Efektywność nawożenia siarką różnych typów hodowlanych odmian rzepaku w świetle wyników wieloletnich doświadczeń polowych

Transkrypt

1 Tom XXIX ROŚLINY OLEISTE OILSEED CROPS 2008 Frnciszek Wielebski Instytut Hodowli i Aklimtyzcji Roślin, Oddził w Poznniu Efektywność nwożeni sirką różnych typów hodowlnych odmin rzepku w świetle wyników wieloletnich doświdczeń polowych Efficiency of sulphur fertiliztion of different types of oilseed rpe vrieties on the bsis of the results from field experiments of mny yers Słow kluczowe: rzepk ozimy, odmin, nwożenie sirką, zoptrzenie roślin w sirkę, plon nsion Celem prcy było określenie plonotwórczego dziłni sirki w uprwie różnych typów odmin rzepku ozimego. Podstwę bdń stnowiły wyniki 3 serii 2-czynnikowych ścisłych doświdczeń polowych (w sumie 17 doświdczeń) relizownych w Instytucie Hodowli i Aklimtyzcji Roślin w Poznniu. Pierwszą serię bdń wykonno w ltch , ntomist dwie pozostłe serie relizowno w ltch Czynnikmi doświdczeń były: nwożenie sirką kontrol bez sirki orz 3 (20, 40, 80 lub 15, 30, 60) bądź 4 dwki skłdnik (10, 20, 40, 80 kg S h -1 ), tkże formy hodowlne reprezentujące 4 typy odmin (populcyjne, mieszńce złożone i zrestorowne orz podwojone hploidy). Doświdczeni relizowno w jednej (seri 1), dwóch (seri 2) lub w trzech (seri 3) miejscowościch o zróżnicownych wrunkch glebowych: n ciężkich glebch Łgiewnik (N 51 46, E ), lżejszych glebch Zielęcin (N 52 10, E ) i lekkich glebch Młyszyn (N 52 44, E ). Gleby te chrkteryzowł nisk zsobność w sirkę przyswjlną (0,58 0,98 mg SO 4 /100 g gleby). Wszystkie miejscowości oddlone są od ośrodków przemysłowych. Sirkę stosowno wiosną doglebowo w formie sircznu monu lub dolistnie w formie siedmiowodnego sircznu mgnezu. Anliz wyników wieloletnich bdń wykzł, że efekt nwożeni sirką był zróżnicowny w ltch i zleżny od stnu odżywieni tym skłdnikiem roślin w okresie wczesnej wiosny. W wrunkch dobrego zoptrzeni roślin w sirkę (0,61 0,98% S), jkie obserwowno w pierwszej serii bdń (w ltch ), nwożenie rzepku umirkownymi dwkmi sirki nie miło większego wpływu n poziom plonowni, po zstosowniu njwyższej dwki (80 kg S h -1 ) obserwowno nwet istotny spdek plonu. Istotny wzrost plonu nsion pod wpływem stosownych dwek sirki otrzymno tylko w wrunkch niedosttecznego zoptrzeni roślin w sirkę (0,40 0,50% S), jkie obserwowno wiosną w drugiej ( ) i trzeciej serii bdń ( ). Efekt w plonie był tym większy, im gorzej zoptrzone w sirkę były rośliny rzepku. Njkorzystniejsze okzło się zstosownie dwki kg S h -1. Nwożenie sirką nie współdziłło z odminą, współdziłło ntomist z wrunkmi siedliskowymi. Wpływ sirki n plon nsion obserwowno tylko w gorszych wrunkch glebowych i u gorzej zoptrzonych w sirkę roślin w Zielęcinie i Młyszynie. N stn odżywieni sirką roślin rzepku istotny wpływ mił opd sirki z tmosfery orz wrunki pogodowe w okresie zimy (ilość opdów) i wczesnej wiosny (tempo minerlizcji).

2 92 Frnciszek Wielebski Key words: winter oilseed rpe, cultivr, sulphur fertiliztion, sulphur supply, yield seed The im of this work ws to determine the effect of sulphur on the yield of different winter rpeseed vrieties. The results of 3 series of 2-fctor field trils (ltogether 17 trils), which were performed in the Institute of Plnt Breeding nd Acclimtiztion in Poznn, constituted the bsis for reserch. The first series of trils ws crried out in wheres the remining two were conducted in The fctors in trils were: sulphur fertiliztion control without sulphur nd three (20, 40, 80 or 15, 30, 60) or four doses of sulphur (10, 20, 40, 80 S h -1 ) nd breeding forms representing 4 vriety types (popultion, complex nd restored hybrids, nd doubled hploid). The trils were performed in one (series 1), two (series 2) or three (series 3) locliztions chrcterized by different soil conditions: on hevy soils in Łgiewniki (N 51 46' E 17 14'), lighter soils in Zielęcin (N 52 10' E 16 22') nd light soils in Młyszyn (N E ). The soils were chrcterized by low content of ssimilble sulphur ( mg SO 4 /100 g of soil). All plces re locted within distnce from industril centres. Sulphur ws pplied to soil in the form of sulphte of mmonium or sulphte of mgnesium in spring. Sttisticl nlysis of the results of investigtions for mny yers showed tht the effect of sulphur fertiliztion vried mong yers nd ws dependent on sulphur supply to plnts in erly spring. If sulphur content in plnt ws good ( % the S), which ws observed in the first series of investigtions (in yers ), the fertiliztion of oilseed rpe with moderted doses of sulphur hd not lrge influence on seed yield nd fter the use of the highest dose (80 kg S h -1 ) even significnt decrese in crop ws observed. The significnt growth of seed yield due to pplied doses of sulphur ws received only in conditions of insufficient sulphur supply ( % S), which ws observed in spring in the second ( ) nd third series of investigtions ( ). The worse supply in sulphur the greter effect on crop of rpeseed ws observed. The best effect ws obtined with pplied doses kg S h -1. Sulphur fertiliztion did not interct with vriety, however it intercted with environmentl conditions. The influence of sulphur ws observed only in worse soil conditions nd low supply of sulphur in Zielęcin nd Młyszyn. The degree of sulphur nourishement of rpeseed plnts ws ffected by sulphur emissions from the tmosphere s well s wether conditions in winter (quntity of precipittion) nd in erly spring (the pce of minerlistion). Wstęp Z roślin uprwnych rzepk chrkteryzuje się szczególnie wysokim (50 70 kg S h -1 ) zpotrzebowniem n sirkę (Zho i in. 2003). Skłdnik ten pełni w roślinie szereg wżnych funkcji fizjologicznych, zwłszcz umożliwi biosyntezę minokwsów sirkowych orz syntezę i kumulcję glukozynolnów. Wpływ tkże n prwidłowy przebieg procesów enzymtycznych i oksyredukcyjnych w komórce. Szczególną rolę spełni w metbolizmie zotu w roślinie. Niedobór sirki zmniejsz efektywność wykorzystni zstosownego nwożeni zotowego. Ndmir sirki może ntomist powodowć niedobór u roślin innych skłdników pokrmowych, tkich jk miedź, molibden czy selen (Blke-Klff i in. 2003). Ztem optymlne zoptrzenie rzepku w sirkę ksztłtuje zrówno wielkość, jk i jkość plonu (Hneklus i in. 1999, Bloem 1998). Do niedwn ilość sirki dopływjąc do gleby wrz z opdmi tmosferycznymi nie tylko w pełni zspokjł potrzeby roślin, lecz tkże w pewnych wrunkch wywierł niekorzystny wpływ n ich rozwój. Podjęte w ltch 80 ubiegłego

3 Efektywność nwożeni sirką różnych typów hodowlnych wieku dziłni zmierzjące do zmniejszeni emisji związków sirki do tmosfery wyrźnie ogrniczyły dostępność sirki z tego źródł dl roślin i przyczyniły się do nsileni występowni niedoboru tego pierwistk u wielu z nich, w tym zwłszcz u roślin krzyżowych. Niedobory te potęgowne są spdkiem zużyci nwozów orgnicznych orz zstępowniem nwozów minerlnych niskoprocentowych, skoncentrownymi nwozmi jednoskłdnikowymi. W Polsce symptomy niedoboru sirki u rzepku obserwowno pod koniec lt dziewięćdziesiątych (Grzebisz i Fotym 1996, Wielebski i in. 2000). Zjwisku temu sprzyj fkt, że pond połow gleb w Polsce to gleby lekkie chrkteryzujące się niską zwrtością sirki (Motowick-Terelk, Terelk 1998). Dl utrzymni wysokiego plonowni i efektywnego wykorzystni innych skłdników, w tym zwłszcz zotu, wielu utorów (Bilsborrow in. 1995, Wielebski i Muśnicki 1998, Hneklus i in. 1999) wskzuje n konieczność nwożeni tym skłdnikiem. W Instytucie Hodowli i Aklimtyzcji Roślin w Poznniu doświdczeni z nwożeniem sirką rzepku ozimego rozpoczęto jeszcze n początku lt 90 ubiegłego wieku i wznowiono je ponownie z początkiem bieżącego stuleci. Celem prcy był ocen efektu nwożeni sirką różnych typów hodowlnych odmin rzepku w zmienijących się wrunkch zoptrzeni roślin w ten skłdnik. Mterił i metodyk bdń Podstwę bdń stnowiły wyniki 3 serii 2-czynnikowych ścisłych doświdczeń polowych (rzem 17 doświdczeń) relizownych w Instytucie Hodowli i Aklimtyzcji Roślin w Poznniu. Doświdczeni zkłdno w jednej (seri 1), dwóch (seri 2) lub w trzech (seri 3) miejscowościch o zróżnicownych wrunkch glebowych: n ciężkich glebch Łgiewnik (N 51 46, E ), lżejszych glebch Zielęcin (N 52 10, E ) i lekkich glebch Młyszyn (N 52 44, E ). Gleby te chrkteryzowł nisk zsobność w sirkę przyswjlną (0,58 0,98 mg SO 4 /100 g gleby). Wszystkie miejscowości oddlone są od ośrodków przemysłowych. Doświdczeni przeprowdzono w ukłdzie losownych podbloków. Czynnikiem pierwszego rzędu było wiosenne nwożenie sirką. W pierwszej serii doświdczeń (lt ) stopniowne dwki sirki 0, 20, 40 i 80 kg S h -1 stosowno w cłości lub po połowie w dwóch terminch: po ruszeniu wegetcji w fzie początku wydłużni pędu (BBCH 30) i w fzie początku pąkowni (BBCH 51). Czynnik drugiego rzędu stnowiły dwie odminy populcyjne: Bolko i Ceres. W drugiej serii doświdczeń (lt ) sirkę stosowno w dwkch: 0, 10, 20, 40 i 80 kg S h -1. Doglebowo sirkę w dwce 40 kg S h -1 stosowno jednorzowo w fzie początku wydłużni pędu (BBCH 30) lub w dwce 80 kg S h -1, którą dzielono n dwie części i stosowno po połowie w fzie początku wydłużni pędu (BBCH 30) i w fzie zielonego pąk (BBCH 51). Dolistnie sirkę w dwce

4 94 Frnciszek Wielebski 10 kg S h -1 stosowno w fzie pojedynczych pąków kwitowych (BBCH 55 59): jednorzowo lub uzupełnino dwkę sirki podną doglebowo (10 kg S h -1 ) w fzie zielonego pąk (BBCH 51). Drugi czynnik doświdczeni stnowiło 6 form hodowlnych reprezentujących 4 typy odmin rzepku: mieszńce złożone (Lubusz i Pomorznin), mieszńce zresterowne (BOH3103 i MR 153), podwojony hploid (H5 198) i odmin populcyjn (Lisek). W serii trzeciej doświdczeń (lt ) stopniowne dwki sirki 0, 15, 30 i 60 kg S h -1 stosowno w cłości po ruszeniu wegetcji (BBCH 30). Drugim czynnikiem były 3 typy odmin rzepku: populcyjn (Bojn), mieszniec złożony (Kszub) i mieszniec zrestorowny (Kronos). Sirkę we wszystkich doświdczenich doglebowo podwno w sircznie monu dolistnie w formie siedmiowodnego sircznu mgnezu. N początku kwitnieni (BBCH 61) z kżdego poletk pobrno około 30 njmłodszych, w pełni wyksztłconych liści. Zebrny mterił wysuszono i oznczono w nim zwrtość sirki metodą Brdsley-Lncster. Uzyskne wyniki oceniono nlizą wrincji, wykorzystując do tego celu pkiet STATISTICA. Średnie porównno testem Tukey stosując poziom istotności α = 0,05. Wyniki i dyskusj Anliz wyników wieloletnich bdń wykzł, że efekt nwożeni sirką był zróżnicowny w ltch i zleżny od stnu odżywieni tym skłdnikiem roślin w okresie wczesnej wiosny. Anlizowne dne wskzują n ścisły związek między zwrtością sirki w liścich efektem plonotwórczym nwożeni tym skłdnikiem (rys. 1). W wrunkch dobrego zoptrzeni roślin w sirkę, jkie obserwowno w pierwszej serii bdń (w ltch ), nwożenie rzepku umirkownymi dwkmi sirki nie miło większego wpływu n poziom plonowni, po zstosowniu njwyższej dwki (80 kg S h -1 ) obserwowno nwet istotny spdek plonu. Ocen zoptrzeni roślin w sirkę we wszystkich ltch pierwszej serii bdń wykzł wysoką (0,61 0,98%) zwrtość sirki w młodych liścich roślin kwitnących n obiektch kontrolnych nie nwożonych sirką. Ilości te przekrczły wrtości optymlne (0,56 0,65%) określone dl tej fzy przez Hneklus i Schnug (1994). Zstosownie dwek sirki podniosło jeszcze tę zwrtość do pond 1%. Dobre zoptrzenie roślin w sirkę było nie tyle wynikiem nturlnej zsobności gleb w sirkę, ile dużej ilości lotnych jej związków znieczyszczjących tmosferę, które wrz z opdmi tmosferycznymi dostwły się do gleby. W ltch 80 w ciągu roku opdło w Polsce średnio n 1 h prwie 70 kg S. Począwszy od lt 90 emisj sirki systemtycznie spd (rys. 2). Średnio w pierwszej połowie lt 90 opd sirki wynosił około 43 kg S/h/rok. Ntomist n początku obecnego stuleci, kiedy rozpoczęto drugą serię bdń, roczny opd sirki zmniejszył się prwie o połowę

5 Efektywność nwożeni sirką różnych typów hodowlnych [dt h -1 ] [% S] 3 1,2 2,5 2 1,5 1 0,5 0-0,5-1 -1,5-2 -1,66-1,63-0,7 0,03 optimum %S 0, ,43 2,38 2,05 średni wzrost plonu wzgędem kontroli the verge yield response ginst control % S w liścich n kontroli % S in leves control Rys. 1.Wpływ nwożeni sirką n plon nsion rzepku ozimego Effect of sulphur fertiliztion on yield of oilseed rpe 1,2 1,1 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0-0,1-0,2-0,3-0,4-0,5-0,6-0,7-0,8 %S 70 65,6 kg S/h/rok kg S/h/yer ,3 47,9 45,1 43,6 41,7 38,0 37,9 34,9 30,3 27,5 24,2 25,0 23,3 22,0 19,8 19, Rys. 2. Cłkowit emisj sirki w Polsce (Źródło: Rocznik Sttystyczny) Totl sulphur emission in Polnd (Source: Sttisticl Yerbook)

6 96 Frnciszek Wielebski i wynosił około 23 kg S h -1. Spdek ilości sirki dostępnej z tego źródł dl roślin obserwowno również w kolejnych ltch bdń. Występuje brdzo duże zróżnicownie w wielkości emisji sirki w poszczególnych rejonch krju. Njwięcej sirki opd w rejonch uprzemysłowionych i w okolicy większych mist. Ntomist w rejonch oddlonych od przemysłu roczny opd jest niewielki, rzędu kilku do 10 kg S h -1 (rys. 3). zchodniopomorskie 5,3 wielkopolskie 10,5 wrmińsko-mzurskie 29,6 świętokrzyskie 13,1 śląskie 83,8 pomorskie 13,0 podlskie 4,4 podkrpckie opolskie 9,5 10,0 mzowieckie 29,9 młopolskie 22,0 łódzkie 50,8 lubuskie lubelskie 5,3 5,1 kujwsko-pomorskie 10,7 dolnośląskie Polsk 19,5 23, kg S/h/rok kg S/h/yer Rys. 3. Cłkowit emisj sirki według województw w roku 2005 (Rocznik Sttystyczny 2007) Totl sulphur emission in prticulr provinces of Polnd in 2005 (Sttisticl Yerbook 2007)

7 Efektywność nwożeni sirką różnych typów hodowlnych Zmniejszenie dopływu sirki z tmosfery wyrźnie pogorszyło zoptrzenie roślin rzepku, zwłszcz w okresie wczesnej wiosny, kiedy to zpotrzebownie n ten skłdnik szybko wzrst, tempo minerlizcji jest wolne. Szczegółowo wykzły to wyniki drugiej ( ) i trzeciej serii bdń ( ). Wczesną wiosną, szczególnie n poletkch nie nwożonych sirką, dość często obserwowno rośliny rzepku niedosttecznie zoptrzone w ten skłdnik. Obok zmniejszonego opdu sirki n występujące w tym czsie okresowe niedobory tego pierwistk istotny wpływ miły wrunki pogodowe (tb. 1) w okresie zimy (ilość opdów) i wczesnej wiosny (tempo minerlizcji). Brdzo ciepłe wiosny w dwóch pierwszych ltch (2002 i 2003) drugiej serii bdń sprzyjły szybkiej minerlizcji sirki w glebie, w trkcie której uwlniło się dużo sirki, przez co liście roślin nie nwożonych tym skłdnikiem wykzywły w obu miejscowościch ilości sirki przekrczjące wrtości optymlne. Ntomist w trzecim (2004) i czwrtym roku bdń (2005), w wrunkch przedłużjącej się zimy i stosunkowo chłodnej początkowo wiosny, minerlizcj rozpoczynł się późno i przebiegł wolno. W tkich wrunkch rośliny nie nwożone sirką, jk i nwożone młą dwką sirki (10 kg S h -1 ) wykzywły niedostteczne zoptrzenie w sirkę (0,46 0,55%). Niedostteczną zwrtość sirki w liścich n obiektch kontrolnych nie nwożonych sirką obserwowno we wszystkich miejscowościch (Zielęcin, Łgiewniki i Młyszyn) również w trzeciej serii bdń ( ). Utjone niedobory sirki, szczególnie w roku 2007 spowodowne były brdzo dużymi zimowymi opdmi powodującymi wymywnie sircznów poz strefę korzeniową roślin rzepku. W żdnym eksperymencie nie stwierdzono widocznych objwów niedoboru sirki. W wrunkch niedosttecznego zoptrzeni roślin w sirkę zstosowne nwożenie sirką wpływło istotnie n wzrost plonu nsion we wszystkich miejscowościch. Njwiększe przyrosty plonu stwierdzono w roku 2005 i 2006 (rys. 1). Korzystne oddziływnie plonotwórcze sirki w roku 2007 zostło zncznie ogrniczone przez wyjątkowo niekorzystne wrunki pogodowe w końcowej części wegetcji rzepku (obfite opdy deszczu), które spowodowły silne porżenie roślin chorobmi i osypywnie nsion. Anlizując wyniki przeprowdzonych doświdczeń uzyskno liniową zleżność między przyrostem plonu zwrtością sirki w liścich n obiektch kontrolnych nie nwożonych sirką. Efekt plonotwórczy sirki wzrstł w mirę pogrszni stnu odżywieni roślin rzepku tym skłdnikiem wczesną wiosną (rys. 4). Ścisły związek pomiędzy zwrtością sirki w liścich jej rolą plonotwórczą wykzły również bdni Mtthey i in. (2000). N przyrost plonu nsion pod wpływem stosownych dwek sirki w wrunkch niedosttecznego zoptrzeni roślin w ten pierwistek wskzują wyniki bdń wielu utorów (Wlker i Both 1994, Bilsborrow i in. 1995, McGrth i Zho 1996, Budzyński i Ojczyk 1995, Podleśn 2003, Zho i in. 2003, Wielebski 2006). Efekt plonotwórczy sirki wykzły również bdni prowdzone w Europie

8 Wrunki meteorologiczne w okresie zimy i wczesnej wiosny w ltch bdń n tle wieloleci Meteorologicl conditions during winter nd erly spring compring to mny-yer dt Tbel 1 Tempertur Temperture [ o C] Opdy Rinflls Miesiące Months odchylenie od średniej wieloletniej devition from the long-term men średni men odchylenie od średniej wieloletniej devition from the long-term men [%] średni men [mm] Łgiewniki I 1,7-0,62-1,88 3,04-4,28 5,81-1,53-12,3 13,3 21 6,7-46,7 118,9 30,2 II 4,8-3,3 1,53-1,38-1,44 2,23-0,38 77,1-78,3-6,7 3,7-7,1 33,7 32,3 III 2,1 0,36 1,11-1,83-2,59 3,24 3,08-33,8-52,6-26,9-58,5-44,6 12,0 32,5 IV 0,7 0,01 1,55 0,88 1,21 2,32 8,14-20,6-65,4-50,9-67,3 28,2-74,8 32,6 V 3,5 2,26-0,96 0,31 0,75 1,8 13,54-2,1-33,5 23,6 25,5-19,5 88,2 53,2 Zielęcin I 2,6-0,3-1,7 3,8-3,9 6,3-1,1-16,7 50,3 50,8-9,3-71,7 122,8 37,8 II 4,6-2,4 2,3-0,4-0,7 2, ,7-73,6 17,7 45,8 12,2 83,0 28,8 III 1,4 0,3 1,3-1,6-2,5 2,7 3,8 26,0-54,8-65,3-60,7-2,1 31,9 38,9 IV 1,2 0,9 1,9 1,7 1,3 3,4 8,6-10,9-62,3-41,9-64,5-4,7-91,3 40,3 V 4,4 2,7-0,2 1,3 1,1 2,3 14,2-30,7-44,4 17,5 24,1-42,4 42,0 49,8 Młyszyn I -4,5 5,9-1,1-52,3 194,8 28,6 II -0,4 2,7-0,4 21,4 128,2 28,7 III -2,6 3,7 3,4 30,9 96,6 29,5 IV 1,3 4,1 7,5 19,5-98,1 31,2 V 0,7 3,0 13,1-11,5 158,9 47,4

9 Efektywność nwożeni sirką różnych typów hodowlnych [dt h -1 ] 3 2,5 2 y = -7,8062x + 4,9712 R 2 = 0,5294 1,5 1 0,5-0, ,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9-1 -1,5-2 % S w liścich n kontroli % S in leves control Rys. 4. Zleżności między przyrostem plonu nsion pod wpływem nwożeni sirką zwrtością sirki n kontroli Correltion between yield response to fertiliztion with sulphur nd the content of sulphur on control Zchodniej przez McGrth in (2003), w Polsce przez Kruze i Bowszys (2000). Wysoką efektywność nwożeni tym skłdnikiem wykzł Jnkowski i in. (2005), tkże w wrunkch produkcyjnych. Liniowy przyrost plonu nsion pod wpływem sirki plikownej wiosną nstępowł ż do njwyższych dwek (90 kg S h -1 ). Podobnie jk w doświdczenich włsnych stosunkowo mły efekt plonotwórczy sirki lub brk wpływu n plon nsion obserwowło wielu utorów (Hneklus i in. 1999, Bilsborrow i in. 1995, Fotym 2003, Wielebski i Wójtowicz 2003, Podleśn 2004, Jkubus i Toboł 2005) w wrunkch optymlnego i wysokiego zoptrzeni roślin w sirkę. Syntez wyników wieloletnich bdń (17 doświdczeń) wykzł, że n 8 doświdczeń, w których pod wpływem nwożeni sirką uzyskno istotny przyrost plonu nsion, ż w 6 z nich wystrczyło podnie dwki kg S h -1. W wyniku jej stosowni otrzymno wzrost plonu o 2 4 dt h -1. W dwóch doświdczenich (Zielęcin i Młyszyn 2006) mksymlny przyrost plonu (5 dt h -1 ) otrzymno po

10 100 Frnciszek Wielebski zstosowniu dwki sirki 60 kg S h -1 (rys. 5). W pozostłych doświdczenich, w których wiosną obserwowno optymlne lub wysokie zoptrzenie rzepku w sirkę, uzyskne zwyżki plonu nsion wskutek nwożeni sirką okzły się niewielkie i sttystycznie nieistotne (6 doświdczeń). Ntomist w trzech doświdczenich (Zielęcin ) po zstosowniu sirki otrzymno niewielki spdek plonu nsion. W wrunkch niedosttecznego odżywieni rzepku sirką zstosownie dwki 20 kg S h -1 okzło się optymlne dl plonu również w bdnich Toboły i Jkubus (2006). Podobnie dwk kg S h -1 wystrczył do uzyskni optymlnych plonów w czteroletnich doświdczenich prowdzonych przez Mtthey i in. (2000). Jednk w stnowiskch z dużymi (widocznymi) niedobormi optymlne dwki sirki musiły być zwiększone do poziomu 70 kg S h dt h S kg h Rys. 5. Mksymlny przyrost plonu względem zstosownej dwki sirki The mximum yield response to dose of sulphur Rekcj w plonie bdnych typów odmin rzepku (populcyjnych, mieszńców złożonych i zrestorownych orz podwojonych hploidów) n nwożenie sirką był podobn, nie stwierdzono bowiem istotnej interkcji miedzy odminą stosowną dwką sirki. Również bdni Toboły i Jkubus (2006) nie wykzły współdziłni nwożeni sirką z odminą. Zróżnicownym wpływem n plon bdnych typów odmin chrkteryzowły się nlizowne środowisk lt i miejscowości. Większą rekcję w plonie n stosowne dwki sirki obserwowno

11 Efektywność nwożeni sirką różnych typów hodowlnych n lżejszych glebch w Zielęcinie i Młyszynie, gdzie rośliny były istotnie gorzej zoptrzone w sirkę. Zncznie mniejszy efekt w plonie otrzymno w Łgiewnikch w lepszych wrunkch glebowych i wyższym zoptrzeniu roślin w sirkę (rys. 6). 50,0 45,0 40,0 42,0 46,1 43,6 b 47,2 41,9 46,1 43,4 b 46,0 dt h -1 35,0 30,0 25,0 30,7 32,5 b 33,2 b 34,2 b Łgiewniki 20,0 Zielęcin 0 kg S h -1 od od od Młyszyn Rys. 6. Plon nsion w zleżności od dwki sirki i miejscowości ( ) Seed yield depending on sulphur rtes nd loction ( ) Wieloletnie bdni pokzły ztem, że w mirę zmniejszni ilości sirki dostjącej się do gleby wrz z znieczyszczenimi z tmosfery, wzrst wpływ nwożeni tym skłdnikiem n plonownie rzepku, zwłszcz uprwinego n glebch ubogich w ten pierwistek. Dotyczy to szczególnie gleb lżejszych, mniej zsobnych w próchnicę, n których uprw rzepku winn być prowdzon z uwzględnieniem nwożeni sirką. Wnioski 1. Efekt nwożeni sirką był zróżnicowny w ltch i zleżny od stnu odżywieni tym skłdnikiem roślin w okresie wczesnej wiosny. 2. W wrunkch optymlnego i brdzo wysokiego zoptrzeni roślin w sirkę umirkowne dwki sirki nie różnicowły wielkości plonu, po zstosowniu njwyższej dwki (80 kg S h -1 ) obserwowno istotny spdek plonu. 3. Istotny wzrost plonu nsion pod wpływem nwożeni sirką obserwowno w wrunkch niedosttecznego zoptrzeni roślin w sirkę. W tkich wrunkch njkorzystniejsze okzło się zstosownie dwki kg S h -1.

12 102 Frnciszek Wielebski 4. Nwożenie sirką nie współdziłło z odminą, współdziłło ntomist z wrunkmi siedliskowymi. Większy wpływ sirki n plon nsion obserwowno tylko w gorszych wrunkch glebowych i u gorzej zoptrzonych w sirkę roślin w Zielęcinie i Młyszynie. 5. N stn odżywieni sirką roślin rzepku istotny wpływ mił sukcesywnie zmniejszjący się opd sirki z tmosfery orz wrunki pogodowe w okresie zimy (ilość opdów) i wczesnej wiosny (tempo minerlizcji). Litertur Brdsly C., Lncster J Determintion of reserve sulfur nd solble sulftes in soils. Soil Sci. Am. Prom., 24: Bloem E.M Schwefel Bilnz von Agrrokosystemen unter besonderer Berucksichtigung hydrologischer und bodenphysiklischer Stndorteigenschften. Lndbuforschung Volkenrodr. SH 192: Bilsborrow P.E., Evns E.J., Milford G.F.J., Fieldsend J.K The effects of S nd N on the yield nd qulity of oilseed rpe in the U.K. Proc. 9th Int. Rpeseed Congress, Cmbridge University, 1: Budzyński W., Ojczyk T Influence of sulphur fertiliztion on seed yield nd seed qulity of double low oilseed rpe. Proc. 9th Intern. Rpeseed Congress, Cmbridge, 1: Fotym E Wpływ nwożeni sirką n wykorzystnie zotu z nwozów minerlnych przez rośliny uprwy polowej. Nwozy i Nwożenie, 4: Hneklus S., Schnug E Dignosis of crop sulphur sttus nd pliction of X-ry fluorscence spectroscopy for the sulphur detrmintion in plnt nd soil mterils. Sulphur in Agriculture, 18: Hneklus S., Pulsen H.M., Gupt A.K., Bloem E., Schnug E Influence of sulfur fertiliztion on yield nd qulity of oilseed rpe nd mustrd. Proc. 10th Int. Rpeseed Congress, Cnberr. CD ROM. Grzebisz W., Fotym E Ocen odżywieni sirką rzepku uprwinego w północno-zchodniej Polsce. Rośliny Oleiste Oilseed Crops, XVII (1): Roczniki Sttystyczne GUS Wrszw. Jkubus M., Toboł P Zwrtość sirki ogólnej i sircznowej w rzepku ozimym w zleżności od nwożeni. Rośliny Oleiste Oilseed Crops, XXVI (1): Jnkowski K.J., Rybcki R., Budzyński W Nwożenie plon nsion rzepku ozimego w gospodrstwch wielkoobszrowych. Rośliny Oleiste Oilseed Crops, XXVI (2): Kruze A., Bowszys T Wpływ stosowni różnych technologii nwozów sirkowych n plonownie i jkość rzepku ozimego i jrego. Fol. Univ. Agroc. Stetin., 204, Agricultur, 81: Mtthey J., Suermnn W., Finck M Schwefeldungung zu Winterrps heute Stndrd in Schleswig-Holstein. VDLUFA-Schriftenreihe, 53: McGrth S.P., Zho F.J Sulphur uptke, yield resposes nd the interction between nitrogen nd sulphur in winter oilseed rpe (Brssic npus). Journl of Agricultr Science, 126: McGrth S.P., Zho F.J., Blke-Klff M.A History nd outlook for sulphur fertilizers in Europe. Nwozy i Nwożenie, 2:

13 Efektywność nwożeni sirką różnych typów hodowlnych Motowick-Terelk T., Terelk H Sirk w glebch Polski stn i zgrożeni. Pństwow Inspekcj Ochrony Środowisk, Bibliotek Monitoringu Środowisk. Podleśn A Wstępn ocen potrzeb nwożeni sirką rzepku ozimego. Rośliny Oleiste Oilseed Crops, XXIV: Podleśn A Wpływ nwożeni sirką n zwrtość i pobiernie skłdników pokrmowych przez rzepk ozimy. Rośliny Oleiste Oilseed Crops, XXV (2): Toboł P., Jkubus M Wpływ nwożeni sirką n plonownie rzepku ozimego w zleżności od poziomu zoptrzeni roślin w sirkę. XXVIII Konferencj Nukow Rośliny Oleiste, Streszczeni: Wlker K.C. Booth E.J Sulphur deficiency in Scotlnd nd the effects of sulphur supplementtio on yield nd qulity of oilseed rpe. Norw. J. Agric. Sci. Suppl., 15: Wielebski F Nwożenie różnych typów odmin rzepku ozimego sirką w zróżnicownych wrunkch glebowych. I. Wpływ n plon i elementy struktury plonu nsion. Rośliny Oleiste Oilseed Crops, XXVII (2): Wielebski F., Muśnicki Cz Wpływ wzrstjących dwek sirki i sposobu jej plikcji n plon i zwrtość glukozynolnów w nsionch dwóch odmin rzepku ozimego w wrunkch doświdczeń polowych. Rocz. Akd. Rol. w Poznniu CCCIII: Wielebski F., Wójtowicz M., Czernik-Kołodziej K Ocen stnu zoptrzeni w sirkę rzepku uprwinego n polch doświdczlnych wybrnych Zkłdów Instytutu Hodowli i Aklimtyzcji Roślin. Rośliny Oleiste Oilseed Crops, XXI (2): Wielebski F., Wójtowicz M Wpływ wiosennego nwożeni sirką n plon i zwrtość glukozynolnów w nsionch odmin mieszńcowych złożonych rzepku ozimego. Rośliny Oleiste Oilseed Crops, XXIV (1): Zho F.J., McGrth S.P., Blke-Klff M.M.A., Link A., Tucker M Crop Responses to sulphur fertiliztion in europe. Biogeochemistry of sulphur in griculturl systems. Prt II. Fertilizers nd Fertiliztion (V), 3 (16):