pomiędzy msą tysiąc ziren gęstością zirn w stnie zsypnym w przypdku 1. Podziękownie. Autorki skłdją serdecznie podziękownie prof. dr h. E. Gcek, dyrektorowi Centrlnego Ośrodk Bdni Odmin Roślin Uprwnych (COBORU) z udostępnienie mteriłu dwczego. PIŚMIENNICTWO Bujk K., Frnt M., Wpływ przedsiewnej stymulcji nsion zmiennym polem mgnetycznym n plonownie i jkość technologiczną zirn pszenicy ozimej. Act Agrophysic, 15(2), Cck-Pietrzk G., Ceglińsk A., Her T., Cechy fizyko-chemiczne zirn wyrnych krjowych odmin pszenicy. Pm. Puł., 118, Cck-Pietrzk G., Ceglińsk A., Tor J., Wrtość przemiłow wyrnych odmin pszenicy z hodowli Nsion Koierzyc. Pm. Puł., 139, Cck-Pietrzk G., Gondek E., Włściwości przemiłowe zirn orkiszu i pszenicy zwyczjnej. Act Agrophysic, 16 (2), COBORU, List opisow odmin. Rośliny rolnicze cz. 1. Słupi Wielk. Figiel A., Włściwości mechniczne zirn polskiej pszenicy twrdej. Inżynieri Rolnicz, 134, 9, Gines C.S., Finney P.L., Andrews C., Influence of kernel size nd shriveling on soft whet milling nd king qulity. Cerel Chem., 74, 6, Gondek E., Jkuczyk E., Sułek A., Cck-Pietrzk G., Wpływ nwożeni zotem i prędkości ścinni n emisję kustyczną zirn wyrnych odmin pszenicy jrej. Act Agrophysic, 14(2), Hrsim E., Wesołowsk-Trojnowsk M., Wpływ nwożeni zotem n plonownie i jkość technologiczną zirn pszenicy ozimej. Pm. Puł., 152,

12 88 M. KASPRZAK, A. WIRKIJOWSKA Jskulsk I., Wpływ nwożeni rekultywcyjnego n jkość zirn pszenicy ozimej. Pm. Puł., 152, Kocoń A., Sułek A., Wpływ wilgotności podłoż orz nwożeni zotem n wielkość plonu i wyrne prmetry jkościowe zirn pszenicy jrej. Pm. Puł., 152, Mzurkiewicz J., Porównnie jkości technologicznej pszenicy i żyt uprwinych w wrunkch konwencjonlnych i gospodrstw ekologicznego. Act Agrophysic, 6(3), Morgn, B.C, Dexter, J.E., Preston, K.R., Reltionship of kernel size to flour wter sorption for Cnd western red spring whet. Cerel Chem., 77, 3, PN-EN ISO , 2010-Zirno zóż. Ozncznie gęstości w stnie zsypnym, zwnej msą hektolitr - Metod rutynow. PN-R-74008, 1970-Zirno zóż-ozncznie zirn szklistych. PN-R-74017, 1968-Zirno zóż i nsion strączkowe jdlne. Ozncznie msy 1000 zirn. Podolsk G., Cck-Pietrzk G., Ceglińsk A., Mikos M., Chrznowski J., Wpływ sposou plikcji zotu n wrtość technologiczną odmin pszenicy ozimej. Pm. Puł., 152, Rchoń L., Szumiło G., Czuck M., Ocen szklistości zirn wyrnych odmin i gtunków pszenicy. Annles, Sectio E, LXVII, 1, Romński L., Stop R., Moduł sprężystości podłużnej zirnik pszenicy. Inżynieri Rolnicz, 64, 4, Różyło R., Lskowski J., Anliz zleżności pomiędzy fizycznymi i technologicznymi włściwościmi zirn pszenicy jrej. Act Agrophysic, 9 (2), Segit Z., Szwed-Urś K., Ocen struktury plonu i wrtości technologicznej zirn 6 linii pszenicy twrdej (Triticum durum Desf.). Annles, Sectio E, LXIV, 3, Rocznik Sttystyczny Rzeczpospolitej Polskiej, GUS Wrszw. Woźnik A., Plonownie i jkość zirn pszenicy jrej zwyczjnej (Triticum estivum L.) i twrdej (Triticum durum Desf.) w zleżności od poziomu grotechniki. Act Agrophysic, 8(3), Woźnik A., Jkość zirn pszenicy jrej odminy Koks w różnych systemch uprwy roli. Act Agrophysic, 14(1), Woźnik A., Gontrz D., Ocen wyrnych wyróżników jkości zirn pszenicy twrdej odminy Flordur w zleżności od uprwy roli i nwożeni zotem. Act Agrophysic, 18(2), Woźnik A., Stniszewski M., Wpływ wrunków pogodowych n jkość technologiczną zirn pszenicy jrej cv. Optk i pszenicy ozimej cv. Korwet. Act Agrophysic, 9(2), Woźnik A., Wesołowsk-Trojnowsk M., Gontrz D., 2008, Jkość zirn pszenicy twrdej odminy Flordur w różnych systemch nstępstw roślin. Act Agrophysic, 11(2), CHARACTERISTICS OF SELECTED INDICATORS OF TECHNOLOGICAL VALUE OF WHEAT GRAIN Młgorzt Ksprzk, Ann Wirkijowsk Engineering nd Cerel Technology Deprtment, University of Life Sciences, ul. Skromn 8, Lulin e-mil: mlgorzt.ksprzk@up.lulin.pl Astrct. The im of this study ws to determine the technologicl vlue of 12 whet vrieties clssified in different qulity grdes: A (Akteur, Alczr, Finezj, Legend, Ostk Smolick, Toncj), B (Grntus, Ntej, Nutk), C (Belenus, Mrkiz, Rpsodi). The reserch mteril cme

13 CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH WSKAŹNIKÓW TECHNOLOGICZNYCH 89 from Reserch Centre for Cultivr testing nd ws diverse in terms of cultivtion (sic griculturl techniques 1, dvnced griculturl techniques 2). The studied whet vrieties were ssessed for grin qulity chrcteristics including ulk density, weight of thousnd grins, content of vitreous grins. Whet vrieties elong to the qulity grde A, compred to other qulity grdes, were chrcterised y higher vlues of ulk density nd weight of thousnd grins, with the exception of vriety Alczr. In most of the whet vrieties tested, higher ulk density nd weight of thousnd grins for grin cme from dvnced griculturl techniques ( 2) compred to sic griculturl techniques ( 1), lthough the differences were not lwys sttisticlly significnt. For seven of the studied vrieties (Akteur, Alczr, Legend, Toncj, Grntus, Belenus, Mrkizs) higher content of vitreous grins ws noted for the dvnced griculturl techniques. Most of the vrieties studied showed no sttisticlly significnt differences in the content of vitreous grins when chnging the griculturl technology level. Sttisticl nlysis of mesurement results showed significnt differences in terms of whet vrieties in respect of studied physicl properties. The study showed significnt vrition of whet vrieties in their physicl chrcteristics. Person correltion nlysis showed positive correltion etween the weight of thousnd grins nd the ulk density in sic griculturl techniques ( 1). No correltion ws recorded etween the weight of thousnd grins nd vitreous grins in oth vrints 1 nd 2. Keywords: whet, qulity grdes, technologicl vlue